doc101 CZAS SPOŁECZNY – KONTEKSTY EDUKACYJNE Łucyna
download 
Reklamacja Transkrypt
101 CZAS SPOŁECZNY – KONTEKSTY EDUKACYJNE Łucyna
Nová sociálna edukácia človeka IV Medzinárodná interdisciplinárna vedecká konferencia, Prešov, 10. 11. 2015 CZAS SPOŁECZNY – KONTEKSTY EDUKACYJNE Łucyna Skorecka Nauczanie i wychowanie człowieka zawsze dokonuje się w konkretnym kontekście społecznym, kulturowym oraz religijnym. Ta kontekstualność edukacji jest szczególnie ważna w sytuacji edukacji młodego pokolenia. Mamy dziś do czynienia z przyspieszeniem przemian jakim podlega współczesny świat, a wraz z nim człowiek. Czas i przestrzeń stanowią układy odniesienia dla stosunków społecznych1. Każde nowe spojrzenie na życie społeczne (i na zmieniającą się przestrzeń życia społecznego) wymaga odniesienia do czasu i wiąże się z nową konceptualizacją związanych z nim relacji czasowych2. Edward T. Hall podkreśla, że czas to „podstawowy organizator wszystkich aktywności, jako syntezator i integrator, sposób obchodzenia się z priorytetami i kategoryzowania doświadczeń, mechanizm sprzężenia zwrotnego dla tego co i jak się dzieje, miarką, według której ocenia się kompetencje, wysiłek i osiągnięcia (...). Czas jest systemem głębokim życia kulturalnego, społecznego i osobistego. W zasadzie nic nie odbywa się poza jakąś ramą czasową”3. Rozważania na temat istoty czasu, rozumienia „ czym jest” prowadzili wielcy myśliciele, kolejne pokolenia filozofów, historyków, pedagogów, psychologów, biologów czy fizyków. Teorie czasu powstawały na gruncie specyfiki danej dyscypliny, jej założeń i koncepcji. Koncepcje czasu wyrażają właściwe dla danej jednostki czy zbiorowości różne postaci emocjonalnego i intelektualnego stosunku do procesów tworzenia czy trwania. Jednostkowa perspektywa czasowa czyli świadomość swojego umiejscowienia na kontinuum temporalnym, obejmuje przeszłość, teraźniejszość i przyszłość.4 Przeszłość określana jednokierunkowym upływem czasu jest rzeczywistością, która minęła bezpowrotnie, musi być na usługach aktów teraźniejszości i planowanej przyszłości5. Teraźniejszość jest najtrudniejsza do zdefiniowania, gdyż każde działanie tu i teraz staje się szybko przeszłością. Ma ona jednak decydujący wpływ na przyszłe działania człowieka, staje się fundamentem kierunku działań, wyznaczania celów i rozumienia istoty faktu. Przyszłość jest prawdopodobieństwem, nie jest doświadczana bezpośrednio, to stan umysłu oparty na doświadczeniu. Dzięki perspektywie przyszłościowej, jak to sugestywnie ujął 1 A. Pawełczyńska, Czas człowieka, Wrocław 1986, s. 145 B. Adam, Czas, Warszawa 2010, s. 33-34 3 E. T. Hall, Taniec życia, Warszawa 1999, s. 9 4 R. Nawrat, Orientacja temporalna. Przegląd technik pomiarów, „Przegląd Psychologiczny”, tom 24, 1981, nr 1, s. 99 5 Z. Zaleski, Transtemporalne „ja”: osobowość w trzech wymiarach czasowych, „Przegląd Psychologiczny”, 1988, tom 31, nr 4, s. 934 2 101 Nová sociálna edukácia človeka IV Medzinárodná interdisciplinárna vedecká konferencia, Prešov, 10. 11. 