Testy do badania dojrzałości szkolnej. Ich przydatność w pracy

Testy do badania dojrzałości szkolnej.
Ich przydatność w pracy nauczyciela nauczania zintegrowanego.
Zagadnienie dojrzałości szkolnej stanowi od dawna przedmiot zainteresowań zarówno
pedagogów, jak i psychologów. Opracowano szereg testów, które służą do badania dojrzałości
szkolnej. Zawierają one zadania, które są odpowiednio dobrane. Testy te stosuje się
indywidualnie i grupowo. Do badania dojrzałości szkolnej stosuje się m. in. test dojrzałości
szkolnej opracowany przez Barbarę Wilgocką-Okoń, metodę obserwacji i metodę obserwacji
skróconej opracowaną przez Alinę Szemińską, test Terman-Merril, test Wekslera, test BenderKopitz i wiele innych, które wymieniły w rozmowie z nami panie z Poradni WychowawczoZawodowej. Dowiedziałyśmy się, że ich poradnia obecnie nie stosuje testów do badania
dojrzałości szkolnej. Jednak udostępniono nam test dojrzałości szkolnej Barbary WilgockiejOkoń.
Test dojrzałości szkolnej Barbary Wilgockiej-Okoń składa się z karty informacyjnej o
badanym dziecku (warunki domowe, zdrowie dziecka); kwestionariusza do obserwacji dziecka a
szczególnie jego zachowania podczas badań, tabel, a następnie zadań do badania indywidualnego
i zbiorowego. Dziecko w badaniu zbiorowym ma do rozwiązania 33 zadania.
Celem zadania z samochodami jest wprowadzenie dziecka do badań. Dziecko ma znaleźć
na obrazku największy samochód. Zadania od 1 do 12 należą do grupy zadań badających
funkcjonowanie procesu porównywania i różnicowania przedmiotów. W zadaniach od 1 do 4
dziecko porównuje obiekty w celu wykrycia wśród wielkości przedmiotów tego, który różni się
kształtem lub liczbą elementów. W zadaniach 5 i 6 dziecko porównuje przedmioty w celu
odrzucenia tego, który nie należy do danego zbioru. Jest to porównanie w celu zakwalifikowania
przedmiotów do danej kategorii. W zadaniu 7 dziecko również klasyfikuje przedmioty, ale ze
względu na ich związek ze środowiskiem miejskim i wiejskim. Zadania 8 do 12 są to zadania
związane z porównaniem i różnicowaniem przedmiotów w celu zidentyfikowania jednego z
elementów zbioru z elementem umieszczonym w kółku.
Najbardziej skomplikowane w tej grupie jest zadanie 12. Zadanie to zawiera 15 znaków
niezbyt ostro zróżnicowanych między sobą oraz 5 jednakowych. Zadaniem dziecka jest
znalezienie znaku, który pięciokrotnie się powtarza. Dodatkowa trudność w tym zadaniu polega
na tym, że dziecko musi odnaleźć pięć jednakowych znaków, a nie jeden jak było w poprzednich
zadaniach. Wykonanie tego zadania wymaga od dziecka dobrze rozwiniętej umiejętności
spostrzegania, a także prawidłowego porządkowania czynności.
Dalsze dziewięć zadań od 13 do 21 sprawdza przebieg analizy i syntezy oraz motoryki i
związaną z nimi umiejętność odwzorowywania. Proces odwzorowywania jest skomplikowany i
składa się on z kilku czynności takich jak: wyodrębnienie elementów znaku, połączenie ich
ponownie w jedną całość, wreszcie odtworzenie znaku graficznego. Przy odwzorowaniu
przedmiotu ważna jest umiejętność prawidłowego spostrzegania oraz odpowiedni stopień
rozwoju ruchów. W przypadku pisania jest to odpowiedni rozwój mięśni szkieletowych, które
odgrywają zasadniczą rolę w motoryce ręki. Zadania 22, 23, 24 badają umiejętność analizy i
syntezy wzrokowej. Dziecko spośród wielu elementów ma skreślić te, które składają się na jakąś
1
prostą figurę, np. łódeczkę lub ptaka. Dziecko musi dokładnie zaobserwować, z jakich elementów
zbudowana jest np. łódeczka.
