Badanie kwestionariuszowe [tryb zgodności]

Badanie
kwestionariuszowe
Małgorzata Kowalska
Katedra i Zakład Epidemiologii
SUM w Katowicach, 2012
KWESTIONARIUSZ
ANKIETA SAMOZWROTNA
Zalety
jednolity sposób zadawania pytań
zmniejsza możliwość wystąpienia błędów
systematycznych
respondenci dysponują dłuższym czasem
niezbędnym do przemyślenia odpowiedzi
KWESTIONARIUSZ
ANKIETA SAMOZWROTNA
Wady
kłopot z odzyskaniem wypełnionych
ankiet
niepewność co do rzetelności wypełniania
(kto wypełniał?) i udzielonych odpowiedzi
( zrozumienie treści pytań – szczególnie w
odniesieniu do tłumaczonych z języka
obcego kwestionariuszy)
WYWIAD
Zalety
możliwość uzyskania odpowiedzi od
większej liczby osób
możliwość wyjaśnienia niezrozumiałych
kwestii
możliwość pogłębionego wywiadu –
dodatkowe pytania w trudnych lub
drażliwych kwestiach
WYWIAD
Wady wynikające z relacji ‘badający-badany’
nie zarejestrowanie lub zniekształcenie
informacji
niepotrzebne lub niewłaściwe zadanie
pytania
błąd rejestracji odpowiedzi
świadome udzielenie nieprawdziwej
informacji
DOBRA RADA
Jeśli to możliwe korzystaj z
kwestionariusza standardowego!
PRZYKŁADY
KWESTIONARIUSZY
KWESTIONARIUSZ OCENIAJĄCY POZIOM
SATYSFAKCJI PACJENTA
Developing a standard short questionnaire for the
assessment of patient satisfaction with out-of-hours
primary care.C Salisburya, A Burgessb,
V Lattimerb, D Heaneyc, J Walkerd, J Turnbullb and H Smithe
Family Practice 2005 22(5):560-569
dostęp:http://fampra.oxfordjournals.org/cgi/content/full/22/5/560
WHOQOL-BREF Questionnaire
i tak dalej….
WYWIAD LEKARSKI
wywiad niestandaryzowany
treść, słownictwo i sekwencja pytań
zależą od okoliczności, rodzaju choroby i
stanu pacjenta
WYWIAD EPIDEMIOLOGICZNY
wywiad standaryzowany
treść, słownictwo i sekwencja pytań są
jednakowe – pozwala na większą powtarzalność uzyskanych wyników
Kwestionariusz punktowy dla oceny sposobu żywienia
/wg Gawęcki, Jeszka „Żywienie człowieka” PWN, 1995/
Lp.
1.
2.
3.
4.
5.
Liczba
punktów
Przedmiot oceny
Ile posiłków dziennie
spożywano?
W ilu posiłkach w ciągu tygodnia
występował produkt
dostarczający białka zwierzęcego?
Jak często spożywano mleko
lub jego przetwory?
Jak często spożywano
warzywa i owoce?
Jak często spożywano
surówki z warzyw lub
owoców?
4 lub 5
5
3
2
mniej niż 3
0
we wszystkich
5
w 75% posiłków
2
rzadziej
0
codziennie, min. w 2 posiłkach
5
codziennie, min. w 1 posiłku
2
rzadziej
0
codziennie, min. w 3 posiłkach
5
codziennie, min. w 2 posiłkach
2
rzadziej
1
codziennie
5
w 75% dni
2
rzadziej
0
Liczba pkt.
ocenianego
jadłospisu
Ocena uzyskanych odpowiedzi
– sposób żywienia
Bardzo dobry 25 pkt.
Dobry
21 – 24 pkt.
Dostateczny 10 – 20 pkt. (bez ocen 0)
Z błędami
10 – 20 pkt. (z ocenami
zerowymi)
Zły
9 pkt. i mniej
Fragment kwestionariusza ISAAC (International
Study of Asthma and Allergies in childhood)
przeznaczony dla dzieci w wieku 13-14 lat
PYTANIA ZAMKNIĘTE
Ułatwiają odpowiedź – ograniczona ilość
wariantów odpowiedzi
Ułatwiają analizę statystyczną
PYTANIA OTWARTE
Dostarczają pełniejszej informacji,
pozwalają na wyładowanie emocji ale…
komplikują statystyczną analizę wyników
ETAPY PLANOWANIA BADANIA
EPIDEMIOLOGICZNEGO Z WYKORZYSTANIEM
KWESTIONARIUSZA /wg Jędrychowski „Epidemiologia” PZWL, 1999/
GA2LEN Brożek G. 2009
Wydrukowano 10 000
kwestionariuszy
Zaplanowano: 6000
osób, Chorzów
Realia: ~2000 z 6000
kwestionariuszy w I
etapie oraz ~500 z 4000
w II etapie
Razem: ok. ¼ populacji
zakwalifikowanej do
badania
KONSTRUOWANIE
KWESTIONARIUSZA
krótkie wprowadzenie – zaproszenie do badania,
cel pracy, instruktaż wypełniania ankiety
informacja o zespole badawczym – adres,
telefon kontaktowy
dane identyfikujące badanego – płeć, wiek,
zawód, miejsce zamieszkania, etc.
grupowanie tematyczne pytań
prawidłowa numeracja pytań – pytania
objaśniające
KONSTRUOWANIE
KWESTIONARIUSZA c.d.
pytania proste, jasno sformułowane i nie
krępujące badanego
unikanie powtórzeń i zbędnych pytań
pozostawienie miejsca na kodowanie danych czytelność
unikanie konieczności dokonywania obliczeń
pytania kontrolne i krzyżowe – eliminują
stronniczość i nierzetelność odpowiedzi
skomplikowany kwestionariusz poprzedzić
badaniem pilotażowym
WIARYGODNOŚĆ
ZASTOSOWANEGO
NARZĘDZIA
to
nadrzędny cel!
