docczytaj więcej - Biuletyn Informacyjny Kuratorium Oświaty w Krakowie
download 
Reklamacja Transkrypt
czytaj więcej - Biuletyn Informacyjny Kuratorium Oświaty w Krakowie
Raport Pedagogiczne zastosowanie ciszy w szkole. Kuratorium Oświaty w Krakowie Przedstawiony raport nad problematyką ciszy w szkole przygotowano w ramach badań Kuratorium Oświaty w Krakowie i Akademii Krakowskiej. Badania dotyczyły poziomu hałasu w szkole, wartości wychowawczej ciszy, zarządzania ciszą, wpływem architektury na poziom ciszy. Celem badań było m. in. ustalenie warunków i sposobów obniżenia poziomu hałasu w różnego typu szkołach. Opracowanie: St. Wizytator Jadwiga Sadowska St. Wizytator Stanisław Matoga Wydział Nadzoru Pedagogicznego SEPZ.I.533/1/2016.SK Spis treści Spis tabel i wykresów Spis wykresów Spis tabel 1 Wstęp 1.1. Przebieg badań i charakterystyka badanej grupy 2. Wyniki badań . 2.1. Poziom hałasu w badanych szkołach 2.2. Wartość wychowawcza ciszy 2.3. Zarządzanie ciszą 2.4. Wpływ bazy szkoły na ciszę 2.5. Dobre praktyki 3. Wnioski i rekomendacje 4. Załączniki 4.1. Załącznik nr 1 – Ankieta dla dyrektora SPIS TABEL I WYKRESÓW SPIS TABEL I WYKRESÓW SPIS WYKRESÓW Wykres 1. Szkoła podstawowa – poziom hałasu Wykres 2. Gimnazjum - poziom hałasu Wykres 3. Liceum - poziom hałasu Wykres 4. Technikum - poziom hałasu Wykres 5. Szkoła zawodowa - poziom hałasu Wykres 6. Czy cisza/milczenie może mieć wartość wychowawczą Wykres 7. Zarządzanie ciszą przez nauczycieli Wykres 8. Czy szkoła jest miejscem, w którym uczniowie oczekują ciszy? Wykres 9. Czy nauczyciele są przygotowani do kształtowania potrzeby ciszy w uczniach?. Wykres 10. Czy w szkole prowadzone są systemowe działania przeciwdziałające hałasowi podczas przerw międzylekcyjnych Wykres 11. Prowadzenie gimnastyki śródlekcyjnej Wykres 12. Spędzanie czasu na zewnątrz budynku podczas przerw międzylekcyjnych Wykres 13. Wpływ architektury szkoły na ciszę -szkoła podstawowa Wykres 14. Wpływ architektury szkoły na ciszę - gimnazjum Wykres 15. Wpływ architektury szkoły na ciszę - liceum Wykres 16. Wpływ architektury szkoły na ciszę - technikum Wykres 17. Wpływ architektury szkoły na ciszę - szkoła zawodowa SPIS TABEL Tabela 1. Lokalizacja szkoły Tabela 2. Wielkość szkoły Tabela 3. Poziom hałasu Tabela 4. Manipulowanie przez uczniów zachowaniami i sytuacjami poprzez ciszę Tabela 5. Czy należy kształtować w uczniach potrzebę ciszy? Tabela 6. Prowadzenie gimnastyki śródlekcyjnej - szkoła podstawowa i gimnazjum Tabela 7. Prowadzenie gimnastyki śródlekcyjnej - liceum, technikum i szkoła zawodowa Tabela 8. Dyrektorzy zgłaszający chęć zaprezentowania działań szkoły 1 WSTĘP 1 WSTĘP 1.1. PRZEBIEG BADAŃ I CHARAKTERYSTYKA BADANEJ GRUPY W prezentowanym Raporcie omawiane są badania zrealizowane w dniach od 2015-12-03 do 2015-12-21 - ANKIETA dla Dyrektorów szkół dla dzieci i młodzieży w małopolskich szkołach podstawowych, gimnazjach, liceach ogólnokształcących, technikach i zasadniczych szkołach zawodowych. Raport przygotowano w ramach badań Kuratorium Oświaty w Krakowie i Krakowskiej Akademii nad problematyką ciszy pedagogicznej w szkole. Badania polegały na wypełnieniu przez dyrektorów w/w szkół ankiety, która została umieszczona w „Panelu dyrektora” na serwerze Kuratorium Oświaty w Krakowie – załącznik nr 1. W ankietach umieszczono pytania dotyczące poziomu hałasu w szkole, problematyki ciszy, przyjętych rozwiązań przeciwdziałających hałasowi. W ankietowaniu wzięły udział szkoły publiczne oraz niepubliczne z uprawnieniami szkoły publicznej. Arkusz dla dyrektorów został wypełniony przez 1994 szkoły. Z tej liczby 1888 to szkoły publiczne. Na postawione pytania odpowiedziało: 1173 publicznych i 50 niepublicznych szkół podstawowych 488 publicznych i 37 niepublicznych gimnazjów 84 publicznych i 7 niepublicznych liceów ogólnokształcących, 90 publicznych i 4 niepublicznych techników, 53 publicznych i 8 niepublicznych zasadniczych szkół zawodowych. Większość badanych szkół to szkoły wiejskie. Lokalizacja szkół i ich wielkość jest przedstawiona w tabelach poniżej. Tabela 1. Lokalizacja szkoły wieś miasto razem podstawowa 942 281 1223 gimnazjum 340 185 525 liceum 10 81 91 technikum 10 84 94 szkoła zawodowa 16 45 61 1318 676 1 994 razem Tabela 2. Wielkość szkoły do 100 uczniów podstawowa 507 powyżej 300 razem uczniów 547 169 gimnazjum 234 239 52 525 26 26 39 91 8 24 62 94 20 33 8 61 795 869 330 1994 liceum technikum szkoła zawodowa razem 101-300 uczniów 1223 . WYNIKI BADAŃ 2. WYNIKI BADAŃŃ 2.1. POZIOM HAŁASU W BADANYCH SZKOŁACH Poziom hałasu w szkole respondenci oceniali w skali 1 – 10, gdzie 1 oznacza bardzo niski poziom hałasu. Wykres 1. Szkoła podstawowa - poziom hałasu W szkołach podstawowych liczących do 100 uczniów hałas wzrasta do poziomu średniego (5 pkt), a następnie jego wartość spada nie osiągając poziomu najwyższego (10pkt). Na średnią wartość hałasu wskazuje niemal 27 % respondentów. W szkołach podstawowych liczących od 101 – 300 uczniów respondenci ocenili poziom hałasu jako średni (22,3% badanych wskazuje na 5 pkt, 20% na 6 pkt, 21,6% na 7 pkt w skali 1-10). W szkołach podstawowych powyżej 