WYROK SĄDU APELACYJNEGO W BIAŁYMSTOKU z dnia 24

WYROK SĄDU APELACYJNEGO W BIAŁYMSTOKU
z dnia 24 czerwca 2008r. Sygn. akt III AUa 534/08
Stosownie do art. 13 pkt 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych obowiązek ubezpieczenia
społecznego osoby prowadzącej pozarolniczą działalność gospodarczą powstaje z dniem jej rozpoczęcia
i trwa do dnia zaprzestania wykonania tej działalności. Wskazana przez prowadzącego działalność
gospodarcza okoliczność w postaci braku rentowności tej działalności nie zwalnia z obowiązku opłacenia
składek.
Przewodniczący:
Sędziowie:
SA Tomasz Kajewski
SSA Krzysztof Staryk (spr.)
SA Maryla Pannert
Sąd Apelacyjny - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych po rozpoznaniu w dniu 24 czerwca 2008 r. w Białymstoku sprawy z wniosku Stanisława L.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. o ustalenie nie podlegania ubezpieczeniu
społecznemu na skutek apelacji wnioskodawcy Stanisława L. od wyroku Sądu Okręgowego Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w O. X Wydziału Ubezpieczeń Społecznych z siedzibą w E. z dnia 20 marca 2008 r.
sygn. akt X U 153/08 oddala apelację.
UZASADNIENIE
Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział Wojewódzki w O. decyzją z dnia 11 stycznia 2008r. stwierdził,
że Stanisław L. podlega obowiązkowym ubezpieczeniom z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności
gospodarczej od dnia 20 stycznia 2000r. do 31 grudnia 2001r. oraz określił należną podstawę wymiaru składek.
W odwołaniu od powyższej decyzji Stanisław L. wskazał, iż w powyższym okresie działalność
gospodarczą wyrejestrował i podjął zatrudnienie na podstawie umowy o pracę i z tego tytułu podlegał
ubezpieczeniom.
Sąd Okręgowy w Olsztynie Wydział Ubezpieczeń Społecznych w E. wyrokiem z dnia 20 marca 2008r.
oddalił odwołanie.
Rozpoznając sprawę Sąd I instancji ustalił, iż Stanisław L. w okresie od 20 stycznia 2000r. do 31 grudnia
2001r. prowadził pozarolniczą działalność gospodarczą w zakresie usług rachunkowych, kontroli ksiąg
podatkowych, prowadzenia ksiąg podatkowych, doradztwa podatkowego, edukacyjnego doskonalenia
zawodowego w formie seminariów i kursokonferencji oraz pośrednictwa finansowego. W okresie od dnia 1
listopada 2000r. do 31 grudnia 2006r. był zatrudniony we Wspólnocie Mieszkaniowej w G., gdzie osiągał
przychód z tytułu wynagrodzenia za pracę w przeliczeniu na okres miesiąca niższy niż kwota minimalnego
wynagrodzenia za pracę.
Sąd I instancji, powołując się na art. 6 ust. 1 pkt 5 i art. 13 pkt 4 ustawy o systemie ubezpieczeń
społecznych stwierdził, iż wnioskodawca jako przedsiębiorca podlega ubezpieczeniu społecznemu z tytułu
prowadzenia działalności gospodarczej w spornym okresie. Stanisław L. nie przedłożył jakiegokolwiek dowodu, iż
w powyższym okresie działalność została wyrejestrowana, a zatem należy domniemywać, iż była ona
prowadzona. Zdaniem Sądu Okręgowego wskazywana przez wnioskodawcę okoliczność w postaci braku
rentowności tej działalności nie zwalania z obowiązku opłacania składek, gdyż z reguły wiąże się ona z
koniecznością ponoszenia ryzyka gospodarczego obejmującego także okresy faktycznego przestoju w
wykonywaniu działalności.
W ocenie Sądu I instancji podjęcie przez wnioskodawcę zatrudnienia pracowniczego nie wyłącza
obowiązku podlegania ubezpieczeniom społecznym z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności
gospodarczej. W związku z zawarciem umowy o pracę doszło do zbiegu tytułów do ubezpieczenia, lecz mając na
względzie, iż Stanisław L. uzyskiwał wynagrodzenie niższe niż minimalne, zatem zastosowanie znajdował art. 9
ust. 1 a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych przewidujący obowiązek podlegania ubezpieczeniom
emerytalno – rentowym z innych tytułów w razie stwierdzenia istnienia podstawy wymiaru składek na
ubezpieczenia emerytalne i rentowe z tytułu stosunku pracy w wysokości niższej od minimalnej.
