Jeśli jesteś wobec ludzi szczery, będziesz im bliski

Dziecięce
kłamstwa
„Jeśli jesteś wobec ludzi szczery, będziesz im bliski,
choćbyś był daleko.
Jeśli jednak będziesz wobec ludzi nieszczery, nawet
przebywając blisko, będziesz od nich daleko”.
Przysłowie brazylijskie
Spis treści.
1. Zrozumieć przyczyny.
2. Co możemy zrobić? – podstawowe zasady.
1
Oto kilka przykładów nie całkiem prawdziwych wypowiedzi
typowych dla dzieci…
„Boli mnie brzuch. Czy mogę nie iść do szkoły?”.
„Daję słowo, to nie ja zbiłam szklankę. Nie wiem, kto to zrobił”.
„To on zaczął!”.
A oto przykłady nie całkiem prawdziwych wypowiedzi
dorosłych…
„Chętnie przyjdziemy kiedy indziej, ciociu. W tym miesiącu jesteśmy
po prostu bardzo zajęci”.
„Nie mogę powiedzieć Beacie, że zbiłem jej ulubiony wazon. Byłaby
załamana”.
„Jeden bilet normalny i jeden ulgowy – ona ma dopiero jedenaście
lat” (słowa wypowiedziane w kasie kina, w obecności
dwunastoletniej córki).
1. Zrozumieć przyczyny.
Dzieci w wieku przedszkolnym nie potrafią jeszcze odróżnić
prawdy od fikcji. Tata rzeczywiście może im się wydawać
najsilniejszym człowiekiem na świecie… Dzieci bardzo lubią
wymyślać różne historie ku uciesze dorosłych. Gdy dziecko wkracza
w świat szkolny powinniśmy zachęcać je do prawdomówności. Nie
zapominajmy jednak o tym, że dzieci nadal mają kłopoty z
rozróżnianiem co jest prawdą, a co nią nie jest.
2
Przyczyny kłamstw są różne:
Myślenie życzeniowe.
Wycieczka do Disneylandu, o której
dziecko wszystkim opowiada (a która się
nie odbyła) jest wyrazem nadziei, że już
niedługo rodzice zorganizują wymarzoną
wyprawę.
Chęć zwrócenia na
siebie uwagi.
Im większe kłamstwo, tym większą uwagę
przyciąga dziecko, które je powiedziało.
Dzieci mogą także kłamać z chęci
sprawdzenia, np. reakcji dorosłego.
Dziecko czerpie pewną satysfakcję,
obserwując poruszenie w rodzinie
wywołane przez kłamstwo.
Chęć uniknięcia
przykrości.
Kłamstwo może okazać się całkiem
rozsądną taktyką, gdy dziecko skarży się na
ból brzucha, bo nie chce pójść do szkoły,
albo utrzymuje, że nie wie, kto zbił szybę
w drzwiach, bo nie chce narazić się na
kłopoty.

Chęć imponowania.  Dwadzieścia pompek to nic, ja wczoraj za
karę zrobiłem sto!

 Magda chcąc się pochwalić przed
koleżankami powiedziała, że w czasie
3
wakacji była w Barcelonie, zwiedzała
miasto i opalała się nad morzem.
Tymczasem w okresie wakacji przebywała
na wsi u swojej cioci, a tak w ogóle to
jeszcze nigdy nie była poza granicami
Polski.
Zbywanie
najłatwiejszą
przyczyną.
Lepiej powiedzieć byle co, niż narazić się
na dalsze pytania. Ewa naprawdę
zapomniała, gdzie położyła biżuterię, którą
mama pozwoliła jej się pobawić, mówi
więc pierwsze co jej przychodzi do głowy:
„Chyba Basia zabrała ją do swojego
pokoju”.
Chęć odegrania się.
Jeśli kolega zrobił dziecku przykrość, może
ono czuć zazdrość i zacząć kłamać, żeby
wpędził kolegę w kłopoty.
Lęk przed karą.
Kłamstwo u dzieci jest mechanizmem
samoobronnym dość często
przejawiającym się pod wpływem obawy,
że jakiś czyn niepożądany zostanie
odkryty, a jego sprawca ukarany. Dziecko
może kłamać z lęku przed karą, w celu
ukrycia przewinienia, np.: podczas zabawy
w domu Maciek zbił szklankę. Chcąc
uniknąć kary powiedział mamie, że zrobił
to jego kolega, który akurat był u niego w
4
odwiedzinach. W takich sytuacjach dzieci
obawiają się, że zostaną ocenione jako złe.
