docW jaki sposób wspierać relację mistrz
download 
Reklamacja Transkrypt
W jaki sposób wspierać relację mistrz
Sprawozdanie analityczne z IV spotkania Pomorskiej Sieci Tematycznej ds. wysokiej jakości kształcenia zawodowego i ustawicznego Temat: W jaki sposób wspierać relację mistrz-uczeń w całożyciowym uczeniu się? – w kierunku mentoringu Streszczenie Niniejsze sprawozdanie analityczne stanowi podsumowanie IV spotkania PST ds. wysokiej jakości kształcenia zawodowego, które było poświęcone wspieraniu relacji mistrz-uczeń w całożyciowym uczeniu się w województwie pomorskim. Ekspertyzy przygotowane na potrzeby tego spotkania przedstawiają formy wsparcia tej relacji i propozycje ich implementacji w edukacji całożyciowej. Stanowią one bardzo cenny element metodyczny systemu doradztwa zawodowego, którego realizacja wpisana jest w Strategię Rozwoju Województwa Pomorskiego 2020. Inspiracją dla tak zarysowanego tematu były dotychczasowe prace nad stworzeniem wzorcowego modelu doradztwa zawodowego w województwie pomorskim. W toku czynionych prac i dyskusji członkowie PST bardzo mocno akcentowali konieczność indywidualizacji doradztwa na każdym etapie edukacji, profesjonalnego przygotowania doradców, którzy mają stać się mentorami. Dynamicznie zmieniające się otoczenie rzadko dziś tworzy sposobność do refleksji nad tym, jaką wiedzę człowiek już posiada, a czego powinien się nauczyć. Szybkie tempo życia i związana z tym konieczność szybkiego działania sprawiają, że często w chaosie informacyjnym gubi się cel. W dzisiejszych trudnych czasach potrzeba przewodnika – osoby, która będzie potrafiła zadać właściwe pytania, aby naprowadzić na ten utracony cel. Powrót do dawnej relacji mistrz – uczeń okazuje się być naturalnym zwrotem i – paradoksalnie w czasach wszechogarniającej i dostępnej informacji i wiedzy – niezbędnym elementem na drodze do rozwijania siebie. W dawnych czasach, kiedy wiedza skodyfikowana nie była ogólnodostępna jak dziś, praktycznie jedyną możliwością doskonalenia się w danej dziedzinie, a także w życiu, było pobieranie nauk od mistrzów Usługa współfinansowana w 85% ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 1 (terminowanie u mistrzów). W średniowieczu głównym kryterium wyboru studiów byli konkretni nauczyciele . Uczniowie podróżowali po całej Europie, by znaleźć tego jedynego, ich własnego, mistrza, którego sens powołania nauczycielskiego polega na tym, by znać pragnienia swych uczniów i wiedzieć, co może ich zaspokoić. 2 Trzeba je wytropić i wydobyć na wierzch. Za mistrza uznajemy osobę godną naśladowania, uznaną przez innych za wzór, która przewyższa 3 umiejętnościami innych . Mistrza postrzegamy jako osobę, która byłaby w stanie doskonalić nas nie tylko w danej dziedzinie, ale także w życiu. W czasach niepewności, gdzie z jednej strony mamy dostęp do wszelkiej wiedzy i informacji fachowej, a z drugiej – ogromny deficyt relacji, człowiek najbardziej potrzebuje swojego mistrza. Mistrza, który pomoże swojemu uczniowi w obraniu drogi i wyzwoleniu wewnętrznego potencjału i 4 urzeczywistnieniu jego ludzkiej natury wbrew wypaczającym siłom nacisku społecznego i przesądów . Żadne źródło informacji nie może go w tym zastąpić. SPIS TREŚCI Streszczenie ............................................................................................................................................................. 1 Spis treści .............................................................................................................................................................. 23 Notatka metodyczna ............................................................................................................................................. 23 Wnioski analityczne................................................................................................................................................. 4 NOTATKA METODYCZNA Sprawdzanie analityczne stanowi podsumowanie IV spotkania Pomorskiej Sieci Tematycznej ds. wysokiej jakości kształcenia zawodowego i ustawicznego, które odbyło się 3 czerwca 2014 roku w Sali Herbowej Urzędu Marszałkowskiego Województwa Pomorskiego. W spotkaniu wzięło udział 36 osób. 1 S. Karwala, 2007, Model mentoringu we współczesnej szkole wyższej, Wyższa Szkoła Biznesu – National Louis University, Nowy Sącz. 2 A. Bloom, Umysł zamknięty, Zysk i S-ka Wydawnictwo, Poznań 1997 w: S. Karwala, 2007, Model mentoringu we współczesnej szkole wyższej, Wyższa Szkoła Biznesu – National Louis University, Nowy Sącz. 3 Słownik PWN http://sjp.pwn.pl/slownik/2483787/mistrz 4 A. Bloom, Umysł zamknięty w: S. Karwala, 2007, op. cit. Usługa współfinansowana w 85% ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego W sprawozdaniu zaprezentowano wnioski będące podsumowaniem analiz eksperckich autorstwa Anny Brzosko i Magdaleny Ulasińskiej „Coaching w edukacji - komu służy? Po co się to robi? Jak może to zmienić pomorską edukację? Praktyczne sposoby, w których pomoc coacha rozwiązuje problem.” oraz Adriana