Apelację od powyższego wyroku wniósł Stanisław L., podnosząc, iż w stanie faktycznym sprawy
znajduje zastosowanie art. 9 ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych dopuszczający możliwość
wyboru korzystniejszego tytułu ubezpieczenia. Skarżący wskazał, iż organ rentowy nie kwestionował
prawidłowości dokonanego przez niego wyrejestrowania z ubezpieczeń w związku z e zbiegiem tytułów
ubezpieczeń, co potwierdzają dokumenty zgłoszeniowe załączone do apelacji. Wnioskodawca podniósł także
zarzut przedawnienia należności za okres objęty decyzją, gdyż upłynął już 5 – letni termin. Z tych względów
domagał się zmiany wyroku i uwzględnienia odwołania ewentualnie uchylenia wyroku i przekazania sprawy
Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.
Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:
Apelacja nie jest zasadna.
Sąd Okręgowy rozpoznając sprawę dokonał prawidłowych ustaleń faktycznych po przeprowadzeniu
niezbędnego postępowania dowodowego i nie naruszył przepisów prawa wskazanych w apelacji.
Zgodnie z art. 9 ust. 1 a ustawy z dnia 13 października 1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych
ubezpieczeni, których podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe m.in. z tytułu stosunku
pracy jest niższa od określonej w art. 18 ust. 4 pkt 5 a tj. kwoty minimalnego wynagrodzenia podlegają z
zastrzeżeniem wyjątków określonych ustawą obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z innych
tytułów.
Poza sporem jest, iż w okresie objętym zaskarżoną decyzją wnioskodawca objęty był ubezpieczeniem
społecznym w związku z zatrudnieniem na podstawie umowy o pracę. Niekwestionowanym przez wnioskodawcę
faktem było, iż w spornym okresie osiągał wynagrodzenie, którego wysokość nie przekraczała granicy
minimalnego wynagrodzenia. Nie budzi wątpliwości także okoliczność, iż równocześnie z wykonywaniem
obowiązków pracowniczych na podstawie stosunku pracy wnioskodawca prowadził pozarolniczą działalność
gospodarczą. Poza sporem jest, iż w okresie objętym zaskarżoną decyzją wnioskodawca figurował w ewidencji
działalności gospodarczej jako przedsiębiorca, a zatem posiadał zewnętrzne przymioty przedsiębiorcy.
Obowiązkowemu ubezpieczeniu społecznemu podlegają osoby fizyczne prowadzące pozarolniczą
działalność gospodarczą (art. 6 ust. 1 pkt 5 i art. 12 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych). Zgodnie
z art. 13 pkt 4 tej ustawy obowiązek ubezpieczenia społecznego osoby prowadzącej pozarolniczą działalność
gospodarczą powstaje z dniem rozpoczęcia działalności gospodarczej i trwa do dnia zaprzestania wykonywania
tej działalności.
Wprawdzie nie można wykluczyć możliwości rzeczywistego zaprzestania prowadzenia działalności
gospodarczej przy braku wykreślenia wpisu z ewidencji działalności gospodarczej, lecz zdaniem Sądu
Apelacyjnego dotyczy to wyjątkowych sytuacji np. choroby powodującej niezdolność do wykonywania pracy czy
też zdarzeń losowych. Sam fakt wyrejestrowania z ubezpieczenia prowadzonej działalności gospodarczej, co
uczynił wnioskodawca, nie jest okolicznością, która automatycznie wpływa na zaniechanie obowiązku opłacania
składek na ubezpieczenia społeczne. Należy bowiem zauważyć, iż zawieszenie bądź wyrejestrowanie
działalności gospodarczej jest stanem faktycznym, a nie prawnym, albowiem ani przepisy ustawy z dnia 13
października 1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych ani ustawy z dnia 26 lipca 1991r. o podatku
dochodowym od osób fizycznych nie przewidują takiego stanu. Ocena, czy niewykonywanie działalności
gospodarczej ma wpływ na obowiązek opłacania składek na ubezpieczenia społeczne, musi być poprzedzona
ustaleniem, czy w okresie, w którym podmiot gospodarczy zgłosił zawieszenie lub wyrejestrowanie prowadzenia
działalności gospodarczej, faktycznie działalność ta w ogóle nie była prowadzona (por. wyrok Sądu Apelacyjnego
w Warszawie z dnia 4.09.2003r., sygn. akt III AUa 445/02).
Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Sądu Najwyższego (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia
31.03.2000r., II UKN 457/00, OSNP 2001 Nr 18, poz. 564 oraz postanowienie z dnia 17.07.2003r. II UKN 111/03),
jak też Sądu Apelacyjnego w Białymstoku (por. wyrok z dn. 20.01.2004r. III AUa 637/03) działalnością
gospodarczą są także okresy faktycznego niewykonywania działalności w czasie oczekiwania na kolejne
zamówienie lub w czasie ich poszukiwania.
Zdaniem Sądu Apelacyjnego analiza materiału dowodowego sprawy pozwala stwierdzić, iż w niniejszej
sprawie nie miały miejsca zdarzenia losowe, które pozwalałyby przyjąć, iż w spornym okresie wnioskodawca
rzeczywiście nie mógł wykonywać działalności gospodarczej, co uzasadniałoby ustalenie, iż okresowo nie
podlegał on ubezpieczeniom społecznym z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej. Zgodzić
się bowiem należy z oceną Sądu I instancji, iż trudności przy prowadzeniu działalności, na które powoływał się
wnioskodawca, nie niwelują obowiązku podlegania ubezpieczeniom społecznym w związku z działalnością
gospodarczą.
Jak wielokrotnie wypowiadał się Sąd Najwyższy przepisy o systemie ubezpieczeń społecznych mają
charakter norm bezwzględnie obowiązujących, stąd niedopuszczalne są jakiekolwiek odstępstwa, poza wyraźnie
określonymi wyjątkami, od zasad objęcia systemem ubezpieczeń społecznych, obowiązku opłacania składek i
obliczania wysokości składek na ubezpieczenie społeczne, a także ich wypłaty. Oznacza to, że niedopuszczalne
jest swobodne kształtowanie przez podmiot ubezpieczeń warunków, na jakich następuje objęcie obowiązkiem
ubezpieczenia, a w konsekwencji wpływanie na zasady ustalania wymiaru składek. W świetle okoliczności, iż o
obowiązku podlegania ubezpieczeniu społecznemu przesądzają przepisy prawa, a nie wola ubezpieczonego, Sąd
I instancji trafnie ustalił, iż wnioskodawca pozostając w zatrudnieniu spełniał warunki do objęcia go
ubezpieczeniem z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej, gdyż podstawa wymiaru składek na
ubezpieczenia emerytalno – rentowe z tytułu stosunku pracy (wysokość wynagrodzenia) była niższa niż kwota
minimalnego wynagrodzenia. W tym stanie rzeczy wnioskodawca w okresie objętym zaskarżoną decyzją z mocy
ustawy podlegał obowiązkowi ubezpieczenia w związku z prowadzoną działalnością gospodarczą. Jednocześnie
w przedmiotowej sprawie – wbrew twierdzeniom skarżącego - zastosowania nie miały wyjątki enumeratywnie
przewidziane w art. 9 ust. 1 a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych.
Z racji wysokości podstawy wymiaru składki ubezpieczeniowej odprowadzanej w związku z
zatrudnieniem pracowniczym nie mógł w sprawie znaleźć zastosowania ust. 2 art. 9 ustawy o systemie
ubezpieczeń społecznych. Zdaniem Sądu Apelacyjnego wnioskodawca nie mógł zmienić tytuł ubezpieczenia tj.
zrezygnować z ubezpieczenia osób prowadzących pozarolniczą działalność i wnosić o objęcie ubezpieczeniem z
tytułu umowy o pracę z racji osiągania dochodów ze stosunku pracy w wysokości niższej niż określona płacą
minimalną.
Jednocześnie materiał dowodowy sprawy nie pozwala przyjąć, iż w sprawie można mówić o
niewłaściwym działaniu organu rentowego, który nie informował przez szereg lat o nieprawidłowościach
związanych z tytułem ubezpieczenia i ewentualnych zaległościach, albowiem wnioskodawca nie przedłożył w tej
mierze dowodów, które skutkowałyby ustaleniem, iż w sposób przewidziany prawem wypełniał obowiązki płatnika.
