PSYCHODIETETYKA –Psychologia jedzenia – dr Anna Januszewicz

PSYCHODIETETYKA –Psychologia jedzenia – dr Anna Januszewicz;
email: [email protected]
1. Instytucjonalne wysiłki kierowane w stronę zmiany stylu życia społeczeństw są jak dotąd
niewystarczająco skuteczne: w krajach wysokorozwiniętych rośnie liczba działań
prewencyjnych i jednocześnie rośnie problem chorób żywieniowo zależnych (WHO, 2014).
2. Badanie pokazują, że sama wiedza na temat tego, jak powinno się zdrowo odżywiać nie
wystarczy do tego, by społeczeństwo wdrożyło zalecenia w życie (Januszewicz i
Łuszczyńska, 2011). Często też nie wystarczą dobre chęci (Łuszczyńska,2004) a wraz ze
wzrostem motywacji nie zawsze rośnie poziom osiąganych sukcesów w zmienianiu swojego
zachowania.
3. Zmiana nawyków żywieniowych jest szczególnie trudna, gdyż odżywianie się jest
regulowane nie tylko przez biologiczny mechanizm.
Regulacja odżywiania z biologicznego punktu widzenia:
Pobieranie pokarmu jest regulowane przez mechanizm głodu i sytości.
Głód skłania do poszukiwania pożywienia i jego konsumpcji. Pojawia się gdy organizmowi brakuje
substancji energetycznych. Głód zwiększa wrażliwość zmysłów smaku i powonienia tym samym
aktywizując do jedzenia.
Sytość pojawia się w wyniku jedzenia – prowadzi do zaprzestania posiłku. Pojawienie się sytości
wiąże się z uczuciem przyjemności. Sytość pojawia się około 30 minut po posiłku – gdy substancje
energetyczne dotrą z przewodu pokarmowego do krwi.
Główne fizjologiczne centrum regulacji odżywiania znajduje się w podwzgórzu – część
międzymózgowia, gdzie zlokalizowane są ośrodki głodu i sytości. Do tych ośrodków przekazywane są
cztery rodzaje sygnałów:
- motoryczne (rozszerzanie i kurczenie żołądka)
- metaboliczne
organicznych)
(koncentracja we krwi m.in. glukozy, wolnych kwasów tłuszczowych i kwasów
- hormonalne (produkowane m.in. przez przewód pokarmowy i trzustkę substancje, które docierają z
krwią do mózgu, są zdolne oddziaływać na podwzgórze; zaliczyć można do nich np. insulinę);
- termiczne (sygnały te przekazywane są przez termoreceptory znajdujące się na powierzchni i
wewnątrz ciała; dzięki nim możliwe jest dostosowanie wielkości spożycia do aktualnych potrzeb
energetycznych organizmu, związanych z utrzymaniem stałej ciepłoty ciała).
Sygnały te pobudzają jeden z ośrodków (głodu lub sytości) a na przeciwstawny działają hamująco.
1
PSYCHODIETETYKA –Psychologia jedzenia – dr Anna Januszewicz;
email: [email protected]
Regulacja jedzenia z psychologicznego punktu widzenia:
- Pokusy zwiększają łaknienie: głód nie jest jedyną pobudką do rozpoczęcia jedzenia… Można nie być
głodnym ale mieć APETYT na dany produkt.
- Nasza świadomość i przekonania mogą wpływać na odczuwany głód i sytość, np. pokarm nieznany
może zostać zignorowany przez człowieka głodnego.
- W krajach wysokorozwiniętych rzadziej głód jest przyczyną sięgania po pokarm – częściej jest to
przyzwyczajenie, nawyk, potrzeba odczuwania przyjemności.
4. Psychospołeczne funkcje jedzenia
Czynności związane z odżywianiem się spełniają szereg psychospołecznych ról – szczególnie w
krajach wysokorozwiniętych, gdzie głód przestał być problemem:
- Jedzenie jako forma okazywania uczuć. Np. zapraszanie na kolację
- Jedzenie jako sposób na regulowanie uczuć i reduktor napięcia. Np. podjadanie w stresie
- Nieodpowiedni sposób odżywiania się i jego konsekwencje jako sposób na uniknięcie
odpowiedzialności. Np. „To wszystko przez to, że jestem gruba”
- Jedzenie jako nagroda lub kara. Np. nagradzanie dzieci lizakiem.
