doc108 ROLA I ZNACZENIE AKTYWNOŚCI W ŻYCIU
download 
Reklamacja Transkrypt
108 ROLA I ZNACZENIE AKTYWNOŚCI W ŻYCIU
Nová sociálna edukácia človeka V Medzinárodná interdisciplinárna vedecká konferencia, Prešov, 7. 11. 2016 ROLA I ZNACZENIE AKTYWNOŚCI W ŻYCIU CZŁOWIEKA STARSZEGO Dorota Rynkowska Wprowadzenie Jednym z poważniejszych problemów demograficznych, z którymi zmaga się większość krajów, jest gwałtowny wzrost populacji ludzi w starszym wieku. Wiąże się to ze wzrostem średniej długości trwania ludzkiego życia oraz ze zmniejszającym się wskaźnikiem przyrostu naturalnego. Zmiany demograficzne oraz cywilizacyjne sprawiają , że potrzebne są zmiany w opiece i wsparciu nad seniorami. Aktywny styl życia i rozwój opieki geriatrycznej to niewątpliwie dwa elementy, które będą wpływać na lepsze zdrowie i samopoczucie seniorów. Szacuje się , że udział ludzi starych (w wieku 65 lat i więcej) w populacji wzrośnie do blisko 30% w 2050 roku (Rynkowska 2012). Polscy seniorzy coraz częściej uczestniczą w życiu społecznym, dbają o jak najdłuższe zachowanie sprawności intelektualnej i fizycznej, poprzez uczestnictwo w różnych formach aktywizacji społecznej. 1 Aktywność w świetle teorii przystosowania się do starości Aktywność jest ważna na każdym etapie życia jednostki. Jednak w przypadku starości ma znaczenie szczególne, bowiem w sposób istotny wpływa na zadowolenie i kondycję człowieka. Aktywność to synonim życia, stały i dostosowany do możliwości danej osoby wysiłek (Dyczewski 1994). Jest ona warunkiem prawidłowego rozwoju, umożliwia prowadzenie twórczego i harmonijnego życia, jest podstawą leczenia wielu chorób, opóźnia procesy starzenia się. Starzenie się organizmu jest procesem przebiegającym na wielu płaszczyznach, dlatego jest trudny do jednoznacznego zdefiniowania. Można go opisać jako zmiany zachodzące w organizmie wraz z upływem czasu. Oprowadzają one do stopniowego wyczerpywania rezerw, jakie posiada każdy organizm ludzki. Często spotyka się z potocznym rozumieniem starości jako niesprawności czy braku samodzielności, jednak jest to myślenie stereotypowe, gdyż zdarza się, że żyją wśród nas ludzie cieszący się dobrym zdrowiem i kondycją fizyczną do późnych lat życia. Badacze zajmujący się problematyką starości i starzenia się podkreślają, że proces ten dokonuje się w czterech aspektach: • biologicznym – jako naturalne, nieodwracalne oraz nasilające się zmiany metabolizmu i fizykochemicznych właściwości komórek, które doprowadzają do upośledzenia samoregulacji, adaptacji oraz regeneracji organizmu oraz 108 Nová sociálna edukácia človeka V Medzinárodná interdisciplinárna vedecká konferencia, Prešov, 7. 11. 2016 do zmian morfologicznych i czynnościowych dotyczących kształtu i funkcji komórek, • psychicznym – objawiający się zmniejszoną aktywnością psychofizyczna, co prowadzi do tego, że komórki nerwowe nierozmnażające się obumierają lub ulegają uszkodzeniu, następuje utrata neuroprzekaźników oraz zwy rodnienie włókienkowe prowadzące do choroby Alzheimera, • społecznym – trzeci wiek to zazwyczaj stadium życia, w którym często następuje utrata autonomii, potrzeba opieki społecznej, • duchowym – charakteryzujący się większą wrażliwością na sprawy wiary, nadrabianiem zaległości na polu życia duchowego, dobroczynności oraz ciągle rodzącymi się pytaniami co będzie po śmierci? (Pikuła 2011). W rozważaniach na temat starości i starzenia się, bez względu na dyscyplinę naukową i uwarunkowania kulturowe, powszechnie analizowaną kategorią jest aktywność człowieka. 