300 uczniów zasadniczo notuje się średni i wyżej średni poziom hałasu. Niemal 50% badanych szkół określiło poziom hałasu w skali 7 -8 pkt. Wykres 2. Gimnazjum - poziom hałasu W gimnazjach (niezależnie od ich wielkości) hałas osiąga najczęściej poziom średni; 62,4% w szkołach do 100 uczniów, 59% w szkołach powyżej 100 uczniów, 67,3% w szkołach powyżej 300 uczniów. Respondenci nie wskazują bardzo niskiego poziomu hałasu w szkołach dużych i bardzo wysokiego poziomu hałasu w szkołach małych. Najwyższy poziom hałasu charakteryzuje szkoły największe. Wniosek: Poziom hałasu zależy od wielkości szkoły i jest najwyższy w szkołach dużych; rzadko osiąga wartości skrajne (1-2 oraz 9-10). Wykres 3. Liceum - poziom hałasu W liceach obserwuje się niski poziom hałasu, dotyczy to zwłaszcza szkół małych (38,5 % - 3 pkt). W szkołach powyżej 100 uczniów badani najczęściej określają poziom hałasu jako średni (30% - 5 pkt); podobnie jest w szkołach powyżej 300 uczniów (20,5% – 4 pkt, 35,9% - 5 pkt). W szkołach małych i średnich poziom hałasu nie osiąga wartości najwyższych 9,10 pkt., na wartości te wskazuje jedynie 2,6 % szkół powyżej 300 uczniów. Wniosek: Poziom hałasu w liceach jest znacząco niższy niż w szkołach podstawowych i gimnazjach. Nie osiąga wartości wysokich, zwłaszcza w szkołach mniejszych do 100 uczniów. Wykres 4. Technikum - poziom hałasu W technikach poziom hałasu zależy od wielkości szkoły, jest najniższy w szkołach małych (75% - 1-3 pkt), nieco wyższy w szkołach powyżej 100 uczniów (78% -3-5 pkt) i najwyższy w szkołach dużych 87% – 3 -6 pkt). Sporadycznie poziom hałasu sytuuje się w wartościach najwyższych 8-10 pkt. Wniosek: Poziom hałasu w technikach jest proporcjonalny do wielkości szkoły, najwyższy w szkołach dużych. Poziom hałasu nie osiąga jednak wskaźników wysokich. Wykres 5. Szkoła zawodowa - poziom hałasu W szkołach zawodowych poziom hałasu jest stosunkowo niewielki i rozkłada się w przedziale punktów od 2 -8; respondenci najczęściej (bez względu na wielkość szkoły) wskazują pkt 3 i 5. Nie odnotowuje się wysokich wskaźników hałasu w tych szkołach. Wniosek: W szkołach podstawowych i gimnazjach poziom hałasu zależy od wielkości szkoły, jest najwyższy w szkołach największych i osiąga wartości średnie i powyżej średnich; w szkołach ponadgimnazjalnych nie ma wyraźnej zależności poziomu hałasu od ilości uczniów w szkole. Poziom hałasu w tych szkołach nie osiąga wysokiego poziomu. 2.2. WARTOŚĆ WYCHOWAWCZA CISZY We wszystkich typach szkół, zdaniem respondentów milczenie i cisza mogą mieć wartość wychowawczą tylko w określonych sytuacjach (wskazuje na to ponad 80% ankietowanych). Zawsze na wartość ciszy/ milczenia wskazuje ok. 15 % badanych w szkołach podstawowych, gimnazjach i liceach, a ok 10 % w technikach i szkołach zawodowych. Wartości ciszy nie dostrzega znikomy procent respondentów z techników i zasadniczych szkół zawodowych. Wykres 6. Czy cisza/milczenie może mieć wartość wychowawczą Wniosek: Cisza może mieć wartość wychowawczą, która wynika z określonej sytuacji w szkole. Pytania 9 i 10 miały charakter otwarty. pyt 9. Kiedy jeszcze cisza/milczenie może mieć wartość wychowawczą? Wszyscy respondenci wskazują, że cisza może mieć wartość wychowawczą w różnych sytuacjach m.in. w trakcie imprez i uroczystości szkolnych, wyjazdów, wycieczek, zajęć dydaktycznych, sprawdzianów, testów, rozmów, autorefleksji, terapii, relaksacji itp. Jej wartość wychowawcza mierzona jest także poprzez kształtowanie społecznie pożądanych postaw; w gimnazjach respondenci zwracają uwagę na wartość ciszy w wygaszaniu emocji, redukcji stresu, kształtowaniu samorefleksji. Respondenci z liceów ogólnokształcących szczególną uwagę zwracają na wartość ciszy w zakresie zdyscyplinowania młodzieży, jej aktywnego uczenia się oraz w zakresie profilaktyki zdrowia. Podobne przykłady wymieniają także respondenci z techników i zasadniczych szkół zawodowych podkreślając rolę ciszy w kształtowaniu umiejętności komunikacyjnych i samorefleksji. pyt 10 Jak rozumie Pan/Pani ciszę wychowawczą? Dyrektorzy ze szkół podstawowych definiują ciszę jako stan, w którym uczniowie są skupieni, wyciszają się, regenerują system nerwowy, przemyśliwują jakieś istotne kwestie, poruszane tematy. Cisza dla nich jest przestrzenią, w której dokonuje się refleksja, akt poznania samego siebie, przemiana wewnętrzna. Zwracają uwagę na milczenie i zadumę nad określoną sytuacją. Przykłady definicji: „- Wyciszenie się, chwila na zastanowienie, przemyślenie problemu, refleksja, uczczenie pamięci np. osoby zmarłej, kształtowanie wrażliwości patriotycznej poprzez ciszę w czasie ważnych uroczystości. - Cisza wychowawcza to proces, który zakłada osiąganie harmonii wewnętrznej. - Cisza to doznanie bezpośrednie i indywidualne. Pomost łączący świat zewnętrzny z wewnętrznym. Brak ciszy męczy. - Cisza nie znosi hałasu, cisza daje odpoczynek od codzienności. - Cisza wychowawcza pozwala zastanowić się nad sobą, nad swoim zachowaniem, działaniem, pozwala na refleksję, służy skupieniu i koncentracji, wzbogaca życie wewnętrzne i daje możliwość wyciągnięcia wniosków ze swojego postępowania.” Dla