07-01 - zszarzecze

Znaczenie gospodarcze produkcji owczarskiej
Dla owczarstwa podstawowe znaczenie mają następujące cechy owiec:
 wielostronność użytkowa wraz ze szczególną zdolnością dostarczania surowców
odzieżowych,
 zdolność dostosowania się do różnorodnych warunków środowiskowych, np. różnego
zasobu paszy, wzniesienia nad poziomem morza, klimatu.
Najważniejszym surowcem odzieżowym dostarczanym przez owce, który od dawna cieszy
się wielkim uznaniem, jest wełna. Zainteresowanie wełną nadal się utrzymuje, mimo że
ogromne postępy w produkcji włókien sztucznych i syntetycznych zdawały się zapowiadać
zmierzch znaczenia tego surowca. Człowiek bowiem, wykorzystując najnowsze zdobycze
wiedzy, zsyntetyzował materiały w sposób o jakim kiedyś pisali autorzy powieści sciencefiction (kamizelki kuloodporne, kombinezony kosmiczne, pożarnicze, przeciwradiacyjne).
Możliwości praktycznie nieograniczonej produkcji włókien chemicznych zmusiły głównych
producentów wełny (kraje usytuowane na półkuli południowej - Australia, Nowa Zelandia,
Afryka Południowa, Argentyna, Urugwaj) do poprawienia pozycji wełny poprzez coraz
lepszą ofertę rynkową oraz zapewnienie właściwej promocji.
Innym surowcem odzieżowym dostarczanym przez owce są skóry owcze i skórki jagnięce,
a wśród nich najcenniejsze, tzw. smuszki, czyli skórki jagniąt karakułowych. Skóry owcze,
po poddaniu odpowiedniej obróbce, są dostarczane na rynek w postaci różnorodnych
artykułów futrzarskich lub wprost jako skóry kożuchowe. Oprócz skór użytkowanych z
pokryciem włosowym, szeroko stosuje się skóry po ich odwłosieniu - w konfekcji i galanterii
oraz wielu innych dziedzinach gospodarki.
Owce, podobnie jak inne gatunki zwierząt gospodarskich, dostarczają mięsa. Mięso baranie,
a zwłaszcza jagnięce, zapewnia zaopatrzenie znacznej części ludności świata (około 1/3) w
wysoko wartościowe białko zwierzęce. Konsumpcja jagnięciny jest o tyle ułatwiona, że
żadna religia nie zakazuje jej spożywania (ani w Indiach, gdzie obowiązuje zakaz spożywania wołowiny, ani w wielu krajach islamskich, w których zakazem spożywania objęta jest
wieprzowina). W Polsce konsumpcja mięsa owczego jest bardzo ograniczona ze względu na
brak tradycji i odmienne preferencje kulinarne.
Mleko owcze było pozyskiwane do celów spożywczych wcześniej niż mleko krowie. Jest
ono bogatsze od krowiego w składniki pokarmowe, głównie w białko, tłuszcz i związane z
nim witaminy, a także związki mineralne. Również stan higieniczny pozyskanego mleka
owczego jest z reguły lepszy od mleka krowiego czy koziego. Produkcja mleka owczego na
świecie w ciągu ostatnich lat wykazuje tendencję wzrostową. Jest to spowodowane miedzy
innymi walorami smakowymi i dietetycznymi przetworów z mleka owczego oraz
możliwością wytwarzania pełnej gamy produktów mlecznych.
Listę zastosowań produktów owczarskich znacznie rozszerzają produkty uboczna (które
powstają przy przerobie lub obróbce produktów głównych). Przy praniu wełny wydziela się
tłuszcz wełny (lanolina); stanowiący surowiec dla wielu wyrobów w przemyśle
farmaceutycznym oraz w kosmetycznym. Tłuszcz z odpadków poubojowych służy w
przemyśle spożywczym do wytwarzania olejów, stearyn i łojów; ma zastosowanie w
produkcji świec, past i niektórych pasz. Jelita służą jako osłonki do produkcji wędlin,
wyrabia się z nich struny do instrumentów muzycznych, naciągi do rakiet tenisowych i nici
chirurgiczne. Rozległe zastosowanie ma również krew owcza. Kości, rogi i racice
wykorzystuje przemysł nawozowy, ale znajdują również nabywców trudniących się
wyrobem galanterii.
