Główne kierunki zmian polityki gospodarczej Belgii

Główne kierunki zmian polityki
gospodarczej Belgii
2012-05-22 10:08:08
2
NOTATKA
w sprawie głównych kierunków zmian polityki gospodarczej Belgii.
Tytułem wyjaśnienia, należy mieć na uwadze, iż w przypadku Belgii, ze względu na trwające ponad półtora roku
negocjacje nad sformowaniem nowego rządu, urzędujący rząd przejściowy (tzw. „rząd ds. bieżących”), nie
posiadający legalnego mandatu do podejmowani decyzji wykraczających skutkami (finansowymi) poza rok
urzędowania, nie mógł przeprowadzać niezbędnych reform strukturalnych, które z natury rzeczy mają implikacje
wieloletnie. Dlatego też, dopiero nowy rząd Premiera Elio Di Rupo może inicjować zasadnicze działania
reformujące. W pierwszej kolejności były to reformy instytucjonalne, aby odblokować kryzys polityczny, w tym
dotyczące głównie transferu kompetencji z rządu federalnego do regionów.
Po drugie należy wyjaśnić, iż regiony w Belgii dysponują coraz większymi kompetencjami w zakresie różnych
polityk, a rola rządu federalnego jest coraz bardziej ograniczana do niezbędnych funkcji utrzymania
państwowości. Oznacza to, iż coraz więcej rozwiązań regulacyjnych jest w regionach (Flandria, Walonia i
Bruksela-Stolica), a ponadto rośnie stopień ich zróżnicowania.
a/ gospodarka
W grudniu ub. roku, po ponad 500 dniach negocjacji i politycznych ustaleń w kwestiach wspólnotowych i
społeczno-ekonomicznych, udało się sformować rząd federalny z socjalistycznym premierem Elio Di Rupo.
Przyjęte ustalenia instytucjonalne sankcjonują pogłębiony proces federalizacji, w wyniku którego Regiony i
Wspólnoty językowe zyskują nowe kompetencje oraz zwiększoną autonomię finansową.
Nowy rząd stawia sobie za cel wcielenie w życie serii rozwiązań regulujących system finansowy (lub ich poparcie
na poziomie europejskim). Sama umowa koalicyjna mówi o zwiększeniu opodatkowania przychodów ze
zbywalnych papierów wartościowych oraz nałożeniu dodatkowych opłat na transakcje giełdowe.
W programie rządowym dużo miejsca poświęca się utrzymaniu przez Belgię jej modelu socjalnego.
Znajdzie to wyraz m.in. w intensyfikacji polityki fiskalnej wobec osób najlepiej zarabiających, przy jednoczesnym
podniesieniu progu minimalnego wynagrodzenia wolnego od opodatkowania. Szczególnie to ostatnie rozwiązanie
ma na celu zwiększenie siły nabywczej przeciętnego Belga. Celowi temu ma również służyć obiecywana przez
nowy gabinet nienaruszalność zasady automatycznej indeksacji zarobków w stosunku do poziomu inflacji.
Utrzymanie modelu socjalnego nie będzie jednak możliwe bez rozkręcenia słabnącej koniunktury gospodarczej.
Świadom tego wyzwania Premier Di Rupo nawiązuje do projektów wspierających rozwój przedsiębiorczości:
złagodzenie presji biurokratyczno-administracyjnej ciążącej na firmach, utrzymanie specjalnych ulg podatkowych
dla małych i średnich przedsiębiorstw decydujących się na finansowanie działalności z kapitału własnego (ulga ta
zostaje za to zmniejszona w przypadku dużych firm) oraz nacisk na innowacyjność (knowledge economy).