2015 Phil Zimbardo i John Boyd, człowiek zyskuje nadzieję, optymizm i siłę oraz dodane są mu skrzydła, które umożliwiają szybowanie ku nowym horyzontom i dają wiarę we własne zdolności radzenia sobie z nieprzewidywalnymi wyzwaniami na drodze życia1. Czas stanowi zdaniem egzystencjalistów niezbywalny aspekt struktury ludzkiej egzystencji tzw. „bycia w świecie”. Ważność i jego znaczenie dla jednostki wynika stąd, że jest on czasem „na coś” i co najważniejsze „otwartości na”. Wymaga to od jednostki postawy osobistej odwagi w rozumieniu trwania przy własnych celach, poglądach, przekonaniach mimo przewidywanych sprzeciwów, utrudnień czy przykrych konsekwencji. W wymiarze ludzkich działań postawa ta staje się gotowością do przezwyciężania w samym sobie, poczucia zagrożenia i uczucia lęku. To czas psychologiczny stanowiący osobowościową właściwość psychiczną ma wpływ na postępowanie jednostki. Jego wymiar jest ważnym elementem osobowości człowieka jako sytemu odpowiedzialnego za konstruowanie poznawcze, stanowiąc kryterium porządkowania informacji i przedmiot poznawczego opracowania. Poprzez analizę zjawisk temporalnych można podjąć próbę łączenia takich zjawisk jak jednostka i zbiorowość, obszar życia prywatnego i życia publicznego, kultury i polityki. Wydaje się szczególnie istotnie w przypadku badania zjawisk społecznych.2 Prekursorem używania terminu ,,czas społeczny” był E. Durkheim3, który jako pierwszy użył tego pojęcia oraz wskazał na zbiorowy a nie jednostkowy charakter czasu. Według E. Durkheima czas jest jedną z kategorii myślenia, konstruktorem społecznym, wytworem życia zbiorowego, kategorią wspólną dla zbiorowości, narzucającą się jej członkom jako coś zewnętrznego, pełniącą w życiu zbiorowym istotne funkcje: integracyjne, regulacyjne i komunikacyjne.4 Słusznym zatem wydaje się zastosowanie kategorii czasu społecznego w charakterze narzędzia analizy obszarów zmiany w wymiarze ludzkich działań. „Myślenie o czasie, jego znaczeniach, możliwościach jego przeżywania wydaje się potrzebne po to, aby w wyniku tych rozważań wzbogacić rozumienie człowieka, świata i kultury, a tym samym stworzyć dodatkową szansę rozwoju osobowości człowieka i ludzkiej kultury” – stwierdza Anna Pawełczyńska5 . Autorka prowadząc rozważania na temat myślenia o czasie pisze; „sposób 1 Zimbardo P., Boyd J., Paradoks czasu, Warszawa 2009, s.119 Zobacz np. Hroncova J., Walancik M. a kol. „ Vybrane problemy slovenskej a Polskiej socjalnej pedagogiky. (Histoia – sucasnost’- perspektivy)”. Univerzita Mateja Bela Banska Bystrica. Pedagogicka fakulta. Obcianske zdrużenie PEDAGOG, 2009 3 Syrek E.( red.): Czas społeczny akademickiego uczestnictwa w rozwoju i doskonaleniu „civil society”, Księga Jubileuszowa dedykowana profesorowi Andrzejowi RadziewiczowiWinnickiemu w 65. rocznicę urodzin, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2010 4 Encyklopedia socjologii, Tom 1, Oficyna naukowa, Warszawa 1998, s. 107-108 5 A.Pawełczyńska, Czas…, s.7 2 102 Nová sociálna edukácia človeka IV Medzinárodná interdisciplinárna vedecká konferencia, Prešov, 10. 11. 