leworęczność - Przedszkole Miejskie Nr 11 w Jaśle

1
LEWORĘCZNOŚĆ
Osoba leworęczna w żadnym wypadku nie jest gorsza od praworęcznej .
W populacji ludzkiej jest ich zdecydowanie mniej (wg badań M. Annett około 4 osób na
100). W grupie przedszkolnej 1-2 dzieci. Intuicyjnie jest ich więcej. Coraz więcej. Dlaczego
tak się dzieje? . Należy w tym miejscu odwołać się do pojęcia lateralizacji i jej modeli, wśród
których ukryta jest leworęczność.
Lateralizacja czyli stronność to przewaga funkcjonalna jednej ze stron ciała nad drugą
w zakresie symetrycznych narządów, związana z dominacją półkuli mózgowej przeciwległej
do wiodącej ręki, oka, nogi, ucha.. Ze względu na krzyżowanie się większości szlaków
nerwowych łączących mózg z narządami zmysłów i ruchu, czynności i funkcje powiązane są
z półkulami w następującym porządku: prawa półkula kieruje pracą lewej strony ciała, a lewa
półkula odpowiada za funkcjonowanie narządów po prawej stronie. Oprócz asymetrycznej
przewagi funkcjonalnej jednej z półkul mózgowych może wystąpić sytuacja jej braku, co ma
miejsce, gdy żadna z półkul nie wykazuje wyraźnej przewagi, dominacja wówczas nie
występuje, obie półkule działają jakby ekwiwalentnie.
Wyróżnia się dwa modele lateralizacji:
a) jednorodną,
b) niejednorodną.
Każdy z modeli ma odrębne kategorie i formuły. I tak, lateralizacja jednorodna może być
prawostronna ( dziecko posługuje się prawą ręką w rysowaniu, pisaniu, prawą nogą przy
kopaniu piłki, prawym okiem przy zaglądaniu do lunety, prawym uchem przy słuchaniu
zegara). Ten rodzaj lateralizacji posiada swoją „ odwrotność” co związane jest z dominacją
prawej półkuli. Mówimy wówczas o lateralizacji lewostronnej ( lewa : ręka, oko, noga,
ucho). Lewostronność bywa najczęściej wrodzona i nie jest wadą. Wielu genialnych ludzi,
wśród nich malarzy (np. Leonardo da Vinci ), posługiwało się całe życie lewą ręką.
W lateralizacji skrzyżowanej występuje wyraźna przewaga czynnościowa narządów ruchu
i zmysłu, lecz nie po tej samej stronie, a po obu stronach ciała. Możemy więc mieć do
czynienia z dzieckiem praworęcznym i lewoocznym oraz prawonożnym lub z przypadkiem
innego wariantu dominacji. Mimo wszystko jest to lateralizacja ustalona.
Natomiast lateralizacja nieustalona, inaczej słaba- manifestuje się „ niezdecydowaniem”
dziecka w zakresie używania prawej i lewej ręki przy czynnościach manualnych, co sprawia,
że zmienia ono preferencje, a poziom grafomotoryczny obu kończyn jest jednakowo słaby.
Oburęczność ma charakter przejściowy lub trwały.
W czasie badań psychologicznych, jakim poddawane są dzieci sześcioletnie w poradniach
psychologiczno- pedagogicznych, stwierdza się, że proces lateralizacji ma przebieg
indywidualny.
Geneza leworęczności.
Wśród wielu hipotez, próbujących wyjaśnić, dlaczego dziecko jest leworęczne ,
wymienia się czynniki endogenne i egzogenne. W ich ramach tworzone są różne koncepcje.
Zgodnie z teoriami endogennymi przewagę funkcjonalną lewej ręki, związaną z dominacją
prawej półkuli mózgowej, warunkują wewnętrzne czynniki organizmu i inne czynniki
konstytucjonalne. Dominacja ta jest jednoznacznie określona i trwała, a więc raczej nie
zmienia się w ciągu życia jednostki. Drugim stanowiskiem, reprezentowanym w grupie teorii
endogennych wyjaśniających genezę leworęczności, jest koncepcja organicznego
uwarunkowania dominacji lewej ręki. Mowa tu o tzw. leworęczności patologicznej.
Przeciwstawne stanowisko zajmuje druga grupa teorii, upatrujących źródło leworęczności
w środowisku zewnętrznym, a dokładnie w środowisku społecznym. Zdaniem przedstawicieli
tej grupy teorii, dominacja ręki jest zdeterminowana kulturowo tradycją z pokolenia na
pokolenie i treningiem używania prawej ręki podczas wykonywania codziennych czynności.
2
Dominacja jednej z półkul mózgu ( lewej) ma charakter wtórny. Wykształciła się w związku
ze stymulacją tej półkuli podczas wykonywania codziennych czynności manualnych- pracy
ręcznej. Wśród koncepcji egzogennych można spotkać jeszcze jedno stanowisko,
uwzględniające wpływ warunków zewnętrznych na dominację lewej ręki. Jako bezpośrednią
przyczynę leworęczności podaje się tu „ złe nawyki”, np.: praworęczna matka trzyma dziecko
podczas noszenia na lewej ręce. Powoduje to unieruchomienie prawej ręki dziecka, dlatego
może ono przywyknąć do posługiwania się lewą ręką, ponieważ ma większą swobodę
i zakres ruchów.
Jak postępować z dzieckiem leworęcznym ?
Zasadniczym problemem związanym z dziećmi leworęcznymi jest ich nietypowość rodząca
wiele trudności w życiu codziennym, dlatego też oddziaływania wychowawcze powinny być
na to ukierunkowane. Cel takiego oddziaływania to ułatwienie dziecku egzystencji w świecie
przystosowanym do zaspokajania potrzeb praworęcznych osób poprzez: usprawnianie tych
