Czas pracy

Czas pracy
Czasem pracy jest czas, w którym pracownik pozostaje w dyspozycji pracodawcy w zakładzie pracy lub w innym miejscu wyznaczonym do wykonywania
pracy - art. 128 kodeks pracy.
Doba pracownicza (art. 128 § 3 pkt. 1 kodeksu pracy) - 24 kolejne godziny, poczynając od godziny, w której pracownik rozpoczyna pracę zgodnie z
obowiązującym go rozkładem czasu pracy.
Tydzień (art. 128 § 3 pkt. 2 kodeksu pracy) - 7 kolejnych dni kalendarzowych, poczynając od pierwszego dnia okresu rozliczeniowego.
Praca zmianowa (art. 128 § 2 pkt. 1 kodeksu pracy) - wykonywanie pracy według ustalonego rozkładu czasu pracy przewidującego zmianę pory
wykonywania pracy przez poszczególnych pracowników po upływie określonej liczby godzin, dni lub tygodni.
Kodeks pracy ukształtował długość norm czasu pracy na poziomie 8 godzin na dobę oraz przeciętnie 40 godzin tygodniowo.
Okres rozliczeniowy - jednostka czasu ( wyrażona w tygodniach lub miesiącach) w ramach, którego następuje planowanie (organizowanie) czasu pracy
oraz jego rozliczenie. Przepisy ustanawiają dopuszczalne maksymalne długości okresów rozliczeniowych, jakie pracodawca może wprowadzić w swoim
zakładzie pracy dla wszystkich lub wydzielonych grup pracowników. Długość okresu rozliczeniowego obowiązujący konkretnego pracownika wynika z
układu zbiorowego pracy lub regulaminu pracy, u pracodawców niezobowiązanych do ustalenia regulaminu.
Normy czasu pracy - limity czasu pracy, czyli maksymalne dopuszczalne ilości czasu pracy wyrażone w określonej jednostce czasu: dobie (norma
dobowa) i tygodniu ( norma tygodniowa, ustalona z jednej strony w ilości godzin, z drugiej zaś w liczbie dni).
Wymiar czasu pracy - liczba godzin pracy w poszczególnych jednostkach czasu - dniach, tygodniach oraz okresach rozliczeniowych (przy czym wymiar
czasu pracy w okresie rozliczeniowym stanowi pochodną wymiaru czasu pracy w poszczególnych tygodniach, które składają się na okres rozliczeniowy)
do przepracowania.
Rozkład czasu pracy- ustalony sposób wypracowania przez pracownika obowiązującego go w danym okresie rozliczeniowym wymiaru czasu pracy,
poprzez wskazanie dni i godzin pracy ( nie tylko liczby, ale również godzin rozpoczęcia i zakończenia pracy, dni wolnych od pracy ( zgodnie z zasadą
przeciętnie pięciodniowego tygodnia pracy) oraz dni wolnych w zamian za pracę w niedziele i święta. Rozkłady czasu pracy są najczęściej przedstawione
w harmonogramach (grafikach) czasu pracy.
System czasu pracy- określony w przepisach dopuszczalny sposób organizowania czasu pracy. Przepisy regulują z jednej strony przesłanki stosowania
poszczególnych systemów czasu pracy, z drugiej zaś zasady przypisane dla konkretnych systemów czasu pracy (dobowy wymiar czasu pracy,
stosowanie okresów rozliczeniowych).Najczęściej stosowane systemy to:
• Podstawowy system czasu pracy (art. 129 k.p.)
W tym systemie praca jest wykonywana przez 8 godzin na dobę (zatrudnienie na cały etat) i przeciętnie 40 godzin, przeciętnie przez 5 dni w
tygodniu, a pracodawca musi zapewnić liczbę dni wolnych od pracy odpowiadających liczbie niedziel, świąt i dni wynikających z 5-dniowego
tygodnia pracy przypadających w danym okresie rozliczeniowym. Przepisy prawa dopuszczają stosowanie następujący okresów rozliczeniowych:
nieprzekraczający 4 miesięcy, do 12 miesięcy - patrz zmieniony z dniem 23.08.2013 r. art. 129 § 2 k.p.
• Równoważny czas pracy
W ramach tego systemu dopuszcza się przedłużenie dobowego wymiaru czasu pracy do 12 godzin (art. 135 k.p.), System ten
charakteryzuje się tym, że wydłużenie dobowego wymiaru czasu pracy może nastąpić tylko pod warunkiem jednoczesnego skrócenia czasu w
innych dniach lub zapewnienia większej liczby dni wolnych od pracy. Równoważenie liczby godzin pracy w ramach tego systemu powoduje, że
praca w wydłużonym wymiarze dobowym do 12 godzin nie jest pracą w godzinach nadliczbowych.
Odpoczynek dobowy
Praca w godzinach nadliczbowych jest dopuszczalna wyjątkowo i nie powinna naruszać podstawowego prawa pracownika do odpoczynku
dobowego. W skrajnych sytuacjach możliwe jest skrócenie odpoczynku poniżej gwarantowanego minimum 11 godzin.
Odpoczynek tygodniowy
Poza odpoczynkiem dobowym każdemu z pracowników przysługuje prawo do co najmniej 35-godzinnego nieprzerwanego odpoczynku tygodniowego
obejmującego co najmniej 11 godzin nieprzerwanego odpoczynku dobowego.