Migonia „Mentoring jako skuteczne narzędzie wsparcia dla początkujących Przedsiębiorców”. Sprawozdanie zawiera również wnioski z dyskusji i pracy warsztatowej z udziałem następujących osób: Anna Hildebrandt IBnGR, Gabriela Albertin Kuratorium Oświaty w Gdańsku, Szymon Białek Zespół Szkół Łączności, Agnieszka Bojko Zespół Szkół Ekonomicznych Im. Ks. St. Pasierba, Jacek Byczkowski Zespół Szkół Łączności w Gdańsku, Katarzyna Chyser Urząd Miasta Gdańska, Katarzyna Dampc Starostwo Powiatowe Lębork, Dorota Granoszewska-Babiańska UMWP DES, Ghaemi Hossein Politechnika Gdańska, Remigiusz Kempa Zespół Szkół Łączności, Magdalena Kiełkiewicz-Zyngiel UMWP DEFS, Wioletta Kucharska UMWP, Kamil Łukasiak Zespół Szkół Łączności, Grzegorz Matczak Synopsys Sp. z o.o., Odeta Mazur-Gołyszny WUP Gdańsk, Jacek Mazur Zespół Ekonomiczno-Administracyjny Szkół, Adrian Migoń YBP, Damian Orzeł PSSE, Szymon Polak ZSŁ w Gdańsku, Bogumiła Ropińska Starostwo Powiatowe w Chojnicach, Adrian Rybandt Zespół Szkół Łączności w Gdańsku, Magdalena Skiba Urząd Miasta Gdańska, Wojciech Sowiński Zespół Szkół Łączności w Gdańsku, Arkadiusz Śmigielski OptiNav Sp. z o.o., Jacek Szada – Borzyszkowski Zespół Szkół Łączności, Michał Szczęsny Zespół Szkół Łączności, Katarzyna Szczuka UMWP DEFS, Beata Szulc Chrześcijańska Szkoła Montessori, Magdalena Tyszer Zespół Szkół Łączności, Magdalena Ulasińska Trener biznesu, Beata Wierzba Pomorskie Szkoły Rzemiosł, Joanna Witkowska UMWP DEFS, Kacper Wojtasiński ZSŁ w Gdańsku, Piotr Wołkowiński Pełnomocnik GOM ds. ekonomii społecznej, Elżbieta Wysocka YBP, Marek Zimakowski Urząd Gminy w Przywidzu. Opracowanie przygotowano z zastosowaniem następujących metod oraz technik badawczych: weryfikacja ekspercko-sieciowa, analiza danych pierwotnych, analiza przyczynowo-skutkowa. Posłużono się informacjami z następujących źródeł: • • • • • • • • Strategia Rozwoju Województwa Pomorskiego 2020 Regionalny Program Strategiczny w zakresie aktywności zawodowej i społecznej Aktywni Pomorzanie Analizy eksperckie przygotowane na potrzeby IV spotkania PST ds. wysokiej jakości kształcenia zawodowego i ustawicznego: Anna Brzosko i Magdalena Ulasińska „Coaching w edukacji - komu służy? Po co się to robi? Jak może to zmienić pomorską edukację? Praktyczne sposoby, w których pomoc coacha rozwiązuje problem.”, Adrian Migoń „Mentoring jako skuteczne narzędzie wsparcia dla początkujących Przedsiębiorców”. S. Karwala, 2009, Mentoring jako strategia wspierająca wszechstronny rozwój osobisty, Wyższa Szkoła Biznesu – National Louis University, Nowy Sącz. S. Karwala, 2007, Model mentoringu we współczesnej szkole wyższej, Wyższa Szkoła Biznesu – National Louis University, Nowy Sącz. Raport merytoryczny po konferencji „Mentoring i Coaching w służbie przedsiębiorczości”, Coaching Center, 28.06.2011, Warszawa. B. Szulc, Tutoring w edukacji, prezentacja przygotowana na potrzeby IV spotkania PST ds. wysokiej jakości kształcenia zawodowego i ustawicznego, 3.06.2014, Gdańsk. M. Żylińska, 2013, Neurodydaktyka. Nauczanie i uczenie się przyjazne mózgowi, UMK Wydawnictwo Naukowe, Toruń. Usługa współfinansowana w 85% ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego • R. Firmhofer, A. Hildebrandt (red.), 2014, Przewrót kopernikański – oddolnie zmieniamy polską edukację, seria Wolność i Solidarność nr 53, Gdańsk. WNIOSKI ANALITYCZNE UWARUNKOWANIA INSTYTUCJONALNE W części diagnostycznej Regionalnego Programu Strategicznego w zakresie aktywności zawodowej i społecznej Aktywni Pomorzanie czytamy: „W województwie pomorskim zauważa się niewystarczające systemowe wsparcie uczniów o specjalnych potrzebach edukacyjnych. (…)W pomorskich szkołach (szczególnie wiejskich) w niezadowalającym stopniu podejmuje się działania zorientowane na wzrost ogólnego zaangażowania i aspiracji 5 młodzieży. (…) .” W ramach Celu 1 RPS AZS ustanowiono Priorytet 1.3. Adaptacja do zmian rynku pracy. Poprzez dostosowanie oferty kształcenia i szkolenia wdrażane będą zindywidualizowane programy szkoleniowe. W ramach tego priorytetu przewiduje się Działanie 1.3.2. Profilowana oferta kształcenia ustawicznego, które wpisuje się w obszar indywidualizacji procesu doradztwa całożyciowego. Zindywidualizowane doradztwo zawodowe wpisuje się również w Cel szczegółowy 3 – efektywny system edukacji, priorytet 3.1. edukacja dla rozwoju i zatrudnienia, działanie 3.1.2 Fundamenty edukacji. Również Działanie 3.1.3. Atrakcyjne szkolnictwo zawodowe oraz Priorytet 3.2 Indywidualne ścieżki edukacji wpisują się w działania wspierające indywidualizację kształcenia i doradztwa całożyciowego. W świetle dokumentów strategicznych województwa pomorskiego wydaje się bezdyskusyjnym stwierdzenie, że w ramach systemu doradztwa zawodowego w województwie pomorskim należy zapewnić najlepsze metody pracy z uczniami gwarantujące indywidualizację. W tym miejscu warto zastanowić się, jakie metody indywidualizacji przynoszą największe korzyści? Odpowiedzi na to pytanie poświęcone było IV spotkanie PST ds. wysokiej jakości kształcenia zawodowego