dzieci, pomoc w rozwiązywaniu problemów „technicznych” np. związanych z rysowaniem
i pisaniem ( poprawne ustawienie ręki, położenia zeszytu, oświetlenia itp.) oraz z obsługą
urządzeń technicznych). Tego typu działania prewencyjne pozwolą ustrzec dziecko przed
powstawaniem wtórnych zaburzeń emocjonalnych. Rozwijanie mocnych stron dziecka może
uczynić je odpornym na konieczność stawiania czoła wielu kłopotom w życiu codziennym
i przykrościom w kontaktach społecznych.
Dziecko wykazujące skłonność do posługiwania się lewą ręką powinno być systematycznie
obserwowane zarówno w domu jak i w przedszkolu przez rodziców i nauczycieli. W wieku
przedszkolnym, wiele dzieci przejawia oburęczność. W tych wypadkach nie wydaje się
słuszne ani rygorystyczne przeuczanie, ani pozostawienie dziecka samemu sobie, raczej
celowe jest demonstrowanie mu wzorów praworęczności i zachęcanie go do
eksperymentowania: podejmowania prób wykonywania tej samej czynności raz jedną, raz
drugą ręką. Wówczas obserwujemy sposób pracy, szybkość i precyzję wykonywania
czynności, stosunek emocjonalny dziecka do posługiwania się każdą ręką. Dzieci
zdecydowanie oburęczne należy usprawniać motorycznie, a jednocześnie zapytywać : „ którą
ręką wolisz to robić?. Pokaż, którą ręką chętniej to wykonasz?”. W ten sposób nakłaniamy
dziecko do samoobserwacji i udziału w decyzji wyboru ręki.
W przypadku dzieci zdecydowanie leworęcznych nie należy podejmować prób przeuczania
ich, a jedynie wzmocnić rękę lewą. Takie dzieci powinny wykonywać wszystkie czynności
lewą ręką, ponieważ służy to usprawnianiu ich motoryki.
Głównym zadaniem dorosłych, a więc rodziców i nauczycieli w tych wypadkach jest:
 rozwijanie ogólnej sprawności ruchowej,
 zadbanie o usprawnienie szybkości i precyzji ruchów ręki lewej,
 przyswajanie prawidłowych nawyków ruchowych podczas wykonywania czynności
grafomotorycznych
 kształcenie właściwej postawy wobec własnej leworęczności – pełna jej akceptacja,
 kształcenie orientacji w lewej i prawej stronie schematu ciała i przestrzeni,
 wyrabianie poprawnego trzymania ołówka, pióra itp.
Usprawnianie dziecka leworęcznego powinno odbywać się w dobrej pogodnej atmosferze,
podczas codziennych sytuacji życiowych, ale też w ramach krótkich zaplanowanych,
prowadzonych kilka razy w tygodniu ćwiczeń. Mogą być one krótkie, ale muszą mieć formę
zabawy, z wykorzystaniem atrakcyjnych pomocy do zajęć. Powinny być one prowadzone
zarówno w przedszkolu jak i w domu. Postępowanie rodziców i nauczycieli z dzieckiem
powinno być uzgodnione i jednolite. Zadaniem więc nauczyciela jest poinformowanie
rodziców o trudnościach leworęcznego dziecka, ale też o zagrożeniach w wypadku
niewłaściwego z nim postępowania. Powinien on wskazać, jak należy postępować, jakie
przeprowadzać ćwiczenia i jak kontrolować ich efektywność. W grupie sześciolatków tzw
3
„0”, w przypadku wątpliwości diagnostycznych, nauczyciel powinien skierować ( za zgodą
rodziców) dziecko na konsultację do psychologa, aby mógł on ustalić sposób postępowania
z dzieckiem. Jest to bowiem bardzo ważny okres poprzedzający naukę pisania, w którym
wszystkie zabiegi skierowane są na osiągnięcie pełnej dojrzałości szkolnej. Ważne jest także,
aby dziecko leworęczne nie czuło się „ inne” i nie było traktowane jako dziwne.
Cele i organizacja zajęć z dziećmi leworęcznymi.
Jedną z najważniejszych dziedzin, w jakiej należałoby udzielić pomocy leworęcznemu
dziecku , jest przygotowanie go do nauki pisania, a następnie wdrożenie do techniki pisania
odpowiadającej potrzebom osoby leworęcznej. Celom tym będą służyć zajęcia stymulacyjnokorekcyjne i zajęcia wdrażające do pisania lewą ręką.
Do szczegółowych celów zajęć stymulacyjno- korekcyjnych należą:
 pobudzanie rozwoju ruchowego dziecka, szczególnie zaś usprawnianie motoryki rąk,
ponieważ wiele dzieci leworęcznych jest mało sprawnych manualnie, a czynność
pisania wymaga dobrej sprawności ruchowej.
 Zachęcanie dzieci do rysowania i zajęć grafomotorycznych. Dzieci te, będąc mało
sprawne motorycznie, widząc słabe efekty swoich działań lub zmuszane siłą do
rysowania prawą ręką tracą wszelkie zainteresowanie tymi zajęciami i mimo zachęty
nie chcą ich podejmować. Zaprzestają rysowania, a nawet zdarza się, że mają do tego
typu zajęć utrwaloną awersję.
 Rozwijanie percepcji wzrokowej i koordynacji wzrokowo- ruchowej poprzez zajęcia
grafomotoryczne.
 Kształcenie orientacji w lewej i prawej stronie schematu ciała i przestrzeni.
 W przypadku dzieci wykazujących tendencję do posługiwania się lewą ręką, decyzja
dotyczy pozostawienia dziecka przy lewej ręce i jej usprawnianie lub prób
przestawienia dziecka na prawą rękę.
Do szczegółowych celów zajęć wdrażających do pisania lewą ręką należy wykształcenie:

