Solidarność i integracja

Teoria polityki społeczne
Teoria normatywna: integracja
społeczna
• Celem polityki społecznej jest „budowanie tożsamości osoby w
ramach pewnej wspólnoty, z którą jest ona związana... polityka
społeczna jest tym, co jest skupione w instytucjach tworzących
integrację i przeciwdziałających alienacji” (K. Boulding)
• „Jednym z podstawowych elementów ładu społecznego
projektowanego przez politykę społeczną w tradycji europejskiej
jest kształt więzi łączących członków społeczności. W tym ujęciu
polityka społeczna uzyskuje aspekt więziotwórczy” (M. Rymsza)
• „... polityka społeczna to nie tylko rozwiązywanie problemów
społecznych, ale także urzeczywistnienie określonej wizji ładu
społecznego, w której więzi społeczne są jedną z centralnych
kategorii” (M. Rymsza)
• Polityka społeczna to „Celowa działalnośd paostwa i innych
organizacji w dziedzinie kształtowania warunków życia i pracy
ludności oraz stosunków społecznych, mająca na celu…
zapewnienie ładu społecznego” (G. Firlit-Fesnak, B. SzaturJaworska)
Integracja w zestawie kryteriów
postępu społecznego
• Bezpieczeostwo ludzi
• Możliwości rozwoju potencjału zdolności i
umiejętności oraz jego spożytkowanie
• Równouprawnienie, równośd i sprawiedliwośd
• Podmiotowośd i autonomia
• Możliwośd zachowania i rozwijania własnej
kultury i tożsamości
• Więzi społeczne, solidarnośd między ludźmi
J. Danecki
Wartości polityki społecznej
• Tradycyjnie zrośnięte z PS
– Kolektywizm
– Równośd
– Bezpieczeostwo
– Biologizm
• Nowe
– Wolnośd
– Efektywnośd
J. Supińska
Kryteria oceny polityki społecznej
•
•
•
•
Wspieranie efektywności ekonomicznej
Ograniczanie ubóstwa
Wspieranie równości społecznej
Wspieranie integracji społecznej i
przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu
• Wspieranie stabilności społecznej
• Wspieranie autonomii
R. E. Goodin et al.
Rodziny słów
Synonimy
Antonimy
Społeczeostwo, społecznośd
Antyspołecznośd, aspołecznośd
Porządek, ład
Chaos, anarchia
Integracja
Dezintegracja, rozpad, segregacja,
separacja
Inkluzja, przyjęcie (do grupy),
włączenie, przynależnośd
Wykluczenie, ekskluzja, wyrzucenie
(z grupy – „wyrzutek”), odrzucenie
Partycypacyjnośd, uczestnictwo
Marginalizacja, dominacja
Spójnośd, spoistośd, kohezja
Podział, niespójnośd, dysproporcja,
polaryzacja
Wspólnota, współdziałanie,
współpraca, kooperacja,
koegzystencja
Konflikt, nietolerancja, separacja,
sabotaż, konkurencja
Braterstwo, solidarnośd, więzi
Egoizm, obojętnośd
Pokój
Wojna, walka
Kolektywizm
Indywidualizm
Problem porządku społecznego
• Od wojny wszystkich przeciwko wszystkim do umowy
społecznej polegającej na zrzeczeniu się używania
przemocy na rzecz władcy i paostwa, co przynosi
pokój społeczny (Hobbes)
• Od pierwotnej i emocjonalnej wspólnoty do
wtórnego i opartego na wzajemnych korzyściach
stowarzyszenia (Tönnies)
• Od solidarności mechanicznej społeczeostw
pierwotnych do solidarności organicznej
społeczeostw współczesnych (Durkheim)
Integracja społeczna, zintegrowane
społeczeostwo
• Integracja
– Czego? Społeczeostwa. Czyli? Jednostek w grupach
społecznych, grup społecznych w społeczeostwie (w
paostwie), paostw w regionalnych organizacjach itd.