2015 rozumienia czasu współokreśla każdą kulturę, współokreśla on również ludzką osobowość i postawy wobec życia. Uświadomienie sobie tych spraw pozwala lepiej rozumieć dynamikę ludzkich osobowości, postaw i zachowań”1. Czas jest determinantą zachowań człowieka, podejmowania przez niego aktywności w aspekcie psychologicznym oraz socjologicznym. Czynniki o charakterze psychologicznym to wiedza, umysł, osobowość i motywacja. Jednym z warunków do podejmowania działań jest wiedza o otaczającej rzeczywistości, wiedza o samym sobie, która odzwierciedla się w określonym poziomie samooceny tworzonego przez człowieka „obrazu samego siebie”. Dokonuje się on wyłącznie w przestrzeni wolności intelektualnej, na podstawie ciągłego poszukiwania, uświadamiania sobie braków i osiągnięć, własnych możliwości i ograniczeń. To nie sama wiedza czyni człowieka wolnym, lecz namysł nad nią. Namysł będący budowaniem obrazu samego siebie, możliwości własnych do podejmowania zmian w wymiarze psychologicznym i społecznym. To kompetencja temporalna2 oznaczająca stopień integracji wymiarów czasu i ich akceptacji stanowi próbę spojrzenia na jednostkę w wymiarze wolności intelektualnej. „Czas i przestrzeń to formy poznania, sposoby, w jaki ludzki umysł grupuje i układa docierające do niego wrażenia. Żadne zjawisko nie może nam być dane poza nimi. Zmysły odbierają wrażenia, ale nie są dane bezpośrednio, lecz są ujęte w czasoprzestrzenną formę”3. Opierając się na teorii Immanuela Kanta trzeba mieć świadomość, że wolność nie jest wyobrażeniem empirycznym, nie da się jej udowodnić. Można jednak założyć jej istnienie, przyjąć jako formę aprioryczną. Pod jednym wszakże warunkiem „bycia w dialogu”, autentycznego dyskursu we wszelkich wymiarach działań człowieka, szczególnie mając na uwadze przestrzeń interpersonalną, edukacyjną, akademicką. Nie jest zamierzeniem autorki analizowanie czasu, prowadzenie dywagacji w ujęciu filozoficznym, lecz traktowanie czasu jako wymiaru ludzkiego działania. Działania, którego źródłem jest „doświadczanie czasu” i budowanie na jego podstawie własnego systemu przekonań, postaw i motywacji. Warto przytoczyć przynajmniej niektóre definicje motywacji, często powtarzane w licznej i rozległej literaturze, ważne z punktu widzenia procesu edukacji. Motywowanie to schemat działania w kierunku zaspokojenia potrzeb, które stanowią treść motywacji opartej na wzmocnieniach, bodźcach i motywatorach. Motywacja jest procesem psychologicznym, który występuje u każdego człowieka podejmującego działanie czy to w obszarze nauki, czy w pracy 1 Ibidem, s. 8 Zobacz także; Machalova M.: Droga do komunikacji interpersonalnej w zawodach wspomagających, Gorlice 2013 3 Tatarkiewicz W.:Historia filozofii, Tom 2,Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1997, s.168 2 103 Nová sociálna edukácia človeka IV Medzinárodná interdisciplinárna vedecká konferencia, Prešov, 10. 11. 2015 zawodowej. Stanowi jeden z elementów zasadniczych potencjału działania, a uzyskiwane efekty są istotnym desygnatem jego kompetencji. Z kolei motywowanie to pobudzanie i podtrzymywanie organizmu do działania. Jest oparte na interakcji podobnej do komunikacji, która wykorzystuje czynniki motywacyjne do wzmocnienia lub osłabienia gotowości człowieka do konkretnego działania. W zależności od uwarunkowań ekonomicznych, społecznych czy indywidualnych różnic (wynikających z cech osobowości i doświadczeń) – ludzie kierują się w swoim osobistym działaniu różnorodnymi motywacjami, tj. czynnikami motywacji, bodźcami1. Falko Rheinberg twierdząc, że jest to „aktywizujące ukierunkowanie aktualnego aktu życiowego na pozytywnie oceniany stan docelowy”2 wyraźnie wpisuje podaną definicję w ramy czasu i przestrzeni. Czyż nie jest zasadnym wniesienie postulatu o wprowadzenie