dyrektorów gimnazjów cisza jest wyborem, aktem woli; jest przestrzenią, w której dokonuje się refleksja, jest komunikatem, pozwala na chwilę zastanowienia, zwraca i skupia uwagę. Poprzez ciszę wychowawczą rozumie się umiejętność wyciszenia się, skoncentrowania, zagłębienia we własnych myślach i skupienia się w celu lepszego poznania siebie oraz otaczającego świata, a także odkrywania własnych zainteresowań. Cisza wychowawcza pojmowana jest jako moment skupienia uwagi nad sobą, nad ważnym problemem. „To moment przemyśleń i wyciszenia”. Przykłady wskazane przez respondentów: „- To taki rodzaj skupienia, w czasie którego dzieci stają się spokojniejsze i łatwiej im się uczyć. - Cisza wychowawcza to zapewnienie atmosfery spokoju i skupienia sprzyjające prowadzeniu działań wychowawczych i dydaktycznych. - Cisza wychowawcza może być rozpatrywana w aspekcie wartości do zaspokojenia określonych potrzeb człowieka w danej chwili np. koncentracja, uwaga, skupienie. - Cisza to także wewnętrzny spokój i relaks”. Dla respondentów z liceów ogólnokształcących cisza to umiejętność słuchania innych, ich argumentów, szacunek dla swojego rozmówcy, nieprzerywanie mu w czasie jego wypowiedzi. Cisza wychowawcza to przestrzeń, w której człowiek poznaje samego siebie, dokonuje hierarchizacji potrzeb oraz uczy się świata i przygotowuje do pełnienia ról społecznych. Jest to świadome unikanie hałasu, wyrażenie szacunku do osób i miejsc oraz umiejętność wypoczywania. Przykład: „- Cisza to pomoc i wytchnienie dla psychiki i umysłu młodego człowieka żyjącego w świecie opanowanym przez krzykliwe media bombardujące nieustannie ogromną ilością informacji. - Cisza wychowawcza to metoda pracy, forma terapii, sposób na wyciszenie negatywnych emocji i ćwiczenie koncentracji. - Cisza wychowawcza to przestrzeń, w której człowiek poznaje samego siebie, dokonuje hierarchizacji potrzeb oraz uczy się świata i przygotowuje do pełnienia ról społecznych.” Dla ankietowanych z techników to czas przeznaczony na koncentrację, samokontrolę, refleksję. To także wyższy poziom zachowań wychowawczych. Stan psychiczny uczniów polegający na wewnętrznym spokoju, braku negatywnych emocji. Przykład: „- Stworzenie określonych warunków do prawidłowego funkcjonowania jednostki w społeczności szkolnej, pozwalające na efektywną pracę, koncentrację, kreatywność i poczucie bezpieczeństwa. - Szanowanie przestrzeni społecznej, szanowanie rozmówców, odpowiedzialność za słowa, odpowiednie zachowanie adekwatne do miejsca. - Cisza wychowawcza - zadbanie przez nauczyciela o ciszę i refleksję uczniów, o zapobieganie eskalacji napięć wskutek nieodpowiednich zachowań uczniów poprzez wyciszenie.” W zasadniczych szkołach zawodowych cisza to milczenie sprzyjające realizacji zajęć szkolnych. Cisza wychowawcza rozumiana jest jako sposób na poznanie zmian zachodzących w rozwoju, w procesach i strukturach osobowości człowieka. To planowane działanie, wartość w procesie wychowania, która ukazuje pozytywne walory w relacjach międzyludzkich. Przykład „- Cisza w rozumieniu higieny osobistej, kultury osobistej. - Uczniowie zachowują się odpowiednio do poleceń nauczycieli i sytuacji zaistniałej podczas zajęć. - Harmonia wewnętrzna, skupienie, zarządzanie własnym "ja" - wyraz szacunku dla rozmówcy - Czas na relaks, autorefleksję, koncentrację.” Wniosek: Definicja ciszy przez ankietowanych zależy od typu szkoły, nie ma natomiast związku z jej wielkością i lokalizacją. W szkołach podstawowych i gimnazjach jest ona rozumiana jako zapewnienie atmosfery spokoju, skupienia i relaksu, natomiast w szkołach ponadgimnazjalnych cisza rozumiana jest jako metoda pracy i sposób na wyciszenie negatywnych emocji oraz ćwiczenie koncentracji. 2.3. ZARZĄDZANIE CISZĄ W opinii respondentów we wszystkich typach szkół większość nauczycieli (ponad 70% wskazań) potrafi zarządzać ciszą, zdaniem ok 20% badanych tylko nieliczni nauczyciele to potrafią. W opinii znikomej liczby respondentów wszyscy nauczyciele potrafią zarządzać ciszą od 2 % w liceach do 7% w szkołach podstawowych. Wykres 7. Zarządzanie ciszą przez nauczycieli Wniosek: W opinii respondentów większość nauczycieli we wszystkich typach szkół potrafi zarządzać ciszą. Manipulowanie przez uczniów zachowaniami i sytuacjami poprzez ciszę. Ankietowani zaznaczali wszystkie wybrane odpowiedzi, we właściwej wg nich kolejności, odpowiednio zaznaczając 1,2,3,4. Tabela 4. Manipulowanie przez uczniów zachowaniami i sytuacjami poprzez ciszę SP - uczniowie potrafią manipulować zachowaniami i sytuacjami poprzez ciszę, gdy chcą coś osiągnąć lub coś ukryć, znacznie rzadziej, gdy chcą zwrócić uwagę na siebie. Zdaniem części dyrektorów uczniowie nie manipulują ciszą w ogóle - 242 wskazania (28%). G - uczniowie potrafią manipulować przez ciszę, gdy chcą coś ukryć i coś osiągnąć, znacznie rzadziej, gdy chcą zwrócić uwagę na siebie, najmniej wskazań dotyczy opcji, że uczniowie nie manipulują wcale (20%). LO i T - uczniowie potrafią manipulować poprzez ciszę, gdy chcą coś osiągnąć, nieco rzadziej, gdy chcą zwrócić na siebie uwagę i coś ukryć. W opinii ankietowanych często nie manipulują