EGZAMIN MATURALNY Z BIOLOGII POZIOM

sq
lm
ed
ia.
pl
w.
ww
Ukáad graficzny © CKE 2013
po
br
an
oz
Arkusz zawiera informacje prawnie chronione do momentu rozpoczĊcia egzaminu.
UZUPEàNIA ZDAJĄCY
KOD
PESEL
Miejsce
na naklejkĊ
z kodem
EGZAMIN MATURALNY
Z BIOLOGII
POZIOM ROZSZERZONY
Instrukcja dla zdającego
1. SprawdĨ, czy arkusz egzaminacyjny zawiera 21 stron
(zadania 1–34). Ewentualny brak zgáoĞ przewodniczącemu
zespoáu nadzorującego egzamin.
2. Odpowiedzi zapisz w miejscu na to przeznaczonym przy
kaĪdym zadaniu.
3. Pisz czytelnie. UĪywaj dáugopisu/pióra tylko z czarnym
tuszem/atramentem.
4. Nie uĪywaj korektora, a báĊdne zapisy wyraĨnie przekreĞl.
5. PamiĊtaj, Īe zapisy w brudnopisie nie bĊdą oceniane.
6. Podczas egzaminu moĪesz korzystaü z linijki.
7. Na tej stronie oraz na karcie odpowiedzi wpisz swój
numer PESEL i przyklej naklejkĊ z kodem.
8. Nie wpisuj Īadnych znaków w czĊĞci przeznaczonej
dla egzaminatora.
7 MAJA 2015
Godzina rozpoczĊcia:
14:00
Czas pracy:
150 minut
Liczba punktów
do uzyskania: 60
MBI-R1_1P-152
sq
lm
ed
ia.
pl
po
br
an
oz
ww
w.
Egzamin maturalny z biologii
Poziom rozszerzony
Zadanie 1. (2 pkt)
Wiele związków chemicznych wystĊpujących w komórce to makrocząsteczki, które skáadają siĊ
z monomerów poáączonych ze sobą odpowiednimi wiązaniami. Na schemacie przedstawiono
fragment makrocząsteczki, w której zaznaczono rodzaj wiązania chemicznego wystĊpującego
miĊdzy monomerami fragmentu tej cząsteczki.
a) Podaj nazwĊ wiązania chemicznego zaznaczonego na schemacie, a takĪe nazwĊ
monomerów poáączonych tym wiązaniem.
Nazwa wiązania: ............................................
Nazwa monomerów: .......................................
b) SpoĞród wymienionych związków chemicznych wybierz ten, w którym wystĊpują
przedstawione na schemacie wiązania chemiczne. PodkreĞl nazwĊ tego związku.
celuloza
skrobia
kolagen
fosfolipidy
kwas deoksyrybonukleinowy
Zadanie 2. (1 pkt)
OceĔ, czy poniĪsze informacje dotyczące porównania komórki prokariotycznej
i eukariotycznej są prawdziwe. Zaznacz P, jeĞli informacja jest prawdziwa, albo F – jeĞli
jest faászywa.
1.
W niektórych strukturach komórek eukariotycznych wystĊpują
rybosomy bardzo podobne do tych, które są obecne w komórkach
prokariotycznych.
P
F
2.
Jądra komórkowe obecne w komórkach prokariotycznych
są mniejsze niĪ wystĊpujące w komórkach eukariotycznych.
P
F
3.
Zarówno u prokariontów, jak i eukariontów wystĊpują struktury
wewnątrzkomórkowe otoczone podwójną báoną.
P
F
Zadanie 3. (1 pkt)
Uzupeánij poniĪsze zdania tak, aby poprawnie charakteryzowaáy enzymy. PodkreĞl
w kaĪdym nawiasie wáaĞciwe okreĞlenie.
A. Enzymy wystĊpują (we wszystkich Īywych komórkach / wyáącznie w komórkach o duĪej
aktywnoĞci metabolicznej).
B. AktywnoĞü enzymów (zaleĪy / nie zaleĪy) od pH Ğrodowiska.
C. Enzymy (podwyĪszają / obniĪają) energiĊ aktywacji reakcji.
Strona 2 z 21
MBI_1R
sq
lm
ed
ia.
pl
po
br
an
oz
ww
w.
Egzamin maturalny z biologii
Poziom rozszerzony
Zadanie 4. (2 pkt)
Na schemacie przedstawiono aktywny i bierny transport jonów sodu (Na+) i potasu (K+) przez
báonĊ komórkową neuronu.
powierzchnia I
transport aktywny
transport bierny
biaáko báonowe
powierzchnia II
Na podstawie: H. WiĞniewski, Biologia z higieną i ochroną Ğrodowiska, Warszawa 1995.
a) OkreĞl, która powierzchnia báony – I czy II – jest powierzchnią zewnĊtrzną báony
neuronu. OdpowiedĨ uzasadnij.
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
b) Podaj nazwĊ biaáka przedstawionego na schemacie, które jest odpowiedzialne
za aktywny transport jonów sodu i potasu.
......................................................................................................................................................
Zadanie 5. (1 pkt)
Mucyny, które są glikoproteinami, wystĊpują w Ğlinie ludzkiej wydzielanej przez komórki
nabáonkowe Ğlinianek. Glikoproteiny powstają w procesie glikozylacji, polegającej na tym,
Īe podczas modyfikacji potranslacyjnej do áaĔcuchów polipeptydowych doáączane
są fragmenty cukrów.
