e-mo liwości polskiego bułgarysty?

Seria III: e-Publikacje Instytutu INiB, Uniwersytet Jagielloński. Red. Maria Kocójowa
Nr 2. E-WŁĄCZENIE CZY E-WYOBCOWANIE? 2006
Maria Przastek-Samokowa*
Instytut Informacji Naukowej i Studiów Bibliologicznych
Uniwersytet Warszawski
E-MOŻLIWOŚCI POLSKIEGO BUŁGARYSTY?
[E-OPPORTUNITIES OF POLISH BULGARIAN PHILOLOGIST?]
Abstrakt: Podjęto próbę ukazania teoretycznych i praktycznych możliwości dostępu do wiedzy, jakimi dysponuje
polski slawista, dzięki wyspecjalizowanym placówkom informacyjnym bądź w samodzielnym wyszukiwaniu informacji specjalistycznej w sieci globalnej. Autorka chce pokazać, w jakim stopniu biblioteki są – a na ile mogą/powinny
być – pomocne w kształtowaniu zachowań informacyjnych wysoko wyspecjalizowanych użytkowników.
BIBLIOTEKA – INFORMACJA NAUKOWA – SLAWISTYKA – UŻYTKOWNIK INFORMACJI –
INFORMACYJNE
ZACHOWANIE
Abstract: The author presents theoretical and practical possibilities of accessing knowledge in a global network –
individually or thanks to different information centers – of a Slavonic languages professional working in Poland.
The aim is to show how the libraries are – and can/ should be – helpful in shaping information behaviors of different categories of users.
INFORMATION BEHAVIOR – INFORMATION SCIENCE – INFORMATION USERS – LIBRARY – SLAVONIC STUDIES
*
*
*
Wstęp
Według „klasyfikacji” Hoivika należę do „pokolenia ostatniego druku” i to do jego schyłkowego okresu
[Hoivik 2005, s.16]. W szkole książki odnajdowała i wypożyczała mi pani bibliotekarka (później – ja sama, gdyż
jako tzw. pożeracz książek mogłam buszować wśród bibliotecznych regałów; w tamtych latach o wolnym dostępie jeszcze się nam nie śniło). Jako studentka slawistyki miałam przysposobienie biblioteczne, które zapamiętałam przede wszystkim ze względu na to, iż uprzedzono nas, że będzie to nasz pierwszy wpis do indeksu i jego
brak skutkować będzie niezaliczeniem pierwszego roku. Z Biblioteką Uniwersytetu Warszawskiego zresztą tak
naprawdę nigdy nie udało mi się zaprzyjaźnić. Zarówno w latach studenckich, jak i później korzystałam głównie
ze zbiorów Biblioteki ówczesnego Instytutu Słowianoznawstwa PAN (obecnie Instytut Slawistyki PAN) i Biblioteki Instytutu Filologii Słowiańskiej UW. Znałam katalogi kartkowe – alfabetyczny i rzeczowy, lecz z tego
*
Dr MARIA PRZASTEK-SAMOKOWA, slawista, adiunkt w Zakładzie Systemów Informacyjnych, Instytut Informacji
Naukowej i Studiów Bibliologicznych, Uniwersytet Warszawski. Autorka m.in.: (2005) Internetowa informacja o obiektach
kultury: analiza porównawcza portali z Polski i Bułgarii; (2005) Nie <czy>, ale <dlaczego> potrzebny jest system informacji
nt. kultury regionu” [CD-ROM]. Adres elektr.: [email protected]
77
Seria III: e-Publikacje Instytutu INiB, Uniwersytet Jagielloński. Red. Maria Kocójowa
Nr 2. E-WŁĄCZENIE CZY E-WYOBCOWANIE? 2006
drugiego prawie nie korzystałam. O komputerach w bibliotece nikt z nas wówczas nawet nie myślał… Po latach
stały się nawet dla nas (lub przynajmniej – niektórych z nas) pewnego rodzaju przekleństwem uniemożliwiającym korzystanie z normalnego katalogu, tj. kartkowego.
Komputer „odkryłam” w połowie lat 90. ubiegłego wieku. Przez pierwsze lata służył mi jako „mądrzejsza"
maszyna do pisania. Sieć poznałam na przełomie wieków. O tym, czy i w jakim stopniu umożliwiają mi kontakt
z informacją slawistyczną będzie właśnie mowa.
Potrzeby
Jako slawista nie pracujący zawodowo w swojej dziedzinie, ale żywotnie zainteresowany jej rozwojem,
swoje tzw. potrzeby informacyjne zdefiniowałabym następująco:
1.