Podkreśla również, że wyjście z gospodarczego dołka zależy od uzdrowienia finansów publicznych i poprawy
wiarygodności Belgii na światowych rynkach. Mają temu służyć cięcia w wydatkach z kasy państwa (około 40%
szacowanego, w 2012r., na przeszło 11 miliardów euro wysiłku naprawczego powinno pochodzić z redukcji
nakładów na przedsiębiorstwa państwowe, administrację publiczną i ochronę zdrowia). Dodatkowe
oszczędności rzędu 2 mld euro zaleciła Belgii także Komisja Europejska.
Program obecnego rządu to klasyczny przykład dylematów, przed którymi stoją dziś europejskie rządy, gdzie
konieczność pobudzenia słabnącego wzrostu wydaje się być ekwilibrystycznym zadaniem w kontekście
ratowania równowagi budżetów publicznych. Oczywiście, oporu należy oczekiwać nie tylko z ław opozycji, ale
również ze strony bardzo silnych w Belgii związków zawodowych, które już zapowiedziały protest przeciw zbyt
rygorystycznej – według nich – polityce budżetowej.
Główne zadania rządu będą uwarunkowane polityką społeczno-gospodarczą i zmaganiami z pogłębiającym się
kryzysem. Od sukcesów lub porażek w tej materii, w 2012r., zależeć będzie trwałość obecnej, niezwykle złożonej
3
i kontrastowej koalicji, a co za tym idzie możliwość wcielenia w życie głębokiej reformy instytucjonalnej i zmian
strukturalnych.
W ostatnim okresie trzy główne agencje ratingowe obniżyły notowania dla Belgii, co również, jak się ocenia,
miało wpływ na osiągnięcie porozumienia politycznego przy tworzeniu rządu.
Dla przeciwdziałania skutkom kryzysu gospodarczego rząd federalny wdrożył wspomniany już program
stabilizacji gospodarki na lata 2009-2012. Obecna wersja tego programu (na lata 2011-2014) została
zaakceptowana przez tymczasowy rząd w połowie ub. roku. Zasadniczym jego elementem jest polityka
zatrudnienia, wzmocnienie ubezpieczeń społecznych, reforma emerytalna, walka z ubóstwem, zwiększenie
środków na badania i rozwój oraz wsparcie dla przedsiębiorstw.
Program zawiera elementy stabilizacji budżetu, tak aby w roku bieżącym deficyt budżetowy obniżył się do
poziomu 2,8%, a równowaga budżetowa zostanie osiągnięta w 2015 roku. Kolejnym elementem działań
antykryzysowych będzie reforma systemu emerytalnego, która ma zapewnić bezpieczeństwo socjalne bazując
na zasadzie solidarności. Dla podkreślenia wagi tej reformy w nowym rządzie powołane zostało oddzielne
stanowisko ministra ds. emerytur, które objął b. minister gospodarki V. Van Quickenborne. W celu zachowania
konkurencyjności gospodarki wprowadzono system, który porównuje wzrost kosztów pracy w Belgii z krajami
ościennymi (Francja, Niemcy i Holandia). Mimo to, koszty pracy w Belgii rosną szybciej niż w krajach sąsiednich
m.in. przez obowiązkową indeksację płac, która musi następować co roku, bez względu na wyniki ekonomiczne
przedsiębiorstw, co jest przedmiotem krytyki OECD i KE. Pomimo podejmowanych wysiłków również nowemu
rządowi Di Rupo nie udało się odejść od obowiązkowej indeksacji.
Trzy główne rozwiązania tego programu to:
- okresowa redukcja czasu pracy dla wszystkich pracowników (lub wybranej grupy pracowników) w
przedsiębiorstwach dotkniętych przez kryzys. Redukcja ta może objąć od 1/5 do ¼ ogólnego czasu pracy. W
takim przypadku pracodawcy zmniejszane są kwoty obowiązkowych składek ubezpieczeniowych, a w zamian ma
on przeznaczyć te środki na rekompensatę dla pracowników za ograniczenia pracy.
- indywidualne ograniczenie czasu pracy dla poszczególnych pracowników (od 1/5 do ½ czasu pracy). W takich
przypadkach rekompensaty finansowe dla pracowników wypłacane byłyby przez Krajowe Biuro Pracy (Office
National de l’Emploi).