wcale (26% LO; 20% T). ZSZ - uczniowie potrafią manipulować poprzez ciszę gdy chcą coś osiągnąć i coś ukryć oraz zwrócić na siebie uwagę W opinii ankietowanych często nie manipulują wcale (19%). Wniosek: We wszystkich typach szkół poza zasadnicza szkołą zawodową uczniowie potrafią manipulować poprzez ciszę, gdy chcą coś osiągnąć lub cos ukryć. W zasadniczej szkole zawodowej także w celu zwrócenia na siebie uwagi. We wszystkich typach szkół, zdaniem 20 % respondentów lub więcej badanych, uczniowie nie stosują technik manipulacyjnych. Następne pytanie miało charakter otwarty: Pyt. 13 Z jakiego innego powodu Pana/Pani zdaniem uczniowie potrafią manipulować zachowaniami i sytuacjami poprzez ciszę? W szkołach podstawowych uczniowie najczęściej manipulują zachowaniami i sytuacjami poprzez ciszę w sytuacjach stresowych, w obliczu zagrożeń, strachu, w celu wymuszenia określonych zachowań, czasami także aby zyskać aprobatę nauczyciela lub wyrazić własną dezaprobatę. W gimnazjach uczniowie manipulują, gdy nie akceptują określonej sytuacji, chcą okazać bunt, niezadowolenie, czasami także w sytuacjach stresu, strachu, by zaimponować innym i podkreślić własne stanowisko oraz by osiągnąć zamierzone cele. W liceach manipulacja najczęściej jest powodem niezadowolenia, buntu, manifestacją niezależności, rzadziej wynika z sytuacji zagrożenia i stresu. W technikum manipulacja związana jest z niezadowoleniem, buntem, jest manifestacją niezależności, często ma na celu odwrócenie uwagi i skłonienie nauczycieli do podejmowania określonych działań, znacznie rzadziej wynika ze stresu, lęku przed konsekwencjami własnych działań. W zasadniczych szkołach zawodowych związane jest z buntem przeciwko nauczycielowi, wynika ze złośliwości, stanowi przejaw odwetu, czasami jest przejawem znudzenia, zdenerwowania, ma na celu odwrócenie uwagi . Wniosek: W szkołach podstawowych i gimnazjach manipulacja ciszą wynika często ze stresu i jest mechanizmem obronnym w sytuacji zagrożenia, w szkołach ponadgimnazjalnych manipulacja najczęściej związana jest z buntem przeciwko nauczycielom, ma na celu odwrócenie ich uwagi oraz dość często jest manifestacja własnej niezależności. 14. Czy należy kształtować w uczniach potrzebę ciszy? (proszę zaznaczyć wszystkie wybrane odpowiedzi, we właściwej dla Pana/Pani kolejności odpowiednio zaznaczając 1, 2, 3…)? Tabela 5. Czy należy kształtować w uczniach potrzebę ciszy? Respondenci ze szkoły podstawowej i gimnazjum deklarują, że należy kształtować w uczniach potrzebę ciszy, bo służy ona skupieniu i koncentracji, umożliwia słuchanie innych. 15 % ankietowanych ze szkoły podstawowej i 16% z gimnazjum uważa, że nie należy kształtować w uczniach potrzeby ciszy. W liceum zdaniem respondentów należy kształtować potrzebę ciszy, bo umożliwia ona słuchanie innych, w mniejszym stopniu służy skupieniu i koncentracji, 13% ankietowanych nie dostrzega takiej potrzeby. W technikum w opinii ankietowanych należy kształtować u uczniów potrzebę ciszy, bo służy ona skupieniu i koncentracji, w mniejszym stopniu słuchaniu innych. 18% badanych uważa, że nie należy w uczniach kształtować potrzeby ciszy. W zasadniczej szkoły zawodowej respondenci deklarują, że należy kształtować w uczniach potrzebę ciszy, bo umożliwia ona słuchanie innych i w równym stopniu służy skupieniu i koncentracji. Wniosek: We wszystkich typach szkół większość respondentów uważa, że należy kształtować w uczniach potrzebę ciszy, bo umożliwia ona skupienie i koncentrację, a nieco rzadziej pomaga słuchać innych. Spora grupa badanych (ponad 10%, a w zasadniczej szkole zawodowej 7 %) ma przeświadczenie, że nie ma potrzeby kształtowania w uczniach potrzeby ciszy. Kolejne pytanie otwarte brzmiało: Pyt. 15 Z jakiego innego powodu Pana/Pani zdaniem należy kształtować w uczniach potrzebę ciszy? Zdaniem dyrektorów ze szkół podstawowych i gimnazjów należy kształtować w uczniach potrzebę ciszy w trosce o ich zdrowie fizyczne psychiczne, budowanie relacji, wyciszanie agresji, budowanie szacunku do siebie , uczenie refleksji, kształtowanie pożądanych postaw, uczenie koncentracji W liceach ogólnokształcących kształtowanie w uczniach potrzeby ciszy służy kształtowaniu wartości, umiejętności słuchania innych, refleksji , medytacji, obniżenie poziomu stresu, ochronie zdrowie, kształtuje pożądane społecznie postawy, uczy kultury osobistej. W technikach kształtowanie potrzeby ciszy ma na celu skupienie, refleksję; cisza pozwala skoncentrować na zaplanowanych zadaniach, regeneruje system nerwowy, obniża poziom agresji, kształtuje właściwe zachowania społecznych w grupie i kształtuje osobowość. W zasadniczych szkołach zawodowych cisza to czas na zatrzymanie, zastanowienie się, planowanie działań. Cisza pomaga utrzymać higienę pracy umysłowej, kształtuje kulturę osobistą, wrażliwość i szacunek. Wniosek: W szkołach podstawowych i gimnazjach kształtowanie w uczniach potrzeby ciszy służy głównie profilaktyce zdrowotnej i wyciszaniu agresji, zaś w szkołach ponadgimnazjalnych w większym stopniu ma na celu kształtowanie kultury osobistej, budowaniu więzi społecznych, refleksji, wyciszaniu emocji. Wykres 