eseje dobrzycki - Ameryka Łacińska

Barbara Liberska
MODEL ROZWOJU BRAZYLII W OKRESIE RZĄDÓW
PREZYDENTA LUIZA INÁCIO LULA DA SILVY
Wprowadzenie
Prezydent Luiz Inácio Lula da Silva w grudniu 2010 roku, po dwóch kadencjach, kończy swoje urzędowanie. Jest jednym z najbardziej popularnych prezydentów kraju. Po raz pierwszy został
wybrany prezydentem w 2002 roku i ponownie
wybrany w 2006 roku1. Jest pierwszym prezydentem, byłym robotnikiem, który w poprzednich latach stał na czele związków zawodowych metalowców w Sao Paulo.
Podczas ośmioletniej kadencji realizowano
program, który opierał się na trzech głównych filarach. Pierwszym było dążenie do zapewnienia stabilizacji makroekonomicznej, drugim – otwarcie
na procesy globalizacji, wspieranie handlu i przepływów kapitału, trzecim – szerokie programy
społeczne, których celem była walka z biedą i wykluczeniem społecznym. Ten szczególny model
rozwoju łączył reformy rynkowe i przyjazny klimat dla biznesu z aktywną rolą państwa w dążeniu
do zmniejszania biedy i wielkich nierówności społecznych.
Polityka ta uzyskała dużą wiarygodność w
świecie biznesu i uczyniła z Brazylii atrakcyjne
miejsce dla inwestorów zagranicznych, a wysokie
dochody z eksportu pozwoliły na realizacje wielu
programów społecznych.
W ostatniej dekadzie znacznie wzrosła pozycja Brazylii w gospodarce światowej. W 2003 roku
została zaliczona do nowych potęg gospodarczych
w grupie BRIC – Brazylia, Rosja, Indie i Chiny.
Jest to grupa krajów wschodzących o najlepszych
perspektywach dynamicznego wzrostu w najbliższych dekadach. Wzrosła też rola Brazylii w międzynarodowych organizacjach. Rząd Luli podejmował wiele inicjatyw międzynarodowych, często
występował w imieniu krajów rozwijających się
np. multilateralnych w negocjacjach handlowych
WTO oraz uczestniczył w spotkaniach w poszukiwaniu porozumienia między krajami. Brazylia odgrywa ważną rolę w grupie G20, która stara się
koordynować działania dla pokonania bieżącego
kryzysu oraz przewodzić przyszłym reformom w
celu zbudowania nowej globalnej architektury go-
spodarczej. Wzrost pozycji międzynarodowej Brazylii zapewne przyczynił się do tego, że w 2014
roku będzie gospodarzem Mistrzostw Świata w
Piłce Nożnej, a w 2016 roku organizatorem Olimpiady.
Ambicje Brazylii, aby stać się potęgą światową są bliskie spełnienia. Obecnie jest już nie
tylko regionalną potęgą, ale jedną z nowych globalnych potęg gospodarczych. Odkrycie w 2007
roku bogatych złóż ropy naftowej 180 km od wybrzeży Rio de Janeiro, największe odkrycie w
ostatnich latach na Półkuli Zachodniej, może
uczynić z Brazylii potęgę naftową i z importera
ropy stanie się jej ważnym eksporterem2. Prezydent Lula mówił: „Te złoża to paszport do przyszłości. To bogactwo dobrze wykorzystane może
zmienić Brazylię w mocarstwo”. Prezydent chciałby, aby większość udziałów pozostała w rękach
państwa, tak, aby złoża mogły służyć wszechstronnemu rozwojowi kraju. Ma być powołany
specjalny fundusz społeczny, który powinien zapewnić środki na dalszą walkę z biedą i zmniejszenie nierówności społecznych, oraz na rozwój
edukacji, nauki, postępu technologicznego, opieki
zdrowotnej, podniesienia poziomu życia ludności.
Polityka gospodarcza po 2003 roku
Brazylia była krajem, który w latach 19602000 miał najwyższą stopę inflacji w świecie.
