docczytaj esej - UniaEuropejska.org
download 
Reklamacja Transkrypt
czytaj esej - UniaEuropejska.org
Konkurs z okazji 100. rocznicy urodzin Pierre’a Wernera pt. ”Plan Wernera 2013 - recepta na wyjście z kryzysu gospodarczego?” „Czy realizacja założeń raportu Wernera dotyczących integracji wychodzącej poza strefę polityki pieniężnej pozwoliłaby uniknąć obecnego kryzysu w strefie euro? Czego w raporcie zabrakło, a które jego założenia pozostają aktualne do dzisiaj?” Sebastian Wieczorek Szkoła Główna Handlowa Finanse i Rachunkowość Strona 2 z 14 Ogólnopolski konkurs z okazji 100. Rocznicy urodzin Pierre’a Wernera pt. „Plan Wernera 2013 – recepta na wyjście z kryzysu gospodarczego” Streszczenie: W pracy zawarta jest próba znalezienia odpowiedzi na zadane w tytule pytania: „czy realizacja założeń raportu Wernera dotyczących integracji wychodzącej poza strefę polityki pieniężnej pozwoliłaby uniknąć obecnego kryzysu w strefie euro?" oraz "czego w raporcie zabrakło, a które jego założenia pozostają aktualne do dzisiaj?". Praca rozpoczyna się krótką historią integracji europejskiej, odnosząc się do osób najbardziej w nią zaangażowanych. Rozdział pierwszy definiuje etapy integracji oraz pokazuje ewolucję Unii Europejskiej. Kolejny rozdział odnosi się do postaci P. Wernera oraz głównych założeń płynących z jego raportu. Trzeci rozdział ukazuje przyczyny kryzysu w strefie euro skupiając się na problemach fiskalnych. Przedostatni, czwarty punkt pracy konfrontuje przyczyny kryzysu w strefie euro z realizacją założeń raportu Wernera próbując odpowiedzieć na pytania zawarte w tytule. Piąty rozdział stanowi podsumowanie oraz zakończenie pracy. "Społeczeństwo, które przedkłada równość nad wolność, nie ma ani jednego, ani drugiego. Społeczeństwo, które przedkłada wolność nad równość, będzie się szczyciło i jednym, i drugim." M. Friedman Wprowadzenie Integracja państw nie jest zjawiskiem nowym, jednak skala oraz jej stopień w obecnej Unii Europejskiej (a zwłaszcza strefie euro) są czymś, jak dotąd niespotykanym. Korzenie integracji europejskiej według niektórych autorów sięgają nawet starożytności (Barcz, Kawecka-Wyrzykowska, Michałowska-Gorywoda 2012). Zainicjowała je Grecja, następnie Imperium rzymskie wraz ze swoim Pax Romana stanowiąc fundament dalszych losów starego kontynentu. Za pierwszego integratora Europy zwykło uważać się Karola Wielkiego, który według historyków stworzył obszar swojego imperium Franków podobnego do pierwotnego obszaru Wspólnot Europejskich. Następnie nastały burzliwe czasy nowożytne, gdzie pojawiały się różnorodne koncepcje i idee integracji Europy. Ich autorzy wywodzili się z wielu kręgów. Począwszy od 2 Ogólnopolski konkurs z okazji 100. Rocznicy urodzin Pierre’a Wernera pt. „Plan Wernera 2013 – recepta na wyjście z kryzysu gospodarczego” Strona 3 z 14 filozofii - Erazm z Rotterdamu, J.J. Rousseau, czy I. Kant, intelektualistach (V. Hugo), a kończąc na władcach europejskich (Napoleon, Jerzy z Podiebradu - król Czech). Większość tych planów oparta była o założenia polityczne, odsuwając gospodarcze aspekty na dalszy plan. Dopiero w XVIII wieku znaczenia nabrały ekonomiczne korzyści1. Jak można zauważyć większość z tych koncepcji opierała się na niedobrowolnej integracji państw, polegającej na użyciu siły zbrojnej Okres międzywojenny przyniósł ze sobą kolejne pomysły integracji niespójnego kontynentu. Związane one były z nazwiskami austriackiego arystokraty hr. R. CoudenhoveKalergiego oraz francuskiego polityka A. Brianda. Ten drugi zdobył rozgłos poprzez szerzenie idei Stanów Zjednoczonej Europy. Według jego koncepcji główny filar miały stanowić takie państwa jak Francja, Niemcy i Wielka