Kluczowe Kompetencje - europejski azymut dla edukacji

Kluczowe Kompetencje - europejski azymut dla edukacji
W społeczeństwie wiedzy edukację uważa się za jeden z podstawowych
czynników decydujących o rozwoju ekonomicznym i społecznym. W związku z tym
podwyższanie standardów kształcenia i stworzenie modelowych jego wzorców, zalicza
się do najważniejszych priorytetów polityki edukacyjnej. W celu zwiększania
efektywności kształcenia, drogą badań i analiz określony został zakres kluczowych
kompetencji edukacyjnych, które w krajach Unii Europejskiej mają stanowić
podstawowy standard nauczania. Jak wygląda wdrażanie tego standardu w polskim
systemie edukacyjnym ?
Europejskie kompetencje kluczowe to połączenie wiedzy, umiejętności i postaw. To
właśnie one mają fundamentalne znaczenie dla każdego obywatela w społeczeństwie opartym
na wiedzy – zapewniają wartość dodaną dla rynku pracy, spójność społeczną i aktywne
obywatelstwo, oferując elastyczność i zdolność adaptacji. Stanowią również ważny czynnik
innowacji, produktywności i konkurencyjności społeczeństw, a ponadto mają pozytywny
wpływ na motywację i zadowolenie pracowników.
- Musimy wciąż rozwijać nasze umiejętności i kompetencje, nie tylko w celu
samorealizacji i aktywnego udziału w życiu społeczeństwa, ale również po to, by z
powodzeniem funkcjonować na rynku pracy, który ulega ciągłym zmianom - wypowiadał się
Jan Figel, Członek Komisji Europejskiej odpowiedzialny za kształcenie, szkolenie, kulturę i
młodzież, motywując potrzebę ustanowienia ogólnoeuropejskiego standardu w zakresie
kluczowych kompetencji w nauczaniu - Wiedza, umiejętności i predyspozycje pracowników
europejskich należą do najważniejszych czynników innowacyjności, wydajności i
konkurencyjności UE. Rosnąca internacjonalizacja, coraz szybsze tempo zmian i ciągłe
wprowadzanie nowych technologii oznacza, że Europejczycy muszą nie tylko na bieżąco
uzupełniać swoje umiejętności zawodowe, ale także niezbędne ogólne umiejętności,
pozwalające przystosować się do zmian. Aby radzić sobie w nowym, „cyfrowym” świecie,
potrzebujemy nowych kompetencji – nie tylko umiejętności technicznych, lecz także
głębszego rozumienia możliwości, wyzwań, a niekiedy nawet problemów natury etycznej,
wiążących się z nowymi technologiami. W tym kontekście Rada i Parlament Europejski
przyjęły pod koniec 2006 r. europejskie ramy kompetencji kluczowych w procesie uczenia się
przez całe życie. W ramach tych określa się i definiuje, po raz pierwszy na szczeblu
europejskim, kompetencje niezbędne obywatelom do ich samorealizacji, integracji społecznej,
aktywnej postawy obywatelskiej i uzyskania szans na rynku pracy w społeczeństwie opartym
na wiedzy. Systemy kształcenia i szkolenia w państwach członkowskich powinny wspierać
kształtowanie tych kompetencji u wszystkich młodych ludzi, a kształcenie i szkolenie
dorosłych musi wszystkim dorosłym dawać realne możliwości uczenia się i utrzymywania
tych umiejętności i kompetencji.
KLUCZOWE KOMPETENCJE - ALE JAKIE ?
Wyszczególnione w „Zaleceniach Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 18 grudnia
2006 r. w sprawie kompetencji kluczowych w procesie uczenia się przez całe życie”
Kompetencje Kluczowe są definiowane jako połączenie wiedzy, umiejętności i postaw
odpowiednich do sytuacji. To te kompetencje, których wszystkie osoby potrzebują do bycia
aktywnym obywatelem, do samorealizacji i rozwoju osobistego, integracji społecznej
i zatrudnienia. Wyróżnionym w dokumencie kompetencjom kluczowym należy nadać jedną
wagę, ponieważ każda z nich może przyczynić się do udanego życia w społeczeństwie
wiedzy. Zakresy wielu spośród tych kompetencji częściowo się pokrywają i są powiązane.
