Miękkie kapitały a dobrobyt materialny – wyzwania dla Polski

Miękkie kapitały a dobrobyt
materialny – wyzwania dla Polski
Janusz Czapiński
Seminarium
Centrum Europejskich Studiów Regionalnych i Lokalnych
31.03.2011
gospodarka wiedzy
Źródło danych: Autor, Levy, Murname(2003).
Oczekiwane na rynku pracy w USA umiejętności pracowników ze względu na typ zadań
w okresie 1960-2002 (rok 1960 jako 100 dla każdego z rodzajów umiejętności)
Miękkie kapitały
Kapitał ludzki odpowiada za efekt rywalizacji indywidualnej: im wyższy tym wyższa
względna pozycja ekonomiczna jednostki w grupie; wzrost przeciętnego poziomu
kapitału ludzkiego członków grupy zwiększa pośrednio (poprzez system podatków)
dobrobyt materialny całej grupy; molekularna ścieżka rozwoju.
Kapitał kreatywny jest odpowiedzialny głównie za konkurencyjność regionów i miast;
obejmuje charakterystykę rynku pracy (udział pracowników twórczych w populacji
zatrudnionych), lokalne czynniki sprzyjające osiedlaniu się na danym terenie ludzi
utalentowanych i rozwojowi nowoczesnych technologii.
Kapitał intelektualny rozumiany jest zazwyczaj jako zasób przedsiębiorstwa. Jest zatem
analizowany z punktu widzenia przewagi danego podmiotu gospodarczego na lokalnym
lub globalnym rynku. Można jednak także poprzez agregowanie cech intelektualnych
jednostek oraz naukowe osiągnięcia wspólnoty tworzyć regionalne i krajowe miary
kapitału intelektualnego.
Kapitał społeczny odpowiada za efekt rywalizacji grupowej (konkurencyjność wspólnot
miejskich, regionalnych, narodowych): im wyższy tym wyższa względna pozycja
ekonomiczna wspólnoty; wspólnotowa ścieżka rozwoju. Pomostowy kapitał społeczny –
łączący członków społeczeństwa z różnych grup -- jest istotą obywatelskości
Niski kapitał społeczny: Chodźmy szybciej, ich jest dwóch a my sami
Ranking 19 krajów europejskich w zakresie wybranych wskaźników czterech miękkich
kapitałów (porządek wg indeksu aktywności obywatelskiej)
Kapitał ludzki
Kraj
PISA 2009
Kapitał
kreatywny
Kapitał
intelektualny
wskaźnik
ogólnya
Kapitał
kreatywny
wskaźnik
ogólnyb
Kapitał społeczny
Zaufaniec
14
8
9
2
13
4
10
1
6
3
11
5
17
16
15
18
12
2
5
1
8
14
10
12
4
9
3
6
15
18
17
19
13
11
8
7
10
5
4
9
16
3
6
1
12
11
14
2
17
18
13
2
3
6
4
10
7
8
1
5
9
11
14
12
15
18
13
16
2
1
3
4
8
11
7
5
12
9
13
16
6
10
18
14
15
Indeks etyki
korporacyjnej
(GLOBE,
1996/97)
6
1
3
2
8
9
10
4
5
7
17
13
12
14
11
15
16
Polska
7
7
15
17
17
19
18
Rumunia
19
16
19
19
19
18
19
Szwecja
Dania
Norwegia
Holandia
Austria
Belgia
Irlandia
Finlandia
Wielka Brytania
Niemcy
Francja
Słowenia
Hiszpania
Włochy
Portugalia
Grecja
Węgry
Liczba lat
nauki (WB,
lata 90.)
Kapitał
intelektualny
Indeks
aktywności
obywatelskiejd
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
a Iloraz inteligencji ((Lynn, Vanhanen, 2006), liczba patentów o zasięgu światowym (The Global Competitiveness Report 2010-2011) i liczba publikacji o zasięgu światowym w stosunku do
liczby naukowców (European Commission, 2007)
b Wielkość klasy kreatywnej (ILO, 2009), liczba badaczy w stosunku do ogółu pracujących (European Commission, 2007) i nakłady na R&D (European Commission, 2007)
C World Values Study, lata 90.
d Aktywność w 12 typach dobrowolnych organizacji (Center for Democracy and Civil Society (.http://www.uscidsurvey.org/) raport z 20 września 2007)
Kapitał ludzki jest pierwotną ścieżką rozwoju ekonomicznego
wspólnoty; jest zatem szczególnie efektywny we wspólnotach
słabiej rozwiniętych; kapitał społeczny decyduje o wzroście
dobrobytu dopiero po osiągnięciu przez wspólnotę pewnego
progu rozwoju generowanego przez kapitał ludzki.