SpoĞród wymienionych struktur komórkowych (1–6) wybierz tylko te, które biorą
bezpoĞredni udziaá w syntezie i wydzielaniu mucyn przez komórki Ğlinianek. Uporządkuj
wybrane struktury w kolejnoĞci ich udziaáu w procesie powstawania tych substancji.
1. jąderko
2. mitochondrium
3. aparat Golgiego
4. pĊcherzyki ulegające fuzji z lizosomami
5. siateczka wewnątrzplazmatyczna szorstka
6. pĊcherzyki ulegające fuzji z báoną komórkową
......................................................................................................................................................
Nr zadania
Wypeánia Maks. liczba pkt
egzaminator
Uzyskana liczba pkt
MBI_1R
1a)
1
1b)
1
Strona 3 z 21
2.
1
3.
1
4a)
1
4b)
1
5.
1
sq
lm
ed
ia.
pl
po
br
an
oz
ww
w.
Egzamin maturalny z biologii
Poziom rozszerzony
Zadanie 6. (2 pkt)
Na schemacie przedstawiono zestaw badawczy do doĞwiadczenia, w którym badano proces
oddychania zachodzący podczas kieákowania nasion grochu.
gumowa
rurka
korek
kolba
zlewka z roztworem wody
wapiennej (Ca(OH)2)
szklana
rurka
kieákujące nasiona grochu
zwilĪona wata
zlewka z wodą zabarwioną
atramentem
Na podstawie: http://meritum.mscdn.pl
a) OkreĞl, które procesy zaobserwuje siĊ w czasie przeprowadzania przedstawionego
doĞwiadczenia. Zaznacz T (tak), jeĞli ten proces moĪna zaobserwowaü, albo N (nie)
– jeĞli tego procesu nie moĪna zaobserwowaü.
1.
2.
3.
PĊcznienie nasion grochu.
ZmĊtnienie wody wapiennej.
Podciąganie wody z atramentem do szklanej rurki.
T
T
T
N
N
N
b) Opisz, jaka powinna byü próba kontrolna do tego doĞwiadczenia.
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
Zadanie 7. (1 pkt)
Przeprowadzono eksperyment, którego celem byáo ustalenie substratu bĊdącego Ĩródáem tlenu
wydzielanego podczas fotosyntezy. W doĞwiadczeniu wykorzystano ciĊĪki izotop tlenu: 18O.
DoĞwiadczenie przeprowadzono na dwóch próbach, w których zastosowano:
• w próbie 1. – wodĊ z izotopem tlenu
• w próbie 2. – dwutlenek wĊgla wzbogacony izotopem tlenu.
Po przeprowadzeniu doĞwiadczenia w obu próbach stwierdzono obecnoĞü izotopu,
ale w róĪnych produktach fotosyntezy – co przedstawiono uproszczonymi równaniami
zapisanymi poniĪej.
Legenda: ciĊĪki izotop tlenu 18O oznaczono symbolem O*.
próba 1.
CO2 + 2H2O* ĺ [CH2O] + O2*
próba 2.
CO2* + 2H2O ĺ [CH2O*] + O2
Na podstawie: Biologia, red. N.A. Campbell, PoznaĔ 2012.
Na podstawie przedstawionego doĞwiadczenia sformuáuj wniosek, w którym okreĞlisz
substrat stanowiący Ĩródáo tlenu wydzielanego podczas fotosyntezy.
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
Strona 4 z 21
MBI_1R
sq
lm
ed
ia.
pl
po
br
an
oz
ww
w.
Egzamin maturalny z biologii
Poziom rozszerzony
Zadanie 8. (2 pkt)
Procesy zachodzące podczas fotosyntezy polegają na przeksztaácaniu energii Ğwietlnej
w energiĊ chemiczną zgromadzoną w związkach organicznych.
a) Uporządkuj wymienione procesy (A–E) zachodzące podczas fotosyntezy, zgodnie
z kolejnoĞcią ich zachodzenia. Zapisz ich oznaczenia literowe we wáaĞciwej sekwencji.
A. synteza trioz
B. absorbcja Ğwiatáa przez chlorofil
C. synteza heksoz
D. synteza ATP i NADPH2
E. wzbudzanie elektronów chlorofilu
......................................................................................................................................................
b) Podaj czynnik Ğrodowiskowy, który ogranicza wystĊpowanie organizmów
fotosyntetyzujących w morzach i oceanach na gáĊbokoĞci poniĪej 100 m.
......................................................................................................................................................
Zadanie 9. (3 pkt)
Amyloplasty są strukturami obecnymi w komórkach niektórych roĞlin. W peáni rozwiniĊte
i aktywne funkcjonalnie amyloplasty wystĊpują m.in. w miĊkiszu bulwy ziemniaka,
w bielmie ziarniaków zbóĪ oraz w liĞcieniach fasoli. Charakterystyczne dla amyloplastów jest
wystĊpowanie w nich ziaren skrobi.
a) Na podstawie przedstawionych informacji
amyloplastów a ich lokalizacją w roĞlinie.
wykaĪ
związek
miĊdzy
funkcją
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
b) Zaproponuj przebieg doĞwiadczenia, które umoĪliwi wykrycie amyloplastów
w wybranym organie roĞlinnym. W odpowiedzi uwzglĊdnij materiaá badawczy,
odczynnik chemiczny oraz sposób odczytania wyniku.