Na przykład umiejętności czytania, pisania, liczenia i umiejętności w zakresie technologii
informacyjnych oraz komunikacyjnych, są niezbędną podstawą uczenia się. Umiejętność
uczenia się sprzyja natomiast wszystkim innym działaniom edukacyjnym. Niektóre
zagadnienia związane z zastosowaniem krytycznego myślenia, kreatywności, inicjatywności,
twórczego rozwiązywania problemów, pracy w grupie, oceny ryzyka, podejmowania decyzji
i konstruktywnego kierowania emocjami są z kolei istotne w pozostałych kompetencjach.
We wspomnianych Zaleceniach UE wyróżniono osiem kompetencji kluczowych:
1. Kompetencja porozumiewania się w języku ojczystym jest związana z umiejętnością
porozumiewania się w mowie i piśmie w różnych sytuacjach komunikacyjnych, obejmuje
umiejętności rozróżniania i wykorzystywania różnych typów tekstów, poszukiwania,
gromadzenia i przetwarzania informacji oraz zainteresowania kontaktami z innymi ludźmi.
2. Kompetencja porozumiewania się w językach obcych. Na niezbędne umiejętności
w zakresie komunikacji w językach obcych składa się zdolność rozumienia komunikatów
słownych, inicjowania, podtrzymywania i kończenia rozmowy oraz czytania, rozumienia
i pisania tekstów, odpowiednio do potrzeb danej osoby. Człowiek powinien także być
w stanie właściwie korzystać z pomocy oraz uczyć się języków również w nieformalny
sposób w ramach uczenia się przez całe życie.
3. Kompetencje matematyczne i podstawowe kompetencje naukowo-techniczne
Kompetencje matematyczne obejmują umiejętność rozwijania i wykorzystywania myślenia
matematycznego w celu rozwiązywania problemów wynikających z codziennych sytuacji.
Kompetencje matematyczne obejmują – w różnym stopniu – zdolność i chęć
wykorzystywania matematycznych sposobów myślenia (myślenie logiczne i przestrzenne)
oraz prezentacji (wzory, modele, wykresy, tabele). Człowiek powinien posiadać umiejętności
stosowania głównych zasad i procesów matematycznych w codziennych sytuacjach
prywatnych i zawodowych. Pozytywna postawa w matematyce opiera się na szacunku dla
prawdy i chęci szukania przyczyn i oceniania ich zasadności.
Kompetencje naukowe odnoszą się do zdolności i chęci wykorzystywania istniejącego
zasobu wiedzy i metodologii do wyjaśniania świata przyrody, w celu formułowania pytań
i wyciągania wniosków opartych na dowodach. Za kompetencje techniczne uznaje się
stosowanie tej wiedzy i metodologii w odpowiedzi na postrzegane potrzeby lub pragnienia
ludzi. Kompetencje w zakresie nauki i techniki obejmują rozumienie zmian powodowanych
przez działalność ludzką oraz odpowiedzialność poszczególnych obywateli, a także
rozumienie wpływu nauki i technologii na świat przyrody.
4. Kompetencje informatyczne obejmują umiejętne i krytyczne wykorzystywanie
technologii społeczeństwa informacyjnego w pracy, rozrywce i porozumiewaniu się. Opierają
się one na podstawowych umiejętnościach w zakresie: wykorzystywania komputerów do
pozyskiwania, oceny, przechowywania, tworzenia, prezentowania i wymiany informacji oraz
do porozumiewania się i uczestnictwa w sieciach współpracy za pośrednictwem Internetu.
Kompetencje informatyczne wymagają solidnego rozumienia i znajomości natury, roli
i możliwości technologii informacyjno-komunikacyjnej w codziennych kontekstach: w życiu
osobistym i społecznym, a także w pracy. Człowiek powinien posiadać umiejętności
wykorzystywania narzędzi do tworzenia, prezentowania i rozumienia złożonych informacji,
a także zdolność docierania do usług oferowanych w Internecie, wyszukiwania ich
i korzystania z nich; powinien również być w stanie stosować ICT jako wsparcie krytycznego
myślenia, kreatywności i innowacji.