- czasowe zawieszenie (całkowite lub częściowe) umów o pracę. Częściowe zawieszenie oznaczałoby dla
pracowników pracę w ograniczonym wymiarze (minimum dwa dni w tygodniu). Rozwiązanie to dotyczy
pracowników umysłowych (employé).
Aby skorzystać z jednego z ww. rozwiązań firma będzie musiała być uznana za znajdującą się w trudnej sytuacji
w stosunku do kryteriów zawartych w projekcie. Kryteria to: zmniejszenie przychodu w danym okresie o 10%;
zmniejszenie produkcji o 10%, bądź zwiększenie o 10% liczby dni nieprzepracowanych z przyczyn
ekonomicznych.
Wprowadzone rozwiązania mają na celu polepszenie aktualnej sytuacji zarówno dotyczącej siły nabywczej, jak i
ochrony zwolnionych pracowników, zachowując przy tym konkurencyjność firm belgijskich. Mają także zapobiec
zwolnieniom pracowników. Z uwagi na fakt, że w prawodawstwie belgijskim istnieje rozróżnienie pomiędzy
robotnikiem a pracownikiem umysłowym, podejmowane są kroki, aby w nieodległej przyszłości ujednolicić ich
status w tym zakresie.
b/ energetyka.
- Energia słoneczna i wiatrowa:
Problematyka energetyczna stanowi z pewnością najbardziej obiecujący i jednocześnie najbardziej
4
kontrowersyjny element zielonej rewolucji w Belgii.
Konkluzje jakie wynikają z analiz potwierdzają, iż projekty rozbudowy elektrowni wiatrowych na Morzu
Północnym (tzw. offshore), czy rosnące zainteresowanie energią słoneczną powinny być silnym impulsem dla
rozwoju inwestycji i rynku pracy. Niektóre belgijskie przedsiębiorstwa już dziś należą do ścisłej światowej
czołówki w produkcji takich części i podzespołów jak stalowe elementy konstrukcji wiatraków, włókno szklane do
łopat śmigieł, prądnice, transformatory, przekładnie zębate. Istnieją również firmy wyspecjalizowane w
inżynieryjnych badaniach stabilności konstrukcji i konserwacji wiatraków.
Zwraca też uwagę działalność naukowo-badawcza konsorcjum francuskojęzycznych uniwersytetów z Brukseli,
Liège i Mons oraz przedstawicieli walońskiego przemysłu. Pracują oni nad optymalizacją zarządzania parkami
wiatraków pływających, nad projektami wykorzystania energii niesionej przez fale i prądy morskie jak również
nad planami stworzenia sieci połączeń z elektrowniami offshore znajdującymi się na terenie państw sąsiednich.
W celu intensyfikacji działań na rzecz zielonej energii, nowoutworzony rząd Flandrii (dominujący gospodarczo
region w Belgii) postanowił zgromadzić pod jednym szyldem (Vl.Energie) wszystkie swoje udziały w spółkach
energetycznych oraz dofinansować sektor kwotą 200 milionów euro. Chodzi o wykorzystanie oszczędności, jakie
powinien nieść w tym przypadku efekt skali.
- Energia jądrowa
Kwestia rozwoju nowych źródeł energii, wiąże się nierozłącznie z dyskusją na temat przyszłości belgijskich
elektrownii jądrowych. Przegłosowana w 2003 roku, przez parlament federalny ustawa, o wycofaniu się Belgii z
energii atomowej przewiduje zamknięcie w latach 2015-2025 wszystkich siedmiu reaktorów produkujących
obecnie 55% zużywanej w Belgii elektryczności. Powołana w tym celu przez P. Magnette’a, b. federalnego
ministra do spraw środowiska i energii, grupa ekspertów GEMIX opublikowała pod koniec czerwca 2011 r.