w proces edukacyjny każdego szczebla kształcenia przedmiotu z zakresu motywacji? Motywacji, którą można rozpatrywać z punktu widzenia każdego poziomu opisywanego przez Diltsa, czyli środowiska, zachowań, umiejętności, stanów emocjonalnych, przekonań, wartości, tożsamości, misji i wizji. Wdrożenie odpowiednich systemów motywacyjnych jest jednym z podstawowych zadań, jakie stoi przed osobami zarządzającymi systemem edukacji. Z perspektywy prowadzonych rozważań w tym artykule warto również zwrócić szczególną uwagę na zagadnienie środowiska jako przestrzeni działania człowieka. Chodzi o określenie czy działanie, z którym jest kłopot motywacyjny ma miejsce w przestrzeni sprzyjającej wykonaniu zadania. Czy przestrzeń ta „obecna kultura masowej konsumpcji” jest rozumiana. Kultura typu „ instant” ma przecież szczególny wpływ na kształtowanie się postaw i zachowań młodych ludzi. Dotyczy to w równym stopniu wszystkich podlegających procesowi edukacji, a więc i tych, którzy odbierają ją w powiązaniu z własną konfesją. W długotrwałych strategiach motywowania ( i siebie i innych) dobrze jest szukać atrakcyjności samego działania. Każde działanie, zdarzenie, proces ma swój aspekt czasowy, uwikłania temporalne. Każde doświadczenie (czy to indywidualne czy społeczne) „jest kategoryzowane w ramach czasowych, co pozwala realizować porządek, spójność i znaczenie w sferze zdarzeń”3. Czas jest więc nieuchronnym składnikiem wszelkiego doświadczenia indywi1 Kozioł L., Motywacja w pracy. Determinanty ekonomiczno-organizacyjne, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa–Kraków 2002. ISBN 83-01-13786-X. 2 Rheinberg F., Psychologia motywacji, Wydawnictwo WAM, Kraków 2006. ISBN 83-7318-640-9, s.18 3 A. Bańka, Typy tożsamości wczesnej dorosłości z perspektywy orientacji czasowej preferowanych stylów życia, (w:) K. Popiołek, A. Chudzicka-Czupała (red.), Czas w życiu człowieka, Katowice 2010, s. 103 104 Nová sociálna edukácia človeka IV Medzinárodná interdisciplinárna vedecká konferencia, Prešov, 10. 11. 2015 dualnego i zbiorowego, podstawowym wymiarem organizującym aktywność człowieka1. Definiując pojęcie aktywności człowieka należy skupić się na analizie pojęcia „aktywność’. Stan aktywności jest normalnym stanem człowieka, a zdarzenia zewnętrzne modyfikują jedynie aktywność, która już się odbywa. Aktywność człowieka wykazuje charakter ukierunkowany i zorganizowany. Procesy ukierunkowane i zorganizowane nazywamy czynnościami. Przypisując rolę aktywizującą zadaniu J. Reykowski2 uważa, że „zadanie uruchamia aktywność” ukierunkowaną na cel. Aktywność ta, jeżeli istnieją po temu odpowiednie warunki i odpowiednio wyuczone czynności, przebiega „płynnie” ...Różnice w charakterze intelektualnym, poznawczym wywołujące szereg czynności poznawczych i umysłowych, są źródłem aktywności poznawczej, szczególnie istotnej w aspekcie działań edukacyjnych. Poznanie, rozumienie rzeczywistości poprzez edukację powinno wzbudzać w młodym pokoleniu „motywację do”, budowanie własnego „ja” w teraźniejszości z „obrazem siebie w przyszłości”. To motywacja do podjęcia aktywności, która stanowi pewien konstrukt myślowy, który wyraża fakt, że czynności człowieka występują częściej lub rzadziej zarówno w różnych okresach czasu u jednego i tego samego osobnika, jak i