Brytania.. Zakończenie II wojny światowej pozwoliło ówczesnym politykom na nieco odmienne spojrzenie na integrację europejską. Powstały warunki do pokojowego urzeczywistnienia idei, które notabene były obecne od wielu pokoleń. Istotnym katalizatorem dalszych działań był nazizm oraz obawa przed skomunizowaniem Europy po 1945 roku (Bukowska 2011). Od tej pory zacieśnianie stosunków między państwami europejskimi nabrało rozpędu. Istotny wpływ do zjednoczenia wnieśli R. Schuman, J. Monnet oraz A. de Gasperi uznawani jako "ojcowie założyciele". W tym czasie wyróżniane były dwa główne nurty zjednoczenia Europy. Pierwszy zgodny z koncepcjami federalnymi, czyli współpraca w charakterze ponadnarodowym2. Drugi nurt, znajdujący się na przeciwnym biegunie związany był z koncepcją konfederacyjną3. Wiązała się ona ze ścisłą integracją państw przy pozostawieniu suwerenności oraz autonomii krajów członkowskich. Opracowywany przez J. Monneta, a wygłoszony przez R. Schumana plan, zwany Planem Schumana odnosił sie do poddania się strategicznych gałęzi przemysłu RFN i Francji 1 Związane one były z koncepcjami niemieckimi takimi jak Mitteleuropa czy też Niemieckim Związkiem Celnym utworzonym w 1834 r. 2 Wiązało się z utratą części suwerennych uprawnień, co było związane z nadaniem atrybutów rządowi federalnemu. Warto przywołać również apel W. Churchilla o stworzenie "Stanów Zjednoczonych Europy", który to legł u podstaw koncepcji federacyjnych 3 Czołowym przedstawicielem był Charles de Gaulle ze swoim postulatem stworzenia "Europy Ojczyzn" 3 Strona 4 z 14 Ogólnopolski konkurs z okazji 100. Rocznicy urodzin Pierre’a Wernera pt. „Plan Wernera 2013 – recepta na wyjście z kryzysu gospodarczego” międzynarodowej kontroli. Traktat o ustanowieniu Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali wszedł w życie 25 lipca 1952 roku po ratyfikacji przez wszystkie państwa. Obok dwóch traktatów rzymskich traktat ten legł u podstaw integracji europejskiej, która trwa aż do chwili obecnej. W kierunku ściślejszej współpracy Analizując proces integracji UE warto przywołać terminologię wprowadzoną w 1961 roku przez B.Balassę 4 . W traktacie ustanawiającym EWG państwa zobowiązały się do zawiązania Unii Celnej, jednak faktyczne jej wejście w życie miało miejsce w 1968 roku. Od tego czasu trwało również budowanie wspólnego rynku, który został uwieńczony Jednolitym Aktem Europejskim w 1986 r. Kiedy zatem pojawiły się działania do ustanowienia unii gospodarczej i walutowej ? Dzisiejszy kryzys w strefie euro stawia przed decydentami trudny wybór albowiem brak podjęcia jakichkolwiek działań jest najgorszą z możliwych opcji w bieżącej sytuacji. Wybór dotyczy procesu integracji, który wymusza podjęcie działań w kierunku głębszego zacieśnienia stosunków lub zaniechania dalszych działań, a nawet ich rozluźnienia. Doświadczyły tego państwa europejskiego pod koniec lat 70 zmagające się z kryzysami walutowymi, między innymi dewaluacją franka francuskiego oraz rewaluacją marki niemieckiej (Tsoukalis 1977). Zagrożenia te uświadomiły, że sama integracja negatywna (likwidowanie istniejących barier) nie jest wystarczająca i potrzeba zastosowania integracji pozytywnej (tworzenie nowych form współpracy). Efektem działań dążących do zwiększenia ochrony państw był Plan Barre'a, który kładł nacisk na wprowadzenie koordynacji krótkookresowych, średniookresowych polityk gospodarczych państw członkowskich oraz utworzenie mechanizmów pomocowych. Wprowadzenie unii gospodarczej i walutowej w EWG było przedsięwzięciem pionierskim, które podobnie jak w przypadku tworzenia podwalin integracji europejskiej spotkało się z dwoma odmiennymi podejściami (Szeląg 2003). Podejście "monetarystyczne" 4 Pięć etapów integracji: strefa wolnego handlu, unia celna, wspólny rynek, unia gospodarcza, pełna integracja ekonomiczna 4 Ogólnopolski konkurs z okazji 100. Rocznicy urodzin Pierre’a Wernera pt. „Plan Wernera 2013 – recepta na wyjście z kryzysu gospodarczego” Strona 5 z 14 kładło nacisk na integrację walutową, jednocześnie odsuwając znaczenie integracji gospodarczej. Podejście "ekonomiczne" mówiło o potrzebie integracji gospodarczej, która miałaby stanowić podwaliny wspólnej waluty. Podejścia te jednak nie muszą być traktowane rozłączne, można bowiem jednocześnie pogłębiać współpracę w zakresie gospodarczym jak i walutowym. Reprezentują one jednak ważny aspekt, kładą bowiem nacisk na rachunek ekonomiczny. Patrząc przez pryzmat późniejszych działań można stwierdzić, że realizowane działania były bliższe podejściu "monetarystycznemu". Pierre Werner i jego raport Szefowie krajów EWG zrobili krok naprzód uznając na szczycie w Hadze w 1969 roku za główny cel integracji unię monetarną i ekonomiczną. Zaprojektowanie planu utworzenia UG-W 5 powierzono Grupie Wysokiego Szczebla pod przewodnictwem premiera Luksemburga Pierre'a Wernera, nazywanego również ojcem euro (Geary 2012). Urodził się on 29 grudnia 1913 roku w malej miejscowości w północnej Francji, jednak jego ojczyzną było Wielkie Księstwo Luksemburga. Studia odbył na Uniwersytecie Paryskim, a następnie obronił doktorat z prawa w swojej ojczyźnie. Od młodych lat był to człowiek zaangażowany, o czym może świadczyć jego przynależność do kilku organizacji studenckich 6. W trakcie okupacji niemieckiej w latach 1940-45 Werner pracował w banku. Po II Wojnie Światowej nadal związany był z bankowością, uczestniczył także w konferencji z Bretton Woods. Od 1954 roku sprawował funkcje ministra finansów oraz ministra sił zbrojnych, a następnie w marcu 1959 roku został powołany na premiera Luksemburga7. Urząd ten sprawował przez 15 lat (1959-1974), po czym w 1979 r. objął go ponownie na 5 lat. Niewątpliwie doświadczenia II Wojny Światowej odbiły na nim wyraźne piętno, co zauważone mogło być w raporcie, który przedstawił 8 października 1970 roku. Raport ów przewidywał osiągnięcie pełnej unii gospodarczej i walutowej trzyetapowo w ciągu 10 lat 5 Unii gospodarczo-walutowej W 1937 roku został wiceprezesem międzynarodowego ruchu Pax Romana 7 http://www.uniaeuropejska.org/pierre-werner-biografia 6 5 Strona 6 z 14 Ogólnopolski konkurs z okazji 100. Rocznicy urodzin Pierre’a Wernera pt. „Plan Wernera 2013 – recepta na wyjście z kryzysu gospodarczego” (Maes 2002). Służyć to miało zapewnieniu odpowiedniego wzrostu gospodarczego, wysokiego poziomu zatrudnienia, a przede wszystkim stabilności - fiskalnej i monetarnej. Odnosząc sie jednak do raportu Wernera najważniejszy, a zarazem pierwszy krok w kierunku UG-W dotyczył ściślejszej koordynacji polityk gospodarczych państw członkowskich. Wiązałoby się to z przeniesieniem na poziom ponadnarodowy podstawowych instrumentów reagowania w skali makro (polityka monetarna i fiskalna) jak i również mikro (polityka dochodowa, regionalna). Ostatecznym celem pierwszego etapu miało być osiągnięcie pełnej liberalizacji przepływu dóbr, usług, osób i kapitału oraz pełnej wymienialności walut8. Według raportu wszystkie obecne decyzje Europejskiego Banku Centralnego miały być podejmowane na poziomie wspólnotowym. Wiązało się to z powstaniem systemu banków centralnych, podobnego na kształt amerykańskiego Systemu Rezerwy Federalnej. To samo tyczyło się polityki fiskalnej, która miała być kontrolowana poprzez utworzenie tzw. centrum decyzyjnego w zakresie polityki gospodarczej odpowiedzialnej bezpośrednio przed Parlamentem