Dalsza seria zadań dotyczy elementów wiedzy matematycznej. Zadanie 25 wymaga
znajomości pojęcia „więcej” oraz abstrahowania ilości elementów od ich jakości, a więc układu i
wielkości. Dziecko ma za zadanie skreślić wiaderka, których jest więcej, przy czym są one
mniejsze od tych, z którymi dziecko je porównuje. Zadania od 26 do 29 wymagają od dzieci
ujmowania ilości w zakresie 5 oraz dzielenia na dwie równe części. Zadania od 30 do 33 polegają
na porównaniu dwu zbiorów równo lub różnolicznych. W zadaniu 31 dziecko ma porównać zbiór
czapeczek i zbiór misiów oraz określić te misie, dla których brakuje czapeczek.
W drugiej części testu znajdują się zadania przeznaczone do badania indywidualnego.
Pierwsza grupa zadań od 34 do 40 bada rozumowanie krytyczne oparte na płaszczyźnie
percepcyjnej i symbolicznej. Dziecko ma wykryć nieprawidłowość w rysunkowym
przedstawieniu znanego mu przedmiotu np. w rysunku zająca, któremu brak oka. Zadaniem
dziecka jest wskazanie, na czym polega błąd w rysunku, a to wymaga od dziecka umiejętności
krytycznego myślenia. Zadanie 41 to szachownica, na której znajdują się w różnym układzie
trójkowe, czwórkowe i piątkowe zbiory kółek. Badane dziecko ma najpierw zidentyfikować
zbiory trójek i skreślić je czerwona kredką. W zadaniu tym sprawdza się czy dziecko rozumie
pojęcie liczby niezależnie od układu.
Zadania od 42 do 44 badają myślenie przyczynowo-skutkowe. Są to historyjki obrazkowe,
składające się z trzech, czterech i pięciu obrazków. Dziecko ma za zadanie ułożyć historyjki wg
kolejności. Polecamy dziecku opowiedzieć to, co widziało na obrazkach. Dziecku wolno wybrać
jedną z trzech historyjek. Opowiadania nie podlegają punktowaniu. Ma ono zorientować
badającego o zasobie słownictwa dziecka, jakie są możliwości swobodnego wypowiadania się
dziecka, a także czy dziecko nie posiada wad wymowy.
Zadania dotyczące myślenia przyczynowo-skutkowego zamykają badania rozwoju
dziecka. Dziecko za każde dobrze rozwiązane zadanie otrzymuje jeden punkt, tym samym
otrzymując odpowiednią liczbę punktów, które umieszcza się w tabeli „Zestawienie wyników”.
Oblicza się uzyskaną liczbę punktów i sprawdza w tabeli wyników, gdzie punkty od 34 do 43
oznaczają wysoki poziom gotowość do szkoły; 14 do 33 dobry poziom gotowości do szkoły; 7 do
13 dostateczny poziom gotowości do szkoły; 0 do 6 niedostateczny poziom gotowości do szkoły.
Następnym testem, do którego również udało nam się dotrzeć jest Test Bender-Kopitz.
Test ten ma trojakie zastosowanie:
pierwsze drugie trzecie -
jako metoda pomiaru dojrzałości percepcji i koordynacji wzrokowo-słuchowej
jako metoda badania percepcji układów spoistych na wskutek uszkodzeń mózgu
jako metoda badania przystosowania emocjonalnego.
Test Bender-Kopitz posiada 9 figur i badane dziecko powinno przerysować te figury w takiej
postaci, w jakiej je zaprojektowano. Badający analizuje przerysowane figury w takiej postaci, w
jakiej je zaprojektowano, ze względu na ich kształt, szczegóły w połączeniu częściami, rotacje.
2
Test składa się z następujących figur
1)
2)
3)
4)
5)
6)
3
7)
8)
9)
Jeśli badamy tym testem przystosowanie emocjonalne, kładziemy nacisk na wielkość
rysunków, ich układ i rozmiar na papierze, grubość linii ołówka. Ten test ma również
zastosowanie do badania dojrzałości szkolnej.
W książce Aliny Szemińskiej została dokładnie przedstawiona metoda obserwacji
stosowana do badania dojrzałości szkolnej dzieci przed zapisami do szkoły podstawowej.
Autorka przedstawiła również skróconą metodę obserwacji. Metoda obserwacji musi być
stosowana przez dwie osoby; osobę prowadzącą zajęcia i osobę prowadzącą obserwację. Aby
można było zastosować tę metodę osoba prowadząca obserwację musi posiadać Arkusz
obserwacyjny dziecka. W Arkuszu obserwacyjnym zawarte są dane na temat dziecka, jego
wyglądu zewnętrznego i zachowania się dziecka. Zachowanie dziecka bada się podczas zajęć
4
grupowych i indywidualnych. Metodą tą bada się grupę pięcioosobową lub sześcioosobową.
