1 Dorota Ambrożewicz Opiekunka w żłobku nr 21 Wspieranie

III Ogólnopolskie Seminarium „Towarzyszenie dziecku w rozwoju”
– „Refleksyjny wychowawca w żłobku”
Łódź, 5-6 listopada 2009
Dorota Ambrożewicz
Opiekunka w żłobku nr 21
Wspieranie nabywania autonomii przez małe dziecko.
Autonomia? Autonomiczne dziecko? Autonomia w kontekście rozwoju dziecka? Co to
oznacza? Jak odnieśd to do pracy z małym dzieckiem?
Autonomia oznacza -„samodzielnośd i niezależnośd”.
Byd autonomicznym to znaczy byd zdolnym do dokonywania wyborów, podjęcia decyzji, że
coś samemu się robi. Sens autonomii w naszym rozumieniu nie polega na pozostawieniu go
samemu sobie - ma byd samo i robid coś samemu. Naszym zdaniem jest to ułatwienie
dziecku samodzielnego stawania się osobą samo stanowiącą, umożliwienie mu poznania
siebie i swoich możliwości. W naszej pracy bardzo wcześnie możemy zaobserwowad
pierwsze zarysy autonomizacji np. zmiany miejsca i pozycji w przypadku niemowląt,
wstawania na nogi, samodzielne zjadanie posiłków czy zakładanie butów.
Zdrowe niemowlę i małe dziecko nie potrzebuje tego byśmy ingerowały w jego rozwój przez
uczenie, próby, dwiczenia. Pomagając dziecku przy stawianiu pierwszych kroków, trzymając
go za rączki dajemy mu sygnał, że nie jesteśmy zadowolone z jego postępów i że chcemy
przyspieszyd jego rozwój. Jeżeli nie będziemy ingerowały w jego inicjatywę, każde dziecko
stosownie do swoich możliwości i siły wykorzysta nabyte przez siebie doświadczenia,
„opracowuje” najbardziej ergonomiczne dla siebie metody: odwracania się, wstawania,
zmiany miejsca i pozycji. Podobnie jest z chodzikami i innymi urządzeniami, które mają na
celu usprawnid jego rozwój. Każde dziecko ma swój wewnętrzny zegar rozwoju, który
wyznacza odpowiedni czas jak długo ma dwiczyd codziennie zdobywane zdolności.
Wspierając pierwsze przejawy autonomii wspieramy dziecięcą inicjatywę, pozwalamy na
dokonywanie wyborów, budowanie samoświadomości.
W żłobku zapewniamy stałośd i ciągłośd: otoczenia, osób i przedmiotów oraz
porządek codziennych wydarzeo dając dziecku spokój i bezpieczeostwo. I tylko w takich
warunkach jest najbardziej ono aktywne i najlepiej skupione na zabawie. Dziecko, które
może się bawid a nie byd zabawiane, które może liczyd, że będziemy zwracali uwagę na jego
sygnały i które ponadto posiada wystarczająco dużo miejsca do ruchu oraz odpowiednią
atmosferę grupy wypełnia swój czas swobodną zabawą.
Pełna akceptacja małego człowieka jego odrębnośd, szacunek dla niego, zaufanie to kolejne
elementy składające się na właściwy klimat i atmosferę grupy. Dzięki takim przymiotom
1
III Ogólnopolskie Seminarium „Towarzyszenie dziecku w rozwoju”
– „Refleksyjny wychowawca w żłobku”
Łódź, 5-6 listopada 2009
widzimy dziecko jako człowieka, który z natury jest aktywny, ciekawy świata i dąży do jego
zgłębiania.
Tylko to niemowlę i małe dziecko ma ochotę do ruchu i zabawy, które dobrze czuje się we
własnym otoczeniu i które może liczyd, że na jego sygnały będziemy zwracali uwagę, a jego
potrzeby zostaną zaspokojone.
Dlatego nasze pomieszczenia zostały tak dostosowane, aby zaspokoid potrzeby
psychomotoryczne dzieci na każdym etapie rozwoju. Niskie meble, jasne i przestrzenne sale,
wiele miejsca do ruchu oraz sprzęt i zabawki, które pobudzają do zmiennej aktywności i
które umieszczone są w zasięgu wzroku i ręki dziecka dają mu możliwośd do samodzielnego
korzystania bez pomocy dorosłego. W trakcie takiej samodzielności dziecko zdobywa
najcenniejsze doświadczenia.