8. Czy szkoła jest miejscem, w którym uczniowie oczekują ciszy? W opinii respondentów ze wszystkich typów szkół, szkoła jest miejscem, w którym uczniowie oczekują lub raczej oczekują ciszy (ponad 50% wskazań); w opinii części badanych (ponad 40% wyborów) uczniowie raczej nie oczekują ciszy. Wyniki ankiety nie zależą od typu szkoły. Wniosek: Nie można jednoznacznie stwierdzić, że szkolą jest miejscem, w którym uczniowie oczekują ciszy. Wykres 9. Czy nauczyciele są przygotowani do kształtowania potrzeby ciszy w uczniach? W szkołach podstawowych i gimnazjach (w opinii respondentów) 20% lub więcej wszystkich nauczycieli jest przygotowanych do kształtowania potrzeby ciszy w uczniach. W szkołach ponadgimnazjalnych odsetek ten kształtuje się na nieco niższym poziomie. Jednak we wszystkich typach szkół zdaniem ankietowanych (od 70 – 80%) tylko niektórzy nauczyciele są przygotowani do kształtowania takiej potrzeby w uczniach. Zdaniem dyrektorów poniżej 10% nauczycieli nie posiada takiej umiejętności (najwięcej w liceum ogólnokształcącym, gimnazjum i technikum). Wniosek: Niezależnie od typu szkoły przynajmniej niektórzy nauczyciele są przygotowani do kształtowania potrzeby ciszy w uczniach. Wykres 10. Czy w szkole prowadzone są systemowe działania przeciwdziałające hałasowi podczas lekcji? Zdaniem dyrektorów w ok 30% szkół podstawowych, gimnazjów i szkół zawodowych prowadzone są systemowe działania przeciwdziałające hałasowi podczas lekcji (w liceach i technikach ma to miejsce w ok. 20% szkół). Respondenci informują, że w wielu szkołach pomimo istniejących potrzeb nie podejmuje się systemowych działań w tym zakresie, dotyczy to zwłaszcza szkół podstawowych, gimnazjów i techników. Nie prowadzone są działania tego typu w 70% liceów, ok. 50% techników i zasadniczych szkół zawodowych i ok 40% szkół podstawowych i gimnazjów. Wniosek: Systemowe działania przeciwdziałające hałasowi podczas lekcji nie są zjawiskiem powszechnym (dotyczą jedynie ok. 30% placówek). W wielu szkołach nie podejmuje się tego typu działań pomimo istniejących potrzeb, zaś w szkołach gimnazjalnych, zwłaszcza w liceach i technikach nie prowadzone są systemowe działania wyciszające. Ankietowani dyrektorzy, którzy twierdząco odpowiedzieli na poprzednie pytanie poproszeni zostali o krótki opis podejmowanych działań w walce z hałasem. Szkoły podstawowe w ramach działań systemowych przeciwdziałających hałasowi stosują: gimnastykę relaksacyjną, rozmowy, zajęcia dyscyplinujące, apele, warsztaty, pogadanki, projekty, ściśle przestrzegają zapisów regulaminowych, właściwie gospodarują czasem na lekcji, organizują spotkania z pedagogiem. W gimnazjach stosuje się ćwiczenia relaksacyjne, organizuje warsztaty, pogadanki, sprawuje nadzór pedagogiczny, dba się o przestrzeganie regulaminów i zapisów statutowych. Dyrektor wspiera nauczycieli, którzy maja problemy z dyscypliną na zajęciach, nauczyciele stosują aktywizujące metody i formy pracy, prowadzi się rozmowy dyscyplinujące. W liceach - prelekcje, projekty, warsztaty, ściśle przestrzega się zapisów statutowych, zawiera kontrakty z uczniami, stosuje aktywizujące metody pracy. W technikach – ściśle przestrzega się regulaminów, prowadzi się monitoring, organizowane są prelekcje i warsztaty oraz dyżury. Nauczyciele współpracują ze sobą w zakresie zapewnienia dyscypliny, prowadzi się okresowy pomiar hałasu w szkole. W zasadniczych szkołach zawodowych działania nastawione są na kontrole, monitoring, prowadzone są tematyczne zajęcia z wychowawcą, pogadanki, konsultacje z pedagogiem. Wniosek: Podejmowane działania w walce z hałasem mają charakter dyscyplinujący. Z odpowiedzi nie wynika, że respondenci traktują ciszę w kategoriach wartości pedagogicznych. Wykres 11. Czy w szkole prowadzone są systemowe działania przeciwdziałające hałasowi podczas przerw międzylekcyjnych W szkołach podstawowych w najszerszym zakresie prowadzi się systemowe działania przeciwdziałające hałasowi na przerwie (34% wskazań). Na kolejnych etapach liczba podejmowanych działań spada (20 % w gimnazjum, 18% w zasadniczej szkole zawodowej, 17% w technikach, 14% w liceach). Nie podejmuje się działań pomimo występujących potrzeb, zwłaszcza w szkołach podstawowych, gimnazjach i technikach. Najmniej systemowych działań notuje się w liceum (70%), technikum i ZSZ po 60% oraz gimnazjum 44%. Wniosek: Sporadycznie podejmuje się działania systemowe przeciwdziałające hałasowi na przerwie, zwłaszcza w szkołach ponadgimnazjalnych. Stosunkowo rzadko podejmuje się takie działania w szkołach podstawowych i gimnazjach pomimo stwierdzonych potrzeb w tym zakresie. Respondenci, którzy na poprzednie pytanie odpowiedzieli twierdząco, proszeni byli o krótki opis podjętych działań. W szkołach podstawowych i gimnazjach systemowe działania przeciwdziałające w czasie przerw to: dyżury nauczycieli, rozmowy z uczniami, zabawy relaksacyjne, pogadanki, spędzania czasu przy muzyce, wyjścia poza teren budynku, wyznaczenie tzw. „Stref Ciszy”. W szkołach ponadgimnazjalnych działania systemowe koncentrują się na dyżurach nauczycieli, organizowaniu pogadanek, spędzaniu czasu przy