wstępną analizę swoich badań, która kładzie nacisk na konieczność rozwoju źródeł energii odnawialnej, a ich
finansowanie bazowałoby (paradoksalnie) na przedłużeniu czasu funkcjonowania elektrownii jądrowych, dzięki
wykorzystaniu tzw. premii jądrowej, czyli różnicy między kosztem produkcji energii otrzymywanej ze źródeł
kopalnych, a kosztem produkcji energii atomowej, który od momentu amortyzacji środków przeznaczonych na
budowę elektrowni, jest znacznie niższy. Cena energii pozostaje natomiast ta sama, bez względu na jej źródło, co
stanowi czysty zysk dla operatorów. Przechwycenie tej premii, na przykład w formie nałożenia na historycznego
operatora central, specjalnego podatku, pozwoliłoby wygenerować potężny zastrzyk środków na rozwój
chociażby elektrowni wiatrowych. Obecnie w cenie każdej megawatogodziny zawarta jest opłata w wysokości
0,1272 euro, przeznaczana na budowę nowych prądnic offshore.
Nowa koalicja rządowa potwierdziła wolę zamknięcia w Belgii elektrowni jądrowych i plan rozwoju
alternatywnych źródeł energii. Warto zaznaczyć, iż deklaracja ta ma jak na razie jedynie polityczny wymiar. W
praktyce ciągle nie wiadomo bowiem, czy pierwsze dwa z siedmiu belgijskich reaktorów zostaną wyłączone
zgodnie z planem (ustawa z 2002r.), czyli w czterdziestą rocznicę oddania ich do użytku (2015r).
Poza polityką w zakresie energii jądrowej, będącą w kompetencji rządu federalnego, to regiony w głównej mierze
realizują poszczególne polityki energetyczne.
Przykładowo rząd flamandzki realizuje zrównoważoną politykę energetyczną, biorąc pod uwagę aspekty
gospodarcze, społeczne i ekologiczne interesy energii. Polityka ta jest ważnym narzędziem dla ekologizacji
gospodarki.
Flamandzka polityka energetyczna koncentruje się między innymi na następujących zadaniach:
- zwiększenie efektywności energetycznej budynków, pojazdów, wyposażenia, procesów, produktów i usług;
- zapewnienie niezawodnych dostaw energii elektrycznej i gazu oraz wydajności usług odbiorcom energii
elektrycznej i gazu, i to za konkurencyjne i akceptowalne ceny;
5
- monitorowanie dostępności i przystępności energii dla słabszych społecznie grup ludności.
Polityka energetyczna ma na celu poprawę efektywności energetycznej i bardziej przyjazną dla środowiska
dostawę energii, dostosowaną do europejskich średnioterminowych celów ilościowych (2020). Rząd flamandzki
inwestuje w innowację, w środki oszczędzające energię, w tworzenie więcej ‘zielonych miejsc pracy’ oraz w
działania polepszające komfort życia.
Wyzwaniami na najbliższe lata są: zmniejszenie zużycia energii, zmniejszenie emisji gazów cieplarnianych,
wzrost produkcji energii ze źródeł odnawialnych, dobrze funkcjonujący rynek energii elektrycznej i gazu oraz
wydajna i nowoczesna sieć energii elektrycznej i gazu.
Pod presją ograniczania deficytu budżetowego i nacisku rynków finansowych (obniżenie ratingu Belgii) w
końcówce ub. roku rząd odstąpił od promowania zakupów nowych samochodów o niskiej emisji CO2 – z nowym
rokiem 2012 zaprzestano dopłat „bonus-malus”, a jednocześnie wzrosły obciążenia fiskalne za używanie
samochodów służbowych.
c/ rynek pracy, zmiany demograficzne.