Europejskim. Te zmiany instytucjonalne tworzyły kluczowe, według raportu Wernera instytucje, które stanowić miały trzon unii gospodarczo-walutowej. Polityka monetarna oraz fiskalna byłaby zarządzana przez Radę Ministrów, Komisję Europejską oraz Komitet Gubernatorów stworzony z prezesów krajowych banków centralnych. Wymienione instytucje ponadnarodowe miałyby również wpływ na budżety poszczególnych państw członkowskich, wysokość deficytu oraz źródeł jego finansowania. Jak można zauważyć postulatom planu Wernera bliżej było do federalistycznego podejścia niż do Europy Ojczyzn. Stwierdzić można, że raport Wernera nie wchodzi w szczegóły, a odnosi się do pewnego szkicu rozwiązań instytucjonalnych na poziomie ogólnym. Aby spróbować odpowiedzieć na pytania zawarte w temacie niniejszej pracy warto odwołać się do przyczyn obecnego kryzysu w strefie euro. 8 Pierwszy etap według Raportu Wernera miał trwać od 1971 r. do 1973 r. Państwa członkowskie zaczęły uczestniczyć 12.04.1972 r. w mechanizmie tzw. "węża walutowego", który miał stabilizować wahania kursów pomiędzy walutami państw EWG. Ze względu na szok podażowy, który był wynikiem rozpoczynającego się kryzysu naftowego waluty tych krajów znalazły się pod silną presją. Wynikiem tego były zwiększone amplitudy wahań, które doprowadziłyby do niepowodzenia pierwszego etapu planu Wernera. Według niektórych państw są to problemy przejściowe i jednak zdoła się zrealizować zamierzone plany do 1980 roku. Tak się jednak nie stało. 6 Strona 7 z 14 Ogólnopolski konkurs z okazji 100. Rocznicy urodzin Pierre’a Wernera pt. „Plan Wernera 2013 – recepta na wyjście z kryzysu gospodarczego” Przyczyny kryzysu w strefie euro Globalny kryzys finansowy, którego punktem zwrotnym było ,,pęknięcie bańki,, na rynku nieruchomości w drugiej połowie 2007 roku uważany jest za najpoważniejszy od Czasu Wielkiego Kryzys z lat 30. Charles Calomiris (2008) dzieli przyczyny obecnego kryzysu na trzy grupy: (1) niskie stopy procentowe i ich konsekwencje, (2) zachęty ze strony rządu i wzrost popytu na kredyty hipoteczne, (3) inżynieria finansowa. Według Johna Taylora (2010) kluczowym czynnikiem kryzysu finansowego mogła być luźna polityka pieniężna, w której "stopy procentowe były zbyt długo, zbyt niskie". Czy zatem globalny kryzys finansowy, który związany był z kryzysem bankowym jest przyczyną kryzysu zadłużenia w strefie euro ? Nie ulega wątpliwości, że pod wpływem globalizacji oraz liberalizacji przepływów pieniężnych integracja rynków finansowych jest większa. W pewnym sensie można mówić obecnie o jednym, globalnym rynku finansowym. Skutkiem kryzysu było na pewno gwałtowne pogorszenie koniunktury oraz zaburzenia w systemie finansowym. Kraje strefy euro zaczęły ratować banki w obawie przed skutkiem upadków banków TBTF (zbyt dużych by upaść - too big to fail)9. Jak można zauważyć (wykres 1) aktywa 10 największych banków w poszczególnych krajach strefy euro wynoszą nawet kilkukrotność ich PKB. Po upadku Lehman Brothers wiele banków miało problemy z płynnością i konieczne było ich dofinansowanie lub wykupienie ze środków publicznych. Szczególnie duże koszty poniosła Irlandia, której aktywa 10 największych banków przekraczały ponad 7-krotnie PKB. Kolejną przyczyną kryzysu zadłużenia w strefie euro była sytuacja gospodarcza, która wiązała się z obniżeniem dochodów budżetowych. Z jednej strony nastąpił spadek wpływów z podatków, a z drugiej wzrost wydatków np. na opiekę społeczną, zasiłki dla bezrobotnych. Spadek dochodów był szczególnie dotkliwy w krajach, gdzie wzrost gospodarczy oparty był o sektor budowlany i sektor nieruchomości. Rządy niektórych krajów, aby wspierać wzrost gospodarczy zwiększały wydatki, co