Jak powstał alfabet?

Renata Matusiak
EDUKACJA CZYTELNICZA I MEDIALNA
Temat: Jak powstał alfabet?
Zadania lekcji w zakresie:
a) wiadomości:
- uczeń wymienia etapy rozwoju pisma na przestrzeni wieków oraz określa ich
istotę,
- na mapach historycznych nakreśla drogę liter od starożytnego Egiptu do
krajów słowiańskich i Polski;
b) umiejętności:
- selekcyjnie czyta tekst popularnonaukowy i wybiera z niego fakty istotne do
rozwiązania konkretnego problemu,
- potrafi „wejść” w rolę i „być” w roli,
- twórczo przekształca tekst popularnonaukowy w opowiadania, scenki, dialogi,
- wyzwala samodzielną pomysłowość w budowaniu grupowych opowiadań,
inscenizacji improwizowanych,
- wyraża uczucie dezorientacji i strachu za pomocą pantomimy;
c) postaw:
- rozumie trudności pierwotnych i starożytnych społeczeństw w przenoszeniu i
zapisywaniu informacji z powodu braku alfabetu.
Metody:
- rozmowa kierowana i instruktaż nauczyciela,
- praca z tekstem książki popularnonaukowej,
- drama (techniki: grupowe opowiadanie, inscenizacja improwizowana, rola, pantomima).
Pomoce:
-
mapy ścienne historyczne „Starożytny wschód”, „Średniowieczna Europa”,
tablica poglądowa „Początki pisma” (opracowana na podstawie hasła: Pismo w
„O książce. Encyklopedia dla nastolatków),
M. Iljin „Czarno na białym”, Warszawa 1968.
Przebieg lekcji
1. Wyjaśniam istotę dramy. Dzielę uczniów na 3-5-osobowe zespoły, tworząc 8 grup.
Rozdaję kartki z poleceniami przeczytania odpowiednich fragmentów książki „czarno na
białym”, wybranie z nich faktów istotnych dla dziejów pisma i zbudowanie krótkich
opowiadań ilustrujących poszczególne etapy rozwoju pisma. (25-30 minut)
2. Grupy odczytują opowiadania. Nadajemy wypowiedziom zespołowym tytuły np.: Żywe
księgi, Pismo supełkowe, Karbowańce, Mówiące przedmioty, pismo piktograficzne, Hieroglify
egipskie i pismo klinowe, Alfabet grecki i łaciński, Alfabet polski i cyrylica.
Zapisuję tytuły na tablicy.
3. Wywieszam lub wręczam tablice poglądowe „Początki pisma”. Uczniowie porównują
tytuły opowiadań z treścią tablicy.
Podkreślam, że w czasach prehistorycznych ludzie wymyślali różne metody przenoszenia
wiadomości za pomocą pamięci i mowy, „supełków”, „karbowańców”, ponieważ nie znali
1
liter. Sposoby te były jednak zawodne. Podkreślam, że początek pismu dały obrazki, które
zapoczątkowały pismo wyrazowe (hieroglify egipskie i pismo klinowe). Z niego wykształcił
się alfabet grecki i łaciński.
Zwracam uwagę na etap „pisma sylabowego”, z którego pochodzi alfabet japoński. Ten etap
rozwoju pisma nie miał jednak wpływu na powstanie alfabetu greckiego i łacińskiego.
4. Śledzimy wędrówki liter na ściennych mapach historycznych. Droga wiodła od
starożytnego Egiptu poprzez ziemie zamieszkałe przez plemiona w dolinie Eufratu i Tygrysu
do państwa Fenicjan, stamtąd do Grecji i Rzymu, a następnie do Polski i Rosji.
5. Polecam zespołom opracowanie inscenizacji improwizowanych, ilustrujących
poszczególne etapy rozwoju pisma (oprócz pisma sylabowego) - 15-20 minut.
6. Odtworzenie scenek przez zespoły. Nadanie tytułów scenkom według koncepcji grup.
Tytuły mogą brzmieć: grupa 1 – „Pomylony list”, grupa 2 - „Kipu”, grupa 3 - „Notes na kiju”,
grupa 4 – „Propozycja pokoju”, grupa 5 – „Zaginiony oddział”, grupa 6 – „Porozumiewanie
się za pomocą hieroglifów egipskich i pisma klinowego, grupa 7 – „Fenicjanie przenoszą
alfabet do Grecji, grupa 8 – „Alfabet łaciński w Polsce”.