i ustawicznego. REKOMENDACJE Sformułowane w SRWP 2020 zapisy mogą być szansą na wdrożenie metod indywidualizacji procesu kształcenia oraz indywidualizacji doradztwa zawodowego. Dzięki temu doradztwo będzie bardziej skuteczne zarówno w pracy z dziećmi, młodzieżą, osobami dorosłymi pracującymi oraz niepracującymi. W jaki sposób najlepiej wykorzystać metody mentoringu, coachingu i tutoringu w całożyciowej edukacji – w świetle wyzwań globalnych oraz zadań postawionych przez Samorząd? Pytanie to zostało postawione przed uczestnikami IV spotkania Pomorskiej Sieci Tematycznej ds. wysokiej jakości kształcenia zawodowego i ustawicznego. Powszechność dostępu do edukacji i masowość korzystania z niej w ostatnich latach prowadzi do inflacji kształcenia i zatracenia więzi między uczniami/studentami a nauczycielami, co uniemożliwia budowanie relacji mistrz – uczeń. Wynika to także z niedostosowania liczby uczniów do liczby nauczycieli oraz wielu obowiązków 5 Regionalny Program Strategiczny Aktywność Zawodowa i Społeczna, s.18-20 Usługa współfinansowana w 85% ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego nauczycieli, które w ostatnich latach na nich nałożono. Problemem jednak kluczowym jest metodyka pracy z uczniami. Bierne podawanie informacji uniemożliwia interakcję (np. w formie dyskusji) i zaangażowanie mózgu do pracy. Gdy nie zostaje zbudowana więź, możliwość jakiejkolwiek nauki jest niemożliwa. Zajęcia odbywające się w takiej formie i w taki sposób przestają być efektywne – łatwiej i szybciej wiedzę fachową uczeń zdobędzie 6 z innych źródeł. Dziś bardziej dostarczamy wiedzę w pakietach niż rozwijamy kompetencje i umiejętności . Kształcenie stało się bardziej formatowaniem pod konkretne potrzeby rynku pracy niż formowanie – kształtowaniem postaw, wartości. Brak czasu na indywidualne spotkania z uczniami pociąga za sobą poczucie ich anonimowości i utratę identyfikacji ze szkołą jako miejscem spotkania, interakcji, dyskusji – dobrem wspólnym. Sytuacja taka utrudnia im rozwijanie ich kompetencji osobistych i społecznych, rozwijanie indywidualnego potencjału intelektualnego, odpowiedzialności za własny rozwój osobowości i samoświadomości. W dzisiejszych, bardzo dynamicznych i niepewnych czasach musimy zastanowić się, czy kształcimy ludzi, by stali się niezależni, wolni, twórczy, pewni swoich sił i możliwości? W czasach coraz większej izolacji, również w szkołach (czego przykładem są coraz liczniejsze konflikty między nauczycielami a uczniami, nauczycielami a nauczycielami, nauczycielami a rodzicami, zaś efektem – coraz częstsze przypadki depresji, uzależnień i samobójstw młodych ludzi) trzeba wrócić do źródeł czyli odbudować autentyczne relacje, więzi. Tą najważniejszą na gruncie kształcenia jest, zapomniana już, relacja mistrz-uczeń. Relacja mistrz – uczeń to swoisty dialog między uznanym, doświadczonym przez życie autorytetem, wywierającym silny wpływ na innych, a uczniem, poszukującym swojego miejsca w świecie i dążącym do wyzwolenia oraz odnalezienia własnej drogi, związanej z karierą zawodową, jak i samodzielnym życiem. Dialog ten wspomaga proces kreowania wiedzy, jej przekazywania, doskonalenia kompetencji społecznych i osobistych (w tym budowania hierarchii wartości) oraz określania kierunków możliwego rozwoju. Ponadto pozwala na wspieranie studenta i kontrolowanie realizowanej przez niego drogi życiowej. Najważniejszymi zaletami relacji mistrz – uczeń jest jej mocno zindywidualizowana forma, przez co proces zarządzania wiedzą staje się bardziej świadomy. Ponadto możliwość stworzenia emocjonalnej więzi, opartej na zaufaniu, sprzyja lepszej identyfikacji potrzeb i większej kontroli nad postępami ucznia, a także potęguje jego 7 zaangażowanie i motywację . Zarządzanie wiedzą w relacjach mistrz – uczeń powinno opierać się na określeniu, co uczeń wie i czego chce się nauczyć. Ważne są przy tym wyznaczone cele, marzenia, oczekiwania oraz wspólne zidentyfikowanie słabych i mocnych stron ucznia. Kolejny etap to wypracowanie ścieżek samorozwoju i ugruntowanie świadomości zagrożeń i szans, wypływających z ewentualnie obranej strategii. Postępy powinny być kontrolowane i wzmacniane przez mistrza poprzez częste rozmowy, ściśle związane z wymianą wiedzy (głównie ukrytej), jej rozwijaniem i kreowaniem nowej (odkrywanie prawdy o sobie i otaczającym świecie). Aby dialog mistrza z uczniem był owocny, relacja powinna się opierać na zasadzie by mistrz uczył tak, jakby nie 8 uczył . Oznacza to, że rola mistrza powinna być ograniczona do inspiracji oraz stymulacji procesów myślowych i 6 Scenariusze rozwoju pomorskiej edukacji, 2010, Foresight Pomorze 2030, IBnGR, Gdańsk 7 S. Karwala, 2007, op.cit. 8 M. Buber, cyt. za: K. Olbrycht, op. cit. Usługa współfinansowana w 85% ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego działań ucznia, który, w oparciu o przekazywaną wiedzę, będzie w stanie prowadzić świadome samodoskonalenie siebie. Mistrz powinien przy tym budować krytycyzm i w żadnym wypadku nie narzucać swoich poglądów czy