Zatem:
Kapitał ludzki jest decydującą przesłanką wzrostu dobrobytu
krajów słabiej rozwiniętych, a kapitał społeczny jest
decydującą przesłanką rozwoju ekonomicznego krajów wyżej
rozwiniętych.
10,00
LnPKB_1995_2006 = 6,02 + 0,23 * lata_nauki_2000
R-Square = 0,63
LnPKB_1995_2006
9,00
8,00
7,00
2,50
5,00
7,50
10,00
lata nauki
Regresja logarytmu zmiany PKB na poziom wykształcenia społeczeństwa
(N = 115)
10,00
LnPKB_1995_2006 = 6,71 + 0,04 * tRUST_90
R-Square = 0,45
LnPKB_1995_2006
9,00
8,00
7,00
10,00
20,00
30,00
40,00
50,00
60,00
zaufanie lata 90.
Regresja logarytmu wzrostu PKB w latach 1995-2006 na poziom zaufania z
lat 90 XX wieku w grupie 60 krajów
10,00
LnPKB_1995_2006 = 6,40 + 0,03 * cei
R-Square = 0,55
LnPKB_1995_2006
9,00
7,00
20,00
40,00
8,00
60,00
80,00
Indeks etyki korporacyjnej
Regresja logarytmu wzrostu PKB w latach 1995-2006 na indeks etyki
korporacyjnej w 1998 r. w grupie 97 krajów
Znaczenie kapitału ludzkiego (wykształcenie w latach 90.) i kapitału społecznego
(zaufanie w latach 90.) dla wyjaśnienia logarytmu wzrostu PKB per capita
w latach 1995–2006 w grupie 36 bogatych i 75 ubogich krajów (wg poziomu w 1995 r.)
procent wariancji wyjaśnionej przez dany kapitał
54
Kraje wysoko rozwiniete
14
Kapitał społeczny
Kapitał ludzki
1
Kraje słabo rozwinięte
55
0
20
40
60
80
100
11,00
L
LnPKB_2006
10,00
LN_GDP_2006 = 9,37 + 0,24 * kapital_intelektualnyb
R-Square = 0,56
NOR
DNK
SWE
IRL
GBR
FIN
AUT
FRA BEL NLD
GER
ITA
GRC
ESP
9,00
8,00
PRT
LTU
ROM
LVA SVK
EST
HUN
POL
SVN
CZE
BGR
7,00
-4,00
-2,00
0,00
2,00
4,00
Kapitał intelektualny
Regresja logarytmu PKB w 2006 r. na kapitał intelektualny w krajach europejskich
LN_GDP_2006 = 9,43 + 0,21 * kapital_kreatywny
R-Square = 0,68
NOR
SWE
IRL
DNK GBR
AUT
FIN
NLD
BEL
ITA FRA GER
ESP
GRC
SVN
PRT
11,00
LnPKB_2006
10,00
9,00
CZE
SVK POL
TUR
LVA
EST
HUN
LTU
8,00
ROM
BGR
7,00
-5,00
0,00
5,00
kapitał kreatywny
Regresja logarytmu PKB w 2006 r. na kapitał kreatywny w krajach europejskich
9
8,5
Niskie zaufanie
Wysokie zaufanie
8
7,5
7
6,5
6
Niski IQ
Wysoki IQ
Efekt synergii poziomu ilorazu inteligencji i uogólnionego zaufania w zakresie logarytmu
wzrostu PKB w latach 1995-2006 w grupie 59 krajów
9
8,5
Niskie zaufanie
Wysokie zaufanie
8
7,5
7
6,5
6
Niskie wykształcenie
Wysokie wykształcenie
Efekt synergii poziomu wykształcenia i uogólnionego zaufania w zakresie logarytmu
wzrostu PKB w latach 1995-2006 w grupie 58 krajów
10,00
LnGDP1995-2006
9,00
SWE
DN K
NLD
FIN
U SA
GBR
C AN
C HE
8,00
GR C
AUT
J PN
FR A
KOR
ISR
ITA
H UN
7,00
5,00
POLPR T
ARGMEX
CR
I
KAZ
MYS
ALB
EGY
RU S
TUR
C HN
THA
BR A
VEN EC U
SLV
IND
C OL
BOL
IDGTM
N
NGA
ZMB
4,00
SVN
ESP
DEU
NZL
AUS
GEO
PHL
6,00
familizm
R2 = 0,51
Związek między familizmem i zmianą log. PKB per capita w latach 1995-2006 w 47 krajach
Źródło danych: familizm – GLOBE 1996/97, PKB - WB
A
Warszawa
5000
A
Wrocław
4000
A
A
Gliwice
A Kraków
A Katowice A
A
A Ruda Śląska
Rzeszów
A Olsztyn
A Poznań
Gdynia
Gdańsk
A
Toruń
Bielsko Biała
A Kielce
A Łódź
A Bydgoszcz
Radom
Częstochowa
A
A Jaworzno
AA
A
A ALublin
A
3000
Zabrze
A
-0,25
Białystok
Sosnowiec
0,00
Szczecin
0,25
Kapitał społeczny
R2=0,31 p<0,01
Dochód miasta na mieszkańca w 2009 r. a kapitał społeczny w 2009 r.