Zdecydowaną walkę z inflacją podjął w 1994 roku
ówczesny minister finansów (potem prezydent kraju) Fernando Henrique Cardoso wprowadzając
„Plano Real”. Inflacja wtedy wynosiła 2500%
rocznie. Program oszczędnościowy i nowa waluta
oraz stały kurs walutowy pozwoliły na to, że już w
1996 roku inflacja spadła do 16%. Cardoso starał
się prowadzić, poza polityką antyinflacyjną, reformy rynkowe (liberalizacja, prywatyzacja), zgodnie z zasadami Washington Consensus3. Zdawano sobie sprawę z wysokich kosztów społecznych
programu, ale zakładano, że stabilizacja cen i wysoki wzrost gospodarczy będzie prowadził do
szybszego i efektywnego rozwiązania problemu
biedy. W 1998 roku wystąpił kryzys walutowy,
3
AMERYKA ŁACIŃSKA 2 (68) 2010
który wymagał przeprowadzenia ortodoksyjnych
programów dostosowawczych. W efekcie w latach
1995-2000 Brazylia osiągała stosunkowo niewielki wzrost gospodarczy 2,6%, a na jednego mieszkańca – 0,7%.
Neoliberalna polityka administracji Cardoso
była ostro krytykowana podczas kampanii prezydenckiej Lula da Silvy. Cardoso w wielu wywiadach podkreślał, że nie był neoliberałem i starał się
prowadzić aktywną politykę państwa we wspieraniu najuboższych.
Wybrany w 2002 roku prezydent Luiz Inácio
Lula da Silva, odziedziczył po swoim poprzedniku
kraj o stabilnych fundamentach makroekonomicznych. Mimo że Lula w czasie kampanii bardzo
ostro krytykował politykę swego poprzednika, to
po wygranych wyborach priorytetem była kontynuacja reform rynkowych i zapewnienie stabilizacji makroekonomicznej, kontrola inflacji, otwarcie
gospodarki na integrację z gospodarką światową
poprzez liberalizację handlu i rachunku kapitałowego oraz liberalizacja krajowego rynku poprzez
deregulację i prywatyzację. Lula kontynuował też
wiele rozpoczętych przez Cardoso programów
społecznych, ale nadał im szczególne znaczenie.
Model rozwoju opierał się zasadach wolnego
rynku w gospodarce i aktywnej roli państwa w polityce społecznej. Starano się wygospodarować
nadwyżkę budżetową (wzrosły dochody) i przeznaczyć ją na programy społeczne. Udział dochodów budżetowych w PKB wzrósł z 14% w 1998
roku do 20% w 2008 roku, natomiast udział wydatków w PKB w 2008 roku wynosił 17,5%. Reformy przyczyniły się do znacznego spadku inflacji, a otwarcie gospodarki spowodowało wzrost
napływów zagranicznych inwestycji i dynamiczny
wzrost eksportu.
W latach 2003-2006 średni wzrost gospodarczy w Brazylii wynosił 3,5%.
Bardzo istotnym elementem programu rozwoju kraju był szeroki program walki z biedą i dążeniem do zmniejszania wielkich nierówności społecznych.
Priorytetem drugiej kadencja Luli było przyspieszenie wzrostu gospodarczego w latach 20072010 – tak, aby średnie tempo wzrostu wynosiło 5%
W planie znalazły się też środki na wzrost inwestycji
– około 260 mld USD, głównie na projekty związane z rozwojem infrastruktury oraz wydobyciem surowców. W dalszym ciągu jednym z głównych celów polityki rządu było dążenie do znacznego
4
zmniejszenia biedy i tworzenie szansy zdobycia wykształcenia i poprawy poziomu życia najbiedniejszych. Zakładano, że korzyści z przyspieszenia
wzrostu gospodarczego będą sprawiedliwiej dzielone. W latach 2007-2008 wzrost PKB przekraczał
5,5%, a stopa inflacji około 4%. Otwarta gospodarka oraz dobry klimat inwestycyjny i zaufanie rynków finansowych przyciągały kapitał zagraniczny.
WYKRES 1. Dynamika wzrostu gospodarczego
Brazylii w latach 1994-2008
Źródło: The Economist, 19 stycznia, 2009.
W dobie globalnego kryzysu 2007-2009 gospodarka brazylijska stosunkowo dobrze sobie radzi. Zapewne jest to spowodowane tym, że utrzymała stabilizacje makroekonomiczną, zdrowy system bankowy i rynek kapitałowy oraz niskie zadłużenie i wysokie rezerwy walutowe. Nie tylko
nie musiano sięgać po środki z Międzynarodowego Funduszu Walutowego, ale nawet Brazylia
wsparła Fundusz 20 mld USD przeznaczonymi na
pomoc dla krajów najbardziej pogrążonych w kryzysie.
