Dziedzictwo kulturowe

Chrońmy przed zapomnieniem dziedzictwo kulturowe Lublina i okolic
Sandra Tur
Kultura jest jednym z najważniejszych pojęć współczesnej rzeczywistości
i zajmuje czołowe miejsce w wielu naukach humanistycznych. Kultura jest
pojęciem wieloznacznym. Nie istnieje jej jedna, uniwersalna definicja, co daje
jej wymiar abstrakcyjny. Kultura znacząco wpływa na życie społeczne – dzięki
niej ludzie porozumiewają się, tworzą swoją tożsamość, historię i dziedzictwo.
Obrazuje to dobrze słowa Ralph’a Linton’a, który twierdzi, że: „Kultura jest
konfiguracją wyuczonych zachowań i ich rezultatów, których elementy
składowe są podzielane i przekazywane przez członków danego
społeczeństwa”(Linton R., „Kulturowe podstawy osobowości”, Warszawa 1975, s. 44).
Kultura, prócz dziedzictwa materialnego, to również niematerialny system
znaków, wartości, symboli czy norm, „kultura to system znaków służących
międzyosobowej komunikacji”(Eco U., „Pejzaż semiotyczny”, Warszawa 1972, s. 29).
Istotnym elementem kultury jest jej akceptowanie i zrozumienie przez
członków danego społeczeństwa. W tym rozumieniu „o swoistości i
odmienności kultury społeczeństwa nie decydują obiekty materialne, wytwory
artystyczne oraz idee, bo one mogą być wspólne dla wielu społeczeństw, lecz
znaczenia, jakie im są przypisywane w myślach i działaniach członków
społeczeństwa, w ramach którego one występują. W tym ujęciu kultura jawi się
jako zjawisko dynamiczne w sensie obiektywnym i subiektywnym”(Dyczewski L.,
„Kultura polska w procesie przemian”, Lublin 1995, s. 39).
Dziedzictwo kulturowe to ogół dorobku społeczeństw lub narodów w
zakresie nauki, sztuki, architektury, oświaty, techniki, wytworzonego w trakcie
jego historycznego rozwoju i przekazywanego z pokolenia na pokolenie.
Smolski R., Smolski M., Stadtmüller E.H., “Słownik Encyklopedyczny Edukacja Obywatelska”,
Wydawnictwo Europa, 1999
Według danych UNESCO, dotyczących dziedzictwa kulturowego, dzieli się ono na
dwa podstawowe elementy:
1.
2.
materialne, na które składają się zabytki nieruchome i ruchome
niematerialne, jest przekazywane przede wszystkim za pomocą przekazu
ustnego i tradycji (http://www.unesco.pl/dzialalnosc/kultura/dziedzictwo-kulturowe.html)
„W rozumieniu Konwencji UNESCO, której tekst został przyjęty na 32 sesji Konferencji Generalnej
•
•
•
•
•
UNESCO w październiku 2003 r., dziedzictwo niematerialne to zwyczaje, przekaz ustny, wiedza i
umiejętności oraz związane
z nimi przedmioty i przestrzeń kulturowa, które są uznane za część własnego dziedzictwa przez
daną wspólnotę, grupę lub jednostki.
Ten rodzaj dziedzictwa jest przekazywany z pokolenia na pokolenie i ustawicznie odtwarzany przez
wspólnoty i grupy w relacji z ich środowiskiem, historią
i stosunkiem do przyrody. Dla danej społeczności dziedzictwo niematerialne jest źródłem poczucia
tożsamości i ciągłości.
Dziedzictwo niematerialne w rozumieniu wspomnianej wyżej Konwencji obejmuje:
Tradycje i przekazy ustne, w tym język jako narzędzie przekazu
Spektakle i widowiska
Zwyczaje, obyczaje i obchody świąteczne
Wiedzę o wszechświecie i przyrodzie oraz związane z nią praktyki
Umiejętności związane z tradycyjnym rzemiosłem”
(http://www.unesco.pl/dzialalnosc/kultura/dziedzictwo-kulturowe/dziedzictwo-niematerialne.html 2008 (23.05.2014)
20 maja 2010 roku w Opactwie Benedyktynów w Tyńcu odbyła się
konferencja „Kultura i dziedzictwo kulturowe w rozwoju regionu”.
W trakcie konferencji poruszane były różne ujęcia kultury i dziedzictwa
kulturowego w odniesieniu do regionu, a przede wszystkim Małopolski.
Ciekawe spostrzeżenia miał prof. dr hab. Jerzy Hausner, który jest
kierownikiem Katedry Gospodarki i Administracji Publicznej Uniwersytetu
Ekonomicznego w Krakowie. Profesor Hausner swoją wypowiedź zaczął
od znanych słów Max’a Weber’a: „Kultura stanowi z punktu widzenia
człowieka, obdarzony sensem i znaczeniem, skończony wycinek
bezsensownej nieskończoności”. Słowa te oddaja wartość znaczenia
kultury dla społeczeństwa.
