wykorzystanie zagadek i przysłów w pracy dydaktyczno

Powiatowy Ośrodek Doskonalenia Nauczycieli
Dodatek metodyczny
Kamila Stemplewska
doradca metodyczny PCEiK ds. edukacji wczesnoszkolnej
WYKORZYSTANIE ZAGADEK I PRZYSŁÓW W PRACY DYDAKTYCZNO – WYCHOWAWCZEJ
W EDUKACJI WCZESNOSZKOLNEJ
Dla urozmaicenia zajęć z uczniami klas I-III, a także z dziećmi w wieku przedszkolnym
wykorzystuje się przy różnych okazjach zagadki i przysłowia. Praca z zagadkami i przysłowiami jest mi
szczególnie bliska, ponieważ opracowałam i wydałam kilka lat temu na potrzeby nauczycieli klas I-III
i wychowania przedszkolnego publikację „Przysłowia, zagadki dla Jacka i Agatki”, we Wrocławskiej
Oficynie Nauczycielskiej.
W słowniku szkolnym „Terminy literackie” S. Jaworskiego przysłowie– to zwięzłe sformułowanie
pewnej prawdy ogólnej lub praktycznej mądrości, wspólnej dla pewnej grupy społecznej. Przysłowie jest
ważnym składnikiem kultury ludowej.
Posiada dwa znaczenia: dosłowne i przenośne. Najważniejszą z cech przysłowia jest jego
obrazowość. W tych krótkich, często żartobliwych wierszykach, wierszykach nieraz dosadnych
powiedzeniach utrwaliły się uniwersalne normy i wartości. Są źródłem wiedzy, zawierają rady, wskazówki
i pouczenia. W pracy z małym dzieckiem mogą spełniać różne funkcje. Przez swoją barwność
i różnorodność wzbogacają język dziecka, pomagają w rozumieniu mowy ojczystej, wprowadzają humor,
symbolikę i porównania. Łączą myślenie z wyobraźnią. Stanowią istotne połączenie między językiem
mówionym a pisanym. Z uwagi na krótką, wierszowaną formę dzieci je chętnie lubią i łatwo zapamiętują.
Są to atrakcyjne formy, wpływające na umiejętność logicznego myślenia i wyciągania wniosków.
Poszerzają zakres wiadomości ucznia, sprawdzają przyswojenie przez niego nowej wiedzy. Bezsporna,
więc jest ich wartość edukacyjna.
Zagadka– to krótki wierszyk, epigramat lub zdanie, zawierające celowo niejasną treść, której
trzeba się domyślić, odgadnąć. Z przytoczonych określeń zagadki wynikają następujące cechy:

jest omówieniem nienazwanego przedmiotu, pojęcia;

operuje obrazami, przenośniami;

w tekście zagadki występuje często „pozorna sprzeczność”.
Zagadki powinny być tak skonstruowane, aby dziecko chętnie je zgadywało, stopień trudności musi
być dostosowany do jego potencjalnych możliwości, muszą się również odnosić do posiadanej wiedzy
dziecka. Treść zagadki powinna być nienaganna pod względem struktury i formułowania wyrażonych w
niej myśli.
Zawiłość, niepełny zespół przesłanek to elementy występujące bardzo często w sformułowaniach
zagadki, np.
Drewniany tułów,
głowa ze stali.
Tułów się trzyma,
głową się wali.
Z podanych dwóch cech w sposób zawiły (drewniany tułów – trzonek młotka, głową ze stali się wali –
część metalowa do pobijania) trzeba się domyślić, że w tej zagadce chodzi o młotek.
Rozwiązywanie zagadek uczy wyodrębniania wszystkich elementów, które są ważne do rozwiązania
zadania. Aby rozwiązać zagadkę, dziecko uczy się rozumieć jej sens i odkrywać jej właściwe znaczenie.
Uczy się rozumować na podstawie określonych danych i brać je wszystkie pod uwagę. Gdy zagadka jest
trudna i właściwe rozwiązanie nie od razu przychodzi dziecku na myśl, wtedy wyobraża sobie ono różne
przedmioty, które by mogły spełniać warunki zagadki. Właściwą korzyść z zagadek dziecko odnosi wtedy,
jeśli nauczymy je zastanawiać się nad trafnością lub błędnością odpowiedzi.
Praca z wykorzystaniem zagadek na zajęciach ma dużą wartość dydaktyczną, zagadka:

stymuluje dziecko do logicznego myślenia;

wyrabia żywość umysłu, doskonalą pamięć;

budzi zainteresowania dziecka;

uczy analizy i syntezy;
81
Powiatowy Ośrodek Doskonalenia Nauczycieli
Dodatek metodyczny

doskonali umiejętność czytania ze zrozumieniem.
Duży wpływ na rozwijanie procesów poznawczych ma samodzielne układanie zagadek przez
uczniów. Rozwija myślenie logiczne, doskonali pamięć, uwagę, pobudza aktywność emocjonalną– dziecko
intensywnie myśli, przeżywa, koncentruje uwagę dowolną.
Celowość wykorzystania w edukacji wczesnoszkolnej zagadek i przysłów jest sprawą oczywistą.
Wpływają one, bowiem na przyspieszenie rozwoju umysłowego, uruchamiają procesy analizy i syntezy,
wyzwalają aktywność twórczą, pozwalają na „domyślanie się” i wyciąganie wniosków. Stanowią, więc
formę kształcącej zabawy.
Zagadki i przysłowia można stosować w różnych sytuacjach edukacyjnych, jako integralną
część zajęć i umiejscowić w takim momencie, aby rezultaty tej pracy mogły być należycie wykorzystane
np., jako:

nawiązanie do tematu zajęć;

ćwiczenia słownikowe;

utrwalenie materiału;

doskonalenie umiejętności i nawyków;

element kontroli i oceny;

pomoc w realizacji zadań wychowawczych;

podsumowanie zajęć.
Integrację tę umożliwia nie tylko ścisłe powiązanie tematyki zagadek i przysłów z aktualnie przerabianymi
treściami programowymi, np. pory roku, święta, uroczystości, bieżące wydarzenia itp. Zapewnić ją może
dokładne określenie, czemu będzie służyć, np.:





utrwaleniu liter;
pisowni wyrazów z wybranymi trudnościami ortograficznymi;
wyrobieniu sprawności rachunkowej;
utrwaleniu pewnej części materiału;
zachęceniu do obserwacji.
Nawiązując do tego, o czym napisałam we wstępie, zachęcam w mojej pracy metodycznej
nauczycieli do tego, aby możliwie często wykorzystywali zagadki i przysłowia w pracy z uczniami. Mając
na uwadze walory dydaktyczne tych form wypowiedzi zainspirowałam grupę nauczycielek kształcenia
zintegrowanego do opracowania scenariuszy zajęć zintegrowanych, w których wykorzystały moje
opracowanie. Mam nadzieję, że temat ten zainspiruje również pozostałych nauczycieli do zajęcia się tym
zagadnieniem.
82