powodowało zwiększenie deficytów budżetowych 9 Oznacza że instytucja jest ważna systemowo i upadek jej mógłby poważnie odbić się na funkcjonowaniu całej gospodarki danego kraju 7 Strona 8 z 14 Ogólnopolski konkurs z okazji 100. Rocznicy urodzin Pierre’a Wernera pt. „Plan Wernera 2013 – recepta na wyjście z kryzysu gospodarczego” odbijających się na "eksplozji" długu publicznego. Na poniższym wykresie zaznaczone elementy ukazują przekroczenie 3% relacji deficytu/PKB (lewa strona) oraz 60% stosunku długu publicznego/PKB (prawa strona) limitów ustalonych w Pakcie Stabilności i Wzrostu10. Wykres 1. Aktywa ogółem 10 największych banków w relacji do PKB - 2011rok Źródło: Opracowane na podstawie Bankscope, http://www.worldbank.org/ oraz http://epp.eurostat.ec.europa.eu/portal/page/portal/eurostat/home/ Jak można zauważyć (tabela 1) nawet w okresie prosperity w latach (2003-2007) wiele krajów miało problemy ze swoim deficytem budżetowym oraz długiem publicznym. Grecja w tym okresie systematycznie posiadała relację deficytu/PKB powyżej wspomnianych 3%. To samo odnosi sie do relacji długu publicznego w stosunku do PKB, gdzie w latach 2003-2007 trzy kraje (Grecja, Włochy i Belgia) miały relację około 1:1. Pomimo wysokiego wzrostu gospodarczego wiele z tych krajów nie ograniczyło długu publicznego, co również przemawia za nieskutecznością dyscypliny fiskalnej w krajach członkowskich. Dodatkowo obniżono wiarygodności niektórych krajów strefy euro, co wpłynęło nieuchronnie na zwiększenie obsługi kosztów długu11. Do kolejnych źródeł kryzysu w strefie euro zaliczyć można (Gajewski 2013): (1) duże zróżnicowanie poziomu rozwoju oraz struktur 10 http://ec.europa.eu/economy_finance/economic_governance/sgp/ Warto przywołać kraje PIIGS (Portugalia, Irlandia, Włocha, Grecja oraz Hiszpania), które łączą problemy gospodarcze związane ze wzrostem kosztu obsługi długu 11 8 Strona 9 z 14 Ogólnopolski konkurs z okazji 100. Rocznicy urodzin Pierre’a Wernera pt. „Plan Wernera 2013 – recepta na wyjście z kryzysu gospodarczego” gospodarczych krajów członkowskich, (2) mała zdolność do reakcji na szoki gospodarcze związana z brakiem odpowiednich regulacji, instytucji bądź niską konkurencyjnością, (3) niską skuteczność mechanizmów dyscyplinujących prowadzenie odpowiedzialnej polityki fiskalnej, w tym mechanizmów rynkowych, (4) brak dostatecznego nadzoru nad sektorem finansowym, (5) brak mechanizmów zarządzania kryzysowego oraz wsparcia finansowego w razie problemów. Tabela 1. Deficyt budżetowy w stosunku do PKB oraz dług publiczny/PKB w strefie euro Źródło: http://av.r.ftdata.co.uk/files/2012/04/120424-Eurostat-1.jpg oraz http://av.r.ftdata.co.uk/files/2012/04/120424-Eurostat-2.jpg Jak widać przyczyn kryzysu w strefie euro było wiele, co powyżej zostało przedstawione. Czy zatem realizacja założeń raportu Wernera dotyczących integracji wychodzącej poza strefę polityki pieniężnej pozwoliłaby uniknąć obecnego kryzysu w strefie euro ? Postaram się odpowiedzieć na to pytanie w kolejnym punkcie. 9 Strona 10 z 14 Ogólnopolski konkurs z okazji 100. Rocznicy urodzin Pierre’a Wernera pt. „Plan Wernera 2013 – recepta na wyjście z kryzysu gospodarczego” Realizacja raportu Wernera - czy uchroniłaby strefę euro przed kryzysem ? Założenia raportu Wernera, które wychodzą poza strefę polityki pieniężnej opierają się głównie o przeniesienie polityki fiskalnej na poziom wspólnoty. Czy zatem wspólny budżet i jego pełna kontrola na poziomie ponadnarodowym uchroniłaby strefę euro przed kryzysem ? Obecny kryzys podzieliłbym na dwie składowe. Pierwszy szok, który dotknął sektor bankowy, a następnie kryzys fiskalny w dużej będący jego następstwem. Takie