Katecheza 2016.03.01 – Czwarte przykazanie cz.3 KATECHEZA III

Katecheza 2016.03.01 – Czwarte przykazanie cz.3
K A T E C H E Z A
III. Obowiązki członków rodziny
Obowiązki dzieci
2214. Ojcostwo Boże jest źródłem ojcostwa ludzkiego (Por. Ef 3 14); jest podstawą
czci rodziców. Szacunek dzieci – niepełnoletnich lub dorosłych – dla ojca i matki
(Por. Prz 1, 8; Tb 4, 3-4) karmi się naturalnym uczuciem zrodzonym z łączącej ich
więzi. Tego szacunku domaga się przykazanie Boże (Por. Wj 20, 12).
2215. Szacunek dla rodziców (cześć synowska) wynika z wdzięczności wobec tych,
którzy przez dar życia, swoją miłość i pracę wydali na świat dzieci i pozwolili im
wzrastać w latach, w mądrości i w łasce. „Z całego serca czcij swego ojca, a boleści
rodzicielki nie zapominaj! Pamiętaj, że oni cię zrodzili, a cóż im zwrócisz za to, co
oni tobie dali?” (Syr 7, 27-28).
2216. Szacunek synowski przejawia się w prawdziwej uległości i posłuszeństwie.
„Strzeż, synu, nakazów ojca, nie gardź nauką matki... Gdy idziesz, niech one cię
wiodą, czuwają nad tobą, gdy zaśniesz; gdy budzisz się – mówią do ciebie” (Prz 6,
20-22). „Syn mądry miłuje karcenie, naśmiewca nie słucha nagany” (Prz 13, 1).
2217. Tak długo jak dziecko mieszka z rodzicami, powinno być posłuszne każdej
prośbie rodziców, która służy jego dobru lub dobru rodziny. „Dzieci, bądźcie
posłuszne rodzicom we wszystkim, bo to jest miłe w Panu” (Kol 3, 20) (Por. Ef 6,
1). Dzieci mają także słuchać rozsądnych zarządzeń swoich wychowawców i tych
wszystkich, którym rodzice je powierzyli. Jeśli jednak dziecko jest przekonane w
sumieniu, iż jest rzeczą moralnie złą być posłusznym danemu poleceniu, nie
powinno się do niego stosować.
Wzrastając, dzieci będą nadal szanować swoich rodziców. Będą uprzedzać ich
pragnienia, chętnie prosić o rady i przyjmować ich uzasadnione napomnienia.
Posłuszeństwo wobec rodziców ustaje wraz z usamodzielnieniem się dzieci,
pozostaje jednak szacunek, który jest im należny na zawsze. Ma on bowiem swoje
źródło w bojaźni Bożej, jednym z darów Ducha Świętego.
2218. Czwarte przykazanie przypomina dzieciom już dorosłym o ich
odpowiedzialności wobec rodziców. W miarę możności powinny one okazywać im
pomoc materialną i moralną w starości, w chorobie, samotności lub potrzebie. Jezus
przypomina o tym obowiązku wdzięczności (Por. Mk 7, 10-12).
Pan uczcił ojca przez dzieci, a prawa matki nad synami utwierdził. Kto czci
ojca, zyskuje odpuszczenie grzechów, a kto szanuje matkę, jakby skarby
~1~
gromadził. Kto czci ojca, radość mieć będzie z dzieci, a w czasie modlitwy
swej będzie wysłuchany. Kto szanuje ojca, długo żyć będzie, a kto posłuszny
jest Panu, da wytchnienie swej matce (Syr 3, 2-6).
Synu, wspomagaj swego ojca w starości, nie zasmucaj go w jego życiu. A
jeśliby nawet rozum stracił, miej wyrozumiałość, nie pogardzaj nim, choć
jesteś w pełni sił... Kto porzuca ojca swego, jest jak bluźnierca, a przeklęty
przez Pana, kto pobudza do gniewu swą matkę (Syr 3, 12-13. 16).
2219. Szacunek synowski sprzyja harmonii całego życia rodzinnego; obejmuje on
także związki między braćmi i siostrami. Szacunek wobec rodziców opromienia
całe środowisko rodzinne. „Koroną starców – synowie synów” (Prz 17, 6). „Z całą
pokorą i cichością, z cierpliwością, znoście siebie nawzajem w miłości” (Ef 4, 2).