Wbrew twierdzeniom skarżącego nie można mówić o zaistnieniu w sprawie stanu powagi rzeczy osądzonej w
związku z wydaniem decyzji z marca 2002r. w zakresie ustanowienia hipoteki przymusowej, gdyż stan res
iudicata wynika z wyroków sądowych, podczas gdy decyzjom organu rentowego nie można w tym przedmiocie
przypisać charakteru prawotwórczego.
Odnosząc się do zarzutu przedawnienia stwierdzić należy, iż zaległość składkowa wnioskodawcy za
okres od stycznia 2000r. do grudnia 2001r. powstała w okresie obowiązywania ustawy z dnia 13 października
1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych, która ustalała 5 letni termin przedawnienia należności składek
liczony od dnia, w którym należności stały się wymagalne.
W myśl art. 24 ust. 4 ustawy z dnia 13.10.1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych należności z
tytułu składek na ubezpieczenie społeczne ulegały przedawnieniu po upływie 5 lat od dnia, w którym stały się
wymagalne. Po zmianie treści tego przepisu, dokonanej ustawą z dnia 18.12.2002r. o zmianie ustawy o systemie
ubezpieczeń społecznych oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 241, poz. 2074) począwszy od dnia
1 stycznia 2003r. obowiązuje 10 - letni termin przedawnienia należności z tytułu składek liczony od dnia, w którym
należności stały się wymagalne. Jednocześnie brak jest przepisów przejściowych regulujących kwestię
wymagalności należności powstałych za okres 5 lat wstecz przed wejściem w życie przepisu art. 24 ust. 4 w/w
ustawy w jej nowym brzmieniu. W związku z tym nowy, wydłużony termin przedawnienia należności z tytułu
składek ubezpieczeniowych znajdzie zastosowanie w odniesieniu do należności, które na dzień wejścia w życie
omawianej zmiany tj. 1 stycznia 2003r. nie były jeszcze przedawnione. Ma to o tyle znaczenie, iż przepisy
mówiące o 10 – letnim terminie przedawnienia mają zastosowanie wyłącznie do należności nieprzedawnionych.
Przenosząc powyższe rozważania na grunt niniejszej sprawy stwierdzić należy, iż skoro należności
składkowe Stanisława L. nie były przedawnione w dniu 31 grudnia 2002r., zatem z dniem 1 stycznia 2003r. termin
ich przedawnienia uległ przedłużeniu o kolejne 5 lat.
O ile zgodzić się ze skarżącym należy, iż niedopuszczalne, ze względu na zasadę nie działania prawa
wstecz, byłoby wydłużenie o kolejne 5 lat terminu przedawnienia należności z tytułu składek, które na dzień 1
stycznia 2003r. były już przedawnione, a takie stanowisko wyraził również Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku
z 20 października 2005r. w sprawie I UK 72/05 (OSNP z 2006r. Nr 19-20, poz. 307), to w przypadku należności,
które nie uległy przedawnieniu do dnia 1 stycznia 2003r., nie można mówić o naruszeniu zasady lex retro non
agit.
Wbrew stanowisku skarżącego brak jest jakiegokolwiek uzasadnienia prawnego, aby uznać, by art. 24
ust. 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych w brzmieniu obowiązującym do dnia 31 grudnia 2002r.
stwarzał prawnie chronioną ekspektatywę wygaśnięcia obowiązku uiszczenia składek na ubezpieczenie po
upływie 5 lat od daty ich wymagalności. Takiej sytuacji nie przewidział ustawodawca, gdyż brak w tej mierze jest
jakiegokolwiek przepisu prawa dozwalającego stosować dotychczasowe terminy przedawnienia do roszczeń
wymagalnych i nieprzedawnionych przed wejściem w życie nowelizacji ustawy o systemie ubezpieczeń
społecznych. Ustawodawca wprowadzając instytucję przedawnienia przewidział na korzyść ubezpieczonych
wyjątek od zasady obowiązkowego opłacania składek na ubezpieczenie. Wydłużenie terminu przedawnienia
miało w istocie skutek na przyszłość określając okres, po upływie którego organ rentowy nie mógłby domagać się
opłacenia składek. Prowadzi to do wniosku, iż możliwa jest zmiana długości terminu przedawnienia w stosunku
do roszczeń jeszcze nieprzedawnionych.
Z tych względów Sąd Apelacyjny uznał, iż wyrok Sądu Okręgowego odpowiada prawu.
Mając powyższe na uwadze Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 kpc orzekł jak w wyroku.