• Zintegrowane społeczeostwo
– Ujęcie minimalistyczne: pokojowe współistnienie
różnych grup w paostwie przy wzajemnym minimum
tolerancji
– Ujęcie maksymalistyczne: podobne wartości,
wspólna tożsamośd, harmonijna współpraca,
powszechna wzajemna pomoc i solidarnośd
Integracja społeczna - ujęcie polityczne
• „Celem integracji społecznej jest ustanowienie
<<społeczeostwa dla wszystkich>>, w którym każda
jednostka, ze swoimi prawami i obowiązkami, ma do
odegrania czynną rolę. Takie integrujące (inclusive)
społeczeostwo musi opierad się na poszanowaniu:
–
–
–
–
wszystkich praw i fundamentalnych wolności człowieka,
różnorodności kulturowej i religijnej,
sprawiedliwości społecznej,
uznaniu szczególnych potrzeb grup zagrożonych i
pokrzywdzonych
– na demokratycznym współuczestnictwie i rządach prawa”
Program Działań Światowego Szczytu na
Rzecz Rozwoju Społecznego, 1995
Spójnośd społeczna – ujęcie polityczne
• „Spójnośd społeczna... to zdolnośd
społeczeostwa do zapewnienia dobrobytu
wszystkim swym członkom, minimalizowania
nierówności (disparities) między nimi i
unikania polaryzacji. Społeczeostwo spójne to
wspólnota wolnych, wspierających się
nawzajem ludzi, którzy dążą do tych
wspólnych celów metodami demokratycznym”
Zrewidowana Strategia Spójności
Społecznej Rady Europy, 2004
Spójnośd/integracja społeczna – ujęcie
socjologiczne
• „Stopieo w którym ci, którzy uczestniczą w systemie
społecznym utożsamiają się z nim i czują się zobowiązani do
wspierania jego norm, wartości, przekonao i struktury” (jedno
ze znaczeo social order, czyli porządku społecznego)
• Integracja normatywna: „stan i stopieo w jakim systemy
wartości wyznawane przez członków grupy i ich zachowania są
zgodne z systemami wartości i wzorami zachowao,
obowiązującymi w danej grupie” (J. Turowski)
• Integracja funkcjonalna: „stan i stopieo zgodności ról
społecznych pełnionych przez członków grupy oraz funkcji i
zadao wykonywanych przez instytucje grupowe z rolami i
funkcjami im przypisywanymi oraz stan i stopieo, w jakim
wykonują je w sposób zharmonizowany” (J. Turowski)
Integracja w paostwie i w grupach,
grupy alterintegracyjne
J – jednostka
- więzi, granice
Integracja i alterintegracja w metaforze
domu społecznego
Integracja/uczestnictwo a motywacja
Czy uczestniczy?
Jaka motywacja?
Tak
Nie
Pozytywna i
wewnętrzna
Uczestnictwo pożądane, chciane
(integracja)
Brak uczestnictwa
pożądanego, chcianego
(wykluczenie)
Uczestnictwo wymuszone
(integracja pozorna)
Brak uczestnictwa mimo
groźby kar i prób jego
wymuszenia
(nonkonformizm, wykluczenie
pozorne)
Negatywna i
zewnętrzna
Integracja/wykluczenie i oceny
Jaka ocena?
Pozytywna
Negatywna
Integracja czy wykluczenie?
Integracja
Wykluczenie
Wykluczenie uzasadnione, np.
kara wykluczenia ze
społeczeostwa za naruszanie
uznanych za powszechnie
obowiązujące norm
grupowych
Integracja na złych warunkach
Integracja wokół złych celów
Integracja w grupach
przestępczych
Integracja partykularna (nie
uwzględnianie innych celów i
interesów poza celami własnej
grupy)
Spójnośd społeczna – ujęcie
wielowymiarowe
1. Przynależnośd – izolacja. Spójnośd społeczna
jako wspólne wartości, poczucie bycia częścią
większej całości
2. Inkluzja – ekskluzja. Spójnośd społeczna jako
zdolnośd do uczestnictwa w rynku pracy i w
rynku konsumpcji
3. Uczestnictwo – pasywnośd. Spójnośd
społeczna jako zaangażowanie w sprawy
społeczności lokalnej i paostwa
Spójnośd społeczna – ujęcie
wielowymiarowe cd.
4. Uznanie – odrzucenie. Spójnośd społeczna jako
tolerancja dla różnych stylów życia i kultur, pluralizm
jako cnota
5. Prawomocnośd – nieprawomocnośd. Spójnośd
społeczna jako publiczne i prywatne instytucje,
które służą jako mediatorzy w konfliktach
społecznych
6. Równośd – nierównośd. Spójnośd społeczna jako
publiczne i prywatne instytucje, które zapewniają
bardziej równomierny rozkład zasobów
ekonomicznych w społeczeostwie
Spójnośd społeczna według sfery aktywności i
rodzaju relacji
Sfera aktywności
Ekonomiczna
Polityczna
Społecznokulturowa
Rodzaj relacji
Formalne
Materialne
Równośd – nierównośd
Spójnośd społeczna rozumiana
Inkluzja – ekskluzja
jest jako publiczne i prywatne
Spójnośd społeczna jako zdolnośd do
instytucje, które zapewniają
uczestnictwa w rynku pracy i w
bardziej równomierny rozkład
rynku konsumpcji
zasobów ekonomicznych w
społeczeostwie
Prawomocnośd – nieprawomocnośd
Uczestnictwo – pasywnośd
Spójnośd społeczna jako publiczne i
Spójnośd społeczna jako
prywatne instytucje, które służą jako
zaangażowanie w sprawy