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
Nr zadania
Wypeánia Maks. liczba pkt
egzaminator
Uzyskana liczba pkt
MBI_1R
6a)
1
6b)
1
Strona 5 z 21
7.
1
8a)
1
8b)
1
9a)
1
9b)
2
sq
lm
ed
ia.
pl
po
br
an
oz
ww
w.
Egzamin maturalny z biologii
Poziom rozszerzony
Zadanie 10. (2 pkt)
Dokonano obserwacji mikroskopowej Īywych komórek skórki liĞcia spichrzowego cebuli
umieszczonych w 5% roztworze sacharozy i obserwacji takich samych komórek
umieszczonych w wodzie wodociągowej. Zaobserwowano, Īe – w porównaniu z komórkami
umieszczonymi w wodzie wodociągowej – Ğciany komórek umieszczonych w roztworze
sacharozy nie zmieniáy ksztaátu, natomiast protoplast ulegá obkurczeniu.
WyjaĞnij, dlaczego objĊtoĞü protoplastu ulegáa zmianie, a ksztaát opisanych komórek
pozostaá niezmieniony.
ObjĊtoĞü protoplastu: ...................................................................................................................
......................................................................................................................................................
Ksztaát komórek: .........................................................................................................................
......................................................................................................................................................
Zadanie 11. (2 pkt)
Mechanizm dziaáania komórek szparkowych związany jest z przemieszczaniem siĊ jonów
i związków organicznych miĊdzy komórkami szparkowymi i epidermalnymi. Zwáaszcza
zmiany stĊĪenia jonów K+, które wpáywają na stopieĔ uwodnienia cytoplazmy, są ĞciĞle
powiązane ze stanami otwarcia lub zamkniĊcia szparki. Stwierdzono, Īe wzrost stĊĪenia K+
skutkuje zwiĊkszeniem uwodnienia cytoplazmy komórek szparkowych. W tabeli poniĪej
przedstawiono zawartoĞü jonów potasu w komórkach aparatu szparkowego bobu.
Na podstawie: H. Marschner, Marschner's Mineral Nutrition of Higher Plants,
Academic Press Elsevier, 2012.
a) Uzupeánij tabelĊ, wykorzystując okreĞlenia podane w nawiasach – tak, aby
ilustrowaáa ona poprawną zaleĪnoĞü wystĊpującą w aparatach szparkowych.
ZawartoĞü jonów K+ /
aparat szparkowy
(10-14 mol)
ObjĊtoĞü komórek
szparkowych
(mniejsza, wiĊksza)
Stan aparatu szparkowego
(otwarty, zamkniĊty)
424
20
b) WyjaĞnij, w jaki sposób zmniejszenie stopnia rozwarcia szparek wpáywa
na utrzymanie zrównowaĪonej gospodarki wodnej roĞliny, w sytuacji zmniejszonej
dostĊpnoĞci wody w podáoĪu.
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
Strona 6 z 21
MBI_1R
sq
lm
ed
ia.
pl
po
br
an
oz
ww
w.
Egzamin maturalny z biologii
Poziom rozszerzony
Zadanie 12. (1 pkt)
Na rysunku przedstawiono kwiaty roĞlin okrytonasiennych: A – kwiat trawy
ze zredukowanym okwiatem, oraz B – kwiat czyĞüca (jasnotowate) z okwiatem
zróĪnicowanym na kielich i koronĊ.
sáupek
prĊcik
sáupek
prĊcik
A
B
Na podstawie: M. Podbielkowska, Z. Podbielkowski, Biologia z higieną i ochroną Ğrodowiska,
Warszawa 1986.
Podaj, który z kwiatów – A czy B – jest wiatropylny. OdpowiedĨ uzasadnij,
uwzglĊdniając jedną widoczną na rysunku cechĊ budowy, bĊdącą przystosowaniem
do wiatropylnoĞci.
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
Zadanie 13. (1 pkt)
Kapusta czerwona ma liĞcie fioletowe. Za barwĊ są odpowiedzialne antocyjany – barwniki
znajdujące siĊ w soku komórkowym, w komórkach skórki liĞcia. Przeprowadzono
doĞwiadczenie, w którym trzy kilkumilimetrowe skrawki skórki z liĞcia kapusty umieszczono
na szkieákach podstawowych:
I. – w kropli kwasu octowego
II. – w kropli zasady amonowej
III. – w kropli wody destylowanej.
Zaobserwowano, Īe skrawki skórki liĞcia kapusty umieszczone w kwasie octowym zmieniáy
barwĊ na czerwoną, a w roztworze zasady amonowej – na zielono-niebieską. Natomiast
skrawki umieszczone w wodzie destylowanej nie zmieniáy barwy i pozostaáy fioletowe.
Sformuáuj problem badawczy odpowiadający przedstawionemu doĞwiadczeniu.
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
Nr zadania
Wypeánia Maks. liczba pkt
egzaminator
Uzyskana liczba pkt
MBI_1R
10.
2
Strona 7 z 21
11a)
1
11b)
1
12.
1
13.
1
sq
lm
ed
ia.
pl
Zadanie 14. (1 pkt)
Na wykresie przedstawiono zaleĪnoĞü miĊdzy wysyceniem hemoglobiny tlenem a ciĞnieniem
parcjalnym tlenu.
procentowe wysycenie hemoglobiny
po
br
an
oz
ww
w.