2 Typy i formy aktywności senioralnej Różne formy aktywności towarzyszą człowiekowi przez całe życie. Wiele uwagi poświęca się aktywności i aktywizacji seniorów, poprzez włączanie ich w życie społeczne w celu przeciwdziałania izolacji. W rozważaniach na temat starości i starzenia się aktywność człowieka jest kategorią analizowaną bez względu na dyscyplinę naukową, kulturę, czy uwarunkowania społecznoekonomiczne.Zazwyczaj aktywność definiowana jest jako wrodzona tendencja do działania, sposób porozumiewania się z innymi ludźmi i otaczającym światem. W psychologii przez aktywność rozumie się sposób poznawania rzeczywistości, a także ogólną właściwość psychiczną manifestującą się w czynnościach fizycznych i psychicznych, która determinowana jest poprzez czynniki osobowościowe. Aktywność osób starszych w istotny sposób łączy się z potrzebami: rozwoju osobistego, poczucia własnej wartości, przynależności, realizowania planów życiowych, przystosowania do zmieniających się warunków oraz oczekiwań społecznych i własnych możliwości. Rodzaj aktywności uzależniony jest nie tylko od indywidualnych preferencji, stanu zdrowia, posiadanego zasobu umiejętności społecznych, ale także w dużej mierze odzwierciedla kontekst społeczny wymiarów ludzkiego działania. W przypadku osób starszych aktywność działa na zasadzie sprzężenia zwrotnego, która jak zauważa S. Steuden „jest wyrazem udzielania pozytywnej odpowiedzi na zadania związane z tym okresem życia, a jednocześnie przez to, że umacnia poczucie własnej wartości, staje się siłą napędową dalszego rozwoju’’(Steuden 2011). Aktywność zaliczana jest do podstawowych potrzeb człowieka, jako warunek prawidłowego rozwoju, umożliwiający prowadzenie twórczego i harmonijnego trybu życia oraz podstawa leczenia wielu chorób i czynnik opóźniający procesy starzenia. 109 Nová sociálna edukácia človeka V Medzinárodná interdisciplinárna vedecká konferencia, Prešov, 7. 11. 2016 Aktywność to synonim życia, stały i dostosowany do możliwości danej osoby wysiłek. Jest to taki obszar działalności, który daje człowiekowi szanse wyrażania siebie w formie dostępnej i bardzo indywidualnej, określanej jego możliwościami, upodobaniami i zwyczajami (Kozaczuk 1999). Doświadczenia społeczne i badania prowadzone wśród osób starszych wskazują, że brak aktywności i kontaktów społecznych, poczucie braku przydatności, prowadzą do izolacji, pustki społecznej i osamotnienia, które są formami śmierci społecznej. W przypadku osób starszych oznakami starzenia się jest fizjologiczne słabnięcie organizmu oraz psychiczne zredukowanie wielu zainteresowań i potrzeb. Szczególnie ważne wydaje się zachowanie aktywności psychicznej po to, aby przedłużyć aktywność fizyczną, a w konsekwencji odsunąć na dalszy plan sędziwą starość. Podstawowe wymiary aktywnoścu skupiają się na dwóch obszarach: pierwszy dotyczy wykonywania pracy cenionej i użytecznej, drugi zaś zaspokajania swoich zainteresowań. Obydwa służą zachowaniu sprawności, przeciwdziałają osamotnieniu, zapobiegają poczuciu pustki, zwłaszcza gdy współwystępują z troską o zdrowie, właściwą higieną i odpowiednim zabezpieczeniem materialnym. Aktywność podejmowana w podeszłym wieku może spełniać wiele funkcji (Mielczarek, 2010, s.148): - adaptacyjną, pomagającą w lepszym przystosowaniu się osób starszych do życia w nowej sytuacji społecznej i rodzinnej; - integracyjną, prowadzącą do integracji