Rynek pracy w Belgii jest dotknięty problemami strukturalnymi. Stopa zatrudnienia osób aktywnych zawodowo
(15-64 lat) jest poniżej średniej krajów UE, a szereg z istniejących jeszcze rozwiązań systemowych nie
odpowiadających już potrzebie czasu, jest przedmiotem rosnącej krytyki jak np. nieokreślony czas pobierania
zasiłku dla bezrobotnych, choć z degresywną stawką (jedyny chyba przypadek na świecie). Dopiero obecny
rząd Premiera Elio Di Rupo rozważa ograniczenie go do trzech lat, przy czym przewiduje się wiele wyjątków od
tej zasady.
Dzięki podejmowanym w ostatnich latach przez rząd oraz władze regionalne intensywnym działaniom
antykryzysowym stopa bezrobocia stopniowo się obniża (aktualnie 7,8 %), podczas gdy średnia dla UE27 wynosi
9,5%.
Wśród stosowanych rozwiązań w szczególności należy wymienić: system przejściowego bezrobocia,
ograniczenie czasu pracy, zmniejszenie kosztów płacowych wybranych grup zawodowych, jak też ulgi podatkowe
na rzecz sektorów o wysokiej intensywności pracy (hotelarstwo-gastronomia, budownictwo). Wg ekspertów
OECD jeśliby nie podjęto powyższych działań antykryzysowych w 2009 r. stopa bezrobocia byłaby wyższa o ok.
0,9%.
Zmiany demograficzne. Starzenie się społeczeństwa belgijskiego staje się bardzo poważnym problemem
społeczno-ekonomicznym, który zajmuje coraz więcej miejsca w programach partii politycznych i działaniach
rządu, ale bardzo silna pozycja belgijskich związków zawodowych stwarza poważną barierę w ich realizacji.
Organizacje pracodawców uważają, iż konieczna jest pilna reforma rynku pracy. Potrzebne są zmiany w Pakcie
międzypokoleniowym. W związku z przechodzeniem na emeryturę oraz tworzeniem, przy stałym wzroście
gospodarczym, nowych miejsc pracy, w latach 2010-2015 w Belgii będzie 700.000 nieobsadzonych stanowisk
pracy. Taka sytuacja zaostrzy problem na rynku pracy. Najbardziej zostaną dotknięte sektory: opieki społecznej,
logistyki, transportu, usług dla przedsiębiorstw (np. consulting). Przy nie zmienionej polityce rządu, stopa
zatrudnienia w 2020 roku nie przekroczy 42,2% .
Wskutek zmian demograficznych, w latach 2010-2015 w porównaniu z okresem 2005-2010 zwiększy się o 30,4%
ilość odejść na emeryturę, związanych z osiągnięciem wieku emerytalnego. Starzenie się społeczeństwa
najbardziej odczuwa Flandria. Naturalne przejścia na emeryturę będą tam o 35% większe w latach 2010-2015 niż
w okresie 2005-2010, podczas gdy w Walonii o 26,4% zaś w Brukseli o 15,2%. Ponadto Flandria zostanie
dotknięta innym trudnym zjawiskiem – brakiem rąk do pracy. Już obecnie odczuwa się brak rąk do pracy, ale
zjawisko to ulegnie wzmocnieniu w przyszłości. Pomimo dużej liczby zwalniających się miejsc pracy oraz
wysokiego poziomu bezrobocia, pracodawcy są zaniepokojeni. Po pierwsze, szkolnictwo nie jest dostosowane do
6
potrzeb przedsiębiorstw. Po drugie, bezrobotni rzadko posiadają kwalifikacje jakie będą poszukiwane. Po trzecie,
brak odpowiednio wykwalifikowanej siły roboczej uczyni ją droższą, co spowoduje dodatkowe naciski na płace.
Związki zawodowe obawiają się ponadto, że zarysowujące się problemy i trudności pogorszą warunki
zatrudnienia, poprzez zwiększenie znaczenia umów o pracę na czas określony i/lub umów tymczasowych.