mediatorzy w konfliktach
społeczności lokalnej i paostwa
społecznych
Uznanie – odrzucenie
Przynależnośd – izolacja
Spójnośd społeczna jako tolerancja
Spójnośd społeczna jako
dla różnych stylów życia i kultur,
wspólne wartości, poczucie
pluralizm jako cnota
bycia częścią większej całości
P. Barnard…
Kapitał społeczny
Ch. Grootaert i T. van Bastelaer
Kapitał społeczny – cztery perspektywy
Perspektywa
Główni aktorzy
Zalecana polityka
Ujęcie komunitarystyczne
Lokalne stowarzyszenia
Grupy wspólnotowe
Sektor wolutarystyczny
„Małe jest piękne”
Rozpoznanie zasobów
społecznych ubogich
Ujęcie sieciowe
Więzi wspólnotowe
wewnątrz grup i pomiędzy
nimi (bridging/bonding)
Przedsiębiorcy
Grupy biznesowe
„Brokerzy informacji”
Decentralizacja
Tworzenie stref
przedsiębiorczości
Zasypywanie podziałów
społecznych
Ujęcie instytucjonalne
Instytucje polityczne i
prawne
Sektor prywatny i
publiczny
Gwarantowanie wolności
osobistych i politycznych
Przejrzystośd, rozliczalnośd
Ujęcie synergiczne
Grupy wspólnotowe,
Sieci wspólnotowe i stosunki społeczeostwo
paostwo-społeczeostwo
obywatelskie, firmy i
paostwa
Współprodukcja, uzupełnianie
się
Partycypacja, wzajemne
powiązania
Przeskalowywanie lokalnych
organizacji
Bezpieczeostwo, spójnośd, inkluzja,
podmiotowośd – jakośd społeczna
Methodological…
Rada Europy
Integracja a wolnośd
• „Nie sposób przyjąd za równoznaczne, że człowiek
niewykluczony, to jednocześnie człowiek społecznie
zintegrowany. Z drugiej strony, czy integracja
społeczna w sensie więcej niż podstawowym, to nie
jest przypadkiem droga do “kolektywizacji”, za którą
społeczeostwa postkomunistyczne nie przepadają?
Właśnie z tego względu, pomimo używania terminu
“integracja społeczna”, należy zaznaczyd, że chodzi o
taki rodzaj integracji, który nie zmniejsza
wolnościowych wartości jednostki”
Narodowa Strategia
Integracji Społecznej
Wolnośd, równośd, solidarnośd a modele demokracji i
podporządkowana im polityka społeczna
Polaryzacja i konflikt
Wolność od,
wolność do?
WOLNOŚĆ
Demokracja
pluralistyczna
Demokracja inkluzywna
Sytuacji, szans,
traktowania?
Dzieląca, łącząca?
RÓWNOŚĆ
SOLIDARNOŚĆ
Demokracja
partycypacyjna
Ujednolicający przymus
Wymuszona integracja i
dominacja
P. Bernard, Social Cohesion: A. Critique, Canadian Policy Research Networks, Discussion Paper nr 09, grudzieo 1999, s. 6.
Polityka społeczna między solidarnością a
równością i wolnością
• Priorytet dla solidarności – głównym problemem
polityki społecznej jest wymuszona integracja i
dominacja
• Solidarnośd z wolnością – model do realizacji przez
politykę społeczną: demokracja pluralistyczna (np.
tolerancyjny multikluturalizm)
• Solidarnośd z równością – model do realizacji przez
politykę społeczną: demokracja partycypacyjna (np.
udział obywateli w instytucjach, upodmiotowienie w
różnych obszarach)
Więzi, solidarnośd i polityka społeczna
• Solidarnośd opiera się na dwóch zasadach:
– wzajemności (solidarnośd pozioma)
– troski o najsłabszych członków wspólnoty (solidarnośd
pionowa)
• Więzi społeczne i więzi instytucjonalne:
– „... tworząc... instytucje systemu zabezpieczenia
społecznego wykorzystano istniejące więzi społeczne do
budowy więzi instytucjonalnych”
– „więzi instytucjonalne mogą zarówno osłabiad jak i
wzmacniad więzi społeczne”
M. Rymsza
Instytucjonalizacja więzi
Jaki rodzaj więzi?
Czy więzi zostały zinstytucjonalizowane?
Zinstytucjonalizowane
Niezinstytucjonalizowane
Poziome
(samopomoc)
Ubezpieczenia społeczne
Ubezpieczenia wzajemne
Pionowe (pomoc
słabszym)
Pomoc społeczna
Pomoc charytatywna
Instytucjonalizacja więzi
Znaczenie polityki społecznej
Polityka
społeczna
Na schemacie
brakuje czynników
pozytywnych, które
polityka społeczna
może wzmacniać
Czynniki
negatywnie
wpływające na
spójnośd, np.:
nierówności
społeczne,
zachowania
antyspołeczne,
konflikty
tożsamości
Spójnośd społeczna,
integracja społeczna
Czy możliwym jest, aby polityka
społeczna przyczyniała się do
zmniejszania spójności i integracji
społecznej?
„System socjalny (welfare system) może byd
postrzegany zarówno, jako podtrzymujący i
wspierający porządek społeczny i akceptowany
środek kontroli społecznej, lub jako podważający i
osłabiający podstawy istniejącego społeczeostwa.
Jest jednak całkiem prawdopodobne, że różne
elementy tego systemu pełnią różne role i mają różne
skutki. W sumie, system socjalny realizuje obie
funkcje - równocześnie wspiera niektóre części
struktury społecznej i zmienia lub osłabia tradycyjne
więzi społeczne pod innymi względami”
K. Blakemore