muzyce. Wykres 12. Prowadzenie gimnastyki śródlekcyjnej Incydentalnie gimnastyka śródlekcyjna prowadzona jest przez wszystkich nauczycieli jedynie w szkole podstawowej. Częściej prowadzona jest w szkole podstawowej, gimnazjum przez większość nauczycieli i jeszcze częściej przez nielicznych nauczycieli, zwłaszcza w gimnazjum i w szkole podstawowej, a znacznie rzadziej w szkołach ponadgimnazjalnych (ok. 20% wskazań). Respondenci informują (ok. 70%), że gimnastyki śródlekcyjnej nie prowadzi się w szkołach ponadgimnazjalnych i częściowo także w gimnazjach (33% wskazań). Wniosek: Gimnastyka śródlekcyjna prowadzona jest zazwyczaj rzadko i to tylko przez niektórych nauczycieli. Praktycznie nie prowadzi się gimnastyki śródlekcyjnej na wyższych etapach kształcenia. Tabela 6. Prowadzenie gimnastyki śródlekcyjnej - szkoła podstawowa i gimnazjum Wniosek: Gimnastyka śródlekcyjna prowadzona jest rzadko w szkołach podstawowych i gimnazjach przez wszystkich lub większość nauczycieli. Z badania wynika, że prowadzą ją raczej nieliczni nauczyciele. Dostrzega się zależność pomiędzy wielkością szkoły, a liczbą nauczycieli, którzy organizują gimnastykę śródlekcyjną (w mniejszych szkołach większy odsetek nauczycieli prowadzi taką gimnastykę). Tabela 7. Prowadzenie gimnastyki śródlekcyjnej - liceum, technikum i szkoła zawodowa Wniosek: Bardzo rzadko gimnastyka śródlekcyjna prowadzona jest w szkole ponadgimnazjalnej przez wszystkich nauczycieli, częściej prowadzi się w zasadniczej szkole zawodowej , zwłaszcza o małej liczbie uczniów. W szkołach dużych, powyżej 300 uczniów, generalnie nie prowadzi się tej gimnastyki. Wykres 10. Spędzanie czasu na zewnątrz budynku podczas przerw międzylekcyjnych W szkołach podstawowych i gimnazjach oraz liceach ponad 2/3 wskazań uczniowie mają możliwość spędzania czasu na zewnątrz budynku podczas przerw międzylekcyjnych przynajmniej raz dziennie, gdy pozwalają na to warunki. Znacznie częściej ponad 80% ma to miejsce w technikach i zasadniczych szkołach zawodowych. Jednak w około 10% szkół podstawowych, gimnazjów i liceów ma to miejsce sporadycznie lub nie ma takiego zwyczaju. Wniosek: W większości szkół każdego typu uczniowie mają możliwość spędzania przerwy międzylekcyjnej przynajmniej raz dziennie, w zależności od warunków atmosferycznych. 2.4. WPŁYW BAZY SZKOŁY NA CISZĘ Wykres 14. Wpływ architektury szkoły na ciszę -szkoła podstawowa Architektura sprzyja ciszy w szkołach małych do 100 uczniów (ok. 39% wskazań), wraz ze wzrostem liczby uczniów ten wpływ maleje (15,4% w szkołach powyżej 300 uczniów). W opinii ankietowanych w szkołach większych architektura zasadniczo nie ma wpływu na ciszę w szkole (54% wskazań powyżej 300 uczniów). Znaczna część badanych dyrektorów informuje, że nad tym zagadnieniem się nie zastanawiała (30- 40 %). Wykres 15. Wpływ architektury szkoły na ciszę – gimnazjum W gimnazjach wpływ architektury szkoły na ciszę potwierdza ok. 32% szkół małych do 100 uczniów, 27 % szkół do 300 uczniów i 44% szkół powyżej 300 uczniów. Dyrektorzy gimnazjów poza dużymi szkołami nie dostrzegają wpływu architektury na ciszę, bądź nie zastanawiają się nad jej wpływem. Wykres 16. Wpływ architektury szkoły na ciszę – liceum Największy wpływ na ciszę w szkole ma architektura w liceach dużych (powyżej 300 uczniów) oraz w liceach małych do 100 uczniów; najmniejszy wpływ, zdaniem badanych ma ona w szkołach średniej wielkości (do 300 uczniów). Spora grupa respondentów bez względu na wielkość placówki nie interesuje się tym problemem w praktyce (powyżej 35%). Wykres 17. Wpływ architektury szkoły na ciszę – technikum Duży wpływ (ponad 60% wskazań) na ciszę ma architektura w szkołach małych do 100 uczniów, znaczący wpływ ma także (ok. 40%) w szkołach dużych powyżej 300 uczniów, zaś najmniejszy w szkołach średniej wielkości (do 300 uczniów). Znaczna część ankietowanych deklaruje, że wpływ ten nie ma dla nich znaczenia (ponad 50% w szkołach do 300 uczniów). Zdaniem 1/5 badanych w szkołach największych architektura nie ma żadnego wpływu na poziom ciszy w szkole. Wykres 18. Wpływ architektury szkoły na ciszę - szkoła zawodowa W zasadniczych szkołach zawodowych architektura ma wpływ na ciszę w szkołach małych i średnich ok. 40%, niewielki wpływ ma w szkołach dużych powyżej 300 uczniów ( ok. 25%). W szkołach niezależnie od liczby uczniów od 40-50% ankietowanych deklaruje, że sprawa ta nie jest przez nich analizowana. 2.5. DOBRE PRAKTYKI 25. Czy wyraziłby Pan/Pani zgodę na zaprezentowanie podczas konferencji dla nauczycieli działań szkoły w zakresie zarządzania ciszą/kształtowania w uczniach potrzeby ciszy? Tabela 8. Dyrektorzy zgłaszający chęć zaprezentowania działań szkoły Większość ankietowanych dyrektorów deklaruje, że nie wyrazi zgody na zaprezentowanie w trakcie konferencji dla nauczycieli działań szkoły w zakresie zarządzania ciszą, w tym kształtowania w uczniach potrzeby ciszy. Możliwość taka dopuszcza jedynie spora grupa dyrektorów ze szkół podstawowych i w znacznie mniejszym stopniu z gimnazjów. Najmniej deklaracji jest ze szkół ponadgimnazjalnych. 