w grupie, do której należą ludzie starsi i uzupełniającą różne braki; - kształcącą, pomagającą rozwijać i doskonalić cechy oraz predyspozycje osobowościowe; - rekreacyjno – rozrywkową, likwidującą stres, przywracającą chęć do życia, wypełniającą czas wolny; - psychospołeczną, prowadzącą do poprawy jakości i umożliwiającą odczuwanie satysfakcji życiowej oraz podnoszącą autorytet jednostki. Aktywność warunkuje zaspokajanie wszystkich imperatywności człowieka.Według G. Orzechowskiej szczególnie ważne dla osób starszych są następujące rodzaje aktywności: (Orzechowska 2001): - domowo-rodzinna (rozumiana jako wykonywanie różnych czynności związanych z prowadzeniem gospodarstwa domowego i z życiem najbliższej rodziny); - kulturalna (jest przejawem miejskiego stylu życia i dotyczy np. czytelnictwa, oglądania telewizji, korzystania z instytucji kulturalnych, klubów seniora); - zawodowa (odgrywa ogromną rolę w życiu człowieka, zaspokajając potrzebę uznania, użyteczności, przydatności; ułatwia samookreślenie kulturowe, poprawia samopoczucie); 110 Nová sociálna edukácia človeka V Medzinárodná interdisciplinárna vedecká konferencia, Prešov, 7. 11. 2016 - społeczna (najczęściej uczestniczą w niej osoby, które wcześniej wyróżniały się aktywnością działacza w danym środowisku; najsłabiej rozpowszechniona wśród osób starszych); - edukacyjna (pomaga człowiekowi starszemu na ciągłe doskonalenie siebie, umożliwia ćwiczenie umysłu, poznawanie nowych zagadnień, ludzi); - religijna (w wieku starszym wzrasta znaczenie religii i uczestniczenie w obrzędach religijnych); - rekreacyjna (osobom starszym potrzebny jest ruch fizyczny, wypoczynek oraz wykonywanie ulubionych zajęć dla własnej przyjemności). Tak więc aktywnością możemy nazwać nawet codzienne czynności, które wykonujemy w domu, w pracy, na ulicy, tj. przygotowanie posiłku, sprzątanie, robienie zakupów itp. Można też powiedzieć, że aktywność to inaczej zaspokajanie potrzeb bytowych, zarówno biologicznych jak i społecznych. Aktywność jest ważna na każdym etapie życia jednostki. Jednak w przypadku starości determinuje w sposób szczególny jakość, satysfakcję i kondycję życia seniora. Niestety częstym następstwem ciężkiej choroby czy zaawansowanego wieku jest ograniczenie aktywności. Aktywizacja w potocznym rozumieniu oznacza uaktywnienie się. Jest to więc zespół działań mających na celu włączenie człowieka do udziału w różnych dziedzinach życia – inaczej prowadzenie aktywnego trybu życia. Termin „aktywizacja” używany jest w różnych znaczeniach. Może oznaczać „stymulowanie aktywności nierozbudzonej, wyzwalanie aktywności stłumionej, modyfikowanie aktywności źle ukierunkowanej, motywowanie i mobilizowanie organizmu do aktywności”. Aktywizacja jest procesem, którego celem jest podniesienie aktywności ogólnej i wybiórczej. Pod pojęciem aktywizacji ogólnej rozumie się zwykle „mobilizowanie całego organizmu, zaś aktywność wybiórcza (ukierunkowana), to podniesienie poziomu aktywności fizycznej, umysłowej, twórczej, seksualnej, zawodowej, edukacyjnej, religijnej” (Mielczarek 2010). Celem aktywizacji jest przede wszystkim zwrócenie uwagi na jej następujące komponenty: - utrzymanie sprawności fizycznej i zdrowotnej (gimnastyka, spacery, zabawy ruchowe, rehabilitacje); - usamodzielnienie, pobudzenie zaradności (wykorzystanie różnych czynności związanych z higieną osobistą, wyrobienie nawyków higienicznych); - nauka współżycia w grupie i środowisku (kształtowanie pozytywnych cech osobowości, kultury życia codziennego, umiejętność nawiązywania kontaktów z rówieśnikami, sąsiadami itp.); - utrzymanie (bądź pobudzenie) wiary w sens życia; - rozwijanie różnych zainteresowań; - stymulowanie procesów wyobraźni i twórczego działania. 