W owczarstwie, związanym z gospodarstwem rolnym, wysoko ceniony - ze względu na
znaczną koncentrację składników - jest nawóz owczy. Wykorzystywanie nawozu owczego
ma szczególnie duże znaczenie w gospodarce wysokogórskiej. W Azji i Afryce, w suchym i
gorącym klimacie, na bezdrzewnych obszarach pastwiskowych, wysuszony nawóz owczy
jest znakomitym i nieraz jedynym materiałem opałowym.
Zdolność dostosowania się owiec do różnorodnych warunków środowiskowych sprawia, że
owce można spotkać wszędzie - od koła podbiegunowego po głęboki tropik, w górach i na
nizinach. W jednych częściach świata stanowią największe bogactwo narodowe i zapewniają
dobrobyt (np. Oceania), w innych życie ludności bez owiec byłoby bardzo trudne (np.
niektóre obszary Azji i Afryki).
Produkcja owczarska na świecie
Światowe pogłowie owiec w 2004 roku wynosiło 1,029 mld sztuk. Do wiodących krajów
owczarskich należą Australia i Nowa Zelandia, chociaż największa populacja owiec jest w
Chinach (155 mln). W krajach UE pogłowie wynosiło około 100 mln sztuk. Ponad połowa
owiec znajdowała się w Wielkiej Brytanii i Hiszpanii. Największym producentem i
eksporterem jagnięciny na świecie jest Nowa Zelandia, w Europie zaś Wielka Brytania i
Irlandia. W Nowej Zelandii aż 70% wyprodukowanego mięsa jest przedmiotem eksportu, w
Irlandii 63%, a w Wielkiej Brytanii około 25%. Główny producent i eksporter baraniny
(mięsa pochodzącego od sztuk dorosłych), to Australia.
Światowa produkcja wełny wynosi około 1,4 mln ton rocznie. Najważniejszymi
eksporterami tego surowca są Australia i Nowa Zelandia. Główny importer to Chiny - kraj,
który zajmuje drugie miejsce pod względem produkcji wełny i wyznacza koniunkturę na
świecie. Spośród krajów europejskich do poważnych importerów włókna wełnianego należą
Włochy, następnie Niemcy i Wielka Brytania.
Mleko owcze stanowi około 1,5% światowej produkcji mleka. Krajami przodującymi w tej
produkcji są: Francja, Turcja, Iran, Chiny, Grecja, Syria i Sudan. W Europie najwięcej mleka
owczego pozyskuje się w krajach śródziemnomorskich, głównie we Francji, Włoszech,
Grecji i Hiszpanii.
Produkcja owczarska w Polsce
Po latach dynamicznego wzrostu produkcji owczarskiej, od 1987 roku obserwujemy
systematyczny spadek pogłowia (tab.). Główną przyczyną tego stanu są czynniki
ekonomiczne: obniżenie opłacalności produkcji owczarskiej ze względu na bardzo niskie
ceny i brak popytu na wełnę oraz niedostateczne przygotowanie chowu i hodowli owiec do
produkcji jagniąt rzeźnych.
Pogłowie owiec w Polsce w latach1986-2004.
Lata
1986 1991 2000 2001 2002 2003 2004
Liczba owiec w tys. sztuk 4 991 3 233 337 343 332
331
311
Od 1991 roku tempo spadku pogłowia drastycznie wzrosło, głównie z powodu zaniechania
przez państwo dotowania wełny. Zmniejszyło to rolę gospodarczą chowu owiec i jego
opłacalność. Spotyka się opinie, że chów ten nabiera znaczenia „alternatywnego" (w
agroturystyce, przy pielęgnacji krajobrazu na terenach chronionych, rekultywacji terenów
zdewastowanych, zachowaniu bioróżnorodności). Czynniki, dla których owce są jeszcze
utrzymywane
w
gospodarstwach
rodzinnych,
wg
ankietowych
badań,
można
scharakteryzować jako gospodarcze (wykorzystanie tanich pasz gospodarskich, dobry
obornik, wykorzystanie budynków, niska pracochłonność) oraz społeczno-kulturowe
(tradycja i zamiłowanie - pasterstwo w górach).