w związku z określonymi sytuacjami, w których człowiek się znajduje”.3 Trudno pominąć także rozumienie działania transgresyjnego jako rodzaj aktywności człowieka. Polega ono na celowym przekraczaniu granic dotychczasowych osiągnięć i doświadczeń. Często podkreśla się fakt, iż charakterystyczną cechą aktywności jednostki jest częste angażowanie się w działalność poznawczą i odczuwanie zadowolenia z tego powodu. W znaczeniu psychologicznym „działanie” to rodzaj aktywności ludzkiej, to wewnętrzne czyli myślowe i zewnętrzne - przejawiające się w zachowaniu – rozwiązywanie każdego problemu. W znaczeniu socjologicznym to określony rodzaj aktywności, przejawiający się w różnego rodzaju dziedzinach ludzkiej działalności, której rezultaty zyskują aprobatę społeczną. Ujęcie psychologiczne i socjologiczne stało się punktem odniesienia do postulatów formułowanych pod adresem „edukacyjnego wymiaru ludzkich działań”, co ściśle związane jest z psychologicznym i socjologicznym wymiarem czasu. Analizując dotychczas spotykane definicje pojęcia „aktywność”, można stwierdzić, że zarówno psychologiczne, jak i socjologiczne aspekty stanowią płaszczyznę ich samookreślania. Podjęcie aktywnego wysiłku jest bardzo wyraźnie sprzężone z krytycznym uświadomieniem sobie stopnia zaawanso1 G. Mendecka, Temporalne aspekty twórczości, (w:) K. Popiołek, A. Chudzicka-Czupała (red.), Czas w życiu, s. 133 2 J. Reykowski: Z zagadnień psychologii motywacji. Warszawa 1975, WSiP 3 A. Gurycka: Przeciw nudzie. O aktywności. Warszawa 1977. Nasza Księgarnia s. 16 105 Nová sociálna edukácia človeka IV Medzinárodná interdisciplinárna vedecká konferencia, Prešov, 10. 11. 2015 wania własnych różnych kompetencji oraz osobistych potrzeb w tym zakresie, jak również własnej potrzeby wykraczania ponad konwencjonalny „przepis” przyjętej roli”.1 To właśnie system edukacji, szkoła powinna pomóc młodym ludziom w poszukiwaniu własnej tożsamości w kontekście egzystencji ludzkiej. Umiejętność odpowiedzi na pytania: skąd?, dokąd? i dlaczego? musi być wciąż stymulowana i poddawana ocenie w kategoriach efektywności, której wzrost traktuje się jako podstawowy czynnik aktywności pedagogicznej. Dla potrzeb niniejszego artykułu warto na wstępie przytoczyć różne podejścia do zagadnienia efektywności z pozycji psychodydaktycznych, socjologicznych i prakseologicznych. W literaturze przedmiotu dla określenia „efektywności” spotyka się także takie terminy jak sprawność, skuteczność, rezultaty, efekty, osiągnięcia i postępy. Są to synonimy opisywanego terminu. W kontekście poglądów psychologicznych efektywność ściśle wiąże się z działaniem, zadaniami. Jest to następstwem mechanizmów motywacyjnych, będących czynnikami pobudzającymi człowieka do aktywności. Tadeusz Tomaszewski wskazuje, że motywacją do działania jest stan napięcia wewnętrznego związany z potrzebami zasadniczymi człowieka, oraz zadaniami narzuconymi przez innych lub samego siebie. „Zatem w znaczeniu psychologicznym efektywność jest to pewna ocena wartościująca stopień realizacji aktualnych i przyszłych zadań, uwarunkowany w szczególności mechanizmami motywacyjnymi, które zależą od potrzeb jednostki, jej możliwości i cech osobowościowych”.2 Gdyby przyjąć stanowisko socjologów, pojecie efektywność należałoby interpretować na gruncie