2220. Chrześcijanie są zobowiązani do szczególnej wdzięczności tym, od których
otrzymali dar wiary, łaskę chrztu i życie w Kościele. Wdzięczność ta dotyczy
rodziców, dziadków, innych członków rodziny, duszpasterzy, katechetów,
nauczycieli lub przyjaciół. „Napełniła mnie radość na wspomnienie bez obłudnej
wiary, jaka jest w tobie; ona to zamieszkała pierwej w twej babce Lois i w twej
matce Eunice, a pewien jestem, że [mieszka] i w tobie” (2 Tm 1, 5).
Obowiązki rodziców
2221. Płodność miłości małżeńskiej nie ogranicza się jedynie do przekazywania
życia dzieciom, lecz powinna obejmować ich wychowanie moralne i formację
duchową. „ To zadanie wychowawcze jest tak wielkiej wagi, że jego ewentualny
brak z trudnością dałby się zastąpić”. Rodzice mają pierwszorzędne i niezbywalne
prawo oraz obowiązek wychowania.
2222. Rodzice powinni uważać swoje dzieci za dzieci Boże i szanować je jako
osoby ludzkie. Wychowują oni swoje dzieci do wypełniania prawa Bożego,
ukazując samych siebie jako posłusznych woli Ojca niebieskiego.
2223. Rodzice pierwsi są odpowiedzialni za wychowanie swoich dzieci.
Wypełniają tę odpowiedzialność najpierw przez założenie ogniska rodzinnego, w
którym panuje czułość, przebaczenie, szacunek, wierność i bezinteresowna służba.
Dom rodzinny jest właściwym miejscem kształtowania cnót. Wychowanie to
wymaga nauczenia się wyrzeczenia, zdrowego osądu, panowania nad sobą, które są
podstawą wszelkiej prawdziwej wolności. Rodzice powinni uczyć dzieci
podporządkowywać „wymiary materialne i instynktowne... wymiarom
wewnętrznym i duchowym”. Na rodzicach spoczywa poważna odpowiedzialność
za dawanie dobrego przykładu swoim dzieciom. Jeśli potrafią przyznać się przed
nimi do swoich błędów, będą mogli lepiej kierować dziećmi i je poprawiać:
~2~
Kto miłuje swego syna, często używa na niego rózgi, aby na końcu mógł się
nim cieszyć (Syr 30, 1-2). A wy, ojcowie, nie pobudzajcie do gniewu waszych
dzieci, lecz wychowujcie je, stosując karcenie i napominanie Pańskie! (Ef 6,
4).
2224. Dom rodzinny stanowi naturalne środowisko wprowadzania dzieci w
solidarność i odpowiedzialność wspólnotową. Rodzice powinni uczyć swoje dzieci
unikania fałszywych ustępstw i poniżania się, które stanowią zagrożenie dla każdej
społeczności ludzkiej.
2225. Przez łaskę sakramentu małżeństwa rodzice otrzymali zadanie i przywilej
ewangelizowania swoich dzieci. Możliwie jak najwcześniej powinni wprowadzać
swoje dzieci w tajemnice wiary, której są dla nich „pierwszymi zwiastunami”. Od
wczesnego dzieciństwa powinni włączać je w życie Kościoła. Rodzinny styl życia
może rozwijać zdolność do miłości, która na całe życie pozostanie autentycznym
początkiem i podporą żywej wiary.
2226. Rodzice powinni rozpocząć wychowanie do wiary od wczesnego
dzieciństwa. Zaczyna się ono już wtedy, gdy członkowie rodziny pomagają sobie
wzrastać w wierze przez świadectwo życia chrześcijańskiego zgodnego z
Ewangelią. Katecheza rodzinna poprzedza i ubogaca pozostałe formy nauczania
wiary i towarzyszy im. Zadaniem rodziców jest nauczyć swoje dzieci modlitwy
oraz pomóc im odkryć powołanie jako dzieci Bożych. Parafia jest wspólnotą
eucharystyczną i ośrodkiem życia liturgicznego rodzin chrześcijańskich; jest ona
podstawowym miejscem katechezy dzieci i rodziców.
2227. Z kolei dzieci przyczyniają się do wzrostu swoich rodziców w świętości.
Wszyscy razem i każdy z osobna powinni wielkodusznie i niestrudzenie udzielać
sobie nawzajem przebaczenia, jakiego domagają się zniewagi, kłótnie,
niesprawiedliwości i zaniedbania. Sugeruje to wzajemna życzliwość. Wymaga tego
miłość Chrystusa (Por. Mt 18, 21-22; Łk 17, 4).
2228. W okresie dzieciństwa szacunek i życzliwość rodziców przejawiają się
przede wszystkim w trosce i uwadze, jaką poświęcają oni wychowywaniu swoich
dzieci, zaradzaniu ich potrzebom materialnym i duchowym. W miarę wzrastania
dzieci ten sam szacunek i to samo poświęcenie skłaniają rodziców do
wychowywania ich do prawidłowego używania rozumu i wolności.
2229. Rodzice, jako pierwsi odpowiedzialni za wychowanie swoich dzieci, mają
prawo wybrać dla nich szkolę, która odpowiada ich własnym przekonaniom. Jest to
podstawowe prawo. Rodzice – w takiej mierze, w jakiej to możliwe – mają
~3~
obowiązek wyboru szkół, które najlepiej pomogą im w wypełnianiu zadań
wychowawców chrześcijańskich. Władze publiczne mają obowiązek
zagwarantować to prawo rodzicom i zapewnić konkretne warunki jego
urzeczywistnienia.
2230. Dorastające dzieci mają obowiązek i prawo wybrać zawód i stan życia.
Powinny wypełniać te nowe zadania życiowe w zaufaniu do swoich rodziców,
chętnie prosząc ich o opinie oraz rady i przyjmując je od nich. Rodzice powinni
czuwać, by nie ograniczać swoich dzieci ani w wyborze zawodu, ani w wyborze
współmałżonka. Obowiązek delikatności nie zabrania im, lecz wprost przeciwnie,
zobowiązuje ich do pomagania dzieciom przez mądre rady, zwłaszcza wtedy gdy
dzieci mają zamiar założyć rodzinę.
2231. Niektórzy nie zawierają małżeństwa, aby móc zaopiekować się swoimi
rodzicami lub rodzeństwem, by poświęcić się bardziej sprawom zawodowym lub
też z innych szlachetnych pobudek. Mogą oni bardzo przyczynić się do wzrostu
dobra rodziny ludzkiej.
IV. Rodzina i Królestwo Boże
2232. Więzy rodzinne, chociaż są ważne, nie mają charakteru absolutnego.
Podobnie jak dziecko wzrasta coraz bardziej ku dojrzałości oraz samodzielności
ludzkiej i duchowej, tak rozwija się i umacnia jego szczególne powołanie, które
pochodzi od Boga. Rodzice powinni uszanować to powołanie i ułatwić dzieciom
odpowiedź na nie. Trzeba uzmysłowić sobie, że pierwszym powołaniem
chrześcijanina jest pójście za Jezusem (Por. Mt 16, 25): „Kto kocha ojca lub matkę
bardziej niż Mnie, nie jest Mnie godzien. I kto kocha syna lub córkę bardziej niż
Mnie, nie jest Mnie godzien” (Mt 10, 37).
2233. Zostać uczniem Chrystusa oznacza przyjąć zaproszenie do przynależenia do
rodziny Bożej, do życia zgodnego z Jego sposobem życia: „Kto pełni wolę Ojca
mojego, który jest w niebie, ten jest Mi bratem, siostrą i matką” (Mt 12,50).
Rodzice powinni uszanować i przyjąć z radością oraz wdzięcznością skierowane do
któregoś z dzieci wezwanie Pana do pójścia za Nim w dziewictwie dla Królestwa
niebieskiego, w życiu konsekrowanym lub w posłudze kapłańskiej.
V. Władze w społeczności cywilnej
2234. Czwarte przykazanie Boże nakazuje nam także czcić tych wszystkich, którzy
dla naszego dobra otrzymali od Boga władzę w społeczeństwie. Ukazuje ono
obowiązki tych, którzy sprawują władzę, jak i tych, dla których dobra jest ona
sprawowana.
~4~
Obowiązki władz cywilnych
2235. Ci, którzy sprawują władzę, powinni traktować ją jako służbę. „Kto by
między wami chciał stać się wielkim, niech będzie waszym sługą” (Mt 20, 26).
