165 DZIAŁANIA EDUKACYJNE I INFORMACYJNE

Nová sociálna edukácia človeka V
Medzinárodná interdisciplinárna vedecká konferencia, Prešov, 7. 11. 2016
DZIAŁANIA EDUKACYJNE I INFORMACYJNE JAKO ELEMENT
PROCESU MINIMALIZACJI KLĘSK ŻYWIOŁOWYCH
Sławomir Wilk
Wstęp
Na całym świecie z roku na rok, w tym także w Polsce, rośnie liczba klęsk
żywiołowych. W ciągu ostatnich dwudziestu lat, zdecydowana większość
(90%) katastrof spowodowana została przez powodzie, burze, fale upałów
i inne wydarzenia związane z pogodą. W ramach statystyki CRED’s Emergency Events Database zanotowano, że w latach 1995-2015 wystąpiło 6 457
katastrof pogodowych na całym świecie. W omawianym okresie życie straciło
606 000 ludzi - średnio 30 000 rocznie oraz dodatkowo 4,1 mld osób ucierpiało
i zostało bez dachu nad głową. (The Human Cost of…, (online). Najczęstszymi
czynnikami mającymi wpływ na powstanie kataklizmów są: zmiany klimatyczne (ocieplenie klimatu oraz topnienie lodowców) (Kundzewicz, JudaRezler, 2010) a także rozwój infrastruktury (Kundzewicz, 2011). Należy zatem
postawić pytanie: jakie działania kreować, aby polepszyć ochronę przed klęskami żywiołowymi przy jednoczesnej wysokiej akceptacji społecznej tych
działań?. Czy tylko działania w sferze m.in ograniczenia gazów cieplarnianych,
budowie urządzeń hydrologicznych czy także działania o charakter miękkim –
edukacyjnym powinny być skierowane do społeczeństwa?. W ramach niniejszego artykułu zostaną zaprezentowane działania edukacyjne i informacyjne,
które służą redukcji poniesienia strat spowodowanych przez przyrodę.
Przykłady działań informacyjno-edukacyjnych realizowanych w Polsce
Na podstawie doświadczeń związanych z występowaniem powodzi (polskich i innych krajów) dla minimalizacji strat powodziowych można zastosować trzy synergiczne strategie postępowania (Siudak, Konieczny, TyralskaWojtycz 2012).
Strategia 1 – Trzymać powódź z dala od ludzi - polegająca na stosowaniu
zapobiegawczych środków technicznych w tym m.in budowę wałów, zbiorników, pozostawianie naturalnej, niezabudowanej przestrzeni.
Strategia 2 – Trzymać ludzi z dala od powodzi - dotyczy zmniejszenia
zagrożenia powodziowego i skutków powodzi poprzez ograniczenie możliwości zagospodarowywania (zabudowy) terenów zalewowych,
Strategia 3 – Nauczyć się żyć z powodzią - dotyczy ograniczania strat
poprzez zmniejszenie wrażliwości na powódź obiektów budowlanych na
terenach zalewowych oraz przygotowanie mieszkańców do radzenia sobie z
zagrożeniem w okresie przed powodzią i po powodzi.
165
Nová sociálna edukácia človeka V
Medzinárodná interdisciplinárna vedecká konferencia, Prešov, 7. 11. 2016
Schemat 1. Strategie antypowodziowe
Strategie
antypowodziowe
Trzymać
powódź z
daleka
Trzymać ludzi
z daleka od
powodzi
Nauczyć się
żyć z powodzią
Źródło opracowanie własne na podstawie SIUDAK, Małgorzata,; KONIECZNY, Roman,;
TYRALSKA-WOJTYCZ Elżbieta., 2013, Jak sobie radzić z powodzią, Materiały dydaktyczne dla
nauczycieli, Wydanie V rozszerzone, IMGW, PIB, Kraków, ISBN 978-83-61102-78-6
Klęski żywiołowe powoduję wiele szkód na terenie występowania,
niemniej jednak możemy próbować skutecznie ograniczać potencjalne straty
zarówno te związane z infrastrukturą (dobytkiem) jak i też życiem. Ważne
oprócz budowy infrastruktury są także działania prewencyjne poprzez odpowiednio prowadzoną politykę edukacyjną (działania profilaktyczne), dlatego
też w artykule zostaną zaprezentowane polskie doświadczenia z realizacją
trzeciej wyżej wymienionej strategii działania.