111 Nová sociálna edukácia človeka V Medzinárodná interdisciplinárna vedecká konferencia, Prešov, 7. 11. 2016 Aktywizowanie seniorów obejmuje zarówno rozpowszechnianie edukacji (Uniwersytety Trzeciego Wieku, kursy komputerowe), promowanie inicjatyw seniorskich, jak i propagowanie zdrowego stylu życia. W procesie planowania tzw. dobrej starości, bardzo ważne miejsce zajmuje aktywność fizyczna. Jest ona jednym z czynników o podstawowym znaczeniu dla udanej, zdrowej i szczęśliwej starości. Turystyka piesza i rowerowa, praca w ogrodzie, ćwiczenia z domowymi przyrządami, regularne uprawianie sportu na świeżym powietrzu, miały w biografii seniorów priorytetowe znaczenie. Sprawność fizyczna nie bierze się sama z siebie. Wiedza poparta doświadczeniem życiowym jest w pełni kompatybilna z badaniami naukowców, którzy jednym głosem zalecają ruch fizyczny jako czynnik podtrzymujący zdrowie fizyczne i psychiczne, stanowiący eliksir życia i młodości, co potwierdza teoria i praktyka. Aktywność ruchowa zwiększa szansę na długie i aktywne życie, poprawia stan zdrowia fizycznego i psychicznego jednostki, wyzwala wydolność tlenową organizmu, wzmacnia siłę i gibkość mięśni, przywraca organizmowi równowagę i koordynację ruchów. Zmniejsza ryzyko zachorowania na niektóre choroby: chorobę wieńcową, nadciśnienie tętnicze, cukrzycę, osteoporozę, minimalizuje skutki pewnych niesprawności i pomaga w leczeniu stanów bólowych. Jej formy muszą być jednak uzależnione od stanu zdrowia jednostki oraz od stopnia jej sprawności fizycznej. Aktywność nie tylko „dodaje lat do życia”, ale również „życia do lat”. Dobrze zorganizowana aktywizacja już w początkowej fazie wyzwala pozytywne postrzeganie perspektyw wieku podeszłego, pomaga zachować niezależny tryb życia i zmienia na korzyść samopoczucie oraz morale osób z niej korzystających. Osoby aktywne są bardziej spokojne i mniej wymagające, lepiej odpoczywają, odzyskują wiarę w siebie i poczucie własnej wartości, szybciej wchodzą w interakcję z otoczeniem. Z kolei pobudzanie aktywności zarówno umysłowej, jak i społecznej, stanowi niezbędny warunek prawidłowego rozwoju psychospołecznego seniora, służy podtrzymywaniu relacji z innymi ludźmi poprzez kontakt z nimi, wymianę myśli i doświadczeń. Celem tej aktywności jest rozbudzenie chęci poprawy funkcjonowania osób starszych w jakiejkolwiek sferze, bądź uczenia się czegoś nowego. Brak aktywności może negatywnie wpłynąć na człowieka, powodując między innymi izolację, niechęć do innych ludzi, czy brak poczucia własnej wartości oraz wycofywanie się z życia, co w konsekwencji prowadzi do wzmocnienia poczucia osamotnienia i bezużyteczności. Aktywność umysłowa zapobiega otępieniu człowieka starego, absorbuje jego uwagę, myślenie i wyobraźnię. Aktywność społeczna oznacza dobrowolne działanie na rzecz określonych ludzi lub środowiska lokalnego, podejmowane najczęściej nieodpłatnie, które charakteryzuje się powtarzalnością. Preferują ją często osoby, które już wcześ112 Nová sociálna edukácia človeka V Medzinárodná interdisciplinárna vedecká konferencia, Prešov, 7. 11. 