Egzamin maturalny z biologii
Poziom rozszerzony
100
A
80
60
B
40
20
C
20
40
60
80
100 120 140
ciĞnienie parcjalne
tlenu [mm Hg]
Na podstawie: M. Berg, J.L. Tymoczko, L. Stryer, Biochemia, Warszawa 2009.
OkreĞl, który z punktów (A–C) zaznaczonych na wykresie wskazuje wysycenie
hemoglobiny typowe dla naczyĔ wáosowatych páuc. OdpowiedĨ uzasadnij.
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
Zadanie 15. (3 pkt)
W celu zbadania, czy trzustka wydziela enzymy trawiące skrobiĊ, przygotowano dwie
probówki z wodnym roztworem skrobi, przy czym w obu probówkach zapewniono Ğrodowisko
lekko zasadowe. Do pierwszej probówki dodano zmieloną surową trzustkĊ zwierzĊcą
(zestaw 1), a do drugiej – taką samą porcjĊ zmielonej trzustki ugotowanej (zestaw 2). Do kaĪdej
z probówek dodano po kilka kropli páynu Lugola (wodny roztwór jodu w jodku potasu).
Skrobia pod wpáywem tego odczynnika zabarwia siĊ na kolor ciemnoniebieski. Nieco krótsze
áaĔcuchy dekstryn barwią siĊ na kolor fioletowy, jeszcze krótsze – barwią siĊ na kolor
czerwono-brunatny. Krótkie áaĔcuchy cukrowe nie reagują z páynem Lugola.
a) OkreĞl, który zestaw – 1 czy 2 – jest próbą badawczą. OdpowiedĨ uzasadnij.
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
b) Przedstaw zmiany zachodzące podczas doĞwiadczenia, na podstawie których moĪna
stwierdziü, Īe trzustka wydziela enzymy trawiące skrobiĊ. W odpowiedzi uwzglĊdnij
badany proces.
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
Strona 8 z 21
MBI_1R
sq
lm
ed
ia.
pl
po
br
an
oz
ww
w.
Egzamin maturalny z biologii
Poziom rozszerzony
c) WyjaĞnij, dlaczego w tym doĞwiadczeniu zapewniono lekko zasadowe Ğrodowisko
mieszaniny w probówkach.
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
Zadanie 16. (2 pkt)
Hormony to substancje chemiczne, które regulują metabolizm komórek, tkanek i narządów.
WiĊkszoĞü hormonów syntetyzowana jest przez komórki gruczoáów dokrewnych, ale niektóre
syntetyzowane są przez komórki nerwowe. Na schematach A i B przedstawiono oba typy
komórek, a poniĪej podano przykáady hormonów wydzielanych przez te komórki.
glukagon
kortyzol
oksytocyna
A. komórka gruczoáowa
wazopresyna
B. komórka nerwowa
naczynie krwionoĞne
naczynie krwionoĞne
..................................................................
.................................................................
Na podstawie: http://www.trinity.edu
SpoĞród wymienionych powyĪej nazw hormonów:
a) wybierz i wpisz w wyznaczone miejsca pod schematami A i B po jednym przykáadzie
hormonu, którego sposób wydzielania ilustruje ten schemat.
b) wypisz nazwy tych dwóch hormonów, których dziaáanie prowadzi do wzrostu
poziomu glukozy we krwi.
......................................................................................................................................................
Nr zadania
Wypeánia Maks. liczba pkt
egzaminator
Uzyskana liczba pkt
MBI_1R
14.
1
15a)
1
Strona 9 z 21
15b)
1
15c)
1
16a)
1
16b)
1
sq
lm
ed
ia.
pl
po
br
an
oz
ww
w.
Egzamin maturalny z biologii
Poziom rozszerzony
Zadanie 17. (1 pkt)
Na schemacie przedstawiono trzy obrazy mikroskopowe próbki krwi pacjenta po dodaniu
do niej okreĞlonych przeciwciaá. Badanie wykonano w celu oznaczenia grupy krwi pacjenta.
Próba A
Próba B
Próba C
erytrocyty pacjenta
po dodaniu
przeciwciaá anty-A
po dodaniu
przeciwciaá anty-B
po dodaniu
przeciwciaá anty-Rh
Podaj grupĊ krwi, którą ma badany pacjent. W odpowiedzi uwzglĊdnij ukáad grupowy
krwi AB0 oraz czynnik Rh.
Grupa krwi pacjenta: ………………………………………………
Zadanie 18. (3 pkt)
Na schemacie przedstawiono poziom przeciwciaá w surowicy krwi w pierwotnej odpowiedzi
immunologicznej (po podaniu w szczepionce antygenu) i we wtórnej odpowiedzi
immunologicznej (po ponownym podaniu tego samego antygenu).
Na podstawie: P. Hoser, Fizjologia organizmów z elementami anatomii czáowieka, Warszawa 1996.
a) OceĔ, czy poniĪsze stwierdzenia są wáaĞciwą interpretacją informacji
przedstawionych na wykresie. Zaznacz T (tak), jeĞli są, albo N (nie) – jeĞli nie są.
Przeciwciaáa w surowicy krwi pojawiają siĊ po upáywie kilku dni
od pierwszego podania antygenu w szczepionce.
Ponowne podanie antygenu skutkuje spadkiem poziomu przeciwciaá
2.
w surowicy krwi.