spojrzenie pozwala na wysunięcie następujących wniosków. Głębsza integracja fiskalna nie doprowadziłaby do zwiększenia stabilności systemu finansowego, w tym bankowego. Za tę sferę odpowiedzialność bierze krajowa sieć bezpieczeństwa finansowego (safety net), która w krajach strefy euro obejmuje przynajmniej następujące instytucje: bank centralny, nadzór bankowy, ministra finansów oraz instytucję gwarantowania depozytów (Pruski 2010). Jakiekolwiek zmiany, które nie odbywałyby się na poziomie tych instytucji (zwłaszcza pierwszych dwóch) nie miałyby silnego przełożenia na zwiększenie bezpieczeństwa w sektorze bankowym. Wykres 3. Prywatne oraz rządowe zobowiązania w strefie euro (w stosunku do PKB) Źródło: Komisja Europejska, AMECO oraz CEPS Jak widać na przedstawionym wykresie zobowiązania prywatne, głównie banków oraz firm przekraczały kilkakrotnie zobowiązania rządowe oraz gospodarstw domowych. To one 10 Strona 11 z 14 Ogólnopolski konkurs z okazji 100. Rocznicy urodzin Pierre’a Wernera pt. „Plan Wernera 2013 – recepta na wyjście z kryzysu gospodarczego” stanowiły większe zagrożenie, zaś często wszystkie rządy obwinia się nieodpowiedzialną polityką fiskalną. Skoro utworzenie unii fiskalnej nie rozwiązałoby problemów z bankami, to czy pozwoliłoby uniknąć kryzysu zadłużenia ? Działania zmierzające do ujednolicenia polityki fiskalnej nie uchroniłyby przed kryzysem bankowym, więc również nie uchroniłyby przed obecnym kryzysem zadłużenia w strefie euro. Pytanie powinno zostać postawione "czy dzięki unii fiskalnej kryzys w strefie euro były łagodniejszy ?" Odpowiedź na to pytanie nie jest jednoznaczna. Pomimo wspólnej waluty nie następowała realna konwergencja gospodarek. Wręcz przeciwnie, następowało zwiększenie zróżnicowania gospodarek wchodzących do euro strefy. Rys. 4. Skumulowany wzrost jednostkowych kosztów pracy (ULC) w latach 1999-2007 Źródło: Monitoring Labour Cost Developments Across Euro Area Countries, ECB, Monthly Bulletin, November 2008, s. 70 Wykres 4 przedstawia wzrost jednostkowych kosztów pracy, które zwiększyły się zwłaszcza w krajach południa europy, które traciły konkurencyjność względem swoich partnerów handlowych. Po przystąpieniu do strefy euro wiele państw, głównie południa uzyskały szerszy dostęp do taniego kredytu. Służył on głównie do zwiększenia konsumpcji co 11 Ogólnopolski konkurs z okazji 100. Rocznicy urodzin Pierre’a Wernera pt. „Plan Wernera 2013 – recepta na wyjście z kryzysu gospodarczego” Strona 12 z 14 w dłuższej perspektywie odbiło się na wzroście oczekiwań inflacyjnych, które doprowadziły do wzrostu inflacji co pociągnęło za sobą spiralę cenowo-płacową, zaś wykres przedstawiający ULC jest tego odbiciem. Powodowało to również, że w krajach południa występowała niska, bądź nawet ujemna realna stopa procentowa, która stanowiła zachętę do dalszego zadłużenia się i wzrostu gospodarczego "na kredyt". Jeżeli założenia planu Wernera zostałyby zrealizowane przed wybuchem kryzysu mogłoby dojść do sytuacji, gdzie w obliczu wybuchu kryzysu bankowego deficyty oraz długi państw członkowskich byłyby, ze względu na skuteczną dyscyplinę na niższych poziomach. Jednak nie miałoby to związku z dyscyplinowaniem krajów do zwiększaniem konkurencyjności gospodarek trzymając w ryzach płace przy jednoczesnym wzroście wydajności. Realizacja założeń pozwoliłaby na lepszą koordynacje działań w obliczach kryzysu. Wspólna unia fiskalna oznaczałaby emisję wspólnego długu (euroobligacje), które pozwoliłyby ograniczyć wzrost kosztów obsługi długu. Ryzyko byłoby rozłożone na wszystkie kraje, zaś zaufanie transferowane. Byłoby to niewątpliwie korzystne dla krajów, których rentowności znajdują się na relatywