program profilaktyki uzależnień 2013 – 2016

„Uzależnienia dotyczą wszystkich – chrońmy również nasze dzieci”
PROGRAM
PROFILAKTYKI UZALEŻNIEŃ
ZESPÓŁ SZKÓŁ NR 3 W MĄKOLNIE
2013 – 2016
Akty prawne regulujące zasady obowiązujące w placówkach oświatowych, dotyczące
bezpieczeństwa uczniów, picia alkoholu, palenia papierosów lub używania innych substancji
psychoaktywnych, nakładają na szkoły między innymi obowiązek podejmowania działań
profilaktycznych (zapobiegawczych), wychowawczych i interwencyjnych.
Wprowadzone przez MENiS obowiązek opracowania i realizowania przez szkołę Szkolnego
Programu Profilaktyki (D.U.Nr 51, poz. 458 z 2002 roku) stworzył szansę uporządkowania
i podwyższenia poziomu profesjonalizmu działań profilaktycznych. Wśród wielu z nich
profilaktyka używania substancji psychoaktywnych ma najdłuższą tradycję i bogaty zasób
doświadczeń.
Dzieci i młodzież w różnym stopniu narażone są na ryzyko używania legalnych lub
nielegalnych środków uzależniających i wynikające z tego szkody. Odpowiednio do stopnia
ryzyka profilaktyka prowadzona jest na trzech poziomach. W naszej szkole mamy do
czynienia z profilaktyką pierwszorzędową. Adresowana jest do grupy niskiego ryzyka, czyli
do całej społeczności szkolnej. Działania podejmowane w jej ramach kierowane są do ludzi
zdrowych i wspomagają prawidłowe procesy rozwoju fizycznego i psychicznego. Mają na
celu promocję zdrowego stylu życia, opóźnienie wieku inicjacji, a przez to zapobieganie
zasięgu zachorowań ryzykownych. Na tym poziomie oddziaływań ważne jest rozwijanie
umiejętności, które pozwolą każdemu radzić sobie z trudnymi sytuacjami życiowymi
i z przeżywanymi w związku z nimi emocjami. Realizatorami działań są przede wszystkim
nauczyciele wspierani przez pedagoga szkolnego.
Profilaktyka uniwersalna – kierowana jest do wszystkich uczniów w określonym wieku bez
względu na stopień ryzyka wystąpienia zachorowań problemowych lub zaburzeń
psychicznych i dotycząca zagrożeń znanych, rozpowszechnionych w znacznym stopniu – np.
przemocy czy używania substancji psychoaktywnych. Na tym poziomie wykorzystywana jest
ogólna wiedza na temat zachowań ryzykownych, czynników ryzyka i chroniących. Celem jest
przeciwdziałanie pierwszym próbom podejmowania zachowań ryzykownych. W dużej mierze
działania profilaktyczne skupiają się na tworzeniu wspierającego, przyjaznego klimatu szkoły,
który pozytywnie wpływa na zdrowie psychiczne i poczucie wartości, motywacje do
osiągnięć zarówno uczniów jak i nauczycieli. Działania te umożliwiają także czynny udział
rodziców w życiu szkoły.
Strategie profilaktyczne:
Celem strategii informacyjnej jest dostarczenie adekwatnych informacji na temat skutków
zachowań ryzykownych i umożliwienie dokonywania racjonalnych wyborów. U podstaw tej
strategii leży przekonanie, że ludzie, zwłaszcza młodzi zachowują się ryzykownie, ponieważ
zbyt mało wiedzą o mechanizmach i następstwach takich zachowań. W związku z tym
dostarczenie informacji o skutkach palenia tytoniu, picia alkoholu lub odurzania się
narkotykami,
dopalaczami
ma
spowodować
zmianę
postaw
i
w
konsekwencji
niepodejmowanie zachowań ryzykownych.
Strategia edukacyjna ma pomóc w rozwijaniu ważnych umiejętności psychologicznych
i społecznych (umiejętność nawiązywania kontaktów z ludźmi, radzenia sobie ze stresem,
rozwiązywania konfliktów, opierania się naciskom ze strony otoczenia itp.)