Działania informacyjno-edukacyjne to przede wszystkim podnoszenie
świadomości i wiedzy społecznej dotyczącej określonych zagrożeń i propagowanie podstawowych zasad zachowania w przypadku wystąpienia klęski
żywiołowej, to także edukacja w zakresie zapobiegania powstawania zagrożenia związanych procesami przyrodniczymi. W polskim systemie edukacji od
2009 r. wprowadzono nową podstawę programową z geografii. W ramach
reformy zdecydowano o rozwijaniu u uczniów następujących umiejętności:
myślenie naukowe, wyciąganie wniosków czy odróżnianie przyczyn od skutków. W założeniach usprawnień systemu, ważniejsze jest zrozumienie przez
uczniów mechanizmów, procesów i zjawisk niż podejście encyklopedyczne
charakteryzujące się pamięciowym opanowaniem definicji a także opisem
zjawisk. Analizując edukację gimnazjalną w kontekście podstawy programowej
z geografii należy wskazać, ze nie występuje bezpośrednie odniesienie w
podstawie programowej do zagadnień związanych z klęskami żywiołowymi,
niemniej jednak pośrednio w punkcie trzecim możemy przeczytać, że:
„Stosowanie wiedzy i umiejętności geograficznych w praktyce. Uczeń wykorzystuje wiedzę i umiejętności geograficzne w celu lepszego rozumienia
współczesnego świata i swojego w nim miejsca; stosuje wiadomości i umiejętności geograficzne w życiu codziennym, m.in. w racjonalnym wykorzystaniu
zasobów środowiska.” (Dz. U. RP, poz. 977, 2012). W edukacji ponadgimnazjalnej (poziom podstawowy) również brak jest bezpośredniego nawiązania do
kwestii klęsk żywiołowych ale znajdują jednak odzwierciedlenie w ogólnych
166
Nová sociálna edukácia človeka V
Medzinárodná interdisciplinárna vedecká konferencia, Prešov, 7. 11. 2016
celach kształcenia „I. Wykorzystanie różnych źródeł informacji do analizy
i prezentowania współczesnych problemów przyrodniczych, gospodarczych,
społecznych, kulturowych i politycznych. II. Formułowanie i weryfikowanie
hipotez dotyczących problemów współczesnego świata. III. Rozumienie relacji
człowiek - przyroda - społeczeństwo w skali globalnej i regionalnej.” (Dz. U.
RP, poz. 977, 2012). Analizując poziom rozszerzony edukacji ponadgimnazjalnej należy wskazać, że tylko pośrednio istnieje nawiązane do omawianego
tematu, gdyż wskazuje się na kształcenia umiejętności rozwiązywania problemów występujących w środowisku geograficznym w zgodzie z zasadą zrównoważonego rozwoju a także wykorzystywanie technologii informacyjno-komunikacyjnych (ICT) i Geograficznych Systemów Informacji (GIS), które mogą
być wykorzystane w trakcie klęsk żywiołowych do monitorowania i ostrzegania ludności przed zbliżającym się zagrożeniem. Jak wskazują Maciej
Lechowicz i Tomasz Nowacki brakuje w nauczaniu szkół gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych treści programowych odnoszących się do zagadnień katastrof żywiołowych, a w szczególności powodzi. „Wyraźnie brakuje rozwinięcia
treści nawiązujących bezpośrednio do jednego z głównych typów klęsk żywiołowych występujących na terenie naszego kraju – powodzi. Niedobór ten
jest tym bardziej jaskrawy, że równocześnie zagadnienia związane z sejsmiką
i wulkanizmem, nie występujące na terenie naszego kraju z podobną intensywnością, zostały uwzględnione w podstawie programowej dla obu typów
szkół w znacznie szerszym zakresie” (Lechowicz, Nowacki 2014, s. 94).