Wtedy osoba prowadząca obserwuje troje dzieci, a obserwator pozostałą dwójkę lub trójkę dzieci.
Przed takimi zajęciami salę należy odpowiednio przygotować. Przede wszystkim musi być wolna
przestrzeń do zabaw ruchowych.
Zajęcia grupowe składają się z następujących zadań
1) Rysunek na podany temat
Dziecko ma za zadanie narysować rysunek przedstawiający chłopca i dziewczynkę
lepiących bałwanka. Obserwator w tym czasie obserwuje zachowanie się dziecka podczas
pracy, a także, którą ręką dziecko rysuje;
2) Rysunek wg wzoru (odwzorowanie)
Dziecko otrzymuje wzór szlaczka, który ma odwzorować na czystej kartce papieru.
Dziecko musi dobrze rozumieć treść polecenia, umieć się mu podporządkować, a także
obserwator obserwuje, czy dziecko umie starannie pracować, mimo że czynność jest
monotonna;
3) Układanka obrazkowa z pociętych kawałków
W zadaniu tym ujawnia się zdolność do skupienia uwagi, a zwłaszcza wytrwałości w
pokonywaniu trudności, nastawienie na dobre wykonanie zadania do końca. Prowadzący
zajęcia ma w kopertach przygotowane 8-9 obrazków, pociętych na sześć części, 5-6
obrazków łatwiejszych (lalka, kot, ule, mak, motyl, auto) i 3-4 trudniejsze (lis, dom,
miska). Dziecko otrzymuje kopertę z łatwiejszym obrazkiem pociętym na kawałki i jego
zadaniem jest ułożyć ten obrazek. Następnie otrzymuje trudniejszy obrazek. Obserwujący
notuje w arkuszu, jaki obrazek otrzymało dziecko i szczególnie uważnie obserwuje to
dziecko, które ma kłopoty z układaniem obrazka.
Dzięki tym zadaniom zdobywamy informację o rozwoju intelektualnym dziecka.
Zdolność ujmowania stosunków przestrzennych jest ważna w nauce czytania i pisania.
Układanka obrazkowa z wyciętych części wymaga od dziecka dokładnego spostrzegania
kształtów i uwzględnienia kierunku. W rysunku dziecko musi uwzględnić wielkość.
Odwzorowanie form abstrakcyjnych pozwala na dokładniejsze zaobserwowanie trudności
ujmowania stosunków przestrzennych. Analiza i synteza wzrokowa występuje w zasadzie w
każdym zdaniu odwołującym się do spostrzegania. Najlepiej ujawnia się to w układance, gdzie
konieczne jest wyodrębnienie szczegółów każdej części (analiza), aby na tej podstawie dokonać
syntezy. Po wykonaniu każdego z zadań ocenia się dziecko nie za pomocą punktów, lecz liter A,
B, C, D. A – bardzo słabe wykonanie zadania (2); B – słabe wykonanie zadania (3); C – dobre
wykonanie (4); D – bardzo dobre wykonanie zadania (5). Dzięki temu możemy porównać poziom
wykonania różnych zadań. Następne zadanie to zabawa ruchowa, podczas której badamy
sprawność ruchową i manualną dziecka.
Druga część to zajęcia indywidualne, które mają charakter rozmowy z dzieckiem. Ważne
jest, aby stolik, przy którym odbywa się rozmowa z dzieckiem był dostatecznie oddalony od
miejsca, gdzie pozostają inne dzieci.
Przeprowadza się pięć zajęć indywidualnych:
1) Opis obrazka
Prowadzący przekazuje dziecku obrazki. Może być ich kilka. Pyta dziecko, który z
obrazków najbardziej mu się podoba. Jeśli dziecko wybierze obrazek, prosi, aby dziecko
dobrze przyjrzało się obrazkowi i opowiedziało, co na nim widzi.
5
Dzięki temu zadaniu badamy wskaźnik zdolności rozumienia związków i zasadniczej
akcji na podstawie szczegółów obrazka. Obserwujemy mowę dziecka, sposób
wypowiadania się oraz ewentualną wadę wymowy.
2) Rozmowa kierowana
Badający zadaje dziecku wcześniej przygotowane pytania, dotyczące jego imienia i
nazwiska, wieku, miejsca zamieszkania, zawodu rodziców.