Niemowlę oraz małe dziecko nie może i nie potrafi wykonad podstawowych czynności
higienicznych związanych z higieną osobistą. Zapewniamy mu warunki spokoju i intymności
podczas tych zabiegów. Uprzedzamy i werbalizujemy wszystkie czynności i zdarzenia, które
dotyczą dziecka w myśl -„jeśli nawet nie rozumie w momencie, gdy coś się do niego mówi,
zrozumie, gdy to przeżyje” i tak informujemy dziecko co będzie się z nim działo np.; „teraz
pójdziemy do łazienki a tam umyjemy rączki i buzię”, „uczeszemy grzebieniem włoski”, „w
łazience zmienimy pampersa”. W naszej pracy z tak małym dzieckiem staramy się aby nasze
czynności nie były dla niego zaskoczeniem i zawsze zachowujemy tą samą kolejnośd
wykonywanych przez nas czynności.
Podczas całodniowego pobytu dziecko w żłobku ma możliwośd spożywania czterech
posiłków dziennie. Mając na uwadze najmłodsze dzieci, które ze względu na swój wiek
wcześniej zasypiają, wprowadziłyśmy zmiany godzin posiłków. Niemowlęta i dzieci młodsze
dostają posiłki wcześniej, natomiast pozostałe jedzą później. Taki podział grupy stwarza
odpowiednie warunki do spożywania posiłków. Dzieci spożywają posiłki samodzielnie i we
własnym tempie. Dajemy swobodę wyboru posiłku i potrawy według własnych upodobao,
nie zmuszamy a jedynie zachęcamy. Po skooczonym posiłku dziecko może pozostad przy
stole z innymi dziedmi lub odejśd.
Wspieramy wszelkie przejawy samodzielności, pomagamy tylko tym dzieciom, które
sygnalizują taką potrzebę lub gdy zaobserwujemy, że dziecko tego potrzebuje, wtedy nasza
pomoc ogranicza się np. do nałożenia na łyżkę dziecka potrawy, aby mogło samo ją włożyd
do buzi lub pokazania dziecku jak chwycid kubek „niekapek” by można było się z niego napid.
Dziecko, które je samodzielnie zjada chętniej i więcej niż przy naszej pomocy. Pomagając mu
odbieramy radośd z osiągnięcia bycia niezależnym i samodzielnym.
Zabawa małego dziecka jest sposobem wyrażania samego siebie oraz jego sposobem
bycia w świecie. Jest podstawową formą aktywności, dzięki której poznaje siebie, ludzi i
2
III Ogólnopolskie Seminarium „Towarzyszenie dziecku w rozwoju”
– „Refleksyjny wychowawca w żłobku”
Łódź, 5-6 listopada 2009
świat. Swobodna zabawa daje dziecku poczucie swobody, radości i zachwytu. Bawiąc się
przeżywa: ciekawośd, zdziwienie, radośd, zachwyt jest ono „żywotne, pełne energii, chętne
do działania”. Nasze sale zabaw posiadają różne kąciki zabaw i zabawki dostosowane do
wieku dzieci. Umożliwiają dzieciom zabawę na którą mają ochotę. Zabawa swobodna jest
naturalną formą jego działalności oraz największym źródłem radości. W grupie dziecko ma
przestrzeo do naturalnego życia społecznego: może burzyd, budowad, rozwiązywad konflikty,
żyd w zgodzie. Aby mied bliższy kontakt z dzieckiem wprowadziłyśmy koncepcję zabaw w
małych grupach i zabawy indywidualne z dzieckiem. Mała grupa nie oznacza podziału na
połowę ale daje możliwośd tworzenia grup dzieci samoistnie według zainteresowania się
zabawą w danej chwili. Każde dziecko może uczestniczyd w zabawie, którą samo sobie
wybierze. Nie przerywamy trwającej zabawy, nie ingerujemy, nie zmieniamy kierunku
zabawy, nie zachęcamy do poświęcenia uwagi innej działalności lub zajęciu naszym zdaniem
ciekawszemu. Moja obserwacja dziewczynki bawiącej się lalką pokazała mi, że jej zabawa
może mied inne niż moje rozwiązanie. Owocne jest okazanie dziecku zaufania, które bawi się
według własnego pomysłu i wiedzy na jaki pozwala jej wiek. To samo dziecko decyduje jak
długo będzie się bawiło i jaki będzie scenariusz tej zabawy.
Mnie dało do zrozumienia, że bycie „OBOK” małego człowieka skupienie na nim uwagi,
zaprzecza pozornej „bierności” wobec niego. Wyciszenie naszej aktywności wobec dziecka
przynosi czasem więcej korzyści niż nasza chęd niesienia mu pomocy.
Autonomia chod oznacza „niezależnośd”, -„prawo do kierowania się własnymi
prawami...”to jednak paradoksalnie to właśnie reguły i jasno ustalone granice dają dziecku
poczucie sprawstwa, będące podstawą samodzielności. Pod warunkiem, że nie są
rozbudowane nadmiernie. Jeżeli kontrola jest zbyt surowa narażamy dziecko na poczucie
bezsilności, zawstydzenia i bezradnośd. Brak kontroli sprawi, że dziecko staje się zagubione.