Podobne wnioski z analizy podstawy programowej wskazuje także Dorota
Rucińska (2012), która podkreśla, że w podstawie programowej dotyczącej
geografii umieszczony jest tylko termin klęska żywiołowa ale później z różną
szczegółowością wprowadzany jest do treści podręczników i atlasów. Należy
jednak zaznaczyć, że pomocy w kształtowaniu postaw edukacyjnych jest
wprowadzony z 2009 roku dla gimnazjum a w 2012 roku dla szkół ponadgimnazjalnych przedmiot edukacja dla bezpieczeństwa (Dz. U. RP. 2009, Nr 4,
poz. 17. (online)). W ramach edukacji uczniowie przechodzą przez roczny cykl
kształcenia – po jednej godzinie tygodniowo. Warto wspomnieć, że wcześniejszy przedmiot realizowany był w szkołach ponadgimnazjalnych – przysposobienie obronne – w cyklu dwugodzinnym. Na zajęciach z edukacji dla
bezpieczeństwa gimnazjaliści i licealiści dowiedzą się jak postępować w przypadku pożaru, powodzi, ataku terrorystycznego, czy wypadku drogowego.
Podczas nauki uczniowie są także szkoleni w udzielaniu pierwszej pomocy i to
właśnie to zagadnienie realizowane jest w największej liczbie godzin, gdyż
przy licznych klasach i ograniczonej liczbie zajęć brakuje czasu na realizację
zajęć z zakresu metody ochrony przed różnymi zagrożeniami i przygotowanie
do postępowania w sytuacji klęsk żywiołowych.
167
Nová sociálna edukácia človeka V
Medzinárodná interdisciplinárna vedecká konferencia, Prešov, 7. 11. 2016
Nauczyciele w procesie edukacyjnym mogą czerpać z publikacji (która
doczekała się 5 wersji) omawiającej sposoby przygotowania się do powodzi
(Siudak, Konieczny, Tyralska-Wojtycz 2012). Prezentowany materiał zawiera
informacje praktyczne dotyczące zabiegów zabezpieczających dom i rodzinę
do powodzi, metody reakcji na ostrzeżenia o zbliżającej się powodzi czy też
działania zmierzające do minimalizacji strat spowodowanych przez klęskę
żywiołowa. Podręcznik zawiera scenariusze zajęć odnoszących się sposobów
radzenia sobie z powodzią a także krótkie warsztaty dla dzieci, dzięki którym
poznają one specyfikę występowania powodzi.
Istotne z punktu zabezpieczenia przed powodzią są lokalne systemy
ostrzegania i monitoringu zbliżającego się zagrożenia. W publikacji (Barszczyńska i in. 2005) jako punkt wyjścia przyjęto Polskie doświadczenia związane z powodzią z 1997 r. Autorzy opisali sposoby budowy lokalnego systemu
monitoringu i ostrzeżeń powodziowych (LSOP) a także sposoby gromadzenia
danych, aby taki system uruchomić. W podręczniku zwrócono uwagę na jeden
z najważniejszych elementów gwarantujących skuteczność systemu czyli na
współpracy pomiędzy lokalnymi liderami, lokalnym samorządem terytorialnym
a mieszkańcami. Zachęca się samorządowców do udziału w konsultacjach
społecznych, które powinny towarzyszyć budowie LSOP przez co zostaje
podnoszona jego skuteczność. Opisano także sposoby kontaktu z mediami
i z lokalną społecznością, która jest bezpośrednio zagrożona możliwością
wystąpienia powodzi.