Po ponownym podaniu antygenu szczytowy poziom przeciwciaá
3. w surowicy krwi jest osiągany szybciej niĪ po pierwszym podaniu
antygenu.
1.
Strona 10 z 21
T
N
T
N
T
N
MBI_1R
sq
lm
ed
ia.
pl
po
br
an
oz
ww
w.
Egzamin maturalny z biologii
Poziom rozszerzony
b) WyjaĞnij przyczynĊ róĪnicy w czasie upáywającym od podania antygenu
do rozpoczĊcia produkcji przeciwciaá – w obu typach odpowiedzi immunologicznej.
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
c) WĞród rodzajów odpornoĞci wymienionych poniĪej podkreĞl trzy, które opisują
przedstawioną odpowiedĨ immunologiczną.
swoista
nieswoista
wrodzona
nabyta
czynna
bierna
Zadanie 19. (1 pkt)
Przeprowadzono test, który miaá okreĞliü wpáyw danego antybiotyku na pewien szczep
bakterii. Uproszczony opis testu i jego wyników przedstawiono poniĪej.
Z jednej komórki bakteryjnej wyhodowano koloniĊ bakterii oznaczoną na rysunku cyfrą 1.
Z pojedynczych komórek bakterii pobranych z kolonii 1. wyhodowano trzy kolonie
oznaczone cyfrą 2. Z pojedynczych bakterii pochodzących z kolonii 2. uzyskano dziewiĊü
kolonii oznaczonych na rysunku cyfrą 3. NastĊpnie bakterie kaĪdej z tych kolonii poddano
dziaáaniu tego samego antybiotyku i w takim samym stĊĪeniu. Bakterie wszystkich kolonii
zginĊáy – z wyjątkiem kolonii 3H.
1.
2.
3.
A
B
C
D
E
F
G
H
I
OkreĞl prawdopodobną przyczynĊ uzyskania przedstawionych wyników. W odpowiedzi
uwzglĊdnij podáoĪe genetyczne tego zjawiska.
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
Nr zadania
Wypeánia Maks. liczba pkt
egzaminator
Uzyskana liczba pkt
MBI_1R
17.
1
Strona 11 z 21
18a)
1
18b)
1
18c)
1
19.
1
sq
lm
ed
ia.
pl
w.
ww
po
br
an
oz
Egzamin maturalny z biologii
Poziom rozszerzony
Zadanie 20. (2 pkt)
Stadium larwalne wystĊpuje w rozwoju osobniczym zwierząt, które skáadają jaja o iloĞci
Īóátka niewystarczającej do peánego rozwoju od zarodka do imago, czyli postaci dojrzaáej
páciowo. Jednym z czynników ograniczających wzrost roĞlinoĪernych owadów jest
dostĊpnoĞü azotu zawartego w pokarmie roĞlinnym. Stwierdzono, Īe zawartoĞü azotu
w liĞciach babki lancetowatej spada, gdy zwiĊksza siĊ zawartoĞü CO2 w powietrzu.
Na wykresie przedstawiono wzrost larw motyla Junonia coenia Īerujących na babce
lancetowatej, rosnącej w warunkach normalnego i podwyĪszonego stĊĪenia CO2 w powietrzu.
Na podstawie: C.J. Krebs, Ekologia, Warszawa 1997.
a) WyjaĞnij, uwzglĊdniając podane informacje, dlaczego przy róĪnym stĊĪeniu CO2
w powietrzu masy ciaáa larwy Junonia coenia siĊ róĪnią.
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
b) Przedstaw rolĊ stadium larwalnego w cyklu rozwojowym owada.
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
Strona 12 z 21
MBI_1R
sq
lm
ed
ia.
pl
po
br
an
oz
ww
w.
Egzamin maturalny z biologii
Poziom rozszerzony
Zadanie 21. (3 pkt)
Parzydeákowce są wodnymi dwuwarstwowymi zwierzĊtami tkankowymi. Dorosáe postaci
(polip i meduza) mają zróĪnicowane rozmiary – od rozmiarów kilkumilimetrowych
do kilkumetrowych. ZwierzĊta te nie mają ukáadu krwionoĞnego, wydalniczego
ani oddechowego. PoniĪej przedstawiono schemat budowy mikroskopowej fragmentu Ğciany
ciaáa stuábi – przedstawiciela parzydeákowców.
1
2
komórka interstycjalna
komórka gruczoáowa
komórka nabáonkowo-miĊĞniowa
wiü
komórka parzydeákowa
komórka zmysáowa
wodniczka pokarmowa
komórka nerwowa
Na podstawie: T. UmiĔski, H. WiĞniewski, Biologia, Warszawa 1999.
a) OkreĞl, którą cyfrą – 1 czy 2 – oznaczono na schemacie epidermĊ (ektodermĊ).
OdpowiedĨ uzasadnij.
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
b) Podaj nazwy dwóch etapów trawienia pokarmu i okreĞl ich lokalizacjĊ w organizmie
parzydeákowców.
Nazwa etapu I: .................................................... Lokalizacja: ..................................................
Nazwa etapu II: ................................................... Lokalizacja: .................................................
c) WyjaĞnij, dlaczego parzydeákowce, nawet te o duĪych rozmiarach ciaáa, nie mają
narządów sáuĪących do wymiany gazowej.
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
Nr zadania
Wypeánia Maks. liczba pkt
egzaminator
Uzyskana liczba pkt
MBI_1R
20a)
1
Strona 13 z 21
20b)
1
21a)
1
21b)
1
21c)
1
sq
lm
ed
ia.
pl
po
br
an
oz
ww
w.