5. Umiejętność uczenia się to zdolność konsekwentnego i wytrwałego organizowania
własnego procesu uczenia się, w tym poprzez efektywne zarządzanie czasem i informacjami,
zarówno indywidualnie, jak i w grupach. Kompetencja ta oznacza nabywanie, przetwarzanie
i przyswajanie nowej wiedzy i umiejętności, a także poszukiwanie i korzystanie ze
wskazówek. Umiejętność uczenia się pozwala ludziom nabyć umiejętność korzystania
z wcześniejszych doświadczeń w uczeniu się i ogólnych doświadczeń życiowych w celu
wykorzystywania i stosowania wiedzy i umiejętności w różnorodnych kontekstach – w domu,
w pracy, a także w edukacji i szkoleniu. Kluczowymi czynnikami w rozwinięciu tej
kompetencji u danej osoby są motywacja i wiara we własne możliwości.
Pozytywna postawa obejmuje motywację i wiarę we własne możliwości w uczeniu się
i osiąganiu sukcesów w tym procesie przez całe życie. Nastawienie na rozwiązywanie
problemów sprzyja, zarówno procesowi uczenia się, jak i rozwijaniu zdolności do
pokonywania przeszkód i zmieniania się.
6. Kompetencje społeczne i obywatelskie.
Kompetencje osobowe, interpersonalne i międzykulturowe obejmujące pełny zakres
zachowań przygotowujących osoby do skutecznego i konstruktywnego uczestnictwa w życiu
społecznym i zawodowym, szczególnie w społeczeństwach charakteryzujących się coraz
większą różnorodnością, a także rozwiązywania konfliktów w razie potrzeby. Podstawowe
umiejętności w zakresie tej kompetencji obejmują zdolność do konstruktywnego
porozumiewania się w różnych środowiskach, wykazywania się tolerancją, wyrażania
i rozumienia różnych punktów widzenia, negocjowania połączonego ze zdolnością tworzenia
klimatu zaufania, a także zdolność do empatii. Kompetencja ta opiera się na współpracy,
asertywności i prawości.
Kompetencje obywatelskie. Umiejętności w zakresie kompetencji obywatelskich obejmują
zdolność do efektywnego zaangażowania, wraz z innymi ludźmi, w działania publiczne,
wykazywania solidarności i zainteresowania rozwiązywaniem problemów stojących przed
lokalnymi i szerszymi społecznościami. Do umiejętności tych należy krytyczna i twórcza
refleksja oraz konstruktywne uczestnictwo w działaniach społeczności lokalnych i sąsiedzkich
oraz procesach podejmowania decyzji na wszystkich poziomach, od lokalnego, poprzez
krajowy, po europejski, szczególnie w drodze głosowania. Konstruktywne uczestnictwo
obejmuje również działalność obywatelską, wspieranie różnorodności i spójności społecznej i
zrównoważonego rozwoju oraz gotowość poszanowania wartości i prywatności innych osób.
7. Inicjatywność i przedsiębiorczość wyodrębnione jako osobna kompetencja oznaczają
zdolność osoby do wcielania pomysłów w czyn. Obejmują one kreatywność, innowacyjność i
podejmowanie ryzyka, a także zdolność do planowania przedsięwzięć i prowadzenia ich dla
osiągnięcia zamierzonych celów. Konieczna wiedza obejmuje zdolność identyfikowania
dostępnych możliwości działalności osobistej, zawodowej lub gospodarczej, w tym szerszych
zagadnień stanowiących kontekst pracy i życia ludzi, takich jak ogólne rozumienie zasad
działania gospodarki, a także szanse i wyzwania stojące przed pracodawcami i organizacjami.
Niezbędna jest umiejętność oceny i identyfikacji własnych mocnych i słabych stron, a także
oceny ryzyka i podejmowania go w uzasadnionych przypadkach. Postawa przedsiębiorcza
charakteryzuje się inicjatywnością, aktywnością, niezależnością i innowacyjnością zarówno w
życiu osobistym i społecznym, jak i w pracy.
8. Świadomość i ekspresja kulturalna. Docenianie znaczenia twórczego wyrażania idei,
doświadczeń i uczuć za pośrednictwem szeregu środków wyrazu, w tym muzyki, sztuk
teatralnych, literatury i sztuk wizualnych. Niezbędne jest rozumienie kulturowej i językowej
różnorodności w Europie i w innych regionach świata oraz konieczności jej zachowania, a
także zrozumienie znaczenia czynników estetycznych w życiu codziennym.