W kontekście zbliżającej się powodzi, w jej trakcie i po ustaniu ważna jest
informacja dotyczące sytuacji związanej z zagrożeniem. Omawiany obszar
działań informacyjnych – współpracy pomiędzy samorządami, mediami
a społeczeństwem omawia publikacja Instytut Meteorologii i Gospodarki
Wodnej (Podraza 2003). Należy podkreślić, że centra kryzysowe odpowiadają
za projektowanie i realizację planów reagowania w sytuacji kryzysowej,
samorządy prowadzą programy edukacyjne, ale przepływ informacji jest
uzależniony od współpracy pomiędzy przedstawicielami, prasy, radia, telewizji
czy też Internetu w tym mediów społecznościach. Zawartość poradnika to
wypadkowa doświadczeń, badań i analiz (ankiety, spotkania, dyskusje) przeprowadzonych przez pracowników IMGW, działalność zawodowe autorki
poradnika – Urszuli Podrazy i innych dziennikarzy. Prezentowany materiał ma
na celu ułatwienie polepszenie współpracy mediów i interesariuszy zaangażowanych w działania na rzecz bezpieczeństwa oraz mieszkańców w sytuacji
zbliżającej się klęski żywiołowej.
Wśród inicjatyw podnoszących świadomość i poziom aktywności lokalnych społeczności należy wskazać programy edukacyjne organizowane przez
samorządy. Przykładem takiego działania jest inicjatywa Urzędu Marszałkowskiego Województwa Zachodniopomorskiego w współpracy z lokalnymi
168
Nová sociálna edukácia človeka V
Medzinárodná interdisciplinárna vedecká konferencia, Prešov, 7. 11. 2016
partnerami, tj. z Kuratorium Oświaty w Szczecinie, Jednostką Wojsk Inżynieryjnych – 5 Pułkiem Inżynieryjnym w Szczecinie, Zachodniopomorskim
Zarządem Melioracji i Urządzeń Wodnych w Szczecinie, a także Wodnym
Ochotniczym Pogotowiem Ratunkowym w Szczecinie. W 2016 roku realizowana była już VIII edycja programu, którego zwieńczeniem jest konkurs.
Inicjatywa skierowana jest dla uczniów klas V–VI szkół podstawowych i I-III
gimnazjum. Po przeprowadzeniu zajęć szkolnych (na lekcjach wychowawczych, wiedzy o społeczeństwie czy też edukacji dla bezpieczeństwa) z zakresu
edukacji powodziowej przez nauczyciela program kończony jest konkursem,
który ma charakter rywalizacji międzyklasowej. „Celem konkursu jest pogłębienie wiedzy uczniów i dorosłych mieszkających na terenach zagrożonych
powodzią na temat zjawiska powodzi oraz uświadomienie, że powódź jest
nieuchronna, że należy samemu dbać o własne bezpieczeństwo i, że są skuteczne metody ograniczenia strat indywidualnych. Celem konkursu jest także
zapoznanie się z lokalnym zagrożeniem powodziowym w przeszłości
i obecnie”. (Urząd Marszałkowski …, (online)
Istnieje także wiele innych inicjatyw lokalnych w zakresie edukacji
powodziowej. Przykładem takiego działania jest konkurs plastyczny realizowany w 2016 roku dla uczniów szkół podstawowych z terenu Gminy
Wyszków pt. Powódź !!! – nie tracę głowy. Przedsięwzięcie realizowane jest
jako część większego zadania pod nazwą Stworzenie kompleksowego systemu
wczesnego ostrzegania powodziowego w Gminie Wyszków – etap I w ramach
programu „Razem dla klimatu”.