wartości. Niezbędne przy tym jest, by uczeń wiele wymagał od siebie i innych oraz miał 9 odwagę stawiania pytań i drążenia problemów go nurtujących . Innym, ważnym warunkiem skutecznego zarządzania wiedzą jest liczebność uczniów, których mistrz może przyjąć pod swoje skrzydła. Powinno ich być tylu, na ile możliwe są częste, osobiste i bezpośrednie kontakty. W zależności od innych obowiązków mistrza, liczba sięgać powinna kilku do najwyżej kilkunastu uczniów. Spotkania zaś powinny odbywać się co najmniej raz w tygodniu (po dwie, trzy godziny), tak by dynamizacja rozwoju osobistego mogła zostać utrzymana. Najpoważniejsze trudności, na jakie można natrafić przy zastosowaniu modelu opartego na relacjach mistrz – uczeń, mają charakter ekonomiczny i personalny. Zinstytucjonalizowanie go wymaga bowiem środków finansowych i prawdziwych mistrzów, znających się na swoim fachu. Kolejnym problemem mogą okazać się wygórowane oczekiwania względem mistrza, którego uczeń może chcieć obarczyć zaprogramowaniem jego sukcesu. O tym problemie wspominał m.in. Adrian Migoń w swoim wystąpieniu. Rozwiązaniem tego jest więcej czasu poświęconego na etap dopasowania do indywidualnych preferencji obu stron. Główne obszary problemowe w relacji mistrz – uczeń można określić w następujący sposób: • • • osobista (więź emocjonalno-motywacyjna); intelektualna (przekazywana wiedza oraz podobne zainteresowania); organizacyjna (np. forma i częstotliwość spotkań). Uwzględnienie tych płaszczyzn w relacji mistrz-uczeń w dzisiejszej szkole jest trudnym wyzwaniem, gdyż głównym problemem systemu edukacji jest brak indywidualizacji. Dlatego wszelkie zmiany powinny iść w kierunku wsparcia tworzenia dobrego klimatu do nawiązywania dobrej relacji między uczniami a nauczycielami/tutorami/coachami/mentorami. Na IV spotkaniu PST ds. wysokiej jakości kształcenia zawodowego i ustawicznego podjęto próbę przeanalizowania metod, które indywidualizację umożliwiają. OBSZARY DO USZCZEGÓŁOWIENIA NA JAKIM ETAPIE DANA METODA PRZYNOSI NAJLEPSZE SKUTKI? Dynamicznie zmieniające się otoczenie oraz potrzeby gospodarki opartej na wiedzy zmuszają do ciągłego podnoszenia jakości kształcenia, tak by sprostać współczesnemu wyzwaniu kreowania liderów. Liderów świadomych siebie, przedsiębiorczych, gotowych wziąć odpowiedzialność za siebie i swoją przyszłość. Celem jest zatem uwolnienie drzemiących w każdym człowieku możliwości i ukrytej głęboko wiedzy. Rozwiązaniem, mogącym sprostać temu wyzwaniu jest mentoring, który miałby za zadanie wspierać i dynamizować proces kształcenia. 9 E. Chmielecka, Dobre obyczaje w nauczaniu, http://akson.sgh.waw.pl/gazeta/artykul.php?id=529 Usługa współfinansowana w 85% ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Mentoring jest zindywidualizowaną formą kształcenia opartą na relacjach mistrz – uczeń. Jego głównym założeniem jest pomoc ludziom w stawaniu się takimi, jakimi chcą się stać. Dlatego ważnym elementem jest tu wsparcie oraz inspirowanie ucznia. Wynika to z podstawowego spostrzeżenia – wiedza fachowa i umiejętności techniczne nie są wystarczającymi elementami, które należy przekazać młodemu człowiekowi, aby ten mógł świadomie i skutecznie podążać drogą samorozwoju. Uczeń/osoba rozwijająca się potrzebuje mistrza, który pomoże wydobyć wiedzę ukrytą, rozwinąć kompetencje społeczne i osobiste oraz uświadomić kierunek, w którym chce się podążać. Kreowanie świadomych liderów, którzy będą mistrzami dla kolejnych uczniów, opiera się przede wszystkim na indywidualnym podejściu, pełnym zaufania, szczerości i otwartości. To wspólna wędrówka, podczas której mentor nie narzuca swojego kierunku i nie daje gotowych odpowiedzi, ale inspiruje i pomaga odkryć własne pragnienia. Przekazuje też podstawową wiedzę o tym, jak samemu się rozwijać i doskonalić. Dlatego można wyznaczyć jego dwa elementy: konstruktywne dialogi oraz formułowanie konkretnych celów. Wydaje się szczególnie istotnym oparcie tej wartościowej więzi na rozmowie, która jest kluczem do zrozumienia siebie i innych. Mentoring w szkolnictwie musi także być ukierunkowany na bardziej konkretne zadania, ściśle dotyczące obranej przez ucznia drogi. Podsumowując, mentoring korzysta z wielu metod nauczania, choć akcent kładzie wyraźnie na dyskusję. Wszechobecny dialog z rozbudowaną informacją zwrotną i otwartość na indywidualne potrzeby studenta pomagają w doborze pozostałych metod. Szczególnie pomocne, ze względu na wagę ścieżki praktycznej i rozwoju kompetencji, są metody aktywizujące, w których dzielenie się wiedzą jest ściśle powiązane z praktyką. Kształcenie powinno zmierzać do realizacji celu uwzględniającego odpowiedzi na trzy pytania: 1. Czego mam się nauczyć? 2. Jak mam się uczyć? 