socjologii pracy. Przejmując z prakseologii pojęcie „skuteczność działania” odnosi je nie tylko do jednostek, ile do określonych zbiorowości. Sprawność zespołu ludzkiego w takim ujęciu to realizacja określonych zadań. Można stwierdzić, że w socjologii efektywność rozpatrywana jest z punktu widzenia sprawności i skuteczności działania zespołów ludzi, wspólnie realizujących określone zadania zbiorowe. W psychologii natomiast oceny w kategoriach prakseologicznych odnoszą się do jednostek. Prakseologia wyznacza najbardziej uniwersalną definicję efektywności. Jak stwierdza Jan Zieleniewski: , [...] efektywność w sensie uniwersalnym można uznać na nazwę ogólną wielu różnych wskaźników oceny [...] działalności, z których każda przy odpowiednim zastosowaniu jest, lub może być przydatna.3 Można postawić w tym miejscu pytanie; jaka jest zasadność łączenia wymiaru czasu z szeroko rozumianym zagadnieniem działania i efektywności? 1 B. Żechowska : O twórczym rozwoju nauczycieli. Refleksji kilka. [W] S. Juszczyk (red): Twórczy rozwój nauczyciela. Kraków 1996 Impuls, s. 56 2 B. Żechowska: Efektywność pracy nauczyciela. Wyznaczniki, tendencje, problemy. Studium porównawcze. Uniwersytet Śląski, Katowice 1982, s. 40 3 za B. Żechowska: Efektywność pracy nauczyciela. Wyznaczniki, tendencje, problemy. Studium porównawcze, Uniwersytet Śląski, Katowice, 1982 s. 37 106 Nová sociálna edukácia človeka IV Medzinárodná interdisciplinárna vedecká konferencia, Prešov, 10. 11. 2015 Odpowiedzi można poszukać w stwierdzeniu Zbigniewa Zalewskiego, że człowiek „dokonuje wyborów kierując się doświadczeniem magazynowym w pamięci trwałej, obecnymi parametrami sytuacji i własnej skuteczności oraz przyszłymi konsekwencjami działań. Zatem działanie przebiegające tu i teraz skupia w sobie trzy wymiary czasowe: przeszłość, teraźniejszość i przyszłość, a specyficzną jego cechą jest orientacja na przyszłe efekty”1 Każdy człowiek posiada indywidualny system przekonań, który wpływa na jego życie i postępowanie. Za jego sprawą podejmuje decyzje, ma określone nastawienie do świata i samoocenę. Przekonania to sądy o porządku świata, innych ludziach, o sobie, o tym co jest ważne w życiu, jak wyjaśniane są przyczyny i skutki zjawisk w świecie i w życiu człowieka, jaki jest ich sens, czyli generalizując - jest to własna filozofia życia. Można ogólnie powiedzieć, że przekonania będące podstawą osobowości człowieka, kierują jego działaniem, emocjami i percepcją, określając jakość i poziom jego życia. Z badań przeprowadzonych nad przekonaniami i ich rolą wyłania się wniosek, iż: „są one swoistą soczewką, przez którą patrzymy na świat, staramy się go zrozumieć i ocenić, planować przyszłość, wyznaczać ważne cele, (…) przekonania są jednym z najważniejszych czynników kształtujących życie jednostek”2. Wiedza, uczucia i doświadczenie to trzy składniki tworzące strukturę wewnętrzną przekonań. Wszystkie te elementy wzajemnie się przenikają. Przekonania związane są z wiedzą, bez której niemożliwa jest ocena zjawisk będących ich przedmiotem. Przekonaniom i procesowi ich powstawania towarzyszą też uczucia oraz emocje. Są one ważnym składnikiem umiejętności zgodnego współżycia w społeczeństwie. Dlatego też ważnym elementem w kształceniu przyszłych pedagogów i pracowników socjalnych jest