Dzięki rozmowie obserwujemy u dziecka sposób wypowiadania myśli, zasób słownictwa i
ewentualną wadę wymowy. Ważna jest odpowiedź dziecka na pytanie zmuszające do
porównywania (czym różnią się pory roku).
3) Zadanie trzecie to liczenie
Dzieci otrzymują niewielkie przedmioty do liczenia: guziki, kasztany, kredki, patyczki.
Pierwsze zadanie to liczenie przedmiotów. Sprawdzamy czy dziecko potrafi liczyć i do ilu
liczy bezbłędnie. Zadanie drugie polega na podaniu liczby przedmiotów. Kładziemy przed
dzieckiem 25 patyczków i pytamy: „Ile jest patyczków?”. Zadanie trzecie – dodawanie.
Kładziemy przed dzieckiem patyczki mówiąc: „policz ile to jest, a ile będzie, gdy do
dwóch dodasz jeszcze jeden patyczek?”. Odpowiedź podobnie jak przy poprzednich
zadaniach notujemy w arkuszu. Zadanie czwarte – odejmowanie. Dajemy dziecku
patyczki i pytamy: „Policz ile to będzie, gdy od trzech patyczków odejmiesz jeden?”.
Po wykonaniu zadań dokonujemy oceny wg skali A, B, C, D.
4) Zadanie czwarte – zagadka obrazkowa
Zagadka obrazkowa wymaga od dziecka spostrzegawczości, ujęcia spostrzeżonych
szczegółów w ich wzajemnym powiązaniu. Zagadkę dobieramy tak, aby można było
sprawdzić, czy dziecko rozumie związki przyczynowo-skutkowe.
Dziecko otrzymuje obrazek i jego zadaniem jest odgadnięcie, gdzie poszedł pies, ptak i
człowiek.
5) Analiza słów
Dziecko ma za zadanie wydzielenie sylab i głosek w specjalnie dobranych słowach.
Dzięki temu zadaniu badamy analizę słuchową dziecka.
Zabawa dowolna. Zabawę dowolną umożliwiamy dzieciom na początku zajęć i w czasie zabaw
indywidualnych. Obserwujemy zabawę dziecka, a tym samym postawę dziecka wobec kolegów;
umiejętność współdziałania z innymi. W jakich zabawach dziecko najchętniej bierze udział; czy
samo się bawi.
Ogólna ocena stanowi podsumowanie wyników pracy dziecka w tych zajęciach, które
sprawdzają umiejętności i wiadomości potrzebne do pomyślnego startu w nauce czytania i
liczenia. Każde zadanie wykonane przez dziecko było punktowane wg skali literowej A, B, C, D.
Biorąc pod uwagę liczbę ocen A, B, C, D uzyskaną przez dziecko w czasie ośmiu zajęć ustalono
kryteria czterostopniowej ogólnej oceny określającej poziom przygotowania dziecka do nauki
szkolnej. Poziom A wskazuje na to, że przygotowanie dziecka jest słabe i nie pozwoli mu
osiągnąć wystarczających wyników w nauce. Poziom B wskazuje na to, że w przygotowaniu
dziecka do szkoły są jeszcze poważne braki wymagające pracy wyrównawczej. Poziom C
wskazuje na to, że przygotowanie dziecka do nauki w szkole jest dobre, chociaż ono może mieć
braki, na które należy zwrócić uwagę. Poziom D wskazuje na bardzo dobre przygotowanie
dziecka do nauki.
6
Metoda przedstawiona przez Alinę Szemińską nie może być traktowana jako test w
dosłownym znaczeniu, gdyż nie jest spełniony zasadniczy warunek tego testu: zachowanie
całkowicie jednakowych warunków przy rozwiązywaniu zadań. Poszczególne zadania wymagają
od dziecka złożonych czynności, nie dotyczą pojedynczej umiejętności czy zdolności. Zaletą tej
metody jest to, że dziecko podczas badania zachowuje cały czas kontakt z osobą prowadzącą
obserwację. W czasie rozwiązywania zadania dziecko może w każdej chwili zwrócić się do niej,
zapytać, poprosić o pomoc. Obserwujący może jeszcze raz wyjaśnić dziecku zadanie, dodać
otuchy, zachęcić do rozwiązywania zadania.