2016 niej były aktywne w środowisku lokalnym. Aktywność społeczna miewa dwa oblicza nieuchronnej konieczności narzucanej przez życie społeczne oraz dobrowolnie podejmowanego angażowania się. Dobrowolne angażowanie się, to wszelkiego rodzaju zaangażowanie społeczne w stowarzyszeniach i związkach, w osiedlu mieszkaniowym, w klubach, w akcjach opieki i pomocy. Osoby starsze mając do dyspozycji dużo wolnego czasu, mogą być aktywne nie tylko w sferze realizacji własnej osoby, lecz także pomagać innym. Poza angażowaniem się w różnego rodzaju działalność instytucji, seniorzy mogą podejmować nowe role społeczne i rodzinne, jak babci, dziadka, ławnika, kuratora sądowego czy samorządowca. Wśród ofert aktywności społecznej skierowanych do osób starszych największą popularnością cieszą się te instytucje, które prowadzą działalność edukacyjną, kulturalną, społeczną i opiekuńczą. Podczas takich spotkań ludzie starsi chętnie dzielą się swoją wiedzą, wymieniają doświadczenia, pomagają sobie wzajemnie. W ostatnich latach obserwuje się wzrost zainteresowania wolontariatem u osób starszych. Wolontariuszy w starszym wieku spotyka się w szpitalach, hospicjach, schroniskach, gdzie odwiedzają osoby samotne, robią zakupy, czytają im książki, prasę, chodzą wspólnie na spacery. Wolontariat wiąże się z ważnymi wartościami, takimi jak: szacunek dla drugiego człowieka, odpowiedzialność za innych, pomoc ludziom starszym, chorym, potrzebującym, samotnym. Można zauważyć, że wymienione wartości mają szczególne znaczenie w odniesieniu do kategorii osób starszych, które same mają często poczucie kompensacji przynależności, bezpieczeństwa czy bycia potrzebnym, co utożsamiają niekiedy z poczuciem sensu życia. Uczestnictwo w wolontariacie niesie za sobą możliwość zrealizowania wielu ważnych dla seniora potrzeb. Łączy się z możliwością wykorzystania własnych doświadczeń, wiedzy i mądrości życiowej, która stanowi prototypową cechę starości, a zarazem jedną z nielicznych pozytywnych cech obrazu człowieka starego w odbiorze społecznym. Osoby starsze chętnie uczestniczą w różnych formach zajęć wypoczynkowych i rozrywkowych. Należą do nich: gry stolikowe, rozwiązywanie krzyżówek, słuchanie radia, oglądanie telewizji, przeglądanie czasopism oraz prowadzenie przyjacielskich rozmów. Te formy spędzania czasu wolnego pełnią ważną funkcję w życiu zbiorowości klubowej, gdyż integrują poszczególne jednostki w społeczność życzliwych sobie i wzajemnie zainteresowanych osób (Grzanka-Tykwińska, Kędziora-Kornatowska 2010). Zachowanie wysokiej aktywności fizycznej, umysłowej i społecznej stanowi jeden z czynników prognozujących dłuższe trwanie życia, umożliwia starszym ludziom zachowanie autonomii i niezależności, a tym samym przyczynia się do poprawy jakości ich życia. 113 Nová sociálna edukácia človeka V Medzinárodná interdisciplinárna vedecká konferencia, Prešov, 7. 11. 2016 3 Rola pracy socjalnej w aktywizowaniu seniorów – wnioski końcowe Obecnie obserwujemy wzmożone zjawisko aktywizacji seniorów w wielu sferach życia społecznego.Seniorzy stali się grupą docelową wielu organizacji pozarządowych, pomocowych, ale również sami aktywnie podejmują inicjatywy o charakterze aktywizująco-wspierającym. Pozytywnym elementem aktywizacji ludzi starszych jest ich wspieranie poprzez działania instytucji w środowisku lokalnym. Mają oni być nie tylko adresatami czy uczestnikami ale również współtwórcami tego typu przedsięwzięć. Aktywność przybierająca różne formy, ma istotne znaczenie również w eliminowaniu postępującego marginalizowania osób starszych