EUROPEJSKIE RÓŻNORODNOŚCI
Standaryzacja zasadniczych norm edukacyjnych, z uwagi na różnorodność koncepcji i
systemów nauczania w poszczególnych państwach UE, nie jest procesem łatwym. Koncepcja
kompetencji kluczowych jako ogólnoeuropejskiego standardu edukacyjnego nabiera jednak w
ostatnich latach w Europie coraz większego znaczenia. Ogłoszona w listopadzie 2012 r. przez
Komisję Europejską strategia pod hasłem Nowe podejście do edukacji wyraźnie wskazuje na
potrzebę zmian w systemach kształcenia i szkolenia państw członkowskich, by były one w
stanie zapewnić młodym ludziom rozwój umiejętności i kompetencji, których wymaga się
obecnie od pracowników, a które nie zawsze w odpowiednim stopniu udaje się zdobyć w
procesie edukacji. W sytuacji, gdy wskaźnik bezrobocia wśród młodzieży w Unii
Europejskiej wynosi około 23 procent, przy ponad 2 milionach nieobsadzonych miejsc pracy,
pytanie o kompetencje kluczowe powraca.
W raporcie Eurydice Developing Key Competences at School in Europe: Challenges
and Opportunities for Policy, który wspierał pracę nad nową strategią, przedstawiono postępy
w nauczaniu sześciu z ośmiu opisanych wyżej kompetencji kluczowych w systemach edukacji
w krajach Europy (pominięte zostały umiejętności uczenia się oraz świadomości i ekspresji
kulturalnej). Z raportu wynika, że wszystkie kraje europejskie w odpowiedzi na bieżące
potrzeby społeczne odnotowały wyraźny postęp w uwzględnianiu kluczowych umiejętności w
regulacjach prawnych oraz w programach nauczania. Niemniej jednak nadal pozostaje wiele
do zrobienia, szczególnie w zakresie przełożenia programów na efektywne metody działania.
Kompetencje kluczowe to zarówno umiejętności podstawowe, jak i przekrojowe. O ile
status umiejętności podstawowych (czytanie, matematyka, nauki ścisłe i przyrodnicze oraz
umiejętności posługiwania się językiem obcym) jest już mocno ugruntowany w edukacji, to –
jak wynika z raportu – szkoły nie poświęcają wystarczającej uwagi umiejętnościom o
charakterze ogólnym (przekrojowym). Testowanie kompetencji informatycznych,
obywatelskich i związanych z przedsiębiorczością nadal pozostaje wyzwaniem dla szkół.
Przyczyną tej sytuacji są w dużej mierze trudności w dokonywaniu oceny umiejętności
przekrojowych. Testy i egzaminy zewnętrzne koncentrują się przeważnie na umiejętnościach
podstawowych (szczególnie czytaniu i matematyce), a często pomijają umiejętności
przekrojowe. Sprawdzanie umiejętności przekrojowych, które są często zintegrowane z
innymi przedmiotami, stanowi więc odrębne wyzwanie. Jak wynika z raportu, jedynie 11
państw europejskich (Belgia – Wspólnota Flamandzka, Bułgaria, Estonia, Irlandia, Francja,
Łotwa, Litwa, Malta, Polska, Słowenia i Finlandia) wypracowało dotychczas standardowe
procedury oceny kompetencji obywatelskich (takich jak np. rozwijanie krytycznego myślenia
i aktywny udział w życiu szkoły i społeczności lokalnej), a żadne z 31 państw, które wzięły
udział w badaniu, nie stworzyło systemu oceny umiejętności w zakresie przedsiębiorczości
czy kompetencji informatycznych. Na tym tle warto również odnotować, że do tej pory
jedynie 7 państw europejskich wypracowało własne, krajowe strategie promujące
kompetencje kluczowe w kształceniu ogólnym w szkolnictwie podstawowym i średnim, a
Polska znajduje się w tym gronie.
