Prezentacja - Instytut Ekologii Terenów Uprzemysłowionych

Otwarte seminaria 2016
Instytut Ekologii Terenów
Uprzemysłowionych w Katowicach
Bariery i pozytywne tendencje rozwoju
zrównoważonej konsumpcji w Polsce
dr Barbara Jaros
Instytut Ekologii Terenów Uprzemysłowionych
Katowice, 19 maj 2016
www.ietu.katowice.pl
Zrównoważona konsumpcja – podejście dominujące
[Kompetencje konsumentów. Innowacyjne zachowania. Zrównoważona konsumpcja, A.
Dąbrowska, F. Bylok, M. Janoś-Kresło, D. Kiełczewski, I. Ozimek, Polskie Wydawnictwo
Ekonomiczne, Warszawa 2015]
„Dlatego współcześnie coraz większego znaczenia
nabiera problem budowania kompetencji
konsumentów. Tylko świadomi i odpowiedzialni
konsumenci będą w stanie zrozumieć i realizować pięć
kluczowych zagadnień określających koncepcję
zrównoważonej konsumpcji, a mianowicie:
1) Zaspokajanie podstawowych ludzkich potrzeb, a nie
pragnień związanych z zaspokajaniem zachcianek;
2) Przedkładanie jakości życia nad warunki materialne;
Zrównoważona konsumpcja – podejście dominujące
3) Uwzględnianie cyklu życia produktów (ich wpływu na
środowisko w procesach produkcji i likwidacji) przy
podejmowaniu decyzji konsumenckich;
4) Podejmowanie wszelkich działań z myślą o przyszłych
pokoleniach;
5) Minimalizacja zużycia zasobów naturalnych,
produkcji odpadów i zanieczyszczeń”.
Minimalizacja zużycia zasobów
naturalnych, produkcji odpadów i
zanieczyszczeń
Wskaźniki Unii Europejskiej – zrównoważona
konsumpcja i produkcja [2015]
Definicja zrównoważonej konsumpcji
„Zrównoważona konsumpcja oznacza taki proces
korzystania z dóbr i usług, który zaspokaja podstawowe
potrzeby i przynosi lepszą jakość życia wraz z
równoczesnym obniżaniem zużycia zasobów
naturalnych, materiałów toksycznych oraz emisji
odpadów i zanieczyszczeń w całym cyklu życia
(produktu) tak, aby nie ograniczyć możliwości
przyszłych pokoleń do zaspokojenia własnych potrzeb”.
[Sympozjum nt. zrównoważonej konsumpcji, Oslo 1994]
Zrównoważona konsumpcja – definicja
autorska
Konsumpcja zrównoważona oznacza racjonalne
korzystanie z ograniczonych dóbr i usług w świadomy
oraz odpowiedzialny sposób.
Zrównoważona konsumpcja może być:
• Słaba
Zwiększanie wydajności
i efektywności
konsumpcji
• Silna
Zwiększanie wydajności
i efektywności
konsumpcji
Zmiany zachowań i
przyzwyczajeń
konsumpcyjnych
Zmiany poziomów
konsumpcji
• 17 Celów
Zrównoważonego
Rozwoju na lata 20162030
• Cel 12: Zapewnienie
wzorców
zrównoważonej
konsumpcji i produkcji
• Jaki jest nasz ostateczny cel?
• Ekonomia ocenia środki przy użyciu jednego
tylko kryterium: czy zapewniają osiągnięcie
celu, do którego dąży działająca jednostka
(zasada optymalizacji kosztów i korzyści)
• Do czego dążą jednostki?
• Czego chcemy MY?
• „Ludzie najczęściej – wbrew własnym
deklaracjom – dążą przede wszystkim do
poprawy materialnych warunków życia. Chcą
więcej i lepiej jeść, chcą lepszych domów,
ubrań i mnóstwa rozmaitych udogodnień.
Chcą być bogaci i zdrowi”.
[Ludwig von Mises, Ludzkie działanie. Traktat o ekonomii, Instytut Ludwiga
von Misesa, Warszawa 2011]
Jakość życia
• Kryterium trudne do zdefiniowania
• Definicja jakości życia: jest subiektywnym
poczuciem dobrostanu w jego fizycznych,
psychicznych, społecznych i duchowych
aspektach [J. Farley i inni, Quality of Life...., [w:] Understanding and
Solving Environmental Problems in the 21st Century, red. Costanza R., Jorgensen
S.E., Elsevier, 2002]
• Wniosek: jest to kryterium czysto subiektywne
• Tym niemniej uważa się, że głównym celem
zrównoważonej konsumpcji jest
zrównoważona poprawa jakości życia, w
aspektach „mieć”, „być” oraz „kochać”.