Dlatego my pozwalamy na to by dzieci same rozwiązywały konflikty między sobą np. chęd
zabawy tym samym samochodem w tej samej chwili. Obserwujemy jedynie uważnie całe
zdarzenie i dajemy możliwośd rozwiązania konfliktu przez same dzieci. Reagujemy i
interweniujemy jedynie wtedy gdyby mogłoby dojśd do nieakceptowanych zachowao jak ;
bicie, gryzienie, wtedy takie zachowanie spotyka się ze zdecydowana naszą reakcją. Jasnośd
reguł i zasad, które są czytelne i konsekwentnie przestrzegane daje taką możliwośd. Bardzo
istotne dla funkcjonowania i rozwoju dziecka jest stworzenie atmosfery spokoju, którą
gwarantuje ład i porządek np. bezpieczne i uważne poruszanie się w salach jak i innych
pomieszczeniach w budynku, ostrożne zachowanie się podczas zabawy, zabawa bez
wyrządzania krzywdy sobie i innym, przestrzeganie zakazu brania do ręki nieznanych
przedmiotów , okazywanie szacunku sobie i innym, stosowne używanie słów –
„przepraszam”, „proszę”, „dziękuję”. Brak jasno postawionych zasad sprawi z kolei, że
dziecko czuje się zgubione, zdezorientowane.
3
III Ogólnopolskie Seminarium „Towarzyszenie dziecku w rozwoju”
– „Refleksyjny wychowawca w żłobku”
Łódź, 5-6 listopada 2009
Dziecko ruszając na podbój świata staje przed ciągle nowymi wyzwaniami. Musi
radzid sobie z przeszkodami na swojej drodze i uczy się je pokonywad Jeśli mu się to nie
udaje, złości się, podobnie jest w odniesieniu do barier, które mu stawiamy, stara się je
przełamad W takiej fazie rozwoju tworzą się zręby autonomii i zadajemy sobie pytanie -„Co
robid i w jaki sposób?”. Kiedy wyznaczamy granice, której nie wolno dziecku przekroczyd to
jasno ją określamy i przestrzegamy np. kiedy dziecko rzuca ze złością zabawkę zabieramy mu
ją (po wcześniejszych ostrzeżeniach -„nie rzucaj bo uderzysz kolegę”) lub wyjaśniamy -„ nie
ciągnij za włoski koleżankę bo ją to boli”, bo autonomia i swoboda nie oznacza tylko „
robienia co się chce”. Zdobywanie autonomii nie odbywa się bez frustracji i wyrzeczeo.
Nabywa się jej poprzez wyrzeczenie czegoś dla innych (podzielenie się klockami z innym
kolegą, który wyciąga w danej chwili rączki do nich). Dziecko uczy się bycia „jednym spośród
wielu w społeczeostwie a jednocześnie zachowywad swoją niezależnośd myślenia i
pozostania sobą” Dziecko eksperymentując poszukuje granic własnej autonomii ma silne
pragnienie panowania. A my ustalając te granice zachowao dopuszczalnych i
niedopuszczalnych eliminujemy grożące mu niebezpieczeostwa, gdyż dziecko nie posiada
wystarczającej wiedzy o świecie i jego pułapkach.
W czasie naszej pracy staramy się byd zawsze „OBOK”. towarzyszyd dziecku w jego poznaniu
świata, zdobywaniu wiedzy i umiejętności. Wspieramy je we wszystkich poczynaniach, które
ono samo wybiera i realizuje.
Wiemy, że kompetentny wychowawca to taki, który w obcowaniu z dzieckiem potrafi
– patrzed, poznad, wiedzied, myśled bez schematów i recept, a także potrafi szanowad
dziecko – słuchad, doceniad, obserwowad, rozumied, rozmawiad, towarzyszyd, czekad,
słyszed, poważad, pomagad dziecku w nabywaniu autonomii. We wspieraniu autonomii
dziecka pomaga nam ukazanie „bycia dziecka w świecie jako człowieka, który wnosi coś do
relacji z nim”
4
III Ogólnopolskie Seminarium „Towarzyszenie dziecku w rozwoju”
– „Refleksyjny wychowawca w żłobku”
Łódź, 5-6 listopada 2009
Literatura
„Przekształcanie przestrzeni społecznej placówki” – L. Telka.
„Autonomia” – Alain Contrepois w: Metier de la Petite Enfance. Eveil et development de
l’Enfant, 2003, nr 91
„Towarzyszenie w rozwoju dziecka i jego rodzinie.Kilka uwag na rozpoczęcie debaty. E.
Marynowicz-Hetke.
„Towarzyszenie dziecku i jego rodzinie w żłobku nr 21”- projekt.
5