we współczesnej kulturze i społeczeństwie. Próbą zatrzymania tego negatywnego procesu są działania mające na celu aktywizowanie samych seniorów. Ponieważ obojętna postawa względem otoczenia, wycofanie się z życia, zmniejszanie własnej aktywności, wzmacnia poczucie bezużyteczności i osamotnienia. Działania na rzecz seniorów takie, jak np.: działalność UTW, Centrów Aktywności Seniora, Banki Czasu mają na celu inspirowanie ich do podejmowania własnych inicjatyw, ale przede wszystkim priorytetowym założeniem jest przeciwdziałanie ich społecznej marginalizacji i izolacji społecznej. Uczestnictwo osób starszych w tego typu projektach aktywizujących, kształtuje ich postawy prospołeczne, prozdrowotne, mobilizuje do wzajemnej pomocy, również międzypokoleniowej. Starania te sprzyjają podtrzymaniu jakości życia poprzez próbę zaspokojenia potrzeb osób w wieku podeszłym, głównie dotyczących bezpieczeństwa, przynależności do grupy i zajmowanego w niej określonego miejsca, bycia użytecznym. Uważa się, że „aktywizacja musi przebiegać wielokierunkowo, wywierać wpływ na sferę intelektualną i ruchową człowieka z równoczesnym zapewnieniem mu poczucia bezpieczeństwa i własnej użyteczności oraz życzliwości otoczenia”(Leszczyńska-Rejchert 2010). Celem nowoczesnej polityki społecznej wobec osób starszych jest między innymi próba dbałości o jakość ich życia w poszczególnych fazach starości i skuteczne reagowanie na specyficzne potrzeby seniorów. W badaniach prowadzonych wśród osób starszych wskazuje się, że głównymi czynnikami wpływającymi na jakość ich życia są: zdrowie fizyczne, podtrzymywanie relacji rodzinnych i społecznych, brak dyskryminacji, zdolność do aktywnego uczestnictwa w różnych obszarach życia, zabezpieczenie materialne, stosunek społeczeństwa do tej kategorii osób (Rynkowska 2013). Obecnie coraz częściej obserwujemy stopniowe przeobrażenia w sferze aktywizacji społecznej seniorów, między innymi poprzez praktykę pracy socjalnej na rzecz tej najstarszej kategorii wiekowej, która walczy ze stereotypowym postrzeganiem starości i ludzi starych w społeczeństwie. 114 Nová sociálna edukácia človeka V Medzinárodná interdisciplinárna vedecká konferencia, Prešov, 7. 11. 2016 Jedną z misji pracy socjalnej jest wzmacnianie dobrostanu i pobudzanie do aktywności osób starszych. Według definicji zawartej w Rezolucji nr 16 (67) Rady Europy: „praca socjalna jest specyficzną działalnością profesjonalną, której zadaniem jest ułatwianie wzajemnego przystosowania jednostek, rodzin, grup i środowiska społecznego, w którym żyją oraz rozwijanie poczucia własnej wartości indywidualnej poprzez wykorzystanie możliwości tkwiących w ludziach, w stosunkach interpersonalnych oraz zasobach udostępnianych przez społeczności lokalne” (Wódź, 1998, s.12). Jak już wspomniano aktywizacja seniorów stanowi poważne wyzwanie dla pracy socjalnej, a realizacja postulatów na rzecz seniorów odbywa się poprzez widoczne zaangażowanie różnego typu instytucji o charakterze pomocowym, głównie w wymiarze lokalnym. Wychodząc naprzeciw oczekiwaniom seniorów, dostrzegamy w lokalnej rzeczywistości społecznej, coraz więcej innowacyjnych rozwiązań w zakresie aktywizacji z udziałem instytucji służb społecznych. Jedną z takich płaszczyzn aktywności i współpracy osób starszych, w których senior nie jest beneficjentem i świadczeniobiorcą instytucji pomocy społecznej są uniwersytety trzeciego wieku. Uniwersytety Trzeciego Wieku są instytucjami edukacji