Chęć uwolnienia się od Do Kasi przyszła koleżanka i
zaproponowała jej wyście na spacer. Kasia
obowiązków.
miała jeszcze sporo lekcji do odrobienia
jednak chciała uzyskać pozwolenie mamy
więc powiedziała, że nic nie jest zadane.
Chęć bycia „dobrym”. Zrzucając winę na kogoś innego, kłamca
może zachować poczucie, że jest dobrym
dzieckiem.
Kłamstwo z myślą o
innych.
Marcin pożyczył od Tomka piłkę i
przypadkowo ją przebił. Tomkowi było żal
nowej piłki, jednak widząc, że Marcin jest
bardzo zmartwiony, powiedział, że wcale
mu na niej nie zależy, gdyż w domu ma
drugą (co nie było prawdą).
Obawy przed
negatywną opinią
innych.
Wyjeżdżając z koleżanką na wakacje nad
morze Ania obiecała zabrać piłkę plażową.
Tymczasem zapomniała o niej. Nie chcąc
się jednak narazić na wyrzuty koleżanki
powiedziała, że piłka się zepsuła.
Chronienie innych.
Dzieci często są tak lojalne wobec swoich
5
przyjaciół i członków rodziny, że kłamią w
ich obronie.
Naśladownictwo
dorosłych.
Dzieci są dobrymi obserwatorami i często
kłamią naśladując dorosłych. Słyszą, że
ważne dla nich osoby dorosłe kłamią i uczą
się od nich tego, że czasem można mijać
się z prawdą.
Dziecko idące do szkoły jest już dostatecznie duże by wiedzieć,
że prawdomówność jest ważna. Jeśli kłamie, trzeba z nim
porozmawiać o tym, co się dzieje. Czy boi się reakcji mamy, taty,
nauczycielki? Kłamie, bo chce ochronić przyjaciela, siostrę, brata?
Być może kłamie bo boi się kary? Badania wykazują, że już w
pierwszej klasie dzieci zaczynają rozumieć różnicę między
kłamstwem zwykłym a takim, które mówi się, aby nie zranić czyichś
uczuć.
Dorośli powinni zdawać sobie sprawę, że to od nich dzieci uczą
się, co to jest prawdomówność i uczciwość. Większość dorosłych
wygłasza niewinne kłamstwa, aby kogoś nie urazić: „Nie mogłam
powiedzieć, że po prostu nie mieliśmy ochoty na wizytę u niej, dlatego
powiedziałam, że mieliśmy inne plany na ten wieczór”.
Dorośli kłamią także w inny sposób. Próbują kupić dziecku bilet
ulgowy, choć ono już wyrosło z wieku, w którym przysługują zniżki.
Chcą zwrócić coś w sklepie, kłamią, że dostali tę rzecz w prezencie.
Niestety tego rodzaju kłamstwa są szkodliwe, ponieważ dzieci
zaczynają wątpić czy rodzice zawsze mówią prawdę. Jeśli szczerość
może być dla kogoś bolesna, najlepsze co można zrobić to nie
wypowiadać swojej opinii…
6
2. Co możemy zrobić? - podstawowe zasady.
 Konsekwencja wobec kłamstwa oznacza dyskretne
kontrolowanie dziecka, niedopuszczanie do tego, aby kłamstwo mogło
się udać. Utwierdzajmy dziecko, że każde kłamstwo wyjdzie na jaw i
że poszanowanie prawdy jest właściwe. Dziecko musi wiedzieć, że
jeśli się przyzna zostanie pochwalone za odwagę, być może uniknie
kary lub będzie ona złagodzona. Jeśli rodzice dzięki prawdzie poznają
jego problem, wykażą zrozumienie i postarają się go wspólnie
rozwiązać. Inaczej mówiąc – prawda mu pomoże, mówienie prawdy
się opłaca. Przy dobrym kontakcie z dzieckiem nie są wcale potrzebne
„metody policyjne”: dokonywanie wywiadów, śledzenie dziecka.