Celem strategii działań alternatywnych jest pomoc w zaspokojeniu ważnych potrzeb
psychologicznych (np. sukcesu, przynależności) oraz osiąganie satysfakcji życiowej przez
ułatwianie angażowania się w działalność akceptowaną społecznie (artystyczną, społeczną,
sportową). Dotyczy to zwłaszcza dzieci i młodzież zaniedbanej wychowawczo.
Celem strategii interwencyjnej jest wspieranie w sytuacjach kryzysowych osób mających
trudności w identyfikowaniu i rozwiązywaniu problemów osobistych. Jej podstawowe
techniki to poradnictwo, telefon zaufania, sesje interwencyjne, doradztwo.
Czynniki ryzyka, czynniki chroniące
Prowadząc działania profilaktyczne w szkole należy pamiętać, że to, czy dziecko zachowuje
się zgodnie z normami i oczekiwaniami społecznymi, czy podejmuje zachowania ryzykowne,
zależy od interakcji różnych czynników.
Do najważniejszych zachowań ryzykownych zalicza się:
 palenie tytoniu,
 używanie alkoholu i innych środków psychoaktywnych,
 używanie dopalaczy,
 wczesną aktywność seksualną,
 zachowania agresywne i przestępcze,
Za najważniejsze czynniki chroniące na ogół uważa się:
 silną więź emocjonalną z rodzicami,
 ogólnie pozytywne relacje z dorosłymi (posiadanie autorytetów),
 zainteresowanie nauką szkolną i aspiracje edukacyjne,
 poszanowanie prawa, norm i wartości,
 przynależność do pozytywnej grupy społecznej,
 angażowanie się w działania prospołeczne.
Ogólne czynniki ryzyka:
 brak więzi w rodzinie (konflikty, prezentowane przez rodziców zachowania
dysfunkcyjne, niekonsekwencja lub brak dyscypliny wychowawczej),
 negatywne relacje ze znaczącymi osobami dorosłymi,
 niepowodzenia w nauce szkolnej i związany z tym faktem brak wiary we własne siły,
 odrzucenie religii i powszechnie obowiązujących norm i wartości,
 buntowniczość, zachowania aspołeczne,
 przynależność do negatywnej grupy, uleganie negatywnej presji rówieśniczej,
 angażowanie się w zachowania ryzykowne (np. odurzanie się).
Prawdopodobieństwo pojawienia się zachowań ryzykownych jest tym większe, im więcej
czynników ryzyka oddziałuje na dzieci i młodzież oraz im bardziej są one szkodliwe i dłużej
trwa ich działanie. Rola, jaką mogą odegrać wspomniane czynniki, zależy również od wieku
dziecka, jego fazy rozwoju, uwarunkowań środowiskowych i sytuacyjnych. Uczeń, który
podejmuje zachowania ryzykowne, robi to najczęściej dlatego, że nie może lub nie potrafi
funkcjonować inaczej. Zadaniem profilaktyki uzależnień jest inicjowanie działań, które
wprowadzą pożądane zmiany w funkcjonowaniu ucznia. Aby ten cel osiągnąć należy
jednocześnie oddziaływać na czynniki chroniące (wzmacniać je) oraz na czynniki ryzyka
(eliminować je).
Do oceny zagrożeń w szkole prowadzone są różnorodne narzędzia diagnostyczne: wywiady
środowiskowe, rozmowy, obserwacje, które służą jako wiedza „wyjściowa” na temat
rozpowszechniania i intensywności używania środków psychoaktywnych.
Profilaktyka
to:
kompleksowa
interwencja
kompensująca
niedostatki
wychowania,
obejmująca równolegle trzy nurty działania:
 wspomaganie dziecka w radzeniu sobie z trudnościami zagrażającymi prawidłowemu
rozwojowi i zdrowemu życiu,
 ograniczanie i likwidowanie czynników ryzyka, które zaburzają prawidłowy rozwój
i dezorganizują zdrowy styl życia,
 inicjowanie i wzmacnianie czynników chroniących, które sprzyjają prawidłowemu
rozwojowi i zdrowemu życiu.