W czasie, gdy większość krajów przeżywała
recesję, Brazylia w 2008 roku osiągnęła wzrost
PKB o 5%, a w 2009 – spadek o 0,7% (w krajach
OECD – ponad 3,5%), natomiast szacuje się, że w
2010 roku wzrost gospodarczy może osiągnąć nawet 7%. Dynamika wzrost PKB w Brazylii w latach 2005-2010 była wyższa niż w grupie krajów
OECD4. W czasie kryzysu w 2008 roku Brazylia
wprowadziła opodatkowanie krótkoterminowych
kapitałów, aby ograniczyć gwałtowne zmiany.
Rząd przyjął program ożywienia gospodarki, w
wysokości 1,5% PKB. W czasach globalnego kryzysu rząd Luli nie zapominał o programach społecznych; w lutym 2009 roku zobowiązał się przeznaczyć dodatkowo 62 mld USD na program przyspieszenia wzrostu (PAC). Program ma przyczynić
Barbara Liberska – Model rozwoju Brazylii...
się do rozwoju infrastruktury, stymulowania rozwoju sektora prywatnego i tworzenia miejsc pracy.
Jednym z podstawowych celów rządów Luli była
zdecydowana walka z biedą i sprawiedliwszy podział dochodu. Niektórzy obawiali się, że może to
oznaczać powrót do populizmu. Tymczasem rząd
Luli starał się wykorzystać przyspieszony wzrost
gospodarczy do realizacji programów społecznych
i zmniejszenia liczby wykluczonych. Utrzymując
stabilizację makroekonomiczną, prorynkową orientację i przyjazną biznesowi politykę, kraj przeżywał najdłuższy okres niskiej inflacji i wzrostu
gospodarczego w ostatnich trzech dekadach.
Programy społeczne
Rząd Luli podjął zdecydowaną walkę z głodem i biedą tworząc dla najuboższych szansę zdobycia wykształcenia, pracy i poprawy poziomu życia. W 2002 roku około 40% ludności Brazylii (50
mln) żyło w biedzie, z tego prawie 18% – w skrajnej
biedzie (35 mln).
Podczas pierwszej kadencji zrealizowano
program społeczny rządu pod nazwą „Zero głodu”
W jednym ze swoich wystąpień Lula powiedział
Głód jest w rzeczywistości gorszy niż wszystkie
środki masowego rażenia, prowadzi do milionów
ofiar. Walka z głodem i biedą oraz wspieranie
rozwoju są prawdziwie trwałymi środkami osiągnięcia pokoju światowego. Nie będzie pokoju bez
rozwoju ani nie będzie, ani pokoju, ani rozwoju
bez sprawiedliwości społecznej.
Jednak najbardziej znaczącym programem realizowany podczas obu kadencji jest „Bolsa Familia” (Fundusz Rodzinny)5. Jest to program skierowany do najbiedniejszych rodzin i obejmuje 11 mln
rodzin, w których dochód na jedną osobę jest mniejszy niż 68 USD (około 45 mln osób). Otrzymują
one od państwa rodzaj stypendium na kształcenie
dzieci, jeżeli spełnią określone warunki. Stypendium
wynosi na pierwsze dziecko około 40 USD miesięcznie i nieco mniej na każde następne. Podstawowym warunkiem dla otrzymywania stypendium
jest regularne uczęszczanie do szkoły (85% obecności), szczepienie dzieci i dbanie o ich zdrowie.
Dzięki programowi około 97% młodzieży w wieku
7-14 lat uczęszcza dzisiaj do szkoły. Program rządu
idzie dalej i stara się umożliwić im dalsze kształcenie i to nie tylko w szkołach publicznych, ale również – w lepszych szkołach prywatnych. Szkoły i uczelnie prywatne, które zechcą ich przyjąć otrzymują określone ulgi finansowe. Badania wskazują, że
większość osób, która dzięki programowi dostała się
do prywatnych szkół, wykorzystała daną im szansę
i należy do najlepszych studentów. Celem programu
jest zapewnienie dzieciom z biednych rodzin możliwości znalezienia lepszej pracy w przyszłości. Może to również przyczynić się do zmniejszenia sektora nieformalnego w gospodarce; w szarej strefie pracuje około 40% zatrudnionych. Jest to prawdopodobnie nie tylko największy pod względem skali, ale
także skuteczności, program w historii Brazylii.
Rząd zdaje sobie sprawę z tego, że potrzebne są dalsze reformy edukacyjne, aby podnieść jakość wykształcenia przez zapewnienie lepszych nauczycieli
i warunków kształcenia.