3. Jak sprawdzę, czego się nauczyłem? Wiedza powinna dotyczyć wielu obszarów związanych z uczeniem się, jak np. działania umysłu i pamięci, technik przyswajania wiedzy itp. Ważna jest przy tym indywidualizacja kształcenia, która pozwala rozpoznać styl uczenia się ucznia już na bardzo wczesnym etapie i dostosować tempo oraz dydaktyczne metody pracy. Ułatwia to komunikację, pogłębia świadomość dokonywanych postępów, aktywizuje własny potencjał i ogranicza frustrację. Nie trzeba wówczas stosować metod „kija i marchewki”, ale uruchamiając wewnętrzną motywację nauczyciel staje się odciążony. Ludzie w dowolnym wieku mogą nauczyć się dosłownie wszystkiego, jeżeli pozwoli im się zastosować własny 10 styl nauki i wykorzystać swoje mocne strony . Świadomość zróżnicowania stylów przyswajania wiedzy, jest kluczowym elementem, który pozwala dobrać właściwą technikę kształcenia i stosowanie jej przez nauczycieli, jak i przez samych uczniów i mentorów. 10 B. Prashing, The Power Of Diversity, David Bateman, Auckland 1998 za: G. Dryden, J. Vos, Rewolucja w uczeniu w: S. Karwala, 2007, op. cit. Usługa współfinansowana w 85% ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Program kształcenia (w tym mentoringu) powinien obejmować identyfikację stylu uczenia się i pracy (np. poprzez testy) dokonywaną na początku współpracy z mentee tak, by możliwe stało się wyszukanie i zastosowanie odpowiednich metod nauczania i uczenia się nie tylko w ramach trwania programu, ale przez całe życie. Równie istotna, obok świadomości stylów przyswajania wiedzy, jest świadomość poziomu wszystkich rodzajów inteligencji, która wymusza indywidualizację kształcenia oraz zwiększa perspektywy rozwoju ucznia poprzez identyfikację jego szans i możliwości. Rozwój ucznia należy postrzegać jako osiąganie mistrzostwa osobistego, dlatego ważne jest wszechstronne kształcenie, umożliwiające odkrywanie i rozwijanie jego potencjału, w tym ustawiczne rozwijanie kompetencji społecznych i osobistych. Dlatego też kształcenie na każdym etapie życia powinno obejmować przede wszystkim programy pogłębiający samoświadomość (samowiedzę – w jakim celu to robię?) oraz świadomość otoczenia (Jak ja wpływam na otoczenie? Jak otoczenie wpływa na mnie? Jakie to przynosi skutki?). Najlepiej uczymy się przez doświadczenie, zatem najlepszymi metodami są metody aktywizujące obie półkule 11 mózgowe, nasze zmysły, nasze emocje . Rysunek. Efektywność różnych sposobów uczenia się 10% z tego, co przeczytamy 20% z tego, co usłyszymy 30% z tego, co zobaczymy 50% z tego, co zobaczymy i usłyszymy 70% z tego, co powiemy 90% z tego, co powiemy i zrobimy Źródło: http://www.thelearningweb.net/chapter02/page100.html Najlepsze sposoby uczenia oparte są na tym, co mówimy (70%) oraz na tym, co mówimy i robimy (90%). Mówienie i działanie niewątpliwie angażuje największą ilość zmysłów oraz rodzajów inteligencji i są w przeważającej mierze podobne do tych, dzięki którym zdobywaliśmy wiedzę o świecie, gdy byliśmy dziećmi – nauka przez doświadczenie. Dyskusja jest bardzo ważnym i generalnie prostym sposobem aktywizacji. Pełni ona rolę poznawczą, odkrywczą, aktywizującą i inspirującą. Jest ona pewnego rodzaju celebracją, w której, poprzez konfrontację opinii oraz 11 M. Żylińska, 2013, Neurodydaktyka. Nauczanie i uczenie się przyjazne mózgowi, UMK Wydawnictwo Naukowe, Toruń. Usługa współfinansowana w 85% ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego poglądów, możliwe staje się odkrywanie siebie i pogłębianie wiedzy na temat poruszanych w dyskusji zagadnień. Metoda ta pobudza do myślenia, skłania do głębszej refleksji i działania. Ponadto pozwala na rozwijanie umiejętności komunikacyjnych (aktywne słuchanie, mówienie, sposób formowania myśli, argumentowanie i inne). Dyskusja to bardzo elastyczna metoda, która nie tylko umożliwia wymianę myśli i doświadczeń, ale pozwala również na implementację wielu innych metod, takich jak np. burza mózgów czy 12 coraz popularniejsze - mapy myśli . Należy jednak podkreślić, że dialog czy dyskusja przyniosą oczekiwane efekty tylko w przypadku aktywnego współudziału i chęci uczniów. Jakość dyskusji jest bowiem sumą wkładu i zaangażowania każdej osoby. Warto więc uświadamiać o jej roli, budować pewność siebie uczestników oraz ich motywację poprzez otwartą i życzliwą informację zwrotną, a także doceniać i brać pod uwagę każdy głos. Indywidualizacja oraz otwartość na sugestie dotyczące np. poruszanego problemu i formy przebiegu dyskusji, podniesie także poczucie swobody i komfortu uczestników dyskusji. Każdy człowiek ma przecież inny styl rozmowy, w innych momentach może odczuwać niepewność i skrępowanie. Inną metodą indywidualizacji wsparcia rozwoju jest profesjonalny coaching. Jest on metodą rozwojową, która pomaga jednostkom w osiąganiu celów w życiu zawodowym i osobistym, a organizacjom w osiąganiu rezultatów poprzez rozwój kluczowych ludzi i zespołów. Coaching jest procesem, w którym coach – poprzez obserwację, stawianie celów i zadań oraz regularne udzielanie informacji zwrotnych i trenowanie nowych zachowań wspiera klienta w rozwoju. Coaching polega przede wszystkim na komunikacji, czyli porozumiewaniu się, przekazywaniu myśli, udzielaniu wiadomości. Bez niej, bez umiejętności słuchania, zadawania pytań, rozpoznawania komunikatów niewerbalnych, udzielania informacji zwrotnych i wielu innych