Powody, dla których dzieci i młodzież sięga po narkotyki:
 chęć odurzania się – na przyjęciach, imprezach rekreacyjnych, dla uczczenia jakiegoś
sukcesu, podczas spotkań z przyjaciółmi w celu spędzenia możliwie przyjemnych
chwil,
 ciekawość i nuda – w celu poszukiwania przygód i podniet, nowych doświadczeń i
znajomości, okazji do nabywania nowych umiejętności i sprawności wynajdywania
coraz to nowych sposobów wypełniania czasu wolnego, a wszystko po to, żeby uciec
od nudnej szkoły, obowiązkowych zajęć,
 wpływ grupy rówieśniczej – pragną być akceptowane, nie odróżniać się od innych,
osoba używająca narkotyków dąży do wciągnięcia także pozostałych,
 ucieczka od problemów zewnętrznych – problemy występujące w szkole, zawyżone
wymagania rodziców względem dziecka, sytuacje materialne i społeczne występujące
w rodzinach,
 ucieczka od problemów wewnętrznych – osoby z trudnościami emocjonalnymi nie
potrafią Radzic sobie z kompleksami jakie niesie z sobą życie,
 moda – nie ma dobrej zabawy bez alkoholu,
 brak wiary – w swoje możliwości i pozytywnej motywacji ze strony domu i szkoły,
 bo używają narkotyki dorośli,
 stres szkolny – problemy związane ze szkołą.
Dzięki narkotykom dzieci i młodzież uważają, iż:
 mogą spędzić przyjemne chwile,
 otwierają przed nimi perspektywę zaspokojenia ich ciekawości,
 potrafią one wypełnić czas,
 które nie rozwiązują żadnych problemów ale, sprawiają, iż wydają się one odległe
i mało istotne,
 są one niezawodne w przeciwieństwie do rodziców, są zawsze pod ręką,
 stanowią one doskonałą wymówkę dla dzieci nękanych poczuciem winy z powodu
nieumiejętności rozwiązywania własnych problemów,
 mogą się wydawać sposobem na unikanie bólu, na kontynuowanie beztroskiego
dzieciństwa,
 stają się ofertą, jeśli nie widać perspektyw na zmianę nudnej i beznadziejnej
teraźniejszości wiążącej się z trudnościami w nauce, utrudnionym kontaktem
z otoczeniem, trudnościami przystosowawczymi izolującymi od rówieśników,
pozbawionych troskliwej opieki rodziców, uprawiania sportu, dostępu do komputera.
Założenia programu
Program ten podyktowany jest troską o dobro naszych uczniów, którym chcemy pomóc
ustrzec się przed uzależnieniami i wynikającymi z nich konsekwencjami. Głównym
założeniem programu jest promocja zdrowego, aktywnego i społecznie akceptowanego stylu
życia oraz nauka właściwych postaw wobec własnej osoby, własnych problemów,
indywidualnych kontaktów z jednostkami i grupą społeczną – według założenia, że najlepszą
drogą do uniknięcia zachowań ryzykownych jest rozwój umiejętności interpersonalnych oraz
całej osobowości ucznia. Naszym celem jest eliminacja sytuacji i okoliczności sprzyjających
rodzeniu się czynników zagrażających zdrowiu uczniów. Realizacja programu pozwoli
kształtować u dzieci i młodzieży postawy prozdrowotne i prospołeczne. Nauczy podejmować
świadome decyzje, oparte na wiedzy i zrozumieniu problemu, pomoże wzmocnić wiarę
w siebie i poczucie własnej wartości. Ponadto ukierunkuje dziecko w jego dążeniach, pomoże
zbudować własną hierarchię wartości, nauczy poszanowania dla potrzeb drugiego człowieka
z jednoczesnym poszanowaniem własnych praw. Program ma pomóc uczniowi odnaleźć się
i nauczyć go radzić sobie w trudnej dla niego rzeczywistości. Program ten jest ściśle związany
z programem profilaktyki i programem wychowawczym.