Aby zapobiec ucieczce przedsiębiorstw z jednej strony i trudnościom w znalezieniu odpowiedniej siły roboczej z
drugiej, jedynym rozwiązaniem jest wydłużenie wieku emerytalnego. Taka jest konkluzja z dotychczasowych
badań, podzielana przez pracodawców, którzy równocześnie wzywają do uchwalenia nowego „Paktu
międzypokoleniowego”. Związki zawodowe zgadzają się co do zasady, że pracownik powinien pozostać dłużej na
swym stanowisku pracy. Sprzeciwiają się jednak wszelkim zmianom zasad przechodzenia na wcześniejszą
emeryturę. Uważają natomiast, że trzeba stworzyć warunki do zatrudniania osób po pięćdziesiątce.
d/ ubezpieczenia społeczne
Pod koniec grudnia ub. Roku Parlament zatwierdził reformę emerytalną (choć trwają jeszcze konsultacje ze
partnerami społecznymi), dzięki czemu weszła w życie od początku 2012 roku.
Główne jej założenia są następujące:
- stopniowo wydłużony zostanie wiek minimalny przechodzenia na wcześniejszą emeryturę z 60 lat (2012 r.) do
62 lat (2016 r.) oraz wydłużony wymagany staż zawodowy do 40 lat,
- będzie można pracować po przekroczeniu 65 lat w sektorze publicznym, za zgodą pracodawcy,
- zwiększy się okres czasu brany pod uwagę przy naliczaniu emerytury w sektorze publicznym z 5 do 10 lat (w
praktyce może to oznaczać zmniejszenie świadczenia),
- odstąpi się od systemów specjalnych dla wybranych kategorii zawodowych (dziennikarze, marynarze, robotnicy
małoletni), z możliwością przechodzenia do drugiego filaru.
- wzmocnienie i rozszerzenie drugiego filaru - mechanizmy uzupełniające bazujące na kapitalizacji
(ubezpieczenia grupowe, fundusze emerytalne)
- zwiększone zostaną bodźce na rzecz pozostania dłużej aktywnym zawodowo (m.in. wysługa powyżej 45 lat
pracy będzie uwzględniana przy naliczaniu emerytury).
W Belgii rolnicy są kategorią zawodową mającą status samozatrudniających się (fr. travailleur independant).
Korzyści jakie się tym wiążą obejmują: ubezpieczenie zdrowotne i od inwalidztwa, świadczenia rodzinne,
emerytury, ubezpieczenie od upadłości. Samozatrudnienie nie obejmuje ubezpieczenia od bezrobocia i
wypadków w pracy, ale można się ubezpieczyć dodatkowo, jak również ubezpieczyć nietykalność swojego
zamieszkania.
Obecna minister ds. rolnictwa i mśp zapowiedziała kontynuację w swojej kadencji (do 2014 r.) działań na rzecz
poprawy statusu społecznego samozatrudniających się oraz bardziej sprawiedliwego finansowania, a w
szczególności poprawy w poszczególnych obszarach świadczeń społecznych (emerytury, zasiłki rodzinne,
odszkodowania z tytułu niezdolności do pracy lub inwalidztwa, zabezpieczenia społeczne w przypadku
bankructwa) w miarę możliwości budżetowych, a także uproszczenia i unowocześnienia sposobu naliczania
świadczeń społecznych.
Mając na uwadze rosnącą liczbę samozatrudniających się popadających w trudności finansowe wypracowane
zostaną rozwiązania mające pomóc im na wcześniejszym etapie, jeszcze przed popadnięciem w bankructwo,
m.in. poprzez rozszerzenie ubezpieczenia przed upadłością oraz zwolnienie ze składek.
Wprowadzana reforma systemu emerytur obejmie również samozatrudniających się, a więc i rolników .
7
W ramach innych działań na rzecz osiągnięcia równowagi budżetowej można wskazać również na bardziej
niekonwencjonalne rozwiązanie tj. zapowiedź podwojenia kontroli podatkowych w br., co powinno przynieść
dodatkowe wpływy w kwocie ponad 700 mln euro.
Opr. S. Kręcisz
8