elementów coach nie byłby w stanie pomóc klientowi w osiąganiu celów. Coache są nauczeni słuchania, obserwowania i przystosowywania własnego podejścia do indywidualnych potrzeb klienta. Dążą do wydobycia rozwiązań i strategii z wnętrza klienta. Wierzą, że klient jest z natury kreatywny i pełen pomysłów. Zadanie coacha polega na wydobyciu tych umiejętności, zasobów i kreatywności, 13 które klient już posiada . Czym jest coaching w edukacji? Procesem rozwoju, gdzie nauczyciel, pełniący również rolę coacha, nawiązuje relację z klientem-uczniem i stymuluje go do podjęcia decyzji o rozwoju. Spośród wszystkich kompetencji coacha, w edukacji najistotniejsze są te, dotyczące efektywnego komunikowania oraz wspierania procesu uczenia się i osiągania rezultatów. Nauczanie z wykorzystaniem narzędzi coachingowych zmienia postrzeganie relacji nauczyciel-uczeń na bardziej partnerską. Nauczyciel staje się partnerem relacji, przyjaznym, ciekawym i inspirującym towarzyszem edukacyjnej podróży, w której uczeń ma wpływ i współdecyduje o celu i tempie realizacji zadań, ma możliwość pracy zgodnie z indywidualną strategią uczenia się i ma poczucie, że jest wyjątkowy. 12 http://www.mapy-mysli.com/galeria-map-mysli.html 13 A. Brzosko, M. Ulasińska, 2014, „Coaching w edukacji - komu służy? Po co się to robi? Jak może to zmienić pomorską edukację? Praktyczne sposoby, w których pomoc coacha rozwiązuje problem.”, ekspertyza przygotowana na potrzeby IV spotkania PST ds. wysokiej jakości kształcenia zawodowego i ustawicznego, 3.06.2014, Gdańsk. Usługa współfinansowana w 85% ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Korzyści dla ucznia: wzmocnienie poczucia własnej wartości, rozwinięcie umiejętności samodzielnego uczenia się i samokontroli, gotowość do podejmowania ryzyka, rozwinięcie myślenia krytycznego, refleksyjnego i analitycznego, wzrost motywacji do nauki, postępy w nauce, mniejszy stres, rozwijanie inteligencji emocjonalnej i nabywanie kompetencji życiowych, gotowość do rozwijania mocnych stron w różnych rolach zawodowych, osobistych i społecznych, wzrost zaufania do nauczyciela i pogłębienie kontaktu. Korzyści dla nauczyciela: zwiększone poczucie skuteczności: nauczyciele czują, że mogą wpływać na zmiany, zwiększona motywacja, większe zaangażowanie w obserwowanie dowodów zmian wywołanych przez wykorzystanie coachingu, nabycie umiejętności identyfikacji i wzmacniania indywidualnych możliwości własnych oraz uczniów/uczestników procesu edukacji, umiejętność indywidualnego podejścia do uczniów na podstawie rozpoznanych cech osobowości, temperamentu, stylu uczenia i systemu reprezentacji, umiejętne korzystanie z wybranych zasobów w zakresie coachingu. Korzyści dla rodziców: wzrost zaangażowania i motywacji uczniów i nauczycieli, rozwój w zakresie umiejętności wspierania dziecka w nauce, lepsze rozumienie sytuacji dziecka w szkole, wzrost współpracy i pogłębienie relacji z nauczycielem, pogłębienie świadomości procesów i kryzysów rozwojowych, którym podlega dziecko w danym czasie. Korzyści dla szkoły: wzmocnienie kultury wzajemnego uczenia się i współpracy, szybkie korygowanie błędów, ustawiczne doskonalenie kompetencji i podnoszenie jakości wykonywanej pracy, poprawa wizerunku – szkoła, jako instytucja ucząca się, lepsza komunikacja oraz współpraca z kolegami z pracy, uczniami, osobami z lokalnego środowiska, wykorzystywanie komunikatów zwrotnych i interpretowanie zdarzeń mających miejsce w szkole i środowisku, pogłębienie refleksji i odważne inicjowanie dialogu, wspieranie indywidualnej ścieżki rozwoju uczniów, nauczycieli i innych pracowników sektora edukacyjnego. Coaching wykorzystywany może być również przez psychologów i doradców szkolnych w indywidualnej pracy z uczniami o szczególnych potrzebach psychologiczno-pedagogicznych. Wreszcie trzecia metoda aktywizacji i rozwijania motywacji wewnętrznej to tutoring. Tutoring jest metodą edukacji zindywidualizowanej, która opiera się na bezpośrednim spotkaniu tutora z uczniem. Wzmacnia poszukiwania ucznia, któremu towarzyszy tutor - mądry nauczyciel, służący radą i potrafiący umiejętnie 14 wyznaczyć szlak poszukiwań . Początkowo tutoring był praktykowaną w znanych uczelniach brytyjskich (Oxford, Cambridge) metodą pracy akademickiej profesora ze studentem, gdzie ten pierwszy pomaga temu drugiemu zaplanować rozwój, a następnie wspiera i czuwa nad realizacją planów. Metoda tutoringu z powodzeniem wykorzystywana jest również w środowiskach nie-akademickich, w organizacjach pozarządowych, w szkołach i na różnych etapach edukacji całożyciowej. Celem ogólnym tutoringu szkolnego jest wspieranie ucznia (podopiecznego) w rozwoju i prowadzenie go do mądrości oraz dojrzałości. Cele szczegółowe to: 14 Fundacja Kolegium Tutorów we Wrocławiu http://www.tutoring.pl/kontakt Usługa współfinansowana w 85% ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego • • • lepsze poznanie samego siebie, rozpoznanie własnych talentów, uzdolnień, mocnych stron i praca na nich, kształtowanie umiejętności planowania