Cele programu
1. Promocja zdrowego stylu życia u uczniów szkoły podstawowej i gimnazjum oraz
przeciwdziałanie występowaniu u nich zachowań ryzykownych.
2. Wyposażenie uczniów w wiadomości i umiejętności, które pomogą im radzić sobie
w trudnych sytuacjach. Podnoszenie świadomości uczniów dotyczącej przyczyn
sięgania po nikotynę, alkohol i środki psychoaktywne.
3. Uwrażliwienie na zagrożenia wynikające ze sztucznego redukowania przeżywanych
uczuć i emocji.
4. Wyposażenie ucznia w wiadomości i umiejętności dotyczące obrony przed
uzależnieniami – nauka i ćwiczenie zachowań asertywnych.
5. Odkrywanie i umiejętne stosowanie własnych, ale też sprawdzonych sposobów obrony
siebie przed uzależnieniami.
6. Kształtowanie w świadomości uczniów poczucia odpowiedzialności za siebie i swoje
decyzje.
7. Wspieranie innych w radzeniu sobie z problemem alkoholowym, narkotykowym
i nikotynowym – współpraca grupy, przyjaźń, koleżeństwo.
8. Lansowanie przez młodzież i wśród młodzieży pożądanych zachowań i zdrowych
sposobów radzenia sobie z trudnymi sytuacjami.
Cele szczegółowe
1. Integracja grupy – budowanie atmosfery i klimatu zaufania, bezpieczeństwa
i akceptacji.
2. Kształtowanie umiejętności otwartego, swobodnego i szczerego wyrażania swoich
myśli, odczuć i poglądów. Przełamywanie barier w mówieniu o sobie, prezentacja
siebie przed grupą.
3. Kształtowanie postaw prospołecznych i empatycznych – treningi wczuwania się
w sytuacje oraz stany emocjonalne innych osób.
4. Wzmacnianie samooceny i budowanie poczucia własnej wartości.
5. Kształtowanie poczucia odpowiedzialności za własne zdrowie i zdrowie innych.
6. Dostarczanie podstawowych informacji o istniejących zagrożeniach dla młodzieży,
ukazanie ich przyczyn oraz sposobów ich eliminowania.
7. Dostarczenie
podstawowych
wiadomości
o
niebezpieczeństwach
związanych
z uzależnieniem od nikotyny, alkoholu, narkotyków, dopalaczy oraz komputera.
8. Kształtowanie umiejętności podejmowania własnych decyzji – ocena kosztów
i zysków.
9. Kształtowanie umiejętności porozumiewania się z innymi – podstawowe wiadomości
o komunikacji werbalnej i niewerbalnej.
10. Treningi asertywności – wdrażanie do obrony własnego zdania z jednoczesnym
respektowaniem praw innych osób. Kształtowanie umiejętności odmawiania
w sytuacjach trudnych.
11. Kształtowanie umiejętności radzenia sobie ze stresem i frustracją – treningi
relaksacyjne.
12. Wdrażanie do refleksji i obiektywnej oceny skutków własnego zachowania.
13. Krytykowanie i radzenie sobie z krytyką – kształtowanie umiejętności nieraniącego
krytykowania i umiejętności przyjmowania krytyki.
14. Kształtowanie umiejętności konstruktywnego rozwiązywania sytuacji konfliktowych –
aspekty konfliktu oraz sposoby unikania sytuacji konfliktowych.
15. Rozwijanie twórczego rozwiązywania problemów i kreatywności w myśleniu.
16. Promowanie zdrowego stylu życia – ukazanie możliwości uzyskania osobistych
satysfakcji bez uciekania się do wspomagania chemicznego – substancjami
uzależniającymi.
Przewidywane efekty
Efektem realizacji zamierzonych przez nas działań powinno być uzyskanie przez uczniów
wiedzy, umiejętności i kompetencji w zakresie myślenia, uczenia się, komunikowania się,
współpracy i działania oraz sposobów ciekawego, aktywnego spędzania czasu wolnego.