Test Barbary Wilgockiej–Okoń pozbawia dziecko takiej możliwości, gdzie temat zostaje
narzucony przez dorosłego, np.: „Zrób to i to; tak i tak”. Wtedy dziecko pozostaje „sam na sam”
ze swoim zadaniem. W teście tym spotykamy bardzo często polecenia: podkreśl, przekreśl;
szczególnie w badaniu grupowym. Dziecko ma narysować jakiś umowny znak obok zdania
(krzyżyk, kreskę); dotyczy to historyjek obrazkowych. Podobnie w teście Bender-Kopitz, gdzie
dziecko zostaje pozostawione samemu sobie. Daje się mu kartkę papieru, wzory dziewięciu figur
i wydaje się polecenie: „Przerysuj tak samo, jak na obrazku”. Dopiero później analizuje się
rysunek dziecka w zależności od tego, jaką sferę rozwoju się bada.
W metodzie obserwacji stworzono odpowiednie warunki umożliwiające obserwację
wykonywanych czynności przez dziecko w toku rozwiązywania zadań. Możemy zaobserwować,
w którym momencie dziecko popełnia błędy, czy je samo zauważa i w jaki sposób zachowuje się,
gdy napotyka trudności. Nie stosuje się w tej metodzie znaków umownych.
Na pewno prowadzenie badań tą metodą jest bardzo trudne, ponieważ wymaga od
nauczyciela dużej koncentracji uwagi. Nauczyciel musi obserwować każde z sześciorga dzieci,
zanotować uwagi w arkuszu, a także w odpowiedni sposób w danej chwili zareagować na
zachowanie dziecka. Pomimo to wybrałybyśmy metodę obserwacji opracowaną przez A.
Szemińską do badania dojrzałości szkolnej. Wydaje nam się, że nauczyciel, który ma we
wrześniu objąć i prowadzić klasę pierwszą, dzięki tej metodzie dobrze pozna swoich
wychowanków oraz ich reakcje w różnych sytuacjach. Na pewno ułatwi mu to pracę i będzie
mógł odpowiednio pokierować swoją pracą. Nie tylko jest ważne ile zadań dziecko wykona
dobrze i za ile punktów, czy też dobrze odwzoruje dane figury. Ważne jest to, jak ono zachowuje
się podczas zabawy, zajęć manualnych czy plastycznych i czy istnieją właściwe relacje pomiędzy
rówieśnikami. Dzięki uzyskanym informacjom można udzielić rady rodzicom dzieci, które będą
wymagały pomocy psychologa. Odpowiednia opieka ułatwi dziecku start w trudnej drodze
zdobywania wiedzy.
Nie jest łatwo dokonać oceny, który z przedstawionych testów badania dojrzałości
szkolnej jest najmniej odpowiedni do badania dzieci siedmioletnich. Z trzech przedstawionych
testów do badania dojrzałości szkolnej nie zastosowałybyśmy do tego celu testu Bender-Kopitz.
Naszym zdaniem test ten jest zbyt powierzchowny. Test ten nie może być zastosowany do
badania wszystkich elementów dojrzałości szkolnej. M. in. za pomocą tego testu nie można
zbadać społecznego przygotowania dziecka. Test opracowany przez Barbarę Wilgocką-Okoń jest
testem, który może nauczyciel zastosować do badania grupy dzieci rozpoczynających naukę w
klasie pierwszej. Badanie dziecka tym testem nie wymaga od badającego tak wielkiej
koncentracji uwagi jak przy metodzie obserwacji. Dlatego też jest łatwiejszy w stosowaniu. Z tym
że rola badającego ogranicza się do wydawania poleceń i kontroli, czy wszystkie dzieci wykonały
zadanie. Tylko w momentach, gdy istnieje potrzeba badający udziela dodatkowych wyjaśnień i
7
pomocy. Pomoc nie może dotyczyć wykonywania dalszych zadań. Wszystkie zadania dziecko
musi wykonywać samodzielnie.
Bibliografia:
1.
2.
3.
4.
5.
Bogdanowicz M. „Metoda dobrego startu”. Warszawa WsiP
Jaroszewski M.G. „Psychologia XX”. Warszawa 1974
Łobocki M. „ Metody badań pedagogicznych”. PWN Warszawa 1978
Pilch T. „Zasady badań pedagogicznych”. Wrocław Ossolineum
Zazzo R. „Metody psychologicznego badania dziecka”. P.Z.WN Warszawa 1974
(Tłumaczenie M. Mamicka; E. Lewicka)
8