Egzamin maturalny z biologii
Poziom rozszerzony
Zadanie 22. (1 pkt)
PoniĪej wymieniono procesy (A–D) dotyczące kwasów nukleinowych i zachodzące
u organizmów eukariotycznych.
Wybierz wáaĞciwe nazwy procesów spoĞród A–D i przyporządkuj je do nazw produktów
1. i 2., które powstają w wyniku przebiegu tych procesów. Zapisz ich oznaczenia
literowe.
A. replikacja
B. translacja
C. transkrypcja
D. odwrotna transkrypcja
1. DNA ……………….……………………..
2. RNA ………………………..……………..
Zadanie 23. (2 pkt)
Na schemacie przedstawiono strukturĊ fragmentu genu ȕ-globiny.
ekson
intron
ekson
intron
240
120
500
550
ekson
250
par zasad
Na podstawie: M. Berg, J.L. Tymoczko, L. Stryer, Biochemia, Warszawa 2009.
a) OkreĞl wielkoĞü produktu transkrypcji przedstawionego fragmentu genu ȕ-globiny,
wyraĪając ją liczbą zasad azotowych.
......................................................................................................................................................
b) Podaj cechĊ przedstawionego genu, która umoĪliwia rozpoznanie, Īe jest to gen
wystĊpujący w DNA jądrowym komórek eukariotycznych.
......................................................................................................................................................
Zadanie 24. (1 pkt)
Na chromosomie 22 poáoĪony jest gen akrozyny – biaáka, które umoĪliwia plemnikowi
przenikniĊcie do komórki jajowej i jej zapáodnienie. Mutacja w tym genie powoduje mĊską
niepáodnoĞü. Na tym samym chromosomie zlokalizowany jest takĪe gen TP53, którego
mutacja jest przyczyną genetycznie uwarunkowanego zespoáu predyspozycji do nowotworów.
OceĔ, czy informacje dotyczące mechanizmu dziedziczenia genu akrozyny są
prawdziwe. Zaznacz P, jeĞli informacja jest prawdziwa, albo F – jeĞli jest faászywa.
1.
Gen akrozyny jest sprzĊĪony z pácią.
P
F
2.
W komórkach somatycznych kobiet obecne są dwa allele genu
akrozyny.
P
F
3.
Nosicielem mutacji w genie akrozyny moĪe byü wyáącznie
mĊĪczyzna.
P
F
Strona 14 z 21
MBI_1R
sq
lm
ed
ia.
pl
po
br
an
oz
ww
w.
Egzamin maturalny z biologii
Poziom rozszerzony
Zadanie 25. (2 pkt)
U pewnego gatunku owada, dominujący allel genu (B) zlokalizowany na chromosomie páci X
koduje biaáko niezbĊdne w procesie kariokinezy. Allel recesywny tego genu (b) w stanie
homozygotycznym wywoáuje efekt letalny. Samice tych owadów mają parĊ chromosomów
páci XX, a samce – XY.
OkreĞl prawdopodobieĔstwo urodzenia siĊ Īywego potomstwa heterozygotycznej samicy
i zdrowego samca. Uzasadnij odpowiedĨ í zapisz krzyĪówkĊ genetyczną.
ƃ
Ƃ
PrawdopodobieĔstwo urodzenia siĊ Īywego potomstwa: ................................. %.
Zadanie 26. (2 pkt)
Na rysunku przedstawiono kariotyp prawidáowej gamety pewnego owada, a poniĪej –
kariotypy dwóch zmutowanych gamet: 1. i 2.
gameta prawidáowa
gameta 1.
gameta 2.
Na podstawie: S. Frejlak, M. Niemierko, Poradnik metodyczny do nauczania biologii, Warszawa 1983.
a) Opisz róĪnicĊ miĊdzy gametami zmutowanymi (1. i 2.) a gametą prawidáową.
Gameta 1.: ...................................................................................................................................
Gameta 2.: ...................................................................................................................................
b) Podaj przyczynĊ mutacji, która doprowadziáa do powstania gamet 1. i 2.
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
Nr zadania
Wypeánia Maks. liczba pkt
egzaminator
Uzyskana liczba pkt
MBI_1R
22.
1
23a)
1
Strona 15 z 21
23b)
1
24.
1
25.
2
26a)
1
26b)
1
sq
lm
ed
ia.
pl
po
br
an
oz
ww
w.
Egzamin maturalny z biologii
Poziom rozszerzony
Zadanie 27. (2 pkt)
SkrzyĪowano dwie karáowate roĞliny pewnego gatunku: jedna z nich miaáa kwiaty czerwone,
a druga – kwiaty biaáe. W pokoleniu potomnym wszystkie roĞliny miaáy kwiaty róĪowe.
WĞród nich 75% stanowiáy roĞliny karáowate, a 25% – roĞliny wysokie.
Uwaga: poniĪsze informacje wykorzystaj do rozwiązania polecenia 27b).
MiĊdzy allelami genu mogą wystĊpowaü podane niĪej formy dominacji (I–III):
I.
Dominacja caákowita – u heterozygot cechy warunkowane przez allel dominujący
ujawniają siĊ w peáni.
II. Dominacja niecaákowita – u heterozygot cechy warunkowane przez allel dominujący
ujawniają siĊ tylko czĊĞciowo.