Hipoteza badawcza
• W Polsce obok pozytywnych tendencji
występują istotne bariery w implementacji
koncepcji zrównoważonej konsumpcji
Bariery
• Bariera 1:
Problemy związane z operacjonalizacją
zrównoważonej konsumpcji
• Problemy związane z definiowaniem jakości życia
• Powiązanie dobrobytu ekonomicznego z dobrobytem
środowiskowym i społecznym (wyniki SSI – wskaźnik
zrównoważonego społeczeństwa)
Bariery
• Bariera 2:
Niepokojące trendy upowszechniania się
wzorców społeczeństwa konsumpcyjnego,
pokusa nie-bycia świadomym konsumentem
Bariery
• Bariera 3:
Negatywne (niezrównoważone) zjawiska
występujące w transporcie – występujące
obecnie, jak i prognozowane
• Coraz więcej samochodów
• Przeciętny wiek samochodu w Polsce wynosi 15,5 lat
(średnia EU 8,2)
• Wzrost ruchu samolotowego, spadek udziału
miejskiego transportu zbiorowego, ruchu pieszego
Bariery
• Bariera 4:
Brak stabilnej wizji strategicznej co do
wsparcia instytucjonalnego implementacji ZK
• Ogólny charakter dokumentu Strategii zmian wzorców
produkcji i konsumpcji na sprzyjające realizacji zasad
trwałego, zrównoważonego rozwoju (2003)
• Grupa robocza ds. zrównoważonej konsumpcji i
produkcji przy Ministerstwie Rozwoju (dawniej
Ministerstwie Gospodarki) – zrównoważony rozwój
gospodarczy (gospodarka niskoemisyjna, gospodarka o
obiegu zamkniętym)
Bariery
• Bariera 5:
Niedostateczne zrozumienie przez
społeczeństwo (na przykładzie odpowiedzi
mieszkańców województwa śląskiego) istoty
zrównoważonej konsumpcji i wykazywanie
ambiwalentnych postaw
• Zrównoważona konsumpcja jest „zbyt droga” bądź
wymaga „za dużo czasu”
• Subiektywne odczucia niekonieczne pokrywają się z
rzeczywistymi działaniami
Bariery
• Bariera 6:
wystąpienie niekorzystnego zjawiska
efektu odbicia (rebound effect)
• Efekt odbicia to zmniejszenie spodziewanych korzyści z
nowych technologii, które zwiększają efektywność
wykorzystania zasobów na skutek np. zmian zachowań
ludzi bądź zmian systemowych
Bariery
• Bariera 7:
Niedostateczna integracja zagadnień
zrównoważonej konsumpcji w praktyce nauczania w szkołach i na uniwersytetach
Pozytywne tendencje
• Pierwsza: zrównoważona konsumpcja jest
prężnie rozwijającym się obszarem badań
naukowych na świecie
• Samodzielny cel 12: Zapewnienie wzorców
zrównoważonej konsumpcji i produkcji
• Nagroda Nobla w 2015 roku dla ekonomisty Angusa
Deatona za badania dot. konsumpcji, dobrobytu i
nierówności
Pozytywne tendencje
• Druga: w pewnym zakresie ugruntowane są
podstawy teoretyczne zrównoważonej
konsumpcji
• Instrumenty
• Wskaźniki
• Sektory
Pozytywne tendencje
• Trzecia: zidentyfikowane są – m.in. przez
autorkę pracy - negatywne trendy związane z
konsumpcją, wraz z ich pozytywnymi
odpowiednikami
Pozytywne tendencje
• Czwarta: zachodzą pozytywne trendy
społeczne w ramach sharing economy
• Sharing economy obejmuje takie zachowania jak:
dzielenie się, handel wymienny, pożyczanie,
wynajmowanie, ponowne używanie, wolontariat,
współwłasność, naprawianie, wspólne kupowanie.
Pozytywne tendencje
• Piąta: występują już coraz wyraźniej korzystne
efekty środowiskowe wynikające z
zastosowania instrumentów zrównoważonej
konsumpcji
• Oznakowanie ekologiczne, opłata za reklamówki, więcej
upraw organicznych, zmiany w systemie gospodarki
odpadami komunalnymi
Pozytywne tendencje
• Szósta: rozwija się monitoring w obszarze
zrównoważonej konsumpcji
• W 2011 roku powstała publikacja GUS „Wskaźniki
zrównoważonego rozwoju”, uruchomiono moduł w GUS
– BDL „wskaźniki ZR” wśród których wyróżniono obszar
tematyczny „zrównoważona konsumpcja i produkcja”.
Pozytywne tendencje
• Siódma: promocja konsumenckich zachowań
proekologicznych
• Kampanie społeczne: „Wyłączamy prąd. Włączamy
oszczędzanie”, „Nie zaśmiecaj swojego sumienia”, „Jak
one to znoszą?”
Problemy otwarte
Jakie strategie przyjąć, by skutecznie wdrażać
wzorce zrównoważonej konsumpcji,
konsumować mniej bądź inaczej, a zarazem
osiągać lepszą jakość życia?
Otwarte seminaria 2016
Dziękuję za uwagę
dr Barbara Jaros
Asystent w Zakładzie Badań i Rozwoju
[email protected]
www.ietu.katowice.pl