dorosłych, których oferty programowe skierowane są przede do seniorów. Powstały w odpowiedzi na szybko zachodzące zmiany społeczno-demograficzne w społeczeństwie. Funkcjonują one na zasadach organizacji pozarządowej ,co oznacza, że charakteryzują się: ,,działalnością nakierowaną na zaspokojenie potrzeb określonej społeczności, a nie zysk; formalną organizacją, niezależnością od administracji rządowej; samorządnością; działalnością na rzecz dobra ogólnospołecznego w ogóle czy też konkretnego środowiska’’ (Błędowski 2002). W znaczącym stopniu instytucje te wykorzystują aktywność społeczną osób starszych. Polskie UTW można nazwać instytucjami tworzonymi dla i przez ludzi starszych. Nadrzędnym celem funkcjonujących UTW jest poprawa jakości życia osób starszych. Głównym założeniem jest aktywizacja seniorów prowadzona w formie wykładów, seminariów, dyskusji, lektoratów języków obcych, wycieczek krajoznawczych czy zajęć rekreacyjno-rehabilitacyjnych (Steuden 2012). Kolejną formą aktywizacji seniorów jest funkcjonowanie i działalność Klu bów Seniora. Klub Seniora to najczęściej placówki działająca w ramach następującej str uktury organizacyjnej: jeden zakładane są przy danym zakładzie pracy, skupiając tylko emerytowanych pracowników swojej firmy lub drugi rodzaj zwany środowiskowymi, które zlokalizowane są przy większych osiedlach, domach kultury. W tym przypadku o uczestnikach decyduje ich miejsce zamieszkania. Główną funkcją działalności takich instytucji na rzecz osób starszych to organizowanie czasu wolnego. Programy wykorzystywane w tego typu instytucjach 115 Nová sociálna edukácia človeka V Medzinárodná interdisciplinárna vedecká konferencia, Prešov, 7. 11. 2016 mogą być z powodzeniem używane w innych o podobnym profilu. Oprócz przyjemnego spędzania czasu wolnego, celem tej instytucji jest zaspokajanie potrzeb wyższego rzędu poprzez sprzyjanie w nawiązywaniu licznych kontaktów towarzyskich, co sprzyja tworzeniu więzi społecznych, zapobiega osamotnieniu, poczuciu nudy i pustki. Członkowie Klubu mają możliwość wzajemnej pomocy, zasięgnięcia porad specjalistycznych. Można mówić o spełnianiu pewnych funkcji: kompensacyjnej poprzez uzupełnianie kontaktóv społecznych, integracyjnej ze społecznością, psychoterapeutycznej zapobiegając stresowi związanemu z procesem starzenia się oraz adaptacyjnej poprzez dostosowanie do zmian warunków życia. Najważniejszym celem działań Klubu jest aktywizacja: społeczna, kulturalna i psychofizyczna wszystkich jego członków. Tym celom służą imprezy organizowane tak w klubie jak i poza nim. Konsekwentnie realizowana jest tutaj również idea „drugiego domu”, która ma w atrakcyjny sposób wypełnić przestrzeń w pozostałej aktywności życiowej. Jest to idea otwarta na wszelkie formy i działania służące osiągnięciu celów. Poza szeroką działalnością kulturalną, ważne miejsce w pracy Klubu zajmuje część oświatowa, edukacyjna i opiekuńcza. Wymienione powyżej metody są niezbędne do prawidłowego działania Klubu oraz spełniają funkcje instrumentalne w pracy merytorycznej instruktorów. Postulaty pracy socjalnej są efektywnie realizowane w środowisku lokalnym, który wraz z oczekiwaniami i propozycjami, stanowi bardzo ważną przestrzeń życiową i społeczną seniorów. Jest to miejsce, w którym człowiek starszy na ogół dobrze się czuje, utrzymuje bliskie kontakty ze znajomymi, dawnymi współpracownikami. O wiele łatwiej zatem jest realizowanie jakiejkolwiek formy pomocy i zaangażowania