Po przeprowadzonym panelu dyskusyjnym Profesor Jerzy Hausner postawił dwanaście tez dotyczących
kultury i rozwoju regionu:
„1) Dziedzictwo kulturowe to rzecz do „myślenia” nie tylko do „konserwacji”. Przemyślenie i interpretacja
są niezbędne aby dziedzictwo trwało i się rozwijało;
2) Kreatywność rozwija się za sprawą rozbudzenia kulturowych potrzeb;
3) Rozbudzanie kulturowych potrzeb wymaga stworzenia warunków wyboru, pokazywania różnych sposobów
zaspokajania potrzeb i różnych wzorów;
4) Organizacja działalności kulturalnej powinna stawać się instytucjami w rzeczywistym znaczeniu, czyli być
wzorcotwórcze;
5) Niezależnie od problemów finansowych i personalnych instytucje kultury muszą być wzorcotwórcze,
tworzyć normy, reguły standardy;
6) Potrzebne są wielowątkowe wydarzenia o synergicznych efektach, łączących różne elementy dziedzictwa;
7) Potrzebne jest powołanie nowych narracji po to by interpretować dziedzictwo kulturowe;
8) Niezbędne jest akcentowanie wielofunkcyjności kultury w kontekście rozwoju. W związku z tym potrzebne
jest celowe i świadome wydatkowanie pieniędzy na rzecz kultury, aby wiązać środki publiczne z
wielofunkcyjnością kultury na rzecz rozwoju;
9) Technologie informatyczne jako niezbędny warunek rozpowszechniania treści kulturowych, zwłaszcza jeśli
technologie generują interaktywność;
10) Niezbędna jest digitalizacja – „Książka się umocni jeśli będziemy potrafili ją zdygitalizować”;
11) Dopuszczenie wielości form prawno- organizacyjnych do prowadzenia działalności kulturalnej. Publiczne
finansowanie kultury powinno być zorientowane na nowe formy działalności kulturalnej;
12) Osoby, które mają odgrywać ważną rolę w działalności kulturalnej nie mogą być tylko animatorami,
potrzebni są kompetentni przewodnicy, po obszarze kultury”
(http://www.malopolskie.pl/Pliki/2012/Tyniec_konferencja.pdf (24.05.2014)
Lublin perełką dziedzictwa kulturowego
„
W województwie lubelskim występują cztery obiekty zaliczane do kategorii
pomników historii: Kazimierz Dolny, Zespół ArchitektonicznoUrbanistyczny miasta Lublina, Zespół Pałacowo-Parkowy w Kozłówce
i Zamość -zespół staromiejski, który także jest wpisany jako jedyny
w województwie na listę UNESCO. Trzy zabytkowe obiekty z Lublina:
700-letnia bazylika Dominikanów, kaplica Trójcy Świętej na Zamku
i pomnik Unii Lubelskiej dostały się na listę skarbów europejskiego
dziedzictwa kulturowego. To laur równie prestiżowy jak lista
UNESCO”(http://stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/lublin/ASSETS_kultura.pdf, (23.05.2014))
Lista Dziedzictwa Europejskiego
Lista Dziedzictwa Europejskiego została zainicjowana w 2006 roku.
O Znak Dziedzictwa Europejskiego mogą starać się obiekty materialne
i niematerialne, które posiadają symboliczne znaczenie dla historii
i dziedzictwa kulturowego Europy. Obiekty te powinny służyć popularyzacji
wspólnej rzeczywistości politycznej i pamięci historycznej kontynentu
oraz wpływać na wzmacnianie tożsamości europejskiej.
Znak Dziedzictwa Europejskiego
„Znak Dziedzictwa Europejskiego jest przeznaczony zarówno dla miejsc
materialnych - pamiątek, zabytków, budowli, zespołów architektonicznych
i krajobrazowych, stanowisk archeologicznych oraz niematerialnych,
reprezentowanych przez obiekty lub miejsca, które je symbolizują.
Obiekty wpisane na LDE winny być dostępne dla szerokiej publiczności,
a informacja o nich aktualizowana i podana w kilku językach”.
(http://www.mkidn.gov.pl/pages/strona-glowna/kultura-i-dziedzictwo/znak-dziedzictwaeuropejskiego/historia.php (22.05.2014)
Lublin jest stolicą województwa lubelskiego oraz największym miastem
Lubelszczyzny , jak i jednym z największych w Polsce wschodniej. Lublin
położony jest na północnym skraju Wyżyny Lubelskiej, nad czterema rzekami:
Krężniczanką, Czerniejówką, Czechówką i Bystrzycą. Położenie geograficzne
Lublina, na granicy wschodu i zachodu, uczyniło z niego miasto
wielokulturowe. Jest to jedno z najstarszych miast Polski oraz jedno
z nielicznych najlepiej zachowanych miast po II wojnie światowej. Spotykają
się tu różne kultury, narodowości czy religie. Unikalność tego miasta tkwi
w jego historii, architekturze oraz wielokulturowości.