III. Kodominacja (wspóádominowanie) – u heterozygot ujawniają siĊ cechy warunkowane
przez obydwa allele.
a) Uzupeánij poniĪszą legendĊ – wpisz obok literowych oznaczeĔ alleli warunkowane
przez nie warianty cech. NastĊpnie, na podstawie tej legendy, zapisz genotypy form
rodzicielskich.
Zastosuj litery: A i a – na okreĞlenie alleli warunkujących wysokoĞü roĞlin
B i b – na okreĞlenie alleli barwy kwiatów.
Legenda:
A – allel warunkujący ……………………
B – allel warunkujący ……………………
a – allel warunkujący ……………………
b – allel warunkujący ……………………
Genotypy rodziców: …………………………………………………………………………….
b) OkreĞl, które z wymienionych powyĪej form dominacji (I–III) wystĊpują miĊdzy
1. allelami warunkującymi wysokoĞü roĞlin przedstawionego gatunku: ……………...…….…,
2. allelami warunkującymi barwĊ kwiatów tych roĞlin: ……………………… .
Zadanie 28. (1 pkt)
Analizowano sposób dziedziczenia trzech cech u pewnej roĞliny. KaĪda cecha warunkowana
jest jednym genem. Wykonano odpowiednie dwugenowe krzyĪówki, a ich wyniki
zamieszczono w tabeli.
Genotypy rodziców
Genotypy potomstwa
i liczba osobników
potomnych
AaBb x aabb
AaDd x aadd
AaBb – 102
AaDd – 179
Aabb – 103
Aadd – 18
aaBb – 98
aaDd – 22
aabb – 97
aadd – 181
Strona 16 z 21
MBI_1R
sq
lm
ed
ia.
pl
po
br
an
oz
ww
w.
Egzamin maturalny z biologii
Poziom rozszerzony
Na podstawie analizy wyników z tabeli podaj, która para genów jest sprzĊĪona.
OdpowiedĨ uzasadnij.
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
Zadanie 29. (2 pkt)
PĊcherz páawny to cienkoĞcienny, báoniasty narząd wystĊpujący u wielu ryb, peániący funkcjĊ
narządu hydrostatycznego. W rozwoju zarodkowym pĊcherz páawny ryb, jak i páuca páazów,
rozwijają siĊ z uchyáka gardzieli.
a) Zaznacz poprawne dokoĔczenie zdania.
PĊcherz páawny ryb i páuca páazów są przykáadem
A. dryfu genetycznego.
B. konwergencji.
C. dywergencji.
D. koewolucji.
b) Wybierz i zaznacz w tabeli odpowiedĨ A albo B, która jest poprawnym dokoĔczeniem
poniĪszego zdania, oraz jej uzasadnienie spoĞród odpowiedzi 1–4.
PĊcherz páawny ryb i páuca páazów to narządy
1.
mają cienkoĞcienną báoniastą strukturĊ.
2.
peánią odmienne funkcje w organizmie.
3.
wystĊpują u róĪnych gromad krĊgowców.
4.
rozwijają siĊ z tych samych struktur zarodkowych.
A. analogiczne,
poniewaĪ
B. homologiczne,
Zadanie 30. (2 pkt)
Prawdopodobnie pierwotne ssaki mogáy odbieraü promieniowanie ultrafioletowe za pomocą
specjalnych receptorów, jednak wiĊkszoĞü zwierząt utraciáa tĊ zdolnoĞü. Zespóá naukowców
University College w Londynie, badający arktyczne renifery, dowiódá, Īe zwierzĊta te widzą
niedostrzegalne dla ludzkiego oka promieniowanie ultrafioletowe (UV). DziĊki temu mają
moĪliwoĞü dostrzeĪenia struktur, które pocháaniają ultrafiolet, np. porostów, moczu wilków.
Na podstawie: A.M. Hodge, Oczy Rudolfa, „ĝwiat Nauki”, nr 10, 2011.
a) Podaj nazwĊ rodzaju doboru, który doprowadziá do utrwalenia siĊ zdolnoĞci widzenia
ultrafioletu przez renifery.
…………………………………………………………………………………………………
b) OkreĞl znaczenie przystosowawcze utrwalenia siĊ zdolnoĞci widzenia ultrafioletu
przez renifery.
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
Nr zadania
Wypeánia Maks. liczba pkt
egzaminator
Uzyskana liczba pkt
MBI_1R
27a)
1
27b)
1
Strona 17 z 21
28.
1
29a)
1
29b)
1
30a)
1
30b)
1
sq
lm
ed
ia.
pl
po
br
an
oz
ww
w.
Egzamin maturalny z biologii
Poziom rozszerzony
Informacja do zadaĔ 31.í32.
Na maáej bezludnej wyspie Hirta, na której brak duĪych drapieĪników, ekolodzy od wielu lat
prowadzili badania populacji zdziczaáych owiec rasy Soay. Zajmowali siĊ m.in.
monitorowaniem liczebnoĞci caáej populacji oraz okreĞlaniem, ile spoĞród wszystkich
máodych owiec wydaje na Ğwiat potomstwo. Wyniki badaĔ przedstawiono w tabeli.
LiczebnoĞü populacji
owiec Soay
Odsetek máodych owiec
wydających na Ğwiat
potomstwo
200
250
300
350
400
450
500
550
80
71
62
50
40
30
20
13
Na podstawie: Biologia, red. N.A. Campbell, PoznaĔ 2012.