3. WNIOSKI I REKOMENDACJE WNIOSKI I REKOMENDACJE 1. Poziom hałasu zależy od wielkości szkoły i jest najwyższy w szkołach dużych; rzadko osiąga wartości skrajne (1-2 oraz 9-10). 2. Poziom hałasu w liceach jest znacząco niższy niż w szkołach podstawowych i gimnazjach. Nie osiąga wartości wysokich, zwłaszcza w szkołach mniejszych (do 100 uczniów). 3. Poziom hałasu w technikach jest proporcjonalny do wielkości szkoły, najwyższy w szkołach dużych. Poziom hałasu nie osiąga jednak wskaźników wysokich. 4. W szkołach podstawowych i gimnazjach poziom hałasu zależy od wielkości szkoły, jest najwyższy w szkołach największych i osiąga wartości średnie i powyżej średnich; w szkołach ponadgimnazjalnych (poza technikami) nie ma wyraźnej zależności poziomu hałasu od ilości uczniów w szkole. Poziom hałasu w tych szkołach nie osiąga wysokiego poziomu. 5. Cisza może mieć wartość wychowawczą, która wynika z określonej sytuacji w szkole (imprezy, uroczystości szkolne, zajęcia wychowawcze i edukacyjne itp.). 6. Definicja ciszy przez ankietowanych zależy od typu szkoły, nie ma natomiast związku z jej wielkością i lokalizacją. W szkołach podstawowych i gimnazjach jest ona rozumiana jako zapewnienie atmosfery spokoju, skupienia i relaksu, natomiast w szkołach ponadgimnazjalnych cisza rozumiana jest jako metoda pracy i sposób na wyciszenie negatywnych emocji oraz ćwiczenie koncentracji. 7. W opinii respondentów większość nauczycieli we wszystkich typach szkół potrafi zarządzać ciszą. 8. We wszystkich typach szkół (poza ZSZ) uczniowie potrafią manipulować poprzez ciszę, gdy chcą coś osiągnąć lub coś ukryć. W ZSZ także w celu zwrócenia na siebie uwagi. We wszystkich typach szkół, zdaniem 20 % lub więcej respondentów, uczniowie nie stosują technik manipulacyjnych. 9. W szkołach podstawowych i gimnazjach manipulacja ciszą wynika często ze stresu i jest mechanizmem obronnym w sytuacji zagrożenia, w szkołach ponadgimnazjalnych manipulacja najczęściej związana jest z buntem przeciwko nauczycielom, ma na celu odwrócenie ich uwagi oraz dość często jest manifestacja własnej niezależności. 10. We wszystkich typach szkół większość respondentów uważa, że należy kształtować w uczniach potrzebę ciszy, bo umożliwia ona skupienie i koncentrację, a nieco rzadziej pomaga słuchać innych. Spora grupa badanych (ok. 10%) ma przeświadczenie, że nie ma konieczności kształtowania w uczniach potrzeby ciszy. 11. W szkołach podstawowych i gimnazjach kształtowanie w uczniach potrzeby ciszy służy głownie profilaktyce zdrowotnej i wyciszaniu agresji, zaś w szkołach ponadgimnazjalnych w większym stopniu ma na celu kształtowanie kultury osobistej, budowaniu więzi społecznych, refleksji, wyciszaniu emocji. 12. Nie można jednoznacznie stwierdzić, że szkoła jest miejscem, w którym uczniowie oczekują ciszy. 13. Niezależnie od typu szkoły przynajmniej niektórzy nauczyciele są przygotowani do kształtowania potrzeby ciszy w uczniach. 14. Systemowe działania przeciwdziałające hałasowi podczas lekcji nie są zjawiskiem powszechnym (dotyczą jedynie ok. 30% placówek). W wielu szkołach nie podejmuje się tego typu działań pomimo istniejących potrzeb, zaś w szkołach ponadgimnazjalnych, zwłaszcza w liceach i technikach nie są prowadzone systemowe działania wyciszające. 15. Podejmowane działania w walce z hałasem mają charakter dyscyplinujący. Z odpowiedzi nie wynika, że respondenci traktują ciszę w kategoriach wartości pedagogicznych. 16. Sporadycznie podejmuje się działania systemowe przeciwdziałające hałasowi na przerwie zwłaszcza w szkołach ponadgimnazjalnych. Stosunkowo rzadko podejmuje się takie działania w szkołach podstawowych i gimnazjach, pomimo stwierdzonych potrzeb w tym zakresie. 17. Gimnastyka śródlekcyjna prowadzona jest rzadko w szkołach podstawowych i gimnazjach przez wszystkich lub większość nauczycieli. Z badania wynika, że prowadzą ją raczej nieliczni nauczyciele. Dostrzega się zależność pomiędzy wielkością szkoły, a liczbą nauczycieli, którzy organizują gimnastykę śródlekcyjną (w mniejszych szkołach większy odsetek nauczycieli prowadzi taka gimnastykę). 18. Bardzo rzadko gimnastyka śródlekcyjna prowadzona jest w szkole ponadgimnazjalnej przez wszystkich nauczycieli, częściej prowadzi się ją w zasadniczej szkole zawodowej, zwłaszcza o małej liczbie uczniów. W szkołach dużych (powyżej 300 uczniów) generalnie nie prowadzi się tej gimnastyki. 19. W większości szkół każdego typu uczniowie mają możliwość spędzania przerwy międzylekcyjnej na zewnątrz budynku przynajmniej raz dziennie w zależności od warunków atmosferycznych. 20. Architektura ma wpływ na ciszę tylko w szkołach małych (do 100 uczniów). Rekomendacje : 1. Zachęcać wszystkich nauczycieli do doskonalenia umiejętności w zakresie zarządzania ciszą. 2. Zorganizować szkolenia rady pedagogicznej dotyczące sposobów manipulacji ciszą przez uczniów. 3. Podejmować systemowe działania, które mają na celu skuteczne zapobieganie hałasowi w trakcie zajęć edukacyjnych i przerw międzylekcyjnych. 4. Rozważyć konieczność prowadzenia gimnastyki śródlekcyjnej na różnego typu zajęciach edukacyjnych. 