Sprawowanie władzy jest moralnie określone jej Boskim pochodzeniem, jej
rozumną naturą i specyficznym przedmiotem. Nikt nie może żądać lub ustanawiać
tego, co jest sprzeczne z godnością osób i z prawem naturalnym.
2236. Sprawowanie władzy zmierza do ukazania właściwej hierarchii wartości, by
ułatwić wszystkim korzystanie z wolności i odpowiedzialności. Przełożeni powinni
mądrze służyć sprawiedliwości rozdzielczej, uwzględniając potrzeby i wkład
każdego oraz mając na celu zgodę i pokój. Powinni czuwać nad tym, by normy i
zarządzenia przez nich wydawane nie stanowiły pokusy, przeciwstawiając interes
osobisty interesowi wspólnoty.
2237. Władze polityczne są zobowiązane do poszanowania podstawowych praw
osoby ludzkiej. Powinny w sposób ludzki służyć sprawiedliwości, szanując prawa
każdego, zwłaszcza rodzin i osób potrzebujących. Prawa polityczne związane z
życiem obywateli mogą i powinny być przyznawane zgodnie z wymaganiami dobra
wspólnego. Władze publiczne nie mogą ich zawiesić bez uzasadnionej i
odpowiedniej przyczyny. Korzystanie z praw politycznych ma na celu dobro
wspólne narodu i wspólnoty ludzkiej.
Obowiązki obywateli
2238. Ci, którzy są podporządkowani władzy, powinni uważać swoich
przełożonych za przedstawicieli Boga, który ich ustanowił sługami swoich darów
(Por. Rz 13, 1-2). „Bądźcie poddani każdej ludzkiej zwierzchności ze względu na
Pana... Jak ludzie wolni [postępujcie], nie jak ci, dla których wolność jest
usprawiedliwieniem zła, ale jak niewolnicy Boga” (1 P 2, 13. 16). Lojalna
współpraca obywateli obejmuje prawo, niekiedy obowiązek udzielenia słusznego
napomnienia, jeśli coś wydałoby się im szkodliwe dla godności osób i dla dobra
wspólnoty.
2239. Obywatele mają obowiązek przyczyniać się wraz z władzami cywilnymi do
dobra społeczeństwa w duchu prawdy, sprawiedliwości, solidarności i wolności.
Miłość ojczyzny i służba dla niej wynikają z obowiązku wdzięczności i porządku
miłości. Podporządkowanie prawowitej władzy i służba na rzecz dobra wspólnego
wymagają od obywateli wypełniania ich zadań w życiu wspólnoty politycznej.
2240. Uległość wobec władzy i współodpowiedzialność za dobro wspólne
wymagają z moralnego punktu widzenia płacenia podatków, korzystania z prawa
wyborczego, obrony kraju:
~5~
Oddajcie każdemu to, co się mu należy: komu podatek – podatek, komu cło –
cło, komu uległość – uległość, komu cześć – cześć (Rz 13, 7).
Chrześcijanie... mieszkają we własnej ojczyźnie, ale jako pielgrzymi.
Podejmują wszystkie obowiązki jako obywatele, ale i podchodzą do
wszystkiego jak cudzoziemcy... Słuchają ustalonych praw, a własnym życiem
przekraczają prawa... Bóg wyznaczył im tak zaszczytne miejsce, że nie wolno
go opuścić (List do Diogneta, 5, 5. 10; 6, 10).
Apostoł wzywa nas do modlitw i do dziękczynienia za królów i za wszystkich,
którzy sprawują władzę, „abyśmy mogli pro2242 Obywatel jest zobowiązany w
sumieniu do nieprzestrzegania zarządzeń władz cywilnych, gdy przepisy te są
sprzeczne z wymaganiami ładu moralnego, z podstawowymi prawami osób i ze
wskazaniami Ewangelii. Odmowa posłuszeństwa władzom cywilnym, gdy ich
wymagania są sprzeczne z wymaganiami prawego sumienia, znajduje swoje
uzasadnienie w rozróżnieniu między służbą Bogu a służbą wspólnocie politycznej.
„Oddajcie... Cezarowi to, co należy do Cezara, a Bogu to, co należy do Boga" (Mt
22, 21). „Trzeba bardziej słuchać Boga niż ludzi" (Dz 5, 29). wadzić życie ciche i
spokojne z całą pobożnością i godnością” (1 Tm 2, 2).