Źródło danych: Diagnoza Społeczna 2009
0,50
Kapitał społeczny w III RP
Odsetek osób ufających innym ludziom, należących do co najmniej jednej organizacji i angażujących się w minionym roku w
działania na rzecz społeczności lokalnej
70
Aktywni społecznie
60
Członkowie organizacji
50
Proc.
Ufający innym
40
30
20
10
0
'92
'95
'97
'00
'03
'05
Źródło danych: Jakość życia Polaków w czasie zmiany społecznej, Diagnoza Społeczna i Polski Generalny Sondaż Społeczny
'07
09
Dzięki czemu się dotychczas rozwijaliśmy?
190
390
170
340
290
150
240
130
PKB na osobę
190
Liczba studentów
110
140
90
90
1992
1994
1996
1998
2000
2003
2005
2007
2009
Procentowy wzrost liczby studentów
Procentowy wrozst PKB na osob
osobę
440
Najbardziej i najmniej rozwinięte branże przemysłowe w Polsce w stosunku do UE
Rodzaj przemysłu
Produkcja w Polsce
w 2006 r. jako procent
produkcji UE w 2002
górnictwo metali nieżelaznych
koksowniczy
górnictwa węgla kamiennego
elektrociepłowniczy
górnictwa węgla brunatnego
soli
373
274
59
28
16
11
elektroniki profesjonalnej
aparatury pomiarowej
biotechnologiczny
sprzętu optycznego i fotograficznego
lotniczy i kosmiczny
maszyn biurowych i komputerów
1,3
1,1
1,1
1,0
0,5
0,4
Źródło: Andrzej Karpiński, Dialog wokół przyszłości przemysłu, Dialog, 2009, 3-4
Wnioski
Rozwój wspólnoty po przekroczeniu pewnego progu rozwoju
zależy bardziej od kapitału społecznego niż od kapitału
ludzkiego
Rozwój ekonomiczny Polski, jako kraju słabo rozwiniętego, zależał
dotychczas przede wszystkim od kapitału ludzkiego, miał
zatem charakter molekularny a nie wspólnotowy
Czy dalszy rozwój Polski po przekroczeniu progu krajów
rozwiniętych jest możliwy przy obecnym poziomie kapitału
społecznego?
Jaki jest próg rozwoju, przy którym kapitał społeczny zyskuje
większe niż kapitał ludzki znaczenie jako przesłanka dalszego
wzrostu dobrobytu?
Analiza empiryczna trendów w porównaniach międzynarodowych
sugeruje, że progiem tym jest 10-12 tys. dolarów PKB per capita w
dolarach z 2000 r.
Polska przy wzroście średnio rocznie 2,5-3 proc. osiągnie ten próg
za 8-10 lat. Jeśli w tym okresie nie wzrośnie w naszym kraju
poziom kapitału społecznego, dalszy rozwój gospodarczy Polski
zostanie zahamowany lub znacznie spowolniony niezależnie od
stopnia inwestycji w kapitał ludzki.
Gdzie budować kapitał społeczny?
Szkoła
Administracja publiczna
Firmy
Kościół?