rozwijanie kompetencji emocjonalno-społecznych, jak również umiejętności zarządzania emocjami. Można założyć, że sukces zawodowy zależy od świadomości emocjonalnej i regulacji emocji. Doświadczanie pozytywnych emocji wzmacnia nastawienie prospołeczne, co ściśle wiąże się z optymistycznym wzorcem przekonań. Empatia podnosi również kompetencję moralną, której podstawą jest autorefleksja nad moralną zasadnością własnych zachowań. Należy tu podkreślić nowatorski model ludzkiej emocjonalności Richarda Davidsona3. Wyróżnił sześć stylów emocjonalnych; odporność, nastawienie, intuicję społeczną, wrażliwość na kontekst, samoświadomość i odwagę sugerując, że kora przedczołowa jest odpowiedzialna za emocje. Słusznym wydaje się wprowadzenie do programu studiów przedmiotu opartego na teorii 1 Z.Zaleski, Temporalne „ja”…s.392 Cisłak A., Henne K., Skarżyńska K., Przekonania w życiu jednostek, grup, społeczności, Warszawa 2009, s.13 3 Davidson, R.: O emocji, nastroju i innych pojęciach afektywnych . [W:] Natura emocji. R. Davidson P. Ekman (red.), Gdańsk, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne. 2 107 Nová sociálna edukácia človeka IV Medzinárodná interdisciplinárna vedecká konferencia, Prešov, 10. 11. 2015 R. Davidsona szczególnie w odniesieniu do kształtowania przekonań w duchu zjawiska samospełniającego się proroctwa, wyuczonej bezradności jak również wzorców przekonań o własnej skuteczności działania. Zarówno cechy indywidualne człowieka takie jak wysokie ambicje i oczekiwania od siebie, perfekcjonizm, wysoka samoocena i pewność siebie jak i jego system przekonań, a zwłaszcza takie elementy jak optymistyczny styl wyjaśniania niepowodzeń, wewnętrzne umiejscowienie kontroli, pozytywny obraz samospełniającego się proroctwa mają ogromny wpływ na skuteczność działań ludzkich szczególnie pracowników socjalnych w zawodach pomocowych. Proces ten może zostać uruchomiony, ale także wzmocniony poprzez namysł na obrazem samego siebie, wpływu na innych, racjonalne przekonania i oczekiwania zawodowe. Pedagogika społeczna, stawiając w centrum zainteresowania kwestie środowiska oraz ulokowanego w nim indywidualnego i społecznego potencjału rozwojowego, winna przyjmować założenie, że czas może być sojusznikiem i potencjalną przestrzenią dla rozwoju człowieka, przyjmując stanowisko, że człowiek jest nie tylko tym, kim jest, ale również tym, kim był i tym, kim będzie1 Najważniejszym i nadrzędnym zadaniem edukacji szeroko rozumianej jest zapewnienie jej uczestnikom kompetencji, czyli „umiejętności złożonych wyższego rzędu”.2 Szczególnie priorytetowe i wartościowe kompetencje to: samodzielność, aktywność, przygotowanie do życia w demokratycznym społeczeństwie, skoncentrowanie się na własnej przyszłości w rozwoju. Konieczne są zmiany ujęcia teleologii edukacyjnej. „Musi generalnie ulec zmianie doktryna edukacji adaptacyjnej na doktrynę edukacji kreatywnej”3, która „pobudza do innowacji, twórczości, zmian, wielostronnej aktywności. Uczeń, student powinien swobodnie decydować, myśleć samodzielnie, rozumnie wartościować, postępować odpowiedzialnie i otwarcie wyrażać własne myśli i uczucia.”4 To szeroka perspektywa działań w relacji nauczyciel akademickistudent. To budowanie postaw i motywacji do podjęcia wysiłku rozumienia siebie w pryzmacie uzasadnień