Pogłowie owiec ogółem w grudniu 2012 r. zwiększyło się w stosunku do stanu w grudniu
2011 r. o 5,8 tys. sztuk (o 2,7%) do poziomu 218,5 tys. sztuk. Populacja maciorek owczych
spadła w skali roku o 9,1 tys. sztuk (o 6,3%) do poziomu 134,7 tys. sztuk.
W porównaniu do stanu w czerwcu 2012 r. pogłowie owiec ogółem spadło o 48,3 tys. sztuk
(o 18,1%), w tym stado maciorek zmniejszyło się o 23 tys. sztuk, tj. o 14,6%.
W sektorze prywatnym pogłowie owiec, w porównaniu z grudniem 2011 r., wzrosło o 5,2 tys.
sztuk (o 2,6%), a w stosunku do stanu w czerwcu 2012 r. spadło o 48 tys. sztuk (o 18,7%) do
poziomu 208,1 tys. sztuk. W gospodarstwach indywidualnych stan pogłowia owiec
zwiększył się w skali roku o 5,3 tys. sztuk (o 2,8%), a w stosunku do czerwca 2012 r. – spadł
o 47,8 tys. sztuk (o 19,4%) do poziomu 198,3 tys. sztuk.
Pogłowie owiec, w tym maciorek w latach 2001-2012
W przekroju terytorialnym wzrost pogłowia owiec w grudniu 2012 r. odnotowano w 10
województwach, przy czym największy, (o ponad 5%), odnotowano w województwach:
lubelskim (o 13,3%), podlaskim (o 10,9%), zachodniopomorskim (o 9,4%), małopolskim (o
8,9%), warmińsko–mazurskim (o 8,7%) i śląskim (o 6,7%). W 6 województwach populacja
owiec spadła, najgłębiej, (o ponad 10%) w województwie świętokrzyskim (o 12,8%) i
kujawsko–pomorskim (o 11%).
W grudniu 2012 r., podobnie jak w latach poprzednich, największym udziałem w krajowym
pogłowiu owiec charakteryzowały się województwa: małopolskie (27,1%), wielkopolskie
(9,6%), podlaskie (9,4%) i podkarpackie (7%), a najmniejszym udziałem – opolskie (0,9%),
świętokrzyskie (1%) i lubuskie (1,9%).
Mimo zachodzących zmian, w Polsce owce utrzymywane są często jako zwierzęta
komplementarne celem wykorzystania pasz marginalnych, a także jako odrębna forma produkcji, głównie w gospodarstwach o dużym obszarze.
Za podstawowy kierunek użytkowania owiec w Polsce uznaje się kierunek mięsny, pomimo
braku stabilnego rynku wewnętrznego na baraninę, a zwłaszcza stosunkowo drogą
jagnięcinę. Głównym źródłem dochodu jest sprzedaż żywca jagnięcego do krajów Europy
Zachodniej. Przewiduje się, że walory prozdrowotne jagnięciny będą jednak stymulować
wzrost jej spożycia w Polsce wraz ze wzrostem zamożności obywateli. Uzupełniającym
kierunkiem produkcji owczarskiej może być użytkowanie mleczne, zwłaszcza w rejonie gór i
pogórza, gdyż zbyt na przetwory z mleka owczego nie przedstawia trudności. Oscypki,
bryndza, bundz oraz jogurty (produkty markowe) cieszą się coraz większym powodzeniem.
Wełna i skóry wprawdzie nie wpływają znacząco na wysokość przychodów w gospodarstwach owczarskich, będą jednak wymagać odpowiedniego zagospodarowania.