- Jedzenie lub niejedzenie jako sposób zdobycia kontroli. Np. Poczucie władzy nad swoim życiem w
czasie diety –„Od dziś zmieniam swoje życie”
- Jedzenie jako element sztuki uwodzenia. „Przez żołądek do serca”
- Jedzenie jako substytut więzi. Pocieszanie w razie odczuwanej samotności - Jedzenie jest kojarzone
z bliskością już od czasu karmienia dziecka piersią.
- Jedzenie jako sposób na zaspokajanie potrzeb seksualnych. Przyjemność płynąca z jedzenia jako
kompensacja przyjemności płynącej z seksu.
- Jedzenie jako sposób na uniknięcie kontaktów seksualnych. Np. zniechęcanie partnera przez
nieatrakcyjny wygląd.
- Jedzenie jako sposób wyrażania poglądów: np. wegetarianizm
- Niejedzenie – forma zahamowania rozwoju seksualnego (Wychudzenie – dziecięce kształty)
- Jedzenie jako sposób wyrażania wiary: posty, Komunia Święta, grzech nieumiarkowania w jedzeniu
i piciu…
- Jedzenie jako sposób podtrzymywania tradycji: tradycyjne potrawy
- Jedzenie jako sposób na podtrzymywanie poczucia tożsamości narodowej, przynależności do
grupy: jedzenie potraw narodowych, regionalnych
2
PSYCHODIETETYKA –Psychologia jedzenia – dr Anna Januszewicz;
email: [email protected]
Za pomocą jedzenia, ludzie zaspokajają różne swoje potrzeby uwzględnione w piramidzie Maslowa
(1954):
REALIZOWANIE NIEKTÓRYCH POTRZEB PSYCHICZNYCH LUB REGULOWANIE EMOCJI ZA POMOCĄ
ODŻYWIANIA NIE JEST SAMO W SOBIE OBJAWEM PATOLOGII – MOŻE BYĆ JEDNAK SYMPTOMEM
CHOROBY KIEDY STANIE SIĘ GŁÓWNYM ALBO JEDYNYM SPOSOBEM ZASPOKAJANIA DANYCH
POTRZEB PSYCHOLOGICZNYCH.
W toku życia uczymy się zaspokajać psychologiczne potrzeby za pomocą jedzenia:
- Karmienie piersią =bliskość.
- Posiłki w towarzystwie = radość, akceptacja innych, bliskość.
5. Niepowodzenie w regulowaniu odżywiania – szczególnie częste u osób odchudzających się
Duże badania przeprowadzone przez Uniwersytet w Harwardzie pokazały, że okresy obżerania się,
postrzegane jako kłopotliwe, występują u co piątej kobiety (Heatherton, 1993b).
Wielu ludzi z nadwaga ma problemy z przejadaniem się, bo próbują się odchudzać…
Odchudzanie się i ucztowanie to klasyczny przykład załamania samoregulacji.
Stosowanie diety jako sposobu na schudnięcie jest z reguły nieskuteczne. Badania pokazują, że 95%
osób, którym udaje się schudnąć wraca do poprzedniej wagi, a często nawet do wagi wyższej niż
przed odchudzaniem (Garner i Wooley, 1991; Stunkard i Pennick, 1979; Wilson i Brownell, 1980).
3
PSYCHODIETETYKA –Psychologia jedzenia – dr Anna Januszewicz;
email: [email protected]
Dlaczego tak się dzieje?
Z biologicznego punktu widzenia:
- nieprzyjemne odczucia związane z ograniczaniem ilości jedzenia, głód, spadek ilości cukru we krwi
- zwiększenie wrażliwości na bodźce związane z jedzeniem
Z psychologicznego punktu widzenia:
- Osoby, które ciągle starające się zjeść mało w efekcie często cierpią na zaburzenia samoregulacji. Są
one bowiem podczas odchudzania zmuszone do ignorowania sygnały głodu i rozwija się u nich
niewrażliwość na te sygnały (Heatherton, Polivy i Herman, 1989)
- Efekt „wszystko albo nic” zwany też efektem „co u licha”
- Efekt „ostatniej wieczerzy”: poczucie lęku przed nadchodzącym głodem najadanie się na zapas
- Paradoksalne efekty kontroli mentalnej: automatyczny proces spostrzegania niedozwolonych
produktów i kontrolowany proces blokowania reakcji sięgania po nie
- Zmęczenie kontrolą, efekt wyczerpania woli
Wniosek: Duży wysiłek związany z powstrzymywaniem się przed jedzeniem prowadzi do
rozregulowania systemu regulacji odżywiania co skutkuje przyrostem masy ciała
4