nauki, wiedzy prowadzącej do ciągłego monologu myśli stających się definicją własnego istnienia. Zadaniem edukacji w rozumieniu czasu „ tu i teraz” to budzenie w młodym pokoleniu motywacji tworzenia własnej definicji „roli istnienia”, która ma stać się podstawą rozumienia przyszłości i udziału w niej poprzez aktywność intelektualną. Podstawowym obowiązkiem edukacji ujętej w czasoprzestrzenną formę jest 1 Nowicki A., Czas i człowiek, Warszawa 1983, s.142 K. Denek: perspektywa reformy edukacyjnej. /w:/ Tendencje w dydaktyce współczesnej, Toruń 1998, s. 19 3 T. Lewowicki: Przemiany teleologii edukacji. „Ruch pedagogiczny”. 1990, nr 3-4 4 K. Denek: O nowy kształt edukacji. /w:/ Tendencje w dydaktyce współczesnej. Toruń 1998, s. 9091 2 108 Nová sociálna edukácia človeka IV Medzinárodná interdisciplinárna vedecká konferencia, Prešov, 10. 11. 2015 przygotowanie młodego człowieka do kształtowania przyszłości w wymiarze wieloaspektowym. Podjęcie przez niego działań ma być oparte na mądrości doświadczeń edukacyjnych. Jak pisze Baudrillard „jest (wokół nas) coraz więcej informacji a coraz mniej znaczeń”1. Niniejszy artykuł stanowi jedynie kompilacją zaledwie zasygnalizowanych kilku wątków dotyczących problematyki czasu. Zwraca również uwagę na bogactwo rozważań wokół kwestii czasu ulokowanych w obszarze edukacji. Bibliografia; Adam B., Czas, Warszawa 2010 Baudrillard J., In the Shadow of the Silent Najorities, New York 1983 Cisłak A., Henne K., Skarżyńska K., Przekonania w życiu jednostek, grup, społeczności, Wydawnictwo ACADEMICA, Warszawa 2009 Hroncova J., Walancik M. a kol. „ Vybrane problemy slovenskej a Polskiej socjalnej pedagogiky. (Histoia – sucasnost’- perspektivy)”. Univerzita Mateja Bela Banska Bystrica. Pedagogicka fakulta. Obcianske zdrużenie PEDAGOG, 2009, ISBN 978-80-8083-749-5 Kozioł L., Motywacja w pracy. Determinanty ekonomiczno-organizacyjne, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa–Kraków 2002, ISBN 83-0113786-X. Lewowicki T.: Przemiany teleologii edukacji. „Ruch pedagogiczny”. 1990, nr 3-4 Machalova M.: Droga do komunikacji interpersonalnej w zawodach wspomagających, Gorlice 2013, ISBN 978-83-63055-18-9 Pawełczyńska A., Czas człowieka, Wrocław 1986 Popiołek K., A. Chudzicka-Czupała A.(red.), Czas w życiu człowieka, Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, nr 2767, Katowice 2010 Rheinberg F., Psychologia motywacji, Wydawnictwo WAM, Kraków 2006. ISBN 83-7318-640-9 Syrek E.( red.): Czas społeczny akademickiego uczestnictwa w rozwoju i doskonaleniu „civil society”, Księga Jubileuszowa dedykowana profesorowi Andrzejowi Radziewiczowi-Winnickiemu w 65. rocznicę urodzin, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2010,ISBN 978-83-2261967-4 Tatarkiewicz W.: Historia filozofii, Tom 2,Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1997, ISBN 83-01-08650-5 1 J. Baudrillard, In the Shadow of the Silent Najorities, New York 1983, s. 95. 109 Nová sociálna edukácia človeka IV Medzinárodná interdisciplinárna vedecká konferencia, Prešov, 10. 11. 2015 Zaleski Z., Transtemporalne „ja”: osobowość w trzech wymiarach czasowych, „Przegląd Psychologiczny”, 1988, tom 31, nr 4 Zimbardo P., Boyd J., Paradoks czasu, Warszawa 2009 dr Lucyna Skorecka Wyższa Szkoła Administracji w Bielsku-Białej 110