W celu zmniejszenia nierówności społecznych i umożliwienia coraz większej liczbie ludności wychodzenia z biedy program rządu zakładał
stałe podnoszenie płacy minimalnej W 2002-2005
latach płaca minimalna wzrosła o około 45%, w
2006 roku o dalsze 7,2% (wyżej niż stopa inflacji).
Plany rządu zakładają, że w najbliższych latach
rocznie uda się wyjść z biedy około 5% najbiedniejszym. Opublikowane we wrześniu 2007 roku
wyniki badań na temat warunków życia w okresie
1995-2006 pokazują, że programy te okazały się
wielkim sukcesem (sytuacja około 19 mln osób
uległa znaczącej poprawie). Przeprowadzone w
2006 roku Narodowe Badania Dochodów Gospodarstw Domowych opublikowane przez urząd statystyczny IBGE pokazują, że zaszły też korzystne
zmiany w strukturze dochodów. Najbardziej znaczący jest szybszy wzrost dochodów osób najbiedniejszych w stosunku do wyżej zarabiających.
Dane wskazują, że dochód w grupie najbiedniejszych 50% ludności wzrósł w 2006 roku o 12%,
podczas gdy w innych – o 7%. W latach 20012006 w grupie najbiedniejszych 10% brazylijskiego społeczeństwa nastąpił 57% wzrost ich realnych dochodów, podczas gdy najbogatszej grupie
10% ludności dochody wzrosły o 7%. Spowodowało to obniżenie się współczynnika Gini w 2006
roku do najniższego poziomu w ostatnich dekadach do 0,5620. W latach 2002-2006 wzrósł
udział w dochodzie grupy najbiedniejszych 50%
społeczeństwa z 9,8% do 11,9%, a w grupie 10%
najbogatszych spadł z 49,5% do 47,1%. Wskaźnik
koncentracji dochodów Gini spadł z 0,597 do
0,5620. Brazylia po raz pierwszy w ostatnich latach uczyniła krok w kierunku zmniejszenia
ogromnych nierówności społecznych (por. wykres
nr 2).
5
AMERYKA ŁACIŃSKA 2 (68) 2010
WYKRES NR 2. Ewolucja współczynnika Gini w latach 1992-2006
Źródło: Centro de Politicas Sociais Fundação Getúlio Vargas
Obecnie realizowanych jest w Brazylii około
60 programów adresowanych do różnych grup społecznych (np. zwalczanie przestępczości, poprawa
bezpieczeństwa i warunków życia w favelach). Nie
są to tradycyjne programy pomocowe dla biednych,
lecz wszechstronne programy wspierania rodzin
i dzieci, studentów z biednych rodzin, pozwalające
na trwałe wychodzenie z biedy i uzyskanie lepszej
pracy.
Otwarcie na globalizację
Realizowana polityka otwarcia gospodarki
i włączenie się w procesy globalizacji, pozwoliła
na odnoszenie korzyści z integracji się z globalnymi rynkami. Przyczyniła się do napływu kapitału i wzrostu eksportu. Dobra koniunktura gospodarcza w świecie w ostatnich latach spowodowała
wzrost eksportu brazylijskich towarów i surowców. Eksport towarów w 2008 roku przekroczył
197,9 mld USD i podwoił się w stosunku do 2004
roku. Wysokie ceny i duży popyt na brazylijskie
surowce, zwłaszcza ze strony Chin, spowodował,
że eksport Brazylii wzrósł w stosunku rocznym o
23%. Boom surowcowy przyczynił się do powstania nadwyżki handlowej i na rachunku obrotów
bieżących oraz wzrostu rezerw walutowych.·
Nadwyżka w handlu zagranicznym (bez
usług) w latach 2003-2007 wynosiła średnio powyżej 30 mld USD. Nadwyżka na rachunku bieżącym w latach 2004-2007 przekraczała rocznie
średnio 12 mld USD. Rezerwy walutowe Brazylii
6
wzrosły z 50 mld USD w 2004 roku do 195 mld
USD w 2008 roku. Brazylia po raz pierwszy stała
się krajem, w którym rezerwy walutowe były
większe od długu zagranicznego.