Poprawność badania
Powtarzalność
Trafność
Rzetelność
Wewnętrzna poprawność
Sprawdzenie wiarygodności
kwestionariusza
Nowo opracowany* kwestionariusz musi być
zweryfikowany, zanim zostanie użyty w badaniach
epidemiologicznych.
1. sprawdzony w badaniach pilotowych, na tej samej/
podobnej populacji, która będzie przedmiotem badania
zasadniczego;
2. poprawiony i przetestowany ponownie;
3. zwalidowany.
*opracowany zgodnie z zasadami budowy kwestionariuszy
Jędrychowski W.: Metoda zbierania wywiadów lekarskich i budowa
kwestionariuszy zdrowotnych. PZWL, Warszawa, 1982
Najczęściej
występujące problemy
Konstrukcja kwestionariusza
Dostosowanie do percepcji
Akceptowalność
Dystrybucja
Brak standaryzacji
Walidacja- zamierzony
efekt- wiarygodność
ocena powtarzalności i trafności autorskich
kwestionariuszy stosowanych w badaniach stanu
odżywienia i sposobu żywienia
Przyjęty sposób postępowania
Grupa badana – 100 osób / >200 osób/
Autorski kwestionariusz
Walidacja – zgodność odsetkowa
odpowiedzi w teście i reteście
‘tak-tak’ (%)
‘tak-nie’ (%)
‘nie-nie’ (%)
‘nie-tak’ (%)
Powtarzalność dla kluczowych pytań statystyka Kappa Cohena
Test – Retest
Czas?
24 h
/Charalambos, Epidemiology 1995/
Tydzień
2 tygodnie
1 miesiąc
/ Burdorf, Occup Environ Med
1996; Moore, Eur J Clin Nutr 2005/
/Hoelscher, Am Diet Association 2003/
/Shatenstein, Can J Diet Pr and
Research 2005; Bogers, Am J Epidem
2004/
3 miesiące
/Peat, Chest 1992/
Wartość Kappa
Powtarzalność
0 – 0,40
słaba
0,41 – 0,60
umiarkowana
0,61 – 0,80
dobra
> 0,81
bardzo dobra
Seigel D.G. Am. J. Epid. 1992
Dla kwestionariuszy żywieniowych
Kappa > 0,4 Masson L.F. Public Health Nutr. 2003
Uwagi końcowe
walidacja wybranych kwestionariuszy
żywieniowych
określenie powtarzalności dla kluczowych pytań
szczególne zastosowanie – dzieci i młodzież,
mężczyźni, niski poziom wykształcenia /Bogers, Am
J Epidemiol 2004/
propozycja najlepszego kwestionariusza dla
oceny sposobu żywienia i stanu odżywienia
Inne propozycje
Współczynnik korelacji rang Spearmana
0,70 – 0,80
poziom akceptowalny
0,81 – 0,90
poziom wystarczający
> 0,91
poziom bardzo dobry
/ wg Hoelscher, Am Diet Association 2003/
Weryfikacja z zastosowaniem biomarkerów
/ wg Bogers, Am J Epidemiol 2004/
Miary trafności testu
Wskaźnik czułości – % osób prawidłowo
zaklasyfikowanych metodą FFQ do grupy tak-tak
w stosunku do metody referencyjnej.
Wskaźnik swoistości (specyficzności) – % osób
prawidłowo zaklasyfikowanych metodą FFQ do
grupy nie-nie w stosunku do metody referencyjnej.
Podstawa – wyróżnienie 2 grup osób:
• „tak-tak” – „z ryzykiem”
• „nie-nie” – „bez ryzyka”
Obliczanie czułości i swoistości
Metoda
referencyjna
Wynik metody FFQ
suma
tak
nie
tak
a
b
a + b
nie
c
d
c + d
suma
a + c
b + d
wskaźnik czułości (%) = a×100/(a+b)
wskaźnik swoistości (%) = d×100/(c+b)
a, b, c, d – liczebności w grupach
Wyniki własnych badań
Wyniki
Wyniki
Podsumowanie
Autorski
kwestionariusz – tak
Ale… oceniona jego
powtarzalność,
trafność i
wiarygodność
Im lepszy
kwestionariusz tym
prostsza budowa
bazy danych
Dla potrzeb dobrej
publikacji konieczny opis
zastosowanego narzędzia
– tu… kwestionariusza i
metody jego oceny
Pozostaje jeszcze
możliwość zakupu licencji
standardowego
kwestionariusza ale…
zazwyczaj jest w obcym
języku!