Z przytoczonych badań wynika więc wyraźna potrzeba wsparcia dla rozwoju
umiejętności przekrojowych. W porównaniu z umiejętnościami podstawowymi są one
rzadziej nauczane w ramach odrębnych przedmiotów. W większości krajów łączy się je z
innymi przedmiotami lub są realizowane w ramach celów ogólnych, co sprawia, że
nauczyciele dzielą się odpowiedzialnością za ich nauczanie. Zaskakująco rzadko włącza się
kompetencje informatyczne do programów nauczania matematyki, przedmiotów naukowotechnicznych i języków obcych. Z raportu wynika też, że powiązanie kompetencji o
charakterze ogólnym (w tym informatycznych, umiejętności w zakresie przedsiębiorczości i
kompetencji obywatelskich) z programami nauczania przedmiotów podstawowych będzie
wymagać od szkół przede wszystkim zmiany sposobu nauczania, a także ustanowienia
powszechnie uznawanych efektów uczenia się oraz odpowiednich metod oceny. Na tym tle
warto odnotować, że reforma programowa wprowadzona w 2012 r. w polskim szkolnictwie
zawodowym bardzo dobrze wpisuje się w te tendencje kładąc nacisk właśnie na efekty
nauczania.
- Europa nadal odczuwa też braki w umiejętnościach w dziedzinie matematyki, nauk
ścisłych i przyrodniczych oraz technologii - analizuje sytuację Beata Płatos zajmująca się
tymi zagadnieniami w Krajowym Biurze Europejskiej Sieci Informacji o Edukacji Eurydice
- Liczba absolwentów w dziedzinach MST (z ang.: Maths, Science and Technology) w
Europie co prawda wzrosła w ostatniej dekadzie, ale ogólny odsetek absolwentów kierunków
tych dyscyplin spada w porównaniu z odsetkiem absolwentów innych kierunków. Braki w
umiejętnościach z tych dziedzin są obecnie postrzegane jako zagrożenie dla współczesnej
gospodarki, opartej przecież na technologii i nauce. W związku z tym większość krajów
europejskich, w tym Polska, przyjęło jako jeden z priorytetów zwiększanie liczby
absolwentów w dziedzinach MST. Działania zachęcające uczniów i studentów do wyboru
kariery w tych dziedzinach są podejmowane już na poziomie edukacji szkolnej. Panuje jednak
niestety dość powszechne, błędne przekonanie o braku szczególnej przydatności
wykształcenia w dziedzinie MST do dalszej kariery zawodowej, a przez to wielu
absolwentów szkół średnich nie wybiera tego typu studiów. Wymaga to pilnej interwencji.
Jednym z możliwych rozwiązań tego problemu może być specjalistyczne doradztwo
zawodowe oraz wsparcie i poradnictwo dla uczniów szkół średnich. Ten typ poradnictwa jest
jednak dotychczas dostępny tylko w połowie krajów europejskich. W tym kontekście, w
warunkach polskich, szczególnie pozytywne znaczenie może mieć wzmacnianie roli
szkolnictwa zawodowego, w sposób naturalny przygotowującego kadry dla rynku pracy w
tych właśnie dziedzinach.
- Aby młodzi ludzie byli odpowiednio przygotowani do wejścia na dzisiejszy rynek
pracy, w programach nauczania w znacznie większym stopniu powinny znaleźć się
kompetencje informatyczne, umiejętności w zakresie przedsiębiorczości i kompetencje
obywatelskie - sumuje B. Płatos - Tymczasem z nowego raportu Eurydice dla Komisji
Europejskiej wynika, że szkoły niestety nie poświęcają wystarczającej uwagi tym
umiejętnościom.
KOMPETENCJE KLUCZOWE - POLSKIE DROGI
Kompetencje kluczowe w polskim systemie kształcenia zawodowego zostały ujęte w
podstawie programowej kształcenia ogólnego dla gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych w
podstawie programowej kształcenia ogólnego dla zasadniczych szkół zawodowych oraz w
najnowszej podstawie programowej kształcenia w zawodach. Powyższe dokumenty stanowią
standardy podejścia krajowego do kształtowania kompetencji kluczowych. Zarówno podstawa
programowa kształcenia ogólnego jak i kształcenia dla szkół zawodowych podkreślają
doniosłość zdobycia umiejętności matematycznych, myślenia naukowego, umiejętności
komunikowania się w języku ojczystm i w językach obcych, sprawnego posługiwania się
nowoczesnymi technologiami informacyjnymi i komunikacyjnymi, krytycznej analizy
informacji, pracy zespołowej czy rozpoznawania własnych potrzeb edukacyjnych.