TABELA 1. Handel zagraniczny Brazylii 2004-2008
Eksport i import towarów (w mld USD)
Eksport
Import t
Rok
towarów
towarów
2004
96,4
62,8
2005
118,3
73,6
2006
137,8
91,3
2007
160,6
120,6
2008
197,9
173,1
Źródło: Anuario Estadístico de América Latina 2009,
CEPAL
Proces liberalizacji zagranicznych inwestycji
bezpośrednich znacznie poszerzył dostęp inwestorów zagranicznych do różnych sektorów gospodarki. Stabilizacja makroekonomiczna i reformy
systemu finansowego oraz poprawa efektywności
działania instytucji wzbudzały zaufanie inwestorów. Brazylia stała się atrakcyjnym miejscem dla
zagranicznych inwestorów. Napływ bezpośrednich
inwestycji zagranicznych w 2004 roku wynosił
18,1 mld USD, a w 2007 roku już 34,6 mld USD,
zaś w 2008 roku – ponad 45 mld USD6.
Barbara Liberska – Model rozwoju Brazylii...
W 2009 roku nastąpił spadek do 25,9 mld
USD, ale w obliczu głębokiego kryzysu światowego, sytuacja Brazylii i tak była uprzywilejowana,
jako że kraj ten znalazł się wśród głównych odbiorców tych inwestycji w świecie.
Napływ FDI stanowił od 10-15% ogółu inwestycji w kraju. Ogółem wartość inwestycji zagranicznych w Brazylii wzrosła w latach 20002008 ponaddwukrotnie z 122,2 mld USD, do
287,7 mld USD. Ich udział w PKB w tym okresie
sięgał 19%. Brazylia była największym odbiorcą
inwestycji w Ameryce Łacińskiej w latach 20032009, do niej trafiało około 38,7% ogółu inwestycji do tego regionu (do Meksyku 27,6%).
TABELA 2. Bezpośrednie inwestycje zagraniczne
Brazylii w latach 2004-2008 (mld USD)
Inwestycje
bezpośrednie
Brazylii
za granicą
Rok
Napływ inwestycji bezpośrednich
do Brazylii
2004
18,1
9,8
2005
15,0
2,5
2006
18,8
28,2
2007
34,5
7.0
2008
45,1
20,4
Źródło: Anuario Estadístico de América Latina 2009,
CEPAL
W ostatnich latach Brazylia stała się również
ważnym inwestorem zagranicznym i uczestnikiem
międzynarodowych fuzji i przejęć. Wzrost konkurencyjności gospodarki, zaawansowanie technologiczne i innowacyjność różnych gałęzi przemysłu
pozwala na osiągnięcie sukcesu wielu firmom brazylijskim na globalnych rynkach7.
Gospodarka brazylijska jest dzisiaj bardzo
mocno zintegrowana z gospodarką światową poprzez zagraniczne inwestycje bezpośrednie i działalność korporacji transnarodowych. Dzięki zagranicznym inwestycjom została włączona w globalne
sieci produkcji i dystrybucji wielu towarów
i usług. Inwestycje przyniosły również nowoczesne technologie i metody zarządzania i przyczyniły
się w dużym stopniu do dynamicznego wzrostu
eksportu.
W ostatnich latach Brazylia nie tylko stała
się największym odbiorcą inwestycji zagranicznych, ale firmy brazylijskie coraz więcej inwestują
za granicą. Globalizacja otworzyła również dla
brazylijskich korporacji nowe możliwości działania na globalnych rynkach. Firmy brazylijskie zainwestowały za granicą w 2006 roku 28,2 mld
USD, w 2007 roku około 7, 1 mld USD, a w 2008
roku nastąpił wzrost do 20,4 mld USD. Ogółem
wartość bezpośrednich inwestycji brazylijskich na
świecie wzrosła z 51,9 mld USD w 2000 roku do
162 mld USD w 2008 roku8. Firmy brazylijskie
inwestowały we wszystkich regionach świata i
uczestniczyły w fuzjach i przejęciach M&A w sektorze surowcowym, co pozwolono im zająć znaczącą pozycję na globalnych rynkach.
Brazylia jest uważana za lidera w Ameryce
Południowej, jeśli chodzi o sukcesy w procesie
globalizacji. Doświadczenia brazylijskiej drogi
w tej dziedzinie mogą stanowić przykład dla innych krajów regionu, zwłaszcza w zakresie budowy gospodarki opartej na wiedzy i ekspansji na
rynki globalne. Dowodem jej rosnącej pozycji
w świecie są też dane z rynków finansowych, giełda brazylijska Bovespa zajmowała wiele lat pierwsze miejsce wśród rynków wschodzących.
