Wstrząs (szok)

Wstrząs (szok)
W czasie udzielania pierwszej pomocy rannym lub chorym, którzy ulegli wypadkowi lub
nagłemu zachorowaniu, należy zwrócić uwagę, czy nie znajdują się oni w stanie wstrząsu, który
może wystąpić gwałtownie i pod wpływem nawet drobnego bodźca. Stan ten nie leczony może
stanowić poważne zagrożenie dla życia. Przez wstrząs należy rozumieć odczyn organizmu na
uraz, którego sita rażenia przekracza granicę zdolności wyrównawczych. Wskutek tego może
dojść do załamania się sił życiowych ustroju. Równocześnie z pojęciem wstrząsu używa się
nazwy wziętej z języka angielskiego „shock" - szok. Szok oznacza uraz. Wyróżnia się urazy:
mechaniczne, termiczne, chemiczne, biologiczne, popromienne (radioaktywne), psychiczne i
mieszane.
Niezależnie od tego. ze każdy z wymienionych czynników ma swoje cechy
charakterystyczne, w zasadzie przebieg każdego wstrząsu jest do siebie podobny. Potocznie
mówi się o stanie szoku w razie zadziałania urazu psychicznego, jak ból, strach, zmartwienie lub
inne niebezpieczne dla zdrowia przeżycie. Medycyna pojęcie wstrząsu znacznie rozszerza i
uzależnia od charakteru czynnika rażenia.
Wyróżnia się następujące zasadnicze rodzaje
wstrząsu: hipowo-temiczny. Sercowo pochodny, neurogenny, toksyczny, uczuleniowy i
psychiczny.
Rozpoznawanie wstrząsu i walka z nim Objawy wstrząsu są uzależnione w
zasadzie od sil działania czynnika rażącego i zdolności kompensacyjnych ustroju.
Do
zasadniczych objawów należy: bladość i oziębienie skóry, sinica warg, bladość łożyska paznokci
i bardzo wolny powrót normalnego ukrwienia po ich naciśnięciu, niepokój, strach, niechętne
udzielanie odpowiedzi na pytania, zimny kroplisty pot i dreszcze. W miarę upływu czasu
podniecenie
ustępuje i przechodzi w apatię. Mogą pojawić się zaburzenia świadomości. Tętno
ulega przyśpieszeniu i staje się coraz. trudniejsze do namacania. Oddech ulega przyśpieszeniu,
przybiera charakter powierzchownego i nierównego. Tętno na
tętnicy -promieniowej
(w okolicy nadgarstka po Stronie przy-środkowej) może być ledwie wyczuwalne. Zaleca się
wtedy sprawdzenie tętna
Rys-1. Sprawdzanie tętna
na tętnicy szyjnej
na tętnicy szyjnej, jak to przedstawia ryc.l, Dzięki małemu oddaleniu od serca i stosunkowo
dużemu przekrojowi tego naczynia tętno jest tu wyczuwanie w stanie ciężkiego wstrząsu.
Czterema palcami naciska się na szyję na wysokości chrząstki tarczykowatej tchawicy (tzw.
jabłka Adama). Następnie ustala się przyczynę wstrząsu oraz charakter urazu, a zwłaszcza bada,
czy nie doszło do uszkodzenia kręgosłupa. Do zasadniczych objawów złamania kręgosłupa
należy: niedowład i porażenie mięśni, bezwiedne oddawanie moczu i stolca, zaburzenia czucia
kończyn, ból w określonym odcinku kręgosłupa i niekiedy utrata przytomności-
Rys. 2. Ułożenie przeciwwstrząsowe
W razie zaburzeń oddychania stosuje się wentylację wspomaganą, a gdy następują zaburzenia
krążenia - przystępuje się do resuscytacji (reanimacji), poprzez bezpieczne ułożenie na boku, z
przytrzymaniem całego ciała i przywróceniem drożności dróg oddechowych przez odgięcie
głowy ku tyłowi, prowadzenie sztucznego oddychania metodą „usta-usta" oraz zewnętrznego
masażu serca, Rany opatruje się.
Jeżeli chory nie doznał urazu kręgosłupa, miednicy lub większych złamań kończyn, stosuje się
tzw. ułożenie przeciwwstrzasowe. Pacjenta układa się na plecach, a stopy i podudzia umieszcza
się na wysokości ok. 40 cm na zrolowanym kocu lub na odwróconym krześle, jak to przedstawia
ryć- 2. Przedtem stosuje się manewr zwany scyzorykiem, polegający na uniesieniu kończyn
dolnych na l m ku górze pod kątem prostym, by dokonać tzw. autotransfuzji. polegającej na
przemieszczeniu krwi z kończyn lub tułowia. Kończyn nie należy utrzymywać w pozycji
prostopadłej zbyt długo. by przemieszczona krewi trzewia nie wywierały ucisku na przeponę, co
mogłoby utrudnić oddychanie. Metody tej nie stosuje się przy poważniejszych złamaniach oraz
uszkodzeniach czaszki, klatki piersiowej lub brzucha,
Ryć. 3. Spodnie przeciwwstrząsowe (pneumatyczne)
Za granicą w celu równomiernego przemieszczenia krwi z kończyn dolnych stosuje się tzw.