Zdobywanie i rozwijanie kompetencji kluczowych jest realizowane w programach nauczania
na poziomie przedmiotu nauczania - np. przedmiot: podstawy przedsiębiorczości, język
ojczysty, język obcy, informatyka, matematyka; lub na poziomie międzyprzedmiotowym np. używanie języka ojczystego podczas nauki innych przedmiotów, kształtowanie postaw
obywatelskich w ramach edukacji obywatelskiej czy w ramach zajęć pozalekcyjnych, np.
wolontariat, działalność społeczna, itp. Podstawa programowa kształcenia w zawodach,
zgodna z reformą kształcenia zawodowego wprowadzoną w 2012 r., określa m.in. efekty
kształcenia wspólne dla wszystkich zawodów, w tym kompetencje personalne i społeczne,
m.in.: – PDG - podejmowanie i prowadzenie działalności gospodarczej; – JOZ - język obcy
ukierunkowany zawodowo; – KPS - kompetencje personalne i społeczne; – OMZ organizacja pracy małych zespołów (wyłącznie dla zawodów nauczanych na poziomie
technika).
Ocena kompetencji kluczowych odbywa się w trakcie całej ścieżki kształcenia. W
szkołach ponadgimnazjalnych nauczyciele mają szeroką autonomię w stosowaniu różnych
metod i instrumentów sprawdzania poziomu ich nabycia, poprzez różnego rodzaju testy,
kartkówki, klasówki, odpowiedzi ustne. Oceny cząstkowe uzyskane w trakcie danego
semestru wpywaja na ocenę koncową z danego przedmiotu i mają wpływ na promocję ucznia
do następnej klasy. Oceny są zgodne z obowiązującą skalą ocen dla pozostałych
przedmiotów.W zasadniczych szkołach zawodowych, technikach, liceach profilowanych
(wygasający obcenie typ szkoły) i liceach uzupełniających uczniowie moga zakończyć naukę
otrzymując świadectwo ukończenia szkoły z zaznaczeniem, że w zasadniczych szkołach
zawodowych uczniowie wykształcają kompetencje na poziomie podstawowym, w
pozostałych typach szkół na poziomie średnim. Również egzaminy zawodowe
przeprowadzane w trakcie nauki w szkołach zawodowych obejmują również ocenę m.in.
zadań zw. z zatrudnieniem i prowadzeniem działalności gospodarczej.
W szkołach
ponadgimnazjalnych poza zasadniczą szkołą zawodową, można również podejśc do
egzaminu maturalnego, który sprawdza poziom nabytych kompetencji kluczowych
nauczanych w formie przedmiotów. Egzamin składa się z części ustnej ocenianej przez
nauczycieli w szkole i części pisemnej, ocenianej przez egzaminatorów zewnętrznych.
Kompetencje kluczowe takie jak znajomość języka ojczystego, języka obcego nowożytnego i
matematyki oceniane w ramach przedmiotów obowiązkowych na egzaminie maturalnym.
Komptencje kluczowe takie jak informatyka mogą być przedmiotami wybranymi przez
ucznia jako dodatkowe na egzaminie maturalnym. Bardzo istotna jest także, w ciągu całego
cyklu uczenia się, ocena z zachowania, która również decyduje o promcji ucznia do nastepnej
klasy. Oceniając zachowanie ucznia brane są pod uwagę m.in. pomoc koleżeńska,
działalność charytatywna, aktywny udział w życiu klasy i szkoły, prace społeczne, czyli
elementy składające się na kompetencje społeczne i obywatelskie.