Brazylia w grupie BRIC
Brazylia znalazła się w grupie czterech krajów, które bank inwestycyjny Goldman Sachs w
swym raporcie w 2003 roku wskazał, jako posiadające największe możliwości rozwojowe w grupie wschodzących rynków w przyszłości. Zaliczył
do nich poza Brazylią – Rosję, Chiny i Indie, z
czego powstał skrót BRIC9. Kraje te mają w ocenie ekspertów największą szansę osiągania wysokiego tempa wzrostu gospodarczego i ich pozycja
w gospodarce światowej będzie coraz większa.
Mimo że tempo wzrostu gospodarczego Brazylii w
latach 1995-2003 było trzykrotnie niższe niż w
Chinach w tym czasie i dwukrotnie niższe niż w
Indiach, to jednak w ostatnich latach Brazylia
szybko dogania te kraje. Od 2004 roku sytuacja
gospodarcza Brazylii znacznie się poprawiła dzięki dochodom z eksportu surowców i wzrost PKB
w 2007 roku przekroczył 6,2%. Ponownie wzrosły
nadzieje na szybki rozwój na miarę jej potencjału
gospodarczego, technologicznego i ludzkiego10.
Podjęte ostatnio reformy rozwoju oświaty i infrastruktury, zwalczania biedy, mają zapewnić lepsze
7
AMERYKA ŁACIŃSKA 2 (68) 2010
warunki rozwoju w najbliższych latach i umocnienie pozycji w grupie BRIC11.
Kraje BRIC już obecnie przyczyniają się do
około 20% wzrostu PKB w świecie, a w 2025 roku
ich udział wzrośnie do około 40%. Analizując potencjał gospodarczy tych czterech krajów i ich perspektywy rozwojowe w najbliższych 50 latach
analitycy doszli do wniosku, że za 40 lat pod
względem wielkości PKB przewyższą grupę G-6
najbardziej rozwiniętych gospodarek świata. Nadal
jednak pod względem PKB na jednego mieszkańca
będą to kraje znajdujące się w grupie krajów o niskich dochodach. W raporcie A. T. Kearneya z
2005 roku na temat perspektyw krajów w przyciąganiu zagranicznych inwestycji zagranicznych
w najbliższych latach kraje BRIC znalazły się
w pierwszej siódemce na świecie. W przedstawionym indeksie – FDI Confidence Index – największym zaufaniem inwestorów cieszą się Chiny
i zajmują pierwsze miejsce, Indie drugie, Rosja
szóste, a Brazylia siódme miejsce12.
Kraje BRIC są znacznie lepiej przygotowane
do funkcjonowania w gospodarce opartej na wiedzy niż inne kraje rozwijające się. Rośnie ich pozycja w rozwoju technologii informacyjnej. Wg
Index of Information Technology znajdują się w
pierwszej pięćdziesiątce krajów świata, w 2005
roku najwyżej były Indie – 40 miejsce, Chiny i
Brazylia zajmowały 50 i 51 miejsce, a Rosja dopiero 72 miejsce13.
W ostatnich latach kraje grupy BRIC podjęły
różne inicjatywy na rzecz zacieśnienia wzajemnej
współpracy. Brazylia była gospodarzem pierwszego spotkania tej grupy w 2009 roku. Po 2003 roku
dynamicznie rozwijała się współpraca Brazylii
z Chinami w ramach tzw. nowego partnerstwa w
rozwoju. Zainteresowanie Chin wynikało głównie
z dążenia do zapewnienia sobie bezpieczeństwa
dostaw surowcowych i żywności, a Brazylia posiada bogate złoża wielu surowców – ropa naftowa, gaz, miedź, boksyty, ruda żelaza, manganu,
soja, drewno, cynk, cyna. Chiny kupiły w Ameryce
Łacińskiej w 2006 roku przeszło 60,7% całego
swojego importu soi (Brazylia i Argentyna), 81%
drewna i celulozy (Brazylia i Chile) oraz prawie
20% rudy żelaza (Brazylia i Peru)14.