Stały dostęp do najświeższych danych dotyczących:
•
oferty wydawniczej krajowej i zagranicznej,
•
zawartości czasopism,
•
bieżących i planowanych wydarzeń krajowych i zagranicznych, w tym: konferencji, sesji, ciekawych
wykładów.
2.
Stały dostęp do ciągle aktualizowanej listy baz danych z dziedziny slawistyki, m.in.: bibliografii, katalogów i wydawnictw online, linków.
3.
Stały dostęp z mojego komputera do wybranych przeze mnie baz danych.
4.
Możliwość skontaktowania się (w razie potrzeby) ze specjalistą (profesjonalistą) informacji [Macevičiūtė 2005, s. 26–34].
E-możliwości teoretyczne
Do zaspokajania moich potrzeb najbardziej predestynowane są „biblioteki fachowe, zakładowe, akademickie i specjalne” [Hoivik 2005, s. 18–19, 21–24]. Potrzebuję bowiem usługi kompetentnej i wysoko wyspecjalizowanej. Teoretycznie e-możliwości mam ogromne. Dzięki sieci mam dostęp do wszystkich interesujących mnie
zasobów. Mogę – na przykład – skorzystać z informacji zawartych na stronach najważniejszych (z mojego
punktu widzenia) bibliotek krajowych:
•
Biblioteki Instytutu Slawistyki PAN,
•
Biblioteki Uniwersytetu Warszawskiego,
•
Biblioteki Instytutu Słowiańszczyzny Zachodniej i Południowej UW,
•
Biblioteki Uniwersytetu Jagiellońskiego,
•
Biblioteki Narodowej.
Mogę także korzystać z informacji zawartych na stronach, np. ważnych dla mnie bibliotek bułgarskich: Biblioteki Narodowej św.św. Cyryla i Metodego w Sofii, Biblioteki Uniwersyteckiej Uniwersytetu Sofijskiego św.
Klimenta Ohrydskiego w Sofii oraz innych bibliotek w tzw. krajach słowiańskich i nie tylko. Mam przecież
możliwość surfowania po cyberprzestrzeni w poszukiwaniu wszelakiej potrzebnej mi informacji slawistycznej…
Szczupłość miejsca zmusza mnie jednak do zaprezentowania e-możliwości krajowych.
78
Seria III: e-Publikacje Instytutu INiB, Uniwersytet Jagielloński. Red. Maria Kocójowa
Nr 2. E-WŁĄCZENIE CZY E-WYOBCOWANIE? 2006
E-możliwości praktyczne
Uprawiam „zawód wymagający wiedzy” [Hoivik 2005, s. 24] i potrzebuję informacji „relewantnej i precyzyjnej, różnorodnej i zindywidualizowanej” [Hoivik 2005, s.24]. Poszukiwania rozpoczynam od strony Instytutu
Slawistyki PAN, która posiada „najbogatsze zbiory slawistyczne w Polsce,(…) gromadzi przede wszystkim
księgozbiór z zakresu slawistyki, w mniejszym stopniu z zakresu polonistyki i języków indoeuropejskich. Profil
księgozbioru uwzględnia potrzeby całego kręgu osób zainteresowanych słowianoznawstwem: pracowników naukowych, studentów, nauczycieli, redaktorów, tłumaczy. W posiadaniu biblioteki znajdują się m.in. unikalne
zbiory rossików oraz cenne ciągi czasopism rosyjskich z XIX w., a także najbogatszy w Polsce zasób publikacji
z zakresu językoznawstwa i historii literatur zachodnio- i południowosłowiańskich (…)” [Instytut Slawistyki
PAN, dok. elektr.].
Menu strony domowej IS PAN przedstawia się następująco (szczegółowo omówię jedynie interesujące –
moim zdaniem – zakładki): „Aktualności”→Ogłoszenia, Konferencje IS PAN; „Informacje Ogólne”; „Struktura
Instytutu”→Zakład Językoznawstwa, Zakład Literaturoznawstwa i Kulturoznawstwa, Zakład Historii, Zakład
Badań Narodowościowych, Centrum Naukowej Informacji Slawistycznej (o nim za chwilę), Archiwum; „Pracownicy”; „Tematy badawcze”→Tematy, Granty; „Współpraca Naukowa” (z ośrodkami krajowymi i zagranicznymi, ale bez linków!!!); „Studia Doktoranckie”; „Wydawnictwo SOW”→Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy,
Katalog; „Biblioteka” (link: „zobacz katalog”, gdzie wyszukiwać można w sposób prosty i zaawansowany według: słowa kluczowego, autora, tytułu, serii/wielotomowe, hasła przedmiotowego, ISBN, ISSN, nr kontrolnego); „Opis”→Konferencje, Stypendia, Zasoby elektroniczne (pusta podstrona), Projekty (ts.), Inne (oprócz tytułu
„Linki” podstrona nic nie zawiera), Zespół; „Archiwalia” (czyli Nie-Aktualności – rzeczywiście).