Zadanie 31. (2 pkt)
Na podstawie danych z tabeli narysuj wykres liniowy przedstawiający odsetek máodych
owiec wydających na Ğwiat potomstwo w zaleĪnoĞci od liczebnoĞci populacji owiec
na wyspie Hirta.
Strona 18 z 21
MBI_1R
sq
lm
ed
ia.
pl
po
br
an
oz
ww
w.
Egzamin maturalny z biologii
Poziom rozszerzony
Zadanie 32. (1 pkt)
Sformuáuj zaleĪnoĞü wynikającą z przedstawionych danych oraz wyjaĞnij jej przyczynĊ.
W odpowiedzi uwzglĊdnij jeden czynnik wewnątrzpopulacyjny.
.....................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
Zadanie 33. (3 pkt)
Na duĪych gáĊbokoĞciach oceanicznych, które uwaĪano za caákowicie pozbawione Īycia
z powodu ekstremalnych warunków, w tym braku Ğwiatáa, odkryto kominy hydrotermalne
wystĊpujące wokóá Ĩródeá gorącej wody, bogatej w siarczki. Okazaáo siĊ, Īe w tych miejscach
powstają bogate ekosystemy. Teren wokóá nowo powstającego komina zasiedlają bakterie
chemosyntetyzujące, które uzyskują niezbĊdną im energiĊ przez utlenianie H2S. NastĊpnie
pojawiają siĊ odĪywiające siĊ bakteriami maáĪe, Ğlimaki i kraby. Niektóre z nich Īyją
w symbiozie z bakteriami chemosyntetyzującymi, podobnie jak osiadáe wieloszczety –
rurkoczuákowce. Te ostatnie tworzą gĊste „zaroĞla” dáugich rurek. Kraby i ryby ogryzają
wystające z rurek gaáązki skrzelowe, które odrastają dziĊki regeneracji. WyĪsze piĊtro
drapieĪników tworzą oĞmiornice, ukwiaáy i wiele gatunków ryb. Szczątki organizmów są
zjadane przez kraby i niektóre miĊczaki.
Na podstawie: D. Walicka, A. Gójska, Kominy hydrotermalne – Ğrodowisko wystĊpowania organizmów Īywych,
„Ochrona ĝrodowiska i Zasobów Naturalnych”, nr 41, 2009.
a) Przedstaw rolĊ opisanych bakterii w biocenozie wystĊpującej w pobliĪu kominów
hydrotermalnych.
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
b) OkreĞl, jaki rodzaj sukcesji ekologicznej (pierwotna czy wtórna) zostaá opisany
w tekĞcie. OdpowiedĨ uzasadnij.
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
c) Podaj jeden poziom troficzny, na którym wystĊpują opisane kraby. OdpowiedĨ
uzasadnij.
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
Nr zadania
Wypeánia Maks. liczba pkt
egzaminator
Uzyskana liczba pkt
MBI_1R
31.
2
Strona 19 z 21
32.
1
33a)
1
33b)
1
33c)
1
sq
lm
ed
ia.
pl
po
br
an
oz
ww
w.
Egzamin maturalny z biologii
Poziom rozszerzony
Zadanie 34. (2 pkt)
W restytucji ekologicznej (procesie odtwarzania zniszczonych siedlisk i ekosystemów)
wykorzystuje siĊ dwie strategie: bioremediacjĊ i wspomaganie biologiczne. Bioremediacja
polega na uĪyciu róĪnych organizmów do usuwania zanieczyszczeĔ Ğrodowiska, natomiast
we wspomaganiu biologicznym organizmy wykorzystuje siĊ w celu wprowadzenia
niezbĊdnych substancji do zdegradowanych Ğrodowisk. Jednym z przykáadów restytucji jest
stosowanie roĞlin bobowatych (motylkowatych) jako nawozu zielonego na glebach
zuboĪonych przez przemysá wydobywczy.
Na podstawie: Biologia, red. N.A. Campbell, PoznaĔ 2012.
a) WyjaĞnij, uwzglĊdniając charakterystyczną wáaĞciwoĞü stosowanych roĞlin,
czy opisany przykáad uĪycia roĞlin bobowatych naleĪy zaliczyü do bioremediacji,
czy – do wspomagania biologicznego.
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
b) OceĔ, czy dziaáania przedstawione w tabeli są przykáadami restytucji ekologicznej.
Zaznacz T (tak), jeĞli dziaáanie jest przykáadem restytucji ekologicznej, albo N (nie) –
jeĞli nim nie jest.
1.
2.
3.
Wykorzystanie zdolnoĞci drobnoustrojów do degradacji
zanieczyszczeĔ ropopochodnych.
Stosowanie organizmów wskaĨnikowych do okreĞlenia stopnia
skaĪenia Ğrodowiska.
Uprawa roĞlin mających zdolnoĞü do kumulacji w swoich tkankach
metali ciĊĪkich.
Nr zadania
Wypeánia Maks. liczba pkt
egzaminator
Uzyskana liczba pkt
Strona 20 z 21
34a)
1
T
N
T
N
T
N
34b)
1
MBI_1R
sq
lm
ed
ia.
pl
w.
ww
po
br
an
oz
MBI_1R
Egzamin maturalny z biologii
Poziom rozszerzony
BRUDNOPIS (nie podlega ocenie)
Strona 21 z 21