Następnie uczniowie opowiadają swoje uczucia towarzyszące odgrywaniu scenek.
7. Podkreślam znaczenie alfabetu w rozwoju cywilizacji, kultury, techniki, gospodarki
i nauki.
Inicjuję następne ćwiczenia dramowe:
W Kairze nazwy małych ulic wyrażone są wyłącznie w języku arabskim. Powoduje to
dezorientację i poczucie strachu wśród turystów odwiedzających Egipt.
Uczniowie stają w kręgu, wchodzą w role turystów, którzy oddalili się od grupy
wycieczkowej imają problemy z powrotem na miejsce zbiórki, gdyż nie potrafią odczytać
nazw ulic wyrażonych po arabsku. Ponadto nie znają języka angielskiego. Uczniowie
techniką pantomimy odtwarzają dezorientację przechodzącą w strach. Po wykonaniu
ćwiczenia omawiają swoje odczucia. Ćwiczenie to pozwala bardziej docenić możliwość
swobodnego porozumiewania się za pomocą alfabetu.
Podsumowanie
1. Grupowe budowanie opowiadania o dziejach pisma przy pomocy tablicy poglądowej;
każdy uczeń kolejno podaje jedno zdanie, nawiązując do wypowiedzi poprzednika.
2. Uczniowie podają kilka propozycji tematów lekcji. Zapisuję propozycje na tablicy, np.
„Jak powstał alfabet?”, „Od obrazków do alfabetu”, „Historia pisma” itd.
Wybieramy temat poprzez głosowanie.
3. Wspólnie formułujemy notatkę z lekcji, np.:
Alfabet wykształcił się w procesie ewolucji, przebywając drogę od pisma obrazkowego
poprzez pismo wyrazowe (np.: hieroglify egipskie, pismo klinowe) i litery fenickie do alfabetu
greckiego i łacińskiego. Alfabet grecki zapoczątkował „cyrylicę”, zaś łaciński litery polskie.
2
Polecenia dla grup
I grupa
- Przeczytaj fragment od strony 5 (od słów „Pierwsza książka w niczym nie
przypominała...”) do s. 9 (do końca rozdziału).
- Opracuj opowiadanie pt. Jak przekazywano wiadomości w czasach
starożytnych (na 1-2 min)
II grupa
- Przeczytaj fragment od s. 9 (od początku rozdz.) do s.14 (do słów „Był mu
tylko pomocą, służył pamięci).
- Opracuj opowiadanie (na 2-3 min) na temat przenoszenia wiadomości za
pomocą „pisma supełkowego” i „wampumów”.
III grupa
-
Przeczytaj fragment na s. 14 (od słów „Istniało wiele takich sposobów...” do
końca rozdziału).
Opracuj opowiadanie na temat przekazywania informacji za pomocą
„karbowańców” (na 1 min).
IV grupa
-
Przeczytaj fragment na s. 14, od początku rozdziału do s. 16 (do końca
rozdziału).
Opracuj opowiadanie na temat przekazywania wiadomości za pomocą
przedmiotów (na 1 min).
V grupa
-
Przeczytaj tekst na s. 16-18 (cały rozdział).
Opracuj opowiadanie na temat zapisywania i przenoszenia wiadomości za
pomocą obrazków (na 1-2 min).
-
Przeczytaj tekst na s. 24-31 (od początku rozdziału do słów „trzynaście tysięcy
tabliczek z napisami w tym języku, wykonanymi babilońskim pismem
klinowym”).
Opracuj opowiadanie na temat hieroglifów egipskich i pisma klinowego (na 12 min).
VI grupa
VII grupa
-
Przeczytaj tekst na s. 35 (od słów „Jeszcze trudniej jednak domyślić się...”) do
s. 38 (do końca rozdziału).
Opracuj opowiadanie na temat: „Jak między obrazkami w Egipcie pojawiły się
litery i jak powstał alfabet fenicki, a z niego grecki i łaciński”? (na 1-2 min)
VIII grupa
-
Przeczytaj tekst na s. 38 (od początku rozdziału) do s. 43 (do słów „(...)litery
doszły do naszych czasów zmienione nie do poznania”).
Opracuj opowiadanie na temat: „Jak alfabet łaciński i grecki dotarł do krajów
słowiańskich, Polski i Rosji”? (na 1-2 min).
Ćwiczenia pochodzą z książki M. Iljin, Czarno na białym, Warszawa 1968
3