Więcej miejsca chcę poświęcić Centrum Naukowej Informacji Slawistycznej [Centrum Naukowej Informacji Slawistycznej, dok. elektr.]. Strona poświęcona CNIS zawiera nie tylko charakterystykę działalności jednostki, ale także link do jego własnej strony internetowej zatytułowanej Bibliografia językoznawstwa slawistycznego.
Jej menu przedstawia się następująco: Kontakt; Historia; Teraźniejszość i przyszłość; Pracownicy; Współpracownicy; Publikacje BJS; Publikacje metodologiczne; Recenzje. W zakładce „Teraźniejszość i przyszłość bibliografii językoznawstwa slawistycznego” przedstawiono dotychczasowe osiągnięcia i problemy przy tworzeniu bazy danych oraz obsługujących ją systemu i języka informacyjno-wyszukiwawczego. Plany Centrum są
ambitne i dalekosiężne. Jeżeli jednak zostałyby wkrótce zrealizowane te najbliższe, to użytkownicy – slawiści
językoznawcy, otrzymaliby niezwykle potrzebne źródło dostępne online, czyli aktualną bazę danych slawistyki
językoznawczej.
Na stronie Biblioteki Uniwersytetu Warszawskiego klikając na zakładkę „Wydawnictwa elektroniczne”
(i posiadając ważną kartę biblioteczną) mam jako pracownik UW dostęp z komputera domowego do wersji testowej „Czasopism pełnotekstowych i baz danych” (bibliograficznych i innych) [BUW, dok. elektr.]. Dalej należy już szukać metodą prób i błędów, jeśli ma się czas i ochotę.
Ze strony Instytutu Slawistyki Zachodniej i Południowej UW (wcześniej: Instytutu Filologii Słowiańskiej,
którego jestem absolwentką) pod zakładką „Aktualności” można uzyskać wiadomości na temat np. zapowiadanych w Instytucie wykładów gości krajowych i zagranicznych [Instytut Slawistyki Zachodniej i Południowej,
dok. elektr.]. Brakuje linków choćby do BN, nie wspominając o bibliotekach zagranicznych (kiedyś były). Nie
79
Seria III: e-Publikacje Instytutu INiB, Uniwersytet Jagielloński. Red. Maria Kocójowa
Nr 2. E-WŁĄCZENIE CZY E-WYOBCOWANIE? 2006
ma żadnych informacji – ani na stronie instytutowej, ani bibliotecznej – na temat tzw. życia naukowego, tj. zebrań, sesji i konferencji naukowych ani instytutowych, ani krajowych, ani zagranicznych. Biblioteka dysponuje
katalogiem online, ale – niestety – niedostępnym.
Najwięcej informacji slawista, ale tylko pracownik UJ, pracujący na UJ może zdobyć korzystając ze strony
Biblioteki Uniwersytetu Jagiellońskiego [Biblioteka Jagiellońska, dok. elektr.]. Oprócz Komputerowego Katalogu Zbiorów Bibliotek UJ ma bowiem do dyspozycji bazy danych, podzielone na:
•
zakupione – uporządkowane według alfabetu lub – dziedzinami,
•
testowe – zawierające listę,
•
w wolnym dostępie – polskie i zagraniczne,
•
własne – np. Baza rozpraw doktorskich, Baza Biogramów.
Podobnie czytelna jest zakładka „Czasopisma naukowe”. Dzielą się one na:
•
prenumerowane dla UJ – pełnotekstowe w wersji elektronicznej oraz na drukowane (lista),
•
w wolnym dostępie – pełnotekstowe w wersji elektronicznej.
Na uwagę zasługuje ponadto „Słowniczek” umieszczony pod zakładką „Udostępnianie zbiorów”. Jest to
skarb dla niewprawnego użytkownika, gdyż zawiera wyjaśnienie terminów przydatnych przy korzystaniu ze
zbiorów Biblioteki Jagiellońskiej. O cyklu wykładów otwartych „Ars Quaerendi” proponowanych aktualnie
przez BJ zamierzam wspomnieć przy innej okazji.