Aby stosunki gospodarcze nie były tylko
uzależnione od boomu surowcowego, konieczne
jest takie partnerstwo, które pozwoli w najbliższych latach na rozwój wspólnych przedsięwzięć
w różnych gałęziach przemysłu i usług. Chiny
8
podpisały z Brazylią porozumienia handlowe i inwestycyjne, które obejmują nie tylko wydobycie
surowców, ale rozwój technologii, infrastruktury,
współpracę w przemyśle lotniczym, telekomunikacyjnym (satelitarnym). Chiny obiecały zainwestować 3 mld USD w rozwój brazylijskiej infrastruktury. Prezydent Brazylii Luiz Inácio Lula da Silva
podczas wizyt w Chinach w 2005 roku poszukiwał
na tamtym rynku możliwości ekspansji dla brazylijskich przedsiębiorstw. Zdecydowano o powstaniu w Pekinie filii brazylijskiej firmy produkującej
samoloty – Embraer oraz stworzeniu montowni
autobusów. W 2009 roku wielkość wymiany handlowej między Brazylią a Chinami będzie większa
niż między Brazylią a USA. Obecne stosunki charakteryzuje pragmatyzm i długofalowe interesy gospodarcze. W najbliższym okresie będzie pogłębiała się integracja między przemysłami i powstaną wspólne firmy, które będą lepiej przygotowane
do sprostania konkurencji na globalnych rynkach.
Wzrost międzynarodowej pozycji Brazylii
Brazylia od wieków miała aspiracje, aby stać
się potęgą światową. Polityka zagraniczna w okresie rządów Luli działała na rzecz umocnienia jej
pozycji w świecie. Prezydent Lula zdobył sobie
wielkie uznanie innych przywódców świata i podczas najważniejszych spotkań liczono się z jego
zdaniem. Stał się prawdziwym międzynarodowym
mężem stanu. Zwracano się do niego o pomoc
w trudnych negocjacjach i w łagodzeniu sporów
między krajami.
W polityce zagranicznej realizowano strategię budowania globalnego statusu kraju i zwiększenia roli Brazylii w międzynarodowych organizacjach. Kilkuletnie starania o stałe miejsce w Radzie Bezpieczeństwa ONZ na razie nie przyniosły
rezultatu. Natomiast przedstawiciele Brazylii zasiadają w wielu międzynarodowych instytucjach
finansowych, w tym otrzymali prestiżową rolę w
Financial Stability Board oraz Basle Committee on
Banking Supervision, International Accounting
Standards Board15. Brazylia liczy na to, że wkrótce
otrzyma więcej głosów w MFW i w WTO. W czasie kryzysu wspierała te instytucje – przeznaczając
dodatkowe środki na pomoc dla krajów najbardziej dotkniętych kryzysem.
Wzrosła pozycja Brazylii w handlu światowym oraz w WTO, gdzie odgrywa ważną rolę w
negocjacjach o liberalizacji handlu światowego.
Inicjatywy Brazylii w sprawie tanich leków gene-
Barbara Liberska – Model rozwoju Brazylii...
rycznych np. na AIDS przyczyniły się do zmian w
porozumieniu TRIPS, co pozwala wielu krajom
rozwijającym się na produkcję tanich leków
znacznie wcześniej, niż wymagały to zasady patentowe. Ostatnia runda międzynarodowych negocjacji zwana Rundą z Doha zapowiadała stworzenie
lepszych warunków dla rozwoju krajów słabiej
rozwiniętych przez zapewnienie krajom biednym
nieskrępowanego dostępu z produktami rolnymi
do rynku krajów wysoko rozwiniętych. Pod wpływem Brazylii, Chin i Indii, które zdecydowanie
domagały się od bogatych krajów zniesienia subsydiów dla rolnictwa, negocjacje zostały w 2007
roku zawieszone. Siła tych krajów w negocjacjach
jest nieporównywalnie większa niż kiedykolwiek.
Do powrotu do negocjacji w ramach Rundy z Doha wzywają przedstawiciele grupy G20, którzy
obawiają się wzrostu protekcjonizmu w dobie globalnego kryzysu.
Zakończenie
Prezydentura Luiza Inácio Lula da Silvy rozpoczęła nowy rozdział w historii Brazylii. Przez
ostatnie osiem lat kraj bardzo się zmienił zarówno
pod względem gospodarczym jak i społecznym.
Polityka gospodarcza rządu zapewniła stabilizację
makroekonomiczną i przyspieszony wzrost gospodarczy. Utrzymanie prorynkowej orientacji i włączenie się w procesy globalizacji przyczyniło się
do znacznego napływu kapitału zagranicznego
i wzrostu eksportu. Z sukcesem realizowano politykę społeczną, której celem była walka z głodem,
biedą i tworzeniem dla najuboższych szansy zdobycia pracy i poprawy poziomu życia, także przez
wzrost płacy minimalnej. Realizowana polityka
pozwoliła na zmniejszenie się wielkich nierówności społecznych. Dzięki wcześniejszym reformom
Brazylia okazała się znacznie lepiej przygotowana
do sprostania globalnemu kryzysowi niż inne kraje
regionu. Podczas gdy większość krajów znalazła
się w recesji, Brazylia notuje wzrost gospodarczy.