- Zdefiniowanie przez Unię Europejską kluczowych kompetencji edukacyjnych jest w
zasadzie w dużej mierze potwierdzeniem i usystematyzowaniem tego, co już od dawna w
naszej szkole robiliśmy i robimy - mówi Joanna Łyżwińska, dyrektor Zespołu Szkół
Zawodowych nr 1 im. Stanisława Staszica w Pruszkowie - Jak w większości problemów w
oświacie, oczywiście jakość i stopień realizacji zagadnień ujętych obecnie w kluczowych
kompetencjach uzależnione były przede wszystkim od kadry nauczycielskiej, jej świadomości
i zaangażowania. Duża część tych zagadnień już od dawna wpisana była wręcz w realizację
obowiązujących programów nauczania, a te ponadprzedmiotowe, ogólne, staraliśmy się
realizować intuicyjnie, samodzielnie reagując na współczesne potrzeby cywilizacyjne
otaczającego nas świata. Niemniej, to bardzo dobrze, że ten zakres niezbędnych kompetencji
współczesnego człowieka - Europejczyka został dokładnie zdefiniowany, bo pozwala to na
systematyzowanie pracy dydaktycznej i wychowawczej w szkołach, także właśnie w tym
zakresie interdyscyplinarnym, pozaprzedmiotowym. To z pewnością narzędzie szczególnie
pomocne w tych szkołach, które nie posiadają doświadczonej, zaangażowanej kadry
nauczycielskiej, bo dotychczasową intuicyjność pedagogicznego podejścia wspomagana jest
tu konkretnymi wymogami osiąganych efektów. Oczywiście - dodaje dyrektor Łyżwińska niektóre z tych kompetencji wdraża się nam łatwiej, inne znacznie trudniej. O ile wiedza i
umiejętności informatyczne czy językowe przychodzą obecnie naszej młodzieży niemal
„same”, to dużo trudniej wpoić jest nam kompetencje społeczne, czyli na przykład
umiejętność pracy zespołowej. Wynika to z wielu czynników leżących już nie tylko po
stronie szkoły, ale także i środowiskowych. Możliwości szkoły są siłą rzeczy w wielu tych
aspektach ograniczone. Staramy się jednak radzić tu sobie zmianą tradycyjnej formuły
nauczania, proponowaniem form aktywizujących, rozwijających zainteresowania,
praktycznych i warsztatowych, a także partnerskim podejściem do problemów.
Bardzo istotną pomoc we wdrażaniu kluczowych kompetencji w polskich szkołach
stanowią projekty edukacyjne realizowane regionalnie przy wsparciu funduszy europejskich
w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki (POKL). Koncentrują się one zarówno na
bezpośredniej pomocy szkołom w popularyzacji i wdrażaniu poszczególnych kompetencji w
pracę dydaktyczną z uczniami, jak i na pracy metodycznej z kadrą nauczycielską w zakresie
opracowania optymalnych i skutecznych sposobów wprowadzania tych kompetencji w
procesie nauczania.
Dostrzeganym w badaniach problemem jest obserwacja, że choć nauczyciele rozwijają
kluczowe kompetencje na swoich zajęciach, nie uświadamiają tego swoim uczniom. Mogłyby
to zmienić odpowiednie szkolenia kadry pedagogicznej. Bardzo ciekawą w tej materii
propozycją dla nauczycieli był przykładowo tu podany, współfinansowany ze środków UE
projekt szkoleniowy pt. „Kompetentni w kompetencjach w powiecie kłodzkim”
zrealizowany przez Wydawnictwo Szkolne PWN. Istotą projektu, adresowanego do stu
dwudziestu nauczycieli pracujących w szkołach o różnych poziomach edukacyjnych na
Dolnym Śląsku, były zajęcia warsztatowe, które zaowocowały publikacją „Kompetentni w
kompetencjach”, zawierającą scenariusze lekcji dla nauczycieli wszystkich przedmiotów.
Spotkania w grupach przedmiotowych i interdyscyplinarnych sprzyjały pracy zespołowej, co
jest szczególnie ważne w codziennej pracy w szkole. Uczestnicy szkolenia nie tylko poznali
założenia unijnej polityki oświatowej, ale przede wszystkim przećwiczyli metody wdrażania
kluczowych kompetencji w procesie dydaktycznym i, co najważniejsze, każdy z nich stał się
animatorem wdrażania tych kompetencji w swojej szkole. Uczestnicy projektu podkreślali, że
podobne szkolenie powinno być przeznaczone także dla dyrektorów szkół, którzy kierując
zespołami nauczycielskimi, mają największe szanse być rzeczywistymi liderami
wprowadzania europejskich kompetencji kluczowych.