Prawidłowego uchwytu pióra;

Nawyków ruchowych związanych z postawą ciała, ułożeniem zeszytu, ręki
i pióra podczas pisania lewą ręką;

Nawyków ruchowych związanych z kierunkiem pisania od lewej ku
prawej stronie, kierunkiem kreślenia linii pionowych, poziomych
i okręgów;

Zdolności do kontrolowania i regulowania napięcia mięśniowego podczas
zajęć grafomotorycznych;

Umiejętności rozluźniania napięcia mięśniowego i odpoczynku.
Najbardziej intensywnej pomocy powinno się udzielić dziecku leworęcznemu w grupie 6latków i na początku klasy I .
Lucyna Dunaj
Przedszkole Miejskie Nr 11 W Jaśle.
Literatura:
1. „ Leworęczność u dzieci” M. Bogdanowicz WSiP 1989
2. „ Dziecko leworęczne” H. Spionek Warszawa 1963, NK
3. „ Edukacja, Oświata, Wychowanie” Lipiec- Sierpień 2002 Remedium
4. „ Trudności dziecka leworęcznego” Wychowanie w przedszkolu Nr 9/1989
5. „ Zasady postępowania z dzieckiem leworęcznym” Wychowanie w przedszkolu
Nr 10/1989.
6. „ Organizacja i program zajęć dla dzieci leworęcznych” Wychowanie w przedszkolu
Nr 1/ 1990