Doświadczenia Brazylii w ostatnich latach są
szczególne, udało się bowiem połączyć reformy
rynkowe, liberalizację handlu i przepływów kapitału oraz otwarcie gospodarki na globalizację z
szerokimi programami społecznymi prowadzącymi
do zmniejszenia biedy i nierówności społecznych.
Brazylia stawiana jest dzisiaj za przykład dla innych krajów, które chcą skutecznie walczyć z bie-
dą i wykluczeniem. Nie wszystko, co zapowiadano
udało się zrealizować (walka z korupcją, narkotykami, reforma podatków, ochrona środowiska);
wiele jeszcze problemów wymaga rozwiązania
i konieczne są dalsze reformy i inwestycje. Lula
okazał się prezydentem pragmatycznym, jego rządy zapewniły Brazylii lepsze warunki dalszego
rozwoju i umocniły jej status wschodzącej potęgi
światowej w XXI wieku.
Aneks
WYKRES 3. Nierówności społeczne w Brazylii
i w USA
Źródło The Economist, 18 lipca, 2009 s. 89.
WYKRES 4. Napływ zagranicznych inwestycji
bezpośrednich
Źródło; The Economist, 14 listopada, 2009.
9
AMERYKA ŁACIŃSKA 2 (68) 2010
Przypisy:
1
Lula wcześniej kilkakrotnie kandydował w wyborach
prezydenckich; także w 1994, 1998 roku.
2
B. Liberska, „Ropa zmieni Brazylię w potegę”,
Rzeczpospolita, 16 maj 2008.
3
F. Augusto de Oliveira, P. Nakatani, „The Brazilian
Economy under Lula: A Balance of Contradictions”,
Monthly Review, February 2007.
4
The Economist, May 2010.
5
„Bolsa Familia: Changing the Lives of Millions” in
Brazil World Bank, August 22, 2007.
6
World Investment Report, 2009, UNCTAD, s. 248.
7
B. Liberska, „Wielkie zmiany na globalnych rynkach”,
Rzeczpospolita, 23.03.2008.
8
World Investment Report, 2009, s. 256.
9
Goldman Sachs, Global Economics Papers, nr 99,
2003.
10
B. Liberska, Brazylia przyszłości, Strategia rozwoju
Brazylii, jako przyszłej potęgi światowej w okresie
rządów wojskowych, Warszawa, PWN, 1989.
11
The Economist, „Dreaming of glory , A Special report
on Brazil”, April 14, 2007.
12
Polska znalazła się na piątym miejscu.
13
World Economic Forum 2006.
14
J. Blazquez-Lidoy ¿Angel o demonio? Los efectos del
comercio chino en los paises de America Latina. Revista
de la Cepal, No 90, Diciembre 2006.
15
Financial Times, July 6, 2009.
Bibliografia
Burity J. A., (2008), „Brazil’s rise: Inequality, culture,
and globalization”, Journal of Futures.
10
„Dreaming of glory, A special report on Brazil”, (2007),
The Economist, April 14.
Dowbor L., (2007), Brazylia: portret społeczno- gospodarczy, 1 listopada, maszynopis.
Elstrodt H., Laboissiere M., Pietracci B., (2007),
„Five priorities for Brazil Economy”, McKinsey Quarterly, Special Edition.
„Getting it together at last. A special survey on business
and finance in Brazil”, (2009), The Economist, November 14.
Liberska B., (1999), „Brazylijski kryzys finansowy”,
Bank i Kredyt.
Liberska B. (1989), Brazylia przyszłości. Strategia budowy Brazylii, jako przyszłej potęgi światowej w okresie
rządów wojskowych, PWN.
Liberska B., (2008), „Ameryka Łacińska – w poszukiwaniu nowej strategii rozwoju i modelu globalizacji” w:
Kania M., Kaganiec A. (red.), Doświadczenia demokracji w Ameryce Łacińskiej, UJ Kraków.
Magalhaes Prates D., Paulini L. M., (2009), „The Financial Globalization of Brazil under Lula”, Monthly
Review, February.
„Make or break, „A special survey on Brazil”, (2003),
The Economist, February 22.
Musacchio A., (2008), „Brazil under Lula”, Harvard
Business Review, Boston, January.
Oliveira F. Augusto de, Nakatani P., (2007), „The
Brazilian Economy under Lula”, Monthly Review, February.