na szczeblu społeczności lokalnej niż szeroko rozumianego społeczeństwa. Społeczność łączy wspólnota zamieszkania, struktury, instytucje i organizacje oraz co najważniejsze - więź społeczna. Ponadto okazuje się, że funkcjonowanie w znanym środowisku dla osób starszych, powoduje większą aktywność w realizowaniu ewentualnej pomocy dla innych, między innymi z powodu mniejszej anonimowość i zwiększonej kontroli społecznej. Społeczność, którą tworzy środowisko lokalne nie jest bowiem anonimowa i funkcjonuje w oparciu o określone więzi i typy interesów społecznych. Każdy rodzaj aktywności, który podejmuje osoba starsza wywołany jest w celu zaspokojenia konkretnej potrzeby lub realizację zainteresowań. Ważne jest utrwalanie i ciągłe pobudzanie do aktywności aby zachować chęć do działania. Seniorzy świadomi korzystnych skutków własnej aktywności chętniej podejmują pracę nad sobą aby jak najdłużej zachować dobrą kondycję fizyczną i psychiczną. Wielu ludzi zdaje sobie sprawę, że im dłużej pracują nad sobą, tym później zaczną odczuwać niekorzystne skutki starości. Pozytywnym ele- 116 Nová sociálna edukácia človeka V Medzinárodná interdisciplinárna vedecká konferencia, Prešov, 7. 11. 2016 mentem aktywizacji ludzi starszych jest wspieranie działania instytucji w środowisku lokalnym. Nie należy izolować tej grupy od reszty społeczeństwa. Wszystkie tego typu działania powinny być prowadzane przy współudziale seniorów.Mają oni być nie tylko adresatami czy uczestnikami ale również współtwórcami tego typu przedsięwzięć (Błaszczuk,Rynkowska 2016). Bibliografia: Bee H., Psychologia rozwoju człowieka, Poznań 2004 Błaszczuk K., Rynkowska D, Wybrane problem zdrowia publicznego w perspektywie pracy socjalnej, Rzeszów 2014 Błaszczuk K., Rynkowska D,Problemy społeczne i opiekuńcze seniorów i ich rodzin, Rzeszów 2016 Błędowski P., Lokalna polityka społeczna wobec ludzi starych, Warszawa 2002 Dyczewski L., Ludzie starzy i starość w społeczeństwie i kulturze, Lublin1994 Grzanka-Tykwińska A., Kędziora-Kornatowska K., Znaczenie wybranych form aktywności w życiu osób w podeszłym wieku, ,,Gerontologia Polska’’ 1/2010, Kraków 2010 Kamiński, A. Aktywność jako wspomaganie żywotności osób starszych, (w:) Encyklopedia Popularna ,B. Petrozolin- Skowrońska (red.), Warszawa 1994 Leszczyńska-Rejchert A., Człowiek starszy i jego wspomaganie- w stronę pedagogiki starości, Olsztyn 2010 Nowocień J., Zuchora K, Aktywność fizyczna i społeczna osób trzeciego wieku, Warszawa 2012 Orzechowska, G., Aktualne problemy gerontologii społecznej, Olsztyn 1999 Rynkowska, D., Praca socjalna wobec zjawiska starzenia się społeczeństwa, (w:) Wyzwania dla pomocy społecznej w wymiarze lokalnym, ks. Witold Jedynak (red.), Rzeszów 2012 Rynkowska, D., Wybrane aspekty jakości życia starszych, (w:) Społeczne konteksty chorób przewlekłych. Wybrane zagadnienia, M. SynowiecPiłat, A. Łaska- Formejster, Łódź 2013 Steuden S., Psychologia starzenia się i starości, Warszawa 2012 Wasilewska-Ostrowska K.M., Banki czasu – jako sposób na aktywizację osób starszych, (w:) Społeczny wymiar życia i aktywności osób starszych, A. Baranowska, E. Kościńska, K.M. Wasilewska-Ostrowska, (red.) , Toruń 2013 Wódz K., Praca socjalna w środowisku zamieszkania, Katowice 1998 Zych A., Człowiek wobec starości. Szkice z gerontologii społecznej, Katowice 1999 dr Dorota Rynkowska Instytut Socjologii UniwersytetRzeszowski Al. Rejtana 16 C; 35-959 Rzeszow e-mail:[email protected] 117