„Wartości kulturowe zespołu urbanistyczno-architektonicznego historycznego
śródmieścia Lublina są niepodważalne, a jego znaczenie i unikatowy charakter
sankcjonuje uznanie Starego Miasta wraz z Zamkiem za Pomnik Historii.
Całość historycznie ukształtowanego i dobrze zachowanego śródmieścia
Lublina, stanowi wartość wyjątkową, nie tylko w skali Polski, ale i Europy –
a w skutek tego przedmiot szczególnej troski i ochrony. To wyraża się zarówno
poprzez ochronę stanowioną wpisem do rejestru zabytków całego układu
urbanistycznego śródmieścia, jak i wpisem do rejestru zabytków zespołu
„grodzisko”, a prócz tego -poprzez uznanie szczególnej, wyjątkowej wartości
poszczególnych obiektów architektonicznych” (Mliczyńska-Hajda D., „Zintegrowany
Plan Zarządzania Dziedzictwem Kulturowym Lublina”, opracowanie na zamówienie Miasta
Lublina, Listopad 2011).
Według Urzędu Statystycznego w Lublinie do najstarszych zabytków
architektury w województwie należą dwa obiekty: wieża w Stołpiu koło
Chełma z X-XI wieku oraz baszta – donżon na Zamku w Lublinie datowana na I połowę XIII wieku. Oba obiekty mają charakter obronny.
Wartościowym zabytkiem, ze względu na połączenie sakralnej architektury
łacińskiej z ikonografią wschodnią, jest - Kaplica Zamkowa w Lublinie,
wzniesiona w XIV wieku jako gotycka, rzymskokatolicka świątynia
ozdobiona freskami rusko-bizantyńskimi.
(http://stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/lublin/ASSETS_kultura.pdf, (23.05.2014))
W województwie lubelskim istnieje 39 muzeów. Do najistotniejszych
i najbardziej wartościowych należą m.in.: Muzeum Lubelskie na Zamku
w Lublinie, Muzeum Zamoyskich w Kozłówce, Państwowe Muzeum na
Majdanku oraz Muzeum Wsi Lubelskiej w Lublinie.
Muzeum Wsi Lubelskiej w Lublinie
Zamek w Lublinie
Podsumowanie
Kulturowe dziedzictwo materialne Lublina jest wzorem aktywności kulturowej jego
mieszkańców. Różnorodne i wielokulturowe treści znajdują warunki swojej ekspresji,
co w konsekwencji tworzy wartość kulturową. Owa wartość przenosi do sfery
niematerialnej – daje podstawy bazy ideowej, twórczej i w konsekwencji rozwija
niematerialne dziedzictwo kulturowe. Po wieloletniej rewitalizacji kultury, historii
materialnej przyszedł czas na ochronę wartości niematerialnej. Przekaz niematerialny,
mimo iż jest trwalszy, to niedostatecznie zabezpieczony i udokumentowany, może ulec
bezpowrotnej stracie.
Ochrona dziedzictwa kulturowego Lublina i okolic powinna stać się nadrzędna
sprawą. Jej wymiar materialny, jak i niematerialnych daje podstawy do
tworzenia tożsamości społecznej oraz szacunku do historii i przodków. Kultura
jest tym spoiwem, które łączy pokolenia i wyznacza kierunek dalszych
działań. Ochrona jest w tym wypadku, najistotniejszym elementem, który
wpływa bezpośrednio na przeszłe, obecne i przyszłe pokolenia.
Ochrona kultury danego regionu leży też w rękach społeczności lokalnej, która
jest bezpośrednio związana z historią danego miejsca. To w integracji
i współpracy społeczności lokalnej leży duży potencjał, który często jest
pomijany i traktowany marginalnie. Społeczność żyjąca na danym terenie
w szczególny sposób powinna dbać o dorobek przodków, gdyż to oni są
fundamentem ich tożsamości kulturowej i społecznej.
Bibliografia
•
•
•
•
•
•
•
•
Dyczewski L., „Kultura polska w procesie przemian”, Lublin 1995
Eco U., „Pejzaż semiotyczny”, Warszawa 1972
Linton R., „Kulturowe podstawy osobowości”, Warszawa 1975
Smolski R., Smolski M., Stadtmüller E.H., “Słownik Encyklopedyczny Edukacja
Obywatelska”, Wydawnictwo Europa, 1999
http://stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/lublin/ASSETS_kultura.pdf
(http://www.malopolskie.pl/Pliki/2012/Tyniec_konferencja.pdf
http://www.mkidn.gov.pl/pages/strona-glowna/kultura-i-dziedzictwo/znakdziedzictwa-europejskiego/historia.php
http://www.unesco.pl/dzialalnosc/kultura/dziedzictwo-kulturowe/dziedzictwoniematerialne.html 2008
Dziękuję za uwagę
Sandra Tur
Państwowa Szkoła Wyższa im. Papieża Jana Pawła II
w Białej Podlaskiej