Dobowe godziny nadliczbowe w różnych systemach czasu pracy
- w podstawowym systemie czasu pracy
Praca w godzinach nadliczbowych jest pracą wykonywaną ponad obowiązujące pracownika normy czasu pracy (art. 151 § 1 k.p.). W przypadku
pracownika zatrudnionego w podstawowym systemie czasu pracy wystąpi ona zawsze po przekroczeniu 8 godzin pracy (nadgodziny dobowe).
- w równoważnym systemie czasu pracy
Pracodawca układając grafik, stosujący system równoważnego czasu pracy, musi oprócz dni pracy w przedłużonym dobowym wymiarze czasu pracy
zaplanować dodatkowe dni wolne od pracy albo dni, w które pracownik będzie pracował w skróconym wymiarze, aby w taki sposób zrównoważyć czas
pracy w okresie rozliczeniowym. Praca w godzinach nadliczbowych jest pracą wykonywaną ponad zaplanowany wymiar czasu pracy w danej dobie, np.
powyżej 12 godzin.
Jeżeli pracownik będzie pracował dłużej w dniu, w którym zgodnie z jego harmonogramem czasu pracy powinien pracować w skróconym wymiarze czasu
pracy (poniżej 8 godzin), to praca ponad taki wymiar nie spowoduje wystąpienia pracy w godzinach nadliczbowych z tytułu przekroczenia dobowego. W
takiej sytuacji tylko przekroczenie normy 8 godzinnej będzie stanowiło pracę w godzinach nadliczbowych-dobowych.
Nadgodziny średniotygodniowe
Nadgodziny średniotygodniowe wynikają z przekroczenia przeciętnej tygodniowej normy czasu pracy, jeśli wcześniej przekroczenie to nie zostało
zakwalifikowane jako przekroczenie dobowe. Przepisy przyjmują bowiem zasadę jednorazowego płacenia za nadgodziny i pierwszeństwa w rozliczaniu
nadgodzin dobowych.
O tym, czy pracownik przekroczył 40-godzinną tygodniową normę czasu pracy, można dowiedzieć się dopiero po zakończeniu okresu
rozliczeniowego przyjętego przez pracodawcę, gdyż po tym okresie można dokonać porównania wymiaru czasu pracy obowiązującego do
przepracowania z czasem faktycznie przepracowanym.
Ograniczenia pracy w nadgodzinach
Możliwość polecenia pracy w godzinach nadliczbowych doznaje ograniczeń w przypadku pracowników, którzy znajdują się pod szczególną ochroną
przepisów prawa pracy. W takim wypadku pracodawca nie może polecić im pracy w nadgodzinach bądź wymagana jest do tego zgoda pracownika.
Pracownikami chronionymi są:
• kobiety w ciąży (art. 178 § 1 k.p.),
• pracownicy młodociani (art. 203 § 1 k.p.),
• pracownicy opiekujący się dzieckiem do lat 4- bez ich zgody (art. 178 § 2, art. 189^1 k.p.),
• pracownicy niepełnosprawni, z wyjątkiem zatrudnionych przy pilnowaniu oraz tych, na których wniosek lekarz wyraził zgodę na pracę w
nadgodzinach (art. 15 ust. 3 ustawy z 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych),
• pracownicy legitymujący się zaświadczeniem publicznego zakładu opieki zdrowotnej o potrzebie czasowego wstrzymania się od pracy w
godzinach nadliczbowych (art. 207 § 2 k.p.),
• pracownicy zatrudnieni na stanowiskach pracy, na których występują przekroczenia najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników
szkodliwych dla zdrowia (NDS i NDN), jeśli chodzi o nadgodziny polecane ze względu na szczególne potrzeby pracodawcy (art. 151 § 2 k.p.).
Pracodawca ma obowiązek prowadzić odrębnie dla każdego pracownika m.in.:
• kartę ewidencji czasu pracy w zakresie obejmującym pracę w poszczególnych dobach, w tym pracę w niedziele i w święta, w porze nocnej, w
godzinach nadliczbowych oraz w dodatkowe dni wolne od pracy, a także pracę w czasie dyżurów, urlopów, zwolnień od pracy oraz innych
usprawiedliwionych i nieusprawiedliwionych nieobecności w pracy; w stosunku do pracowników młodocianych pracodawca uwzględnia w
ewidencji także czas ich pracy przy pracach wzbronionych młodocianym, których wykonywanie jest dozwolone w celu odbycia przez nich
przygotowania zawodowego.
• imienną kartę (listę) wypłacanego wynagrodzenia za pracę i innych świadczeń związanych z pracą.
Pracodawca jest zobowiązany do archiwizowania dokumentacji płacowej przez okres 50 lat od dnia ustania stosunku pracy. Dotyczy to takich
dokumentów, jak: lista płac, karta wynagrodzenia oraz inne dokumenty, na podstawie których następuje ustalenie podstawy wymiaru emerytury lub renty
oraz umowy i rachunki za prace zlecone ze składkami na ubezpieczenia społeczne. Wszelka dokumentacja płacowa musi być również odpowiednio
oznaczona i zabezpieczona w taki sposób i w takim miejscu, które ochroni je przed uszkodzeniem, zniszczeniem, zalaniem, spaleniem, kradzieżą itp.