Po zakończeniu programu uczeń powinien umieć:
 uczestnicy programu zgłębili swoją wiedzę w zakresie uzależnień i profilaktyki,
 uczniowie mają świadomość tkwiących w sobie i w grupie możliwości obrony siebie
przed uzależnieniami i wspieraniu w tym innych,
 uczniowie poczuwają się do odpowiedzialności za siebie i swoje decyzje,
 uczniowie są pozytywnie zmotywowani do dbania o swoje zdrowie i do świadomego
dokonywania wyboru życia wolnego od uzależnień,
 uczniowie znają i stosują zdrowe sposoby radzenia sobie z trudnymi sytuacjami,
przeżyciami, emocjami,
 uczniowie potrafią zdrowo, ciekawie i aktywnie spędzić wolny czas.
Zasady
 zapewnienia poczucia bezpieczeństwa, bezwarunkowej akceptacji oraz ochrony
prywatności każdego uczestnika,
 traktowania każdego podmiotowo,
 szanowania godności i indywidualności każdego dziecka,
 umożliwienia swobody wypowiedzi każdemu bez krytyki i osądzania,
 uwzględnienia preferowanego systemu wartości oraz poziomu wrażliwości każdego
uczestnika,
 motywowania do osobistego rozwoju i kreatywności,
 inspirowania do twórczego rozwiązywania przedstawionych problemów,
 otwartości na potrzeby uczniów, nawet te, które wykraczają poza program,
 poszanowania i respektowania wszystkich praw dziecka.
Metody pracy
 dyskusja w kręgu – kontakt wzrokowy i dotykowy podczas siedzenia w kręgu ułatwi
uczniom wzajemną komunikację, stworzy możliwość lepszego poznania się
i zrozumienia, ułatwi zbudowanie przyjaznej atmosfery, da poczucie bezpieczeństwa
i równego statutu wszystkim uczestnikom,
 mini wykład – krótka pogadanka – wprowadzi uczestników w nową tematykę, ułatwi
usystematyzowanie wiedzy oraz jej podsumowanie,
 pokaz – przedstawienie przez nauczyciela procesu, kolejności działań praktycznych
jakie należy podjąć aby prawidłowo wykonać ćwiczenie lub zadanie,
 psychodramy – odgrywanie scenek – pozwolą uczniom bardziej świadomie
doświadczyć i zrozumieć całokształt sytuacji oraz uczucia i myśli innych ludzi. Dzięki
nim będą mogli również w bezpiecznych okolicznościach wypróbować nowo nabyte
sposoby zachowania,
 burza mózgów – dzielenie się twórczymi, spontanicznymi pomysłami dotyczącymi
rozwiązania konkretnego problemu podczas grupowej dyskusji. Ta forma pozwala na
uzyskanie wielu kreatywnych pomysłów w stosunkowo krótkim czasie. Uczy uczniów
szacunku do cudzych pomysłów, wyzwala ich potencjał twórczy, integruje grupę
i angażuje wszystkich uczestników,
 uzupełnianie zdań – pozwala uzyskać wiele ciekawych informacji o uczniach, daje im
możliwość lepszego poznania siebie nawzajem, pozwala im dostrzec podobieństwa
i różnice między sobą,
 ćwiczenia praktyczne – dają uczniom szansę na wypróbowanie nowo zdobytych
umiejętności w praktyce.
Formy realizacji
 zajęcia grupowe – będzie główną formą, ponieważ pobudza aktywność uczestników,
pozwala na stworzenie klimatu zaufania i bezpieczeństwa oraz kształtuje umiejętność
pracy zespołowej,
 praca indywidualna – daje możliwość wyrażenia własnej opinii na określony temat,
zapewnia komfort dobrowolności uczestnictwa podczas zajęć.
Odbiorcy programu
 uczniowie,
 rodzice.
Realizatorzy programu
 dyrektor szkoły,
 wicedyrektor,
 nauczyciele i pracownicy,
 wychowawcy klas,
 pedagog szkolny,
 pielęgniarka szkolna,
 doradca zawodowy.