własnego rozwoju (edukacyjnego, zawodowego i życiowego), nawiązywanie i pogłębianie relacji społecznych w szkole i poza nią. Aby zrealizować cele potrzebny jest czas, uwaga i regularne spotkania – między innymi tymi cechami tutoring wyróżnia się spośród innych metod edukacyjnych. Tutoring pomaga łączyć proces dydaktyczny z procesem wychowawczym dzięki temu, że oferuje czas i miejsce na to, aby uczeń mógł porozmawiać nie tylko o swoich sukcesach, ale i problemach, o swoich planach i marzeniach na przyszłość. Tutoring to nie kolejny przedmiot nauczania, to nie konsultacje czy korepetycje, choć tutoring może wzmacniać proces dydaktyczny. Nie ma tu ocen, zaliczeń ani dodatkowych obowiązków. Cykliczne spotkania wymagają 15 jednak woli po obu stronach, zarówno tutora, jak i podopiecznego . Tutor to nauczyciel pełniący rolę swoistego przewodnika dla ucznia (podopiecznego), który jest aktywnym partnerem sytuacji edukacyjnej i który wyraża chęć uczestniczenia w tutorialach, czyli indywidualnych spotkaniach z tutorem. Tutor ma pod swoją opieką od kilku do kilkunastu podopiecznych, z którymi spotyka się regularnie w ramach tutoriali. Nauczyciel, chcący zostać tutorem, jest do tej roli przygotowywany w ramach rocznych szkoleń prowadzonych przez Kolegium Tutorów i finansowanych przez Wydział Edukacji Urzędu Miejskiego Wrocławia. Ponadto w początkowym okresie pracy tutorzy wspierani są przez konsultantów 16 delegowanych przez Kolegium Tutorów . Tutor i jego podopieczny na początku współpracy poznają się oraz w atmosferze wzajemnego zaufania, szacunku i dialogu budują wzajemne relacje. Poznanie wychowanka, jego zainteresowań i pasji pomaga tutorowi w pracy nad rozwojem ucznia w odniesieniu do jego talentów oraz mocnych stron jego osobowości. Tutor i jego wychowanek skupiają się na wspólnym wyznaczaniu celów oraz planują działania zmierzające do ich osiągnięcia. Tutoring pozwala nauczycielowi dostrzec w uczniu to, czego nie da się zauważyć podczas lekcji, w której uczestniczy nawet do 30 osób. Dzięki tutoringowi nauczyciel lepiej poznaje wychowanka, uczy się patrzeć na świat jego oczami. Uczeń, będąc w dobrej relacji z nauczycielem, może czuć się w szkole bezpieczniej, jest dowartościowany, zauważony. Jak tutoring jest realizowany? Istotą tutoringu są indywidualne spotkania, tzw. tutoriale, odbywające się co najmniej raz w tygodniu na krótko (10-15 min.) i raz w miesiącu na dłużej (45 min.). Rozmowy z wychowankiem mogą mieć miejsce na terenie szkoły lub poza nią, w określonym czasie, np. w czasie przerw międzylekcyjnych. Tutoriale to nie tylko rozmowy i spotkania – to także obcowanie z kulturą, pokazanie uczniom jak ciekawie i wartościowo można spędzać wolny czas. Uczniowie podczas tutoriali wychodzą do kina, teatru, na spacer, 15 Tamże. 16 Tamże. Usługa współfinansowana w 85% ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego uczestniczą w różnego rodzaju warsztatach. W czasie tych spotkań uczą się również tutorzy, którzy poznają zainteresowania i pasje podopiecznych. Tutoring zakłada cztery etapy współpracy: • • • • poznanie podopiecznego (jego talentów, mocnych i słabych stron, preferowanych stylów uczenia się, wartości, planów życiowych), wspólne wyznaczenie celów edukacyjnych w osiągnięciu których pomocny może być tutor i zaplanowanie działań zmierzających do ich osiągnięcia, realizację przyjętego planu współpracy, podsumowanie efektów współpracy tutorskiej. Jakie korzyści płyną z tutoringu? • • • • • uczeń ma stworzone warunki i pomoc do wszechstronnego rozwoju, może regularnie spotykać się z nauczycielem – tutorem, który ma czas zarezerwowany tylko dla niego i traktuje go jako indywidualność, na spotkaniach uczeń może, między innymi dzięki wykorzystaniu testów czy ćwiczeń, poznać swoje uzdolnienia i predyspozycje, co ułatwia planowanie dalszej drogi edukacyjnej i zawodowej, tutor może pomóc uczniowi w wyznaczaniu celów na przyszłość oraz towarzyszyć w ich realizowaniu – zarówno uczniowi uzdolnionemu, jak i temu, który boryka się z różnego rodzaju trudnościami, nauczyciel ma możliwość lepszego poznania i współpracy z uczniem. Tabela. Mentor, tutor, coach – specyfika i najważniejsze cechy Mentor Tutor Coach ekspert, który pokazuje w jaki sposób uczeń powinien się rozwijać, który dzieli się wiedzą i doświadczeniem opiekun, wychowawca, odkrywca talentów, dba o całościowy rozwój, wskazuje kierunki rozwojowe, poszerza perspektywy trener, specjalista, który pokazuje w jaki sposób osiągnąć rezultaty, dzięki zadawaniu pytań i motywowaniu oraz pobudzaniu do refleksji CO WAŻNE? CO WAŻNE? CO WAŻNE? INSPIRACJA, PRZYWÓDZTWO, PRZEKAZ OPARTY NA DIALOGU RELACJA, OBECNOŚĆ, ROZMOWA, POSZUKIWANIE I ZASTOSOWANIE ROZWIĄZAŃ NADAJĄCYCH SENS ŻYCIU DIAGNOZA MOCNYCH I SŁABYCH STRON ORAZ ZAPLANOWNIE KONKRETNYCH DZIAŁAŃ Źródło: B. Szulc, Tutoring w edukacji, prezentacja przygotowana na potrzeby IV spotkania PST ds. wysokiej jakości kształcenia zawodowego i ustawicznego, 3.06.2014, Gdańsk. Usługa współfinansowana w 85% ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Tabela. Mentor, tutor, coach – zakres celów, działania i czas trwania wsparcia Zakres celów Mentoring Tutoring Coaching szeroki: umiarkowany: wąski: nastawienie na rozwój nastawienie rozwój na kompetencji wybranych w nastawienie rozwój na wielu obszarów kompetencji, udzielanie rad oraz wsparcia w osiąganiu nawet dalekosiężnych celów obszarach, udzielanie ściśle określonych kompetencji (może być ich wsparcia osiąganiu w kilka),udzielanie wsparcia w rozwiązywaniu celów, związanych z konkretnym obszarem bieżących problemów kształcenia Wykorzystywanie wiedzy i doświadczenia osoby wspierającej rozwój mentor stopniu w dużym tutor w stopniu dużym coach w stopniu pewnym bazuje na własnych doświadczeniach bazuje na własnej wiedzy, i wiedzy, dyskutując z tutee wiedzy, wiedza różne możliwości rozwiązań, i doświadczenie coachee w konstruktywny ma znaczenie priorytetowe dyskutując różne z mentee możliwości rozwiązań sposób oceniając je bazuje na własnej jednak w poszukiwaniu rozwiązań Czas trwania długi: umiarkowany: skupiony na celach, Usługa współfinansowana w 85% ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego relacja mentoringowa czas trwania może trwać nawet to najczęściej kilka lat 6-12 miesięcy w zależności zakresu od kilka lub kilkanaście spotkań Źródło: B. Szulc, Tutoring w edukacji, prezentacja przygotowana na potrzeby IV spotkania PST ds. wysokiej jakości kształcenia zawodowego i ustawicznego, 3.06.2014, Gdańsk. REKOMENDACJE Najlepsze zastosowanie metod coachingu, mentoringu i tutoringu w systemie kształcenia i doradztwa całożyciowego w województwie pomorskim: Coaching: • • • • • • • • • • włączenie metod coachingowych jako jednej z podstawowych metod nauczania podczas np.: godzin wychowawczych, zajęć z metod uczenia się, rozwoju osobistego itp. korzystanie z dobrych praktyk w sferze coachingu dla biznesu i przenoszenie ich na grunt relacji szkolnych podwyższenie samoświadomości nauczycieli i edukatorów poprzez umożliwienie im odbywania sesji coachingowych rozwijanie świadomości nauczycieli w zakresie wykorzystania narzędzi coachingowych w procesie nauczania, doradzania oraz komunikowania z rodzicami coaching dla rodziców – warsztaty z rodzicami, zmiana charakteru w celu lepszej współpracy dla dobra ucznia, zmiana charakteru spotkań na bardziej partnerskie systematyczne rozwijanie kompetencji nauczycieli pod kątem kluczowych kompetencji coachingowych tj. efektywnego komunikowania oraz wspierania procesu uczenia się i osiągania rezultatów spotkania informacyjne promujące metody coachingowe w edukacji – dla różnych grup odbiorców wsparcie przedsiębiorców, UMWP, ośrodków badawczych, parków naukowo-technologicznych na rzecz rozwijania metod coachingowych w edukacji pierwsze kroki: znalezienie szkół, ośrodków, które wykorzystują coaching – stworzenie katalogu dobrych praktyk; grupy wsparcia, koła na uczelniach wyższych i niższych w ramach kół studenci, uczniowie pokazują, czego oczekują i w ten sposób zarażają nauczycieli (działania oddolne) wprowadzenie coachingu na studiach wyższych pedagogicznych, studiach zawodowych Mentoring: Usługa współfinansowana w 85% ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego • wprowadzenie mentoringu do szkół – przeszkolenie nauczycieli – nauczyciele także potrzebują mentorów • podejmowanie działań rozwijających dialog i partnerstwo – praca nad budowaniem relacji mistrzuczeń; wdrażanie młodych nauczycieli w metody mentoringowe • faktyczna a nie pozorna indywidualizacja kształcenia • godzina wychowawcza jako początek idei mentoringu – przeszkolenie nauczycieli • 1 godzina tygodniowo w szkole średniej dla uczniów – propagowanie idei • poszukiwanie kandydatów na mentorów, nadawanie im statusu mentorów, zróżnicowanie i dopasowanie mentorów do uczniów Tutoring: • stworzenie systemu projektów tematycznych dla uczniów już na poziomie wczesnoszkolnym – każdy uczeń może sobie wybrać projekt, który go interesuje; tutor pomaga w bardziej świadomym wyborze projektu; historia uczestnictwa zapisywana jest na karcie ucznia (karta predyspozycji dla uczniów); nie jest ona tożsama z opinią psychologiczno-pedagogiczną • pilotaż systemu projektów tematycznych w kilku szkołach – przeszkolenie tutoringowe dla nauczycieli; w dłuższym okresie – całe województwo – baza informatyczna i baza wymiany projektów; w każdym kolejnym roku baza projektów jest coraz większa i jest większy wybór dla uczniów; eliminowane są projekty słabo oceniane przez uczniów, promowane – dobrze ocenione • wprowadzenie tutoringu do szkół – umożliwienie wyboru tutorów przez uczniów; promowanie oddolnych inicjatyw młodzieży; przeszkolenie nauczycieli, którzy najlepiej znają swoich uczniów i ich środowisko rodzinne • zmiana roli wychowawcy, który mógłby pełnić rolę tutora • spotkania z uczniami i rodzicami promujące ideę tutoringu • spotkania wykładowców szkół wyższych z nauczycielami szkół zawodowych – tutoring nauczycielski. Usługa współfinansowana w 85% ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