E-możliwości, które proponuje na swoich stronach Biblioteka Narodowa, świadomie postanowiłam zaprezentować jako ostatnie. Korzystam z nich bowiem wówczas, kiedy poszukuję informacji dotyczących książek
i czasopism wydanych w kraju lub za granicą. Najczęściej korzystam wtedy z zakładki „Katalogi i bazy danych”. Warta polecenia jest również umieszczona poza menu głównym opcja „Zasoby sieciowe” oferująca linki
do różnego typu baz, katalogów oraz bibliotek (w tym bibliotek narodowych obcych) [Biblioteka Narodowa,
dok. elektr.].
E-korzyści
Te są niewątpliwe dla użytkownika zaawansowanego (czyli takiego, który wie, gdzie i jak powinien szukać). Z dowolnego bowiem miejsca i w dowolnym czasie za pośrednictwem internetu polski slawista może
zgromadzić potrzebne mu informacje, mimo iż w dalszym ciągu nie ma postulowanej swego czasu [Biblioteki
w europejskich krajach…1995, s. 18] biblioteki wirtualnej nie tylko ogólnoświatowej, ale – multimedialnych
bibliotek krajowych, w tym – polskiej. Jak jednak nie trudno zauważyć, takiemu użytkownikowi właściwie
zbędna mogłaby się stać tradycyjna biblioteka i zupełnie niepotrzebny – bibliotekarz.
Podsumowanie w postaci listy marzeń
Podobnie jak w bibliotecznych katalogach online funkcjonują dwie możliwości wyszukiwania – proste i zaawansowane, tak należałoby również przygotować ofertę bibliotek (specjalistycznych) dla użytkowników slawistów. Przygotować, tzn.:
•
zbadać tzw. potrzeby informacyjne tej kategorii specjalistów,
80
Seria III: e-Publikacje Instytutu INiB, Uniwersytet Jagielloński. Red. Maria Kocójowa
Nr 2. E-WŁĄCZENIE CZY E-WYOBCOWANIE? 2006
•
poznać ich zachowania informacyjne,
•
opracować specjalny program szkolenia bibliotecznego dla studentów slawistyki, a następnie konsekwentnie go realizować w praktyce,
•
zaproponować wzorem Biblioteki Jagiellońskiej („Ars Quarendi”) cykl otwartych wykładów dla „czynnych zawodowo” slawistów, w ramach którego zainteresowani mogliby zapoznać się z komputerowymi
narzędziami i strategiami wyszukiwawczymi niezbędnymi w ich pracy,
•
stworzyć slawistyczny serwis informacyjny – swego rodzaju slawistyczny EBIB.
Zastrzegłam, że to lista marzeń…
Wykorzystane źródła i opracowania
Arcisz, S. (1995). Sprawozdanie z konferencji „Libraries In Europe’s Post Communist Countries: Their International Context”, Kraków-Przegorzały, August 3–5, 1995. W: Kocójowa, M. red. (1995). Biblioteki w europejskich krajach postkomunistycznych w międzynarodowym kontekście : wybór materiałów. Kraków: PTB, s. 18.
Biblioteka Jagiellońska, dok. elektr. http://www.bj.uj.edu.pl/ [odczyt: 15.02.2006].
Biblioteka Narodowa, dok. elektr. http://www.bn.org.pl/index.php?id=3 [odczyt: 15.02.2006].
BUW, dok. elektr. http://www.buw.uw.edu.pl/zasoby/ckcp.htm [odczyt: 15.02.2006].
Centrum Naukowej Informacji Slawistycznej, dok. elektr. http:/www.ispan.home.pl/55cnis.php [odczyt 02.05.2006].
Hoivik, T. (2005). Czy wystarczy miejsca da bibliotek? Funkcje biblioteki w sieciowym świecie. W: Kocójowa, M. red.
(2005). Profesjonalna informacja w Internecie. Kraków: Wydaw. UJ, s. 16, 24.
Instytut Slawistyki PAN, dok. elektr. http://www.ispan.home.pl/index.php?nr=26. [odczyt: 24.04.2006].
Instytut Slawistyki Zachodniej i Południowej, dok. elektr. http://www.iszip.uw.edu.pl [odczyt: 15.02.2006].
Macevičiūtė, E. (2005). Education for digital library and information [Edukacja dla potrzeb bibliotek cyfrowych i informacji]. W: Kocójowa, M. red. (2005). Profesjonalna informacja w Internecie. Kraków: Wydaw. UJ, s. 26–34.
81