Doświadczeni rodzice wiedzą, że w wypadku podejrzewania o
kłamstwo wystarczy poprosić, aby powtórzyło to co mówiło, patrząc
rozmówcy prosto w oczy. Należy wykluczyć surowe represje, które na
zasadzie błędnego koła prowadzą do nasilania się tendencji do
przejawiania kłamstwa. Konieczne natomiast jest odwoływanie się do
wrażliwości uczuciowej dziecka, do ambicji i poczucia
odpowiedzialności, podkreślanie jego sukcesów w walce z pokusą
rozwiązywania problemów za pomocą kłamstwa.
 Starajmy się rozumieć potrzeby dziecka, odpowiednio je
kształtować, pokazywać drogi ich zaspokojenia.
 W swoich wymaganiach wobec dziecka należy być stałym –
wymagania należy dostosować do możliwości dziecka. Zastanówmy
się, może stawiamy dziecku zbyt wysokie wymagania, którym nie
może sprostać?
 Jeżeli wiemy, że w pewnych sytuacjach dziecko mogłoby
skłamać, to lepiej przez lojalne ostrzeżenie pomóc mu zawrócić z
zamierzonej drogi, aniżeli czekać, aż skłamie, by potem ukarać je za
to.
7
 Dawajmy dziecku dobry przykład. Pamiętajmy, że rodzina nie
może być miejscem, w którym każdy każdego oszukuje.
 Rozmawiajmy z dzieckiem - wyjaśniajmy, dlaczego mówienie
prawdy jest takie ważne. Uczmy dziecko korzyści z bycia uczciwym i
szczerym. Warto pokazać dziecku konsekwencje kłamstwa posługując
się w tym celu przykładami z bajek lub z własnego doświadczenia.
 Starajmy się nie zawieść zaufania dziecka. Jeśli dziecko zwierzy
się i powie nam prawdę, nigdy tej prawdy nie wykorzystujmy
przeciwko niemu. Dziecko powinno mieć przekonanie, że mu
pomożemy i będziemy starali się je zrozumieć.
 Zachęcajmy do mówienia prawdy. Jeśli córka waha się, czy
powiedzieć, kto rozlał coś lub zbił, zapewnijmy ją: „Nie będę się
gniewała. Po prostu powiedz mi, jak to się stało” i dotrzymajmy
obietnicy.
 Wspierajmy dziecko, gdy mówi prawdę. „Jestem z ciebie
dumna, że powiedziałaś, co się dzisiaj stało”.
 Nie prośmy dziecka, aby kłamało za nas. Jeśli dzwoni znajomy,
a my nie mamy ochoty na rozmowę, odbierzmy telefon i powiedzmy,
że oddzwonimy później.
 Nie nazywajmy dziecka kłamcą, niezależnie od tego, co się
stało. Używanie słów: głupi, zły, mądry, inteligentny w stosunku do
dziecka powoduje jego zaszufladkowanie, przyprawia mu etykietę i
bardzo często jest niespójne z innymi komunikatami, które słyszy.
Ważne jest mówienie o czynach dziecka, a nie o nim samym opisujmy to, co się widzi, bez wypowiadania naszej oceny.
8
 Gry planszowe stwarzają dobrą sposobność do nauki zasad,
które później przydadzą się dziecku w życiu. Można pozwolić
dziecku, aby zaczęło pierwszą kolejkę w grze, ale drugą zaczyna
rodzic. Czy dziecko może grać dwie kolejki pod rząd? Czy może
przesuwać troszeczkę pionek na planszy, aby znalazł się on na
premiowanym miejscu? Ucząc dzieci przestrzegania reguł gry,
przygotowujemy je zarówno do tego, by umiały się zachować
uczciwie na placu zabaw, jak i przestrzegały porządku
obowiązującego w szkole.
 Gdy dziecko jest w młodszych klasach, rodzice zwykle nie
muszą go napominać, że nie należy odpisywać prac domowych. W
przypadku dzieci starszych należy interweniować, gdy syn chce
zadzwonić do kolegi aby podał mu rozwiązanie zadania. Od samego
początku należy dziecku tłumaczyć, że szkoła jest po to, aby się
uczyć, a nie wykazywać się doskonałością we wszystkim. Trzeba stale
przypominać, że oczekujemy od nich samodzielnej pracy, nie zaś
korzystania z pracy innych.
Główne źródło informacji stanowiła książka „Jak poradzić sobie z
niegrzecznymi dziećmi” Kate Kelly
Przygotowała
Martyna Ozych
pedagog specjalny w SSPI STO nr 100 w Warszawie
9