spodnie przeciwwstrzasowe, które stopniowo nadmuchuje się jak materac (ryć. 3). Można ich
użyć w ramach pomocy przedlekarskiej Następnie należy zabezpieczyć chorego przed utratą
ciepła przez owinięcie kocami. Należy to wykonać tak, aby po przybyciu karetki sanitarnej
można było je bez trudu zdjąć lub umieścić chorego razem z kocem na noszach. Nie wolno
doprowadzić do przegrzania i spocenia się, gdyż wskutek rozszerzenia naczyń skórnych utrudnia
się samoistne dążenie ustroju do tzw. centralizacji krążenia, co z kolei powoduje niedokrwienie
najważniejszych narządów centralnych.
Ryć. 4. Pomoc lekarska w miejscu wypadku. Pozycja przeciwwstrząsowa, kroplówka dożylna.
Dalszym zadaniem jest zapewnienie tzw. opieki psychologicznej. Ma ona na celu uspokojenie
rannego i najbliższego otoczenia, określenie stanu zagrożenia i sposobu opieki do czasu przybycia karetki pogotowia ratunkowego. Równocześnie należy zatroszczyć się o zaspokojenie
najpilniejszych potrzeb fizjologicznych i socjologicznych. Chorego nie można
pozostawić
samemu sobie. Co 20 minut, a w razie potrzeby i częściej, należy kontrolować tętno i oddech.
Bezwzględnie zabrania się palenia i picia alkoholu, gdyż mogą mieć szkodliwy wpływ na
krążenie krwi. Nie podaje się również napojowi pożywienia, gdyż nie wiadomo, czy w szpitalu
nie zajdzie potrzeba zastosowania znieczulenia ogólnego w celu przeprowadzenia zabiegu
operacyjnego ratującego życie (zatamowanie krwawienia, zamknięcie odmy otwartej, operacje
na narządach wewnętrznych). Do ewakuacji nie należy wykorzystywać przypadkowego transportu, gdyż nie jest on przystosowany do bezpiecznego przewozu chorych i może spowodować
pogłębienie wstrząsu. W naszych warunkach karetka sanitarna powinna przybyć po ok. 15
minutach. Po przybyciu lekarza udzielający pierwszej pomocy powinien przekazać mu
najważniejsze informacje dotyczące okoliczności wypadku oraz czynności ratowniczych, które
wykonano, Po zbadaniu chorego lekarz dokonuje wlewu kroplowego środka krwiozastępczego,
stosuje środki przeciwbólowe, naczynioruchowe, nasercowe i w zależności od potrzeb
przeciwuczuleniowe. przeciwzakażeniowe itp. W stanach ciężkiego wstrząsu najlepiej będzie,
jeżeli leczeniem zajmie się lekarz anestezjolog, chirurg lub internista (ryć 4). Postępowanie
przeciwwstrząsowe na miejscu wypadku stosuje się do wyrównania zaburzonych funkcji
życiowych i w ten sposób przygotowuje do bezpiecznej ewakuacji. Natychmiastowej ewakuacji
dokonuje się tylko w wyjątkowych przypadkach, kiedy stan zdrowia chorego wymaga wykonania
zabiegu operacyjnego, jako najważniejszego Środka przeciwwstrząsowego, Wiele kontrowersji
wywołuje sprawa pomiaru zasadniczych funkcji ustroju i ciśnienia tętniczego krwi w
szczególności już w ramach pierwszej pomocy. Do tego jest nieodzowny aparat do mierzenia
ciśnienia, którym pierwsza pomoc nie dysponuje,
Na sprawę tę natęży spojrzeć
perspektywicznie. Funkcjonariusz Państwowej Straży Pożarnej staje się sukcesywnie
kwalifikowanym ratownikiem medycznym (technikiem medycznym). Przechodzi wiele szkoleń
medycznych, które powinny podwyższać jego kwalifikacje, a które często są banalizowane.
Nawet proste badania fizykalne pozwalają na właściwe prognozowanie, jeżeli zna się zarówno
początek, jak i koniec procesu ratowniczego.
W celu ułatwienia podejmowania decyzji
ratowniczych prezentuję tabelkę ilustrującą w procentach niedobór krwi krążącej lub płynów
ustrojowych oraz zasadnicze objawy chorobowe.
Tabelka prognostyczna wstrząsu
Odczyn
prawidłowy
Wstrząs
wczesny
Wstrząs
rozwinięty
Wstrząs późny
Utrata krwi
do 10 proc,
do 20 proc.
do 30 proc.
do 35 proc.
Stan
psychiczny
spokojny
niespokojny
zamroczony
nieprzytomny
Częstość
tętna
do 100/min
100-120/min 120-140/min ponad 140/min
lub
niepoliczalne
Ciśnienie
tętnicze
prawidłowe
prawidłowe
lub niższe
obniżone
obniżone
lub
nieoznaczalne
Godzinowa
zbiórka
moczu
30-50 ml
20.30 ml
10-20 ml
0-10 ml
prof. dr hab. Tadeusz BOSZKIEWICZ