Kolejnym przykładem działań edukacyjnych skierowanych do dzieci
i nauczycieli jest realizowane przez Wojewodę Łódzkiego zadanie pt. Na
powódź mam plan. Poprzez uzyskanie dofinansowania z Wojewódzkiego
Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Łodzi w 2013 r. udało
się zrealizować w 16 placówkach oświatowych z województwa łódzkiego, do
których uczęszczają dzieci mieszkające na terenach zagrożonych, pokazowe
lekcje dotyczące bezpieczeństwa powodziowego. Ponad 500 dzieciom przekazano informację na temat tego jak należy zachować się przed, w czasie i po
powodzi. W roku 2014 i 2015 projekt skierowany był do nauczycieli, który
otrzymali wiedzę oraz materiały i pomoce dydaktyczne potrzebne do przeprowadzenia zajęć z zakresu bezpieczeństwa powodziowego. (Łódzki Urząd
…, (online)
Ważną publikacją dotyczącą wsparcia osób poszkodowanych w katastrofach jest opracowanie Agnieszki Skowrońskiej (2014). Adresatami opracowań
są przede wszystkim pracownicy socjalni, działający w ośrodkach pomocy
społecznej i realizujący ustawowe cele w zakresie wsparcia w sytuacji klęski
żywiołowej (Dz. U. 2004 Nr 64 poz. 593, art. 7). W omawianej publikacji
zaprezentowano ogół zagadnień związanych z pracą socjalną w sytuacjach
169
Nová sociálna edukácia človeka V
Medzinárodná interdisciplinárna vedecká konferencia, Prešov, 7. 11. 2016
kryzysowych. Przedstawiono definicje, rodzaje oraz proces powstawania sytuacji kryzysowych pod wpływem katastrof i klęsk żywiołowych. Autorka
dokonała charakterystyki osób doświadczających kryzysu, wskazując na cechy
społeczno-demograficzne, do których zaliczyła np. wiek, niepełnosprawność
niski status społeczny a także brak zdolności adaptacyjnych do zmieniających
się warunków życia. Agnieszka Skowrońska opisuje polski system pomocy w
kontekście klęski żywiołowej wskazując miejsce i rolę instytucji pomocy społecznej w tym systemie. Dodatkowo przedstawiono przykłady planów kryzysowych tworzonych również przez ośrodki pomocy społecznej. Publikacja jako
cenny poradnik ukazuje także zadania pracowników socjalnych w świadczeniu
pomocy w sytuacjach kryzysowych. Opis poszczególnych zadań jest podzielony na cztery główne fazy zarządzania kryzysowego: zapobieganie, przygotowanie, reagowanie oraz odbudowa. Autorka wskazuje także na zagrożenia
związane z niesieniem pomocy poszkodowanym przez samych pracowników
socjalnych i zalicza do nich narażenie zdrowia, życia, obciążenie psychiczne.
Jest to podręcznik głównie dla pracowników ośrodków pomocy społecznej, dla
których stanowi wypełnienie luki z zakresie opracowań poświęconych działaniom edukacyjno-informacyjnym dla przedstawicieli instytucji pomocowych
z obszaru wsparcia w sytuacji klęsk żywiołowych.
Rysunek 1. Regionalny System Ostrzegania Województwa Podkarpackiego
Źródło: http://static.rzeszow.uw.gov.pl/rso/
170
Nová sociálna edukácia človeka V
Medzinárodná interdisciplinárna vedecká konferencia, Prešov, 7. 11. 2016
Działania informacyjne przed bezpośrednim wystąpieniem klęski żywiołowej
Współcześnie dominująca rola mediów w informowaniu jest bezsporna.