Przedsięwzięciem nieco innego typu, bo adresowanym również bezpośrednio do
uczniów był projekt: „Szkoła Kluczowych Kompetencji . Ponadregionalny Program
rozwijania umiejętności uczniów szkół Polski Wschodniej”, współfinansowany w ramach
POKL, Priorytet II. Wysoka jakość systemu oświaty: Działanie 3.3 Poprawa jakości
kształcenia: Poddziałanie 3.3.4 Modernizacja treści i metod kształcenia. Celem tego
czteroletniego (2009-2013) projektu było podniesienie poziomu kompetencji kluczowych u
4000 uczniów z 40 szkół ponadgimnazjalnych o profilu zawodowym w województwach:
opolskim, kujawsko-pomorskim, dolnośląskim i wielkopolskim - umożliwiający im przede
wszystkim aktywne uczestnictwo w rynku pracy i przygotowanie do działalności zawodowej
w gospodarce opartej na wiedzy. Wykorzystano w tym celu szereg form aktywizujących, jak
rozwijanie działania Kół Naukowych, organizację wakacyjnych obozów naukowych,
wdrożenie działań uczniowskich przedsiębiorstw symulacyjnych, a także powołanie
uczniowskiego Studium Kompetentnych Liderów. Nauczyciele otrzymali wsparcie w
opracowaniu i wdrożeniu 160 autorskich programów nauczania opartych na kształtowaniu
kompetencji kluczowych w zakresie nauczania przedmiotów matematyczno-przyrodniczych,
ICT, języków obcych i przedsiębiorczości. Działania projektowe wspomagał powołany do
tego celu internetowy portal edukacyjny pn.„kluczowE-kompetencje", na którym odbywa się
w trybie stałym komunikacja i wymiana informacji pomiędzy organami prowadzącymi i
nauczycielami. Zwieńczeniem projektu jest konferencja naukowa ph.: „Rozwój kompetencji
kluczowych uczniów w gospodarce opartej na wiedzy. Doświadczenia, najlepsze praktyki,
perspektywy” - zorganizowana w siedzibie lidera projektu Wyższej Szkoły Ekonomii i
Innowacji w Lublinie.
Współfinansowany ze środków UE projekt o podobnym charakterze pn.
„Kompetencje kluczowe drogą do kariery” realizowany był również przez Wyższą Szkołę
Pedagogiczną TWP w Warszawie na terenie 4 województw północno-zachodniej Polski
(pomorskie, zachodniopomorskie, wielkopolskie i lubuskie). Przeprowadzony w latach 20102013 program projektu zakładał uczestnictwo uczniów przez pełne 3 lata, od momentu
przyjścia do szkoły, do jej opuszczenia. Skoncentrowano się w tym przypadku na organizacji
zajęć pozalekcyjnych rozwijających zakres kompetencji z matematyki, fizyki, chemii,
biologii, informatyki i przedsiębiorczości; zajęć pozaszkolnych w formie wyjazdów na
wykłady, imprezy, obozy naukowe i edukacyjne; szkolnych pikników i konferencji
popularyzujących naukę; wystaw i prezentacji promujących osiągnięcia naukowe oraz
kompleksowym doradztwie zawodowym.
- Projekt pokazał młodzieży, że nauka nie musi być nudna, a przedmioty ścisłe trudne
w zrozumieniu - sumuje zrealizowane przedsięwzięcia Magdalena Werner, koordynator
projektu - Ponieważ osiągane poprzednio wyniki matur wskazywały, że w tych
województwach kompetencje matematyczno-przyrodnicze młodzieży kończącej naukę są
niższe od średniej krajowej postanowiliśmy nasz projekt nakierować właśnie na ich
podwyższenie. Po trzech latach uczestnictwa w projekcie jego absolwenci, poza wiedzą i
rozwojem zainteresowań w kierunkach tych kompetencji, zostali wyposażeni między innymi
w solidne umiejętności zarządzania własną karierą zawodową i obrali już kierunki dalszej
nauki związane z tymi właśnie zainteresowaniami.
* * *
Czy unijna kodyfikacja, a zarazem i unifikacja zakresu podstawowych wymaganych
kompetencji w edukacji młodych ludzi to krok w dobrym kierunku ?
Zważywszy na
postępującą globalizację, mimo lokalnych, czasem znacznie różniących się od siebie
systemów edukacyjnych w państwach Unii Europejskiej, należy odpowiedzieć na to pytanie
zdecydowanie twierdząco. „Nadchodzący czas, to czas umysłowego pracownika, który
oprócz formalnego wykształcenia posiada umiejętność praktycznego stosowania wiedzy oraz
nawyk nieustannego uczenia się” - dowodzi Peter Druker. I twierdzenie to w sposób
uniwersalny odnosi się przecież nie tylko do osób z wykształceniem ogólnym, ale także, a
może nawet w jeszcze większym stopniu, do absolwentów szkolnictwa zawodowego.