2241. Narody bogate są obowiązane przyjmować, o ile to możliwe, obcokrajowców
poszukujących bezpieczeństwa i środków do życia, których nie mogą znaleźć w
kraju rodzinnym. Władze publiczne powinny czuwać nad poszanowaniem prawa
naturalnego, powierzającego przybysza opiece tych, którzy go przyjmują.
Władze polityczne z uwagi na dobro wspólne, za które ponoszą
odpowiedzialność, mogą poddać prawo do emigracji różnym warunkom
prawnym, zwłaszcza poszanowaniu obowiązków migrantów względem kraju
przyjmującego. Imigrant obowiązany jest z wdzięcznością szanować
dziedzictwo materialne i duchowe kraju przyjmującego, być posłusznym jego
prawom i wnosić swój wkład w jego wydatki.
2242. Obywatel jest zobowiązany w sumieniu do nieprzestrzegania zarządzeń
władz cywilnych, gdy przepisy te są sprzeczne z wymaganiami ładu moralnego, z
podstawowymi prawami osób i ze wskazaniami Ewangelii. Odmowa posłuszeństwa
władzom cywilnym, gdy ich wymagania są sprzeczne z wymaganiami prawego
sumienia, znajduje swoje uzasadnienie w rozróżnieniu między służbą Bogu a
służbą wspólnocie politycznej. „Oddajcie... Cezarowi to, co należy do Cezara, a
Bogu to, co należy do Boga” (Mt 22, 21). „Trzeba bardziej słuchać Boga niż ludzi”
(Dz 5, 29).
Tam... gdzie władza państwowa, przekraczając swoje uprawnienia, uciska
obywateli, niech ci nie odmawiają jej świadczeń, których obiektywnie
domaga się dobro wspólne. Niech zaś wolno im będzie bronić praw swoich i
~6~
współobywateli przed nadużyciami władzy w granicach nakreślonych przez
prawo naturalne i ewangeliczne.
2243. Zbrojny opór przeciw uciskowi stosowanemu przez władzę polityczną jest
uzasadniony jedynie wtedy, gdy występują równocześnie następujące warunki:
1 - w przypadku pewnych, poważnych i długotrwałych naruszeń podstawowych
praw;
2 - po wyczerpaniu wszystkich innych środków;
3 - jeśli nie spowoduje to większego zamętu;
4 - jeśli istnieje uzasadniona nadzieja powodzenia;
5 - jeśli nie można rozumnie przewidzieć lepszych rozwiązań.
Wspólnota polityczna i Kościół
2244. Każda instytucja opiera się, nawet w sposób domyślny, na jakiejś wizji
człowieka i jego przeznaczenia; czerpie z niej swoje kryteria sądów, swoją
hierarchię wartości oraz linię postępowania. Większość społeczeństw oparła swoje
instytucje na kryterium pewnej wyższości człowieka nad rzeczami. Jedynie religia
w sposób Boski objawiona otwarcie uznała w Bogu, Stwórcy i Odkupicielu,
początek i przeznaczenie człowieka. Kościół zachęca władze polityczne, by w
swoich sądach i decyzjach opierały się na inspiracji płynącej
z prawdy o
Bogu i o człowieku:
Społeczeństwa, które ignorują tę inspirację lub też ją odrzucają w imię swej
niezależności względem Boga, są zmuszone do szukania w sobie lub do
zapożyczania od jakiejś ideologii swych odniesień i swego celu. Nie
dopuszczając do obrony obiektywnego kryterium dobra i zła, pozwalają sobie
na totalitarną władzę, jawną lub zakamuflowaną, nad człowiekiem i jego
przeznaczeniem, jak to pokazuje historia.
2245. Kościół, który z racji swojego posłannictwa i swojej kompetencji w żaden
sposób nie może być sprowadzony do wspólnoty politycznej, jest znakiem i
zarazem stróżem transcendentnego charakteru osoby ludzkiej. „Kościół... szanuje...
i popiera polityczną wolność i odpowiedzialność obywateli”.
2246. Do zadań Kościoła należy wydawanie „oceny moralnej nawet w kwestiach
dotyczących spraw politycznych, kiedy domagają się tego podstawowe prawa
osoby lub zbawienie dusz, stosując wszystkie i wyłącznie te środki, które zgodne są
z Ewangelią i dobrem powszechnym według różnorodności czasu i warunków”.
~7~