4. ZAŁĄCZNIKI 4.1. ZAŁĄCZNIK NR 1 – ANKIETA DLA DYREKTORA ANKIETA dla Dyrektorów szkół dla dzieci i młodzieży. Krakowska Akademia wraz z Kuratorium Oświaty w Krakowie prowadzi badania nad problematyką ciszy w szkole (możliwością obniżenia poziomu hałasu) Zwracamy się z uprzejmą prośbą o wypełnienie ankiety i udzielenie rzetelnych odpowiedzi na poniższe pytania. Wyniki ankiety posłużą do badań naukowych, a uzyskane materiały do poprawy warunków pracy nauczycieli i uczniów. 1. Powiat: proszę wybrać 2. Gmina: ....................................................................................................................................................... 3. Typ szkoły: podstawowa gimnazjum liceum technikum szkoła zawodowa 4. Lokalizacja szkoły: wieś miasto 5. Liczba uczniów w szkole: do 100 uczniów 101-300 uczniów powyżej 300 uczniów 6. Rodzaj szkoły: publiczna niepubliczna 7. Jak Pan/Pani określa poziom hałasu w szkole w skali 1-10? (gdzie 1 oznacza bardzo niski poziom hałasu): 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 8. Czy zdaniem Pana/Pani cisza/milczenie może mieć wartość wychowawczą: tak, zawsze tak, ale w określonych sytuacjach nie 9. Kiedy jeszcze cisza/milczenie może mieć wartość wychowawczą? ....................................................................................................................................................... 10. Jak rozumie Pan/Pani ciszę wychowawczą? ....................................................................................................................................................... 11. Czy zdaniem Pana/Pani nauczyciele potrafią zarządzać ciszą? tak, wszyscy tak, większość tak, nieliczni nie 12. Czy zdaniem Pana/Pani uczniowie potrafią manipulować zachowaniami i sytuacjami poprzez ciszę (proszę zaznaczyć wszystkie wybrane odpowiedzi, we właściwej dla Pana/Pani kolejności odpowiednio zaznaczając 1, 2, 3…)? • tak, gdy chcą coś osiągnąć 1 2 3 4 • tak, gdy chcą zwrócić uwagę na siebie 1 2 3 4 • tak, gdy chcą coś ukryć 1 2 3 4 • nie 1 2 3 4 13. Z jakiego innego powodu Pana/Pani zdaniem uczniowie potrafią manipulować zachowaniami i sytuacjami poprzez ciszę? ....................................................................................................................................................... 14. Czy zdaniem Pana/Pani należy kształtować w uczniach potrzebę ciszy? (proszę zaznaczyć wszystkie wybrane odpowiedzi, we właściwej dla Pana/Pani kolejności odpowiednio zaznaczając 1, 2, 3…)? • tak, bo umożliwia słuchanie innych 1 2 3 4 5 6 • tak, bo pozwala na wyciszenie negatywnych emocji 1 2 3 4 5 6 • tak, bo pozwala na „wgląd w siebie” 1 2 3 4 5 6 • tak, bo służy skupieniu i koncentracji 1 2 3 4 5 6 • tak, bo służy skupieniu i koncentracji 1 2 3 4 5 6 • nie 1 2 3 4 5 6 15. Z jakiego innego powodu Pana/Pani zdaniem należy kształtować w uczniach potrzebę ciszy? ....................................................................................................................................................... 16. Czy zdaniem Pana/Pani szkoła jest miejscem, w którym uczniowie oczekują ciszy? zdecydowanie tak raczej tak raczej nie nie 17. Czy zdaniem Pana/Pani nauczyciele są przygotowani do kształtowania potrzeby ciszy w uczniach: tak, wszyscy tak, niektórzy nie 18. Czy architektura szkoły sprzyja ciszy? tak nie zastanawiałem się nad tym nie 19. Czy w szkole prowadzone są systemowe działania przeciwdziałające hałasowi podczas lekcji: tak nie, ale są takie potrzeby nie 20. Jeśli na poprzednie pytanie została udzielona odpowiedź tak, prosimy o krótki opis podjętych działań: ....................................................................................................................................................... 21. Czy w szkole prowadzone są systemowe działania przeciwdziałające hałasowi podczas przerw międzylekcyjnych: tak nie, ale są takie potrzeby nie 22. Jeśli na poprzednie pytanie została udzielona odpowiedź tak, prosimy o krótki opis podjętych działań: ....................................................................................................................................................... 23. Czy podczas zajęć obowiązkowych w szkole prowadzona jest gimnastyka śródlekcyjna/relaksacyjna? tak, przez wszystkich nauczycieli tak, przez większość nauczycieli tak, przez nielicznych nauczycieli nie 24. Czy podczas przerw międzylekcyjnych w szkole uczniowie mają możliwość spędzenia czasu na zewnątrz budynku, „na świeżym powietrzu”? tak, przynajmniej raz dziennie, jeśli tylko warunki atmosferyczne na to pozwalają tak, przynajmniej raz w tygodniu, jeśli tylko warunki atmosferyczne na to pozwalają sporadycznie nie, nie ma takiego zwyczaju nie, nie jest to zasadne 25. Czy wyraziłby Pan/Pani zgodę na zaprezentowanie podczas konferencji dla nauczycieli działań szkoły w zakresie zarządzania ciszą/kształtowania w uczniach potrzeby ciszy? tak nie 26. Jeśli na poprzednie pytanie została udzielona odpowiedź tak to proszę o podanie adresu poczty elektronicznej do kontaktu .......................................................................................................................................................