Rozwój ICT wywiera wpływ na społeczeństwo i możliwości minimalizacji strat
spowodowanych zagrożeniami spowodowanymi przez naturę. W Polsce od
2015 roku działa Regionalny System Ostrzegania (RSO) w ramach którego
ostrzeżenia o zbliżającej się powodzi, silnym wietrze itp pojawiają się na
ekranie telewizora i w telefonie. W RSO, udostępniane są komunikaty w formie
elektronicznej, wprowadzane do systemu bezpośrednio przez wojewódzkie
Centra Zarządzania Kryzysowego. Usługa powiadamiania obywateli o lokalnych zagrożeniach realizowana jest nie tylko na stronach internetowych urzędów wojewódzkich, ale też w telewizji i aplikacjach na komórki, a także
poprzez wysyłania ostrzeżeń za pomocą SMSów.
W kontekście działań informacyjnych bardzo ważne są te czynności
wykonywane bezpośrednio przed wystąpieniem klęski żywiołowej. W ramach
badań prowadzonych przez autora (WILK 2015) wśród osób z terenu 6 gmin w
których wystąpiła powódź w 2010 roku można stwierdzić, że osoby dotknięte
skutkami powodzi bez względu na obszar, który zamieszkują, zgodnie uznają,
iż najbardziej skutecznym sposobem informowania mieszkańców o zagrożeniu
powodziowym jest ogłaszanie informacji z samochodów wyposażonych w
nagłośnienie (62,4% poszkodowanych wskazało te metodę jako skuteczną) oraz
wysyłanie wiadomości na telefon komórkowy (44,7%). W gminach: Szczurowa, Jasło, Wilków i Sandomierz większy odsetek respondentów wskazywał
na skuteczność ogłoszeń emitowanych z samochodów, w gminie Cisek obie
formy informowania były uznawane za najskuteczniejsze przez zbliżony odsetek respondentów, natomiast w gminie Bogatynia zdecydowanie częściej skuteczność przypisywano wiadomościom sms (niemal 70% respondentów). Co
czwarty uczestnik badania przypisywał dużą skuteczność komunikatom
radiowym, a niemal co piąty – komunikatom emitowanym w lokalnej telewizji.
Warto zwrócić uwagę także na organizację spotkań informacyjnych z lokalnymi służbami ratunkowymi – rozwiązanie to zostało ocenione jako skuteczny
sposób ostrzegania o zbliżającej się powodzi przez 12,1% respondentów, przy
czym jego popularność w poszczególnych gminach objętych badaniem jest
bardzo zróżnicowana. Pozostałe formy informowania mieszkańców (takie jak:
ulotki informacyjne, informacje w lokalnej prasie, informacje w Internecie oraz
przekazywane dzieciom w szkołach) uważane są za znacznie mniej skuteczne –
wskazywało na nie mniej niż 10% respondentów. Szczegółowy rozkład
odpowiedzi zaprezentowano w tabeli nr 1.
171
Nová sociálna edukácia človeka V
Medzinárodná interdisciplinárna vedecká konferencia, Prešov, 7. 11. 2016
Tabela 1. Najbardziej skuteczne sposoby informowania o zbliżającej się powodzi
Gmina (w %)
Ogółem
Szczurowa
Jasło
Wilków
Sandomierz
Cisek
Bogatynia
N=30
N=149
N=93
N=71
N=60
N=78
N=481
Spotkanie informacyjne z
lokalnymi służbami ratunkowymi
16,7
9,4
17,2
8,5
18,3
7,7
12,1
Ulotki informacyjne
0,0
6,0
10,8
4,2
6,7
5,1
6,2
Informacje w prasie lokalnej
0,0
2,0
8,6
4,2
3,3
1,3
3,5
Informacje radiowe
13,3
23,5
31,2
33,8
25,0
23,1
26,0
Informacje w Internecie
10,0
9,4
3,2
14,1
8,3
5,1
8,1
Informacje w lokalnej TV
16,7
16,8
26,9
19,7
8,3
21,8
18,9
Informacje przekazywane
dzieciom w szkołach
3,3
2,7
17,2
5,6
8,3
12,8
8,3
Ogłoszenia z samochodów z
nagłośnieniem
80,0
76,5
72,0
63,4
41,7
32,1
62,4
Wiadomość przysyłana na
komórkę (sms)
40,0
45,6
24,7
43,7
45,0
69,2
44,7
Nie widzę potrzeby
podejmowania takich działań
0,0
0,7
2,2
1,4
0,0
3,8
1,5
Ogółem
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
Źródło: opracowanie własne na podstawie badań
Jak wskazują powyższe wyniki, bardzo ważna jest informacja bezpośrednio przed wystąpieniem klęski żywiołowej. Najszybszy komunikat może
być dostarczony poprzez RSO, dlatego też należy podejmować działania
upowszechniające działania systemu, tak aby jak największa liczba osób
otrzymywała informację w postaci SMS.
Podsumowanie
W trakcie tworzenia lokalnych systemów zarzadzania kryzysowego na
wypadek wystąpienia klęsk żywiołowych istotnym elementem oprócz wyszkolenia i profesjonalizacji działania służb (głównie Państwowej i Ochotniczej
172
Nová sociálna edukácia človeka V
Medzinárodná interdisciplinárna vedecká konferencia, Prešov, 7. 11. 2016
Straży Pożarnej) jest wyedukowana społeczność lokalna. Bardzo ważne jest
podnoszenie wiedzy zarówno dzieci jak i osób starszych dotyczącej zagrożeń
spowodowanych przez przyrodę i właściwego zachowania w sytuacjach związanych z tymi wydarzeniami. To od obywateli zależy, czy zaproponowane
rozwiązania systemów zarządzania kryzysowego zostaną wprowadzone w życie, zwiększając tym samym skuteczność i sprawność działań zmierzających do
minimalizacji strat wywoływanych przez kataklizm. Z uwagi na przewidywane
formy zagrożeń wynikających z ocieplenia klimatu, oraz prowadzoną politykę
zagospodarowania przestrzeni należy być przygotowanym do występujących
klęsk żywiołowych, gdyż im lepsze indywidualne przygotowanie obywateli do
katastrof, tym mniejsze straty, mniejsze zagrożenia dla życia i zdrowia ludzi.
Przygotowanie społeczeństwa do radzenia sobie w sytuacji wystąpienia klęski
żywiołowej należy traktować jako istotne wyzwanie dla władz, instytucji bezpieczeństwa narodowego, systemu edukacji, oraz poszczególnych mieszkańców. Jak wskazują badacze społeczności lokalnych w sytuacji zagrożenia
„Podejmowane przez władze czy inne instytucje działania powinny uwzględniać różnice w postrzeganiu zagrożenia, czyli bardziej odwoływać się do
specyficznych, lokalnych uwarunkowań, a nie do ogólnych prawidłowości.
Tym samym przy ich opracowywaniu należy brać pod uwagę zarówno cechy
samych klęsk żywiołowych i historię ich występowania na danym obszarze, jak
również cechy społeczności lokalnych oraz ich możliwe reakcje na wystąpienie
klęski żywiołowej” (Biernacki i in.2009)
Bibliografia:
Anonim, 2009. The Human Cost of Weather-Related Disasters 1995-2015
[online]. [cit.2016-11-06]. Dostępny z https://www.unisdr.org/2015/docs/
climatechange/COP21_WeatherDisastersReport_2015_FINAL.pdf
BIERNACKI, Wojciech, BOKWA, Anita; DZIAŁEK, Jarosław,; PADŁO,
Tomasz, 2009. Społeczności lokalne wobec zagrożeń przyrodniczych
i klęsk żywiołowych. Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków, ISBN 978-83-88424-41-0
BARSZCZYŃSKA, Małgorzata,; BOGDAŃSKA-WARMUZ, Renata,; KONIECZNY, Roman,; MADEJ, Paweł,; SIUDAK, Małgorzata.2005. Przewodnik
metodyczny na temat lokalnych systemów monitoringu i ostrzeżeń
powodziowych. Kraków. ISBN 83-88897-40-3
Dziennik Ustaw RP poz. 977, 2012, Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 27 sierpnia 2012 r. w sprawie podstawy programowej
wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych
typach szkół, Warszawa [online]. [cit.2016-11-06]. Dostępny http://isap.
sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU20120000977
173
Nová sociálna edukácia človeka V
Medzinárodná interdisciplinárna vedecká konferencia, Prešov, 7. 11. 2016
Dzienniku Ustaw RP Nr 4, poz. 17, 2009. Rozporządzenia Ministra Edukacji
Narodowej z dnia 23 grudnia 2008 r. w sprawie podstawy programowej
wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych
typach szkół, Warszawa [online]. [cit.2016-11-06]. Dostępny z http://isap.
sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU20090040017
Dziennik Ustaw RP. nr 64 poz. 593, 2004, Ustawa z dnia 12 marca 2004 r.
o pomocy społecznej, Warszawa [online]. [cit.2016-11-06]. Dostępny z
http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU20040640593
KUNDZEWICZ, Zbigniew W.; JUDA-REZLER, Katarzyna. 2010. Zagrożenia
związane ze zmianami klimatu. In: Nauka, T. 4, s.69-76. ISSN 1231-8515
KUNDZEWICZ, Zbigniew W. 2011.Zmiany klimatu, ich przyczyny i skutki:
obserwacje i projekcje. Landform analysis, t.15, s.39-49. ISSN 1429-799X
LECHOWICZ, Maciej; NOWACKI, Tomasz, 2014. Edukacja szkolna jako
element procesu redukcji ryzyka klęsk żywiołowych. In: Prace i Studia
Geograficzne. T.55, s.85-95. ISSN 0208-4589
Łódzki Urząd Wojewódzki [online]. [cit.2016-11-06]. Dostępny z http://
lodzkie.eu/page/3731,konkurs-na-powodz-mam-plan-2015.html
PODRAZA, Urszula, 2002. Współpraca z mediami. Poradnik. Kraków, Instytut
Meteorologii i Gospodarki Wodnej.
RUCIŃSKA, Dorota, 2012. Ekstremalne zjawiska przyrodnicze a świadomość
społeczna. Warszawa, Wydział Geografii i Studiów Regionalnych UW.
ISBN 978-83-63245-80-1
SIUDAK, Małgorzata,; KONIECZNY, Roman,; TYRALSKA-WOJTYCZ Elżbieta., 2013, Jak sobie radzić z powodzią, Materiały dydaktyczne dla nauczycieli,
Wydanie V rozszerzone, Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej,
Państwowy Instytut Badawczy, Kraków, ISBN 978-83-61102-78-6
SKOWROŃSKA, Agnieszka. 2014. Pomoc społeczna w obliczu katastrof i kryzysów złożonych. Centrum Rozwoju Zasobów Ludzkich, Warszawa ISBN
978-83-7951-302-4 (1)
Urząd Gminy Wyszków [online]. [cit.2016-11-06]. Dostępny z http://www.
wyszkow.pl/gmina3/pliki/aktualnosci/2016/zaproszenia/konkurs_powodz.pdf
Urząd Marszałkowski Województwa Zachodniopomorskiego [online]. [cit.
2016-11-06]. Dostępny z http://www.stoppowodzi.wzp.pl/zdazyc-przedpowodzia-2016/opis-konkursu
WILK, Sławomir., 2015. Praca socjalna w sytuacji klęsk i katastrof żywiołowych – studium przypadku powodzi w 2010 roku (in)] KRZYSZKOWSKI,
Jerzy, (ed.) Praca Socjalna w poszukiwaniu tożsamości, Wydawnictwo
Akademii Pedagogiki Specjalnej, Warszawa. ISBN 978-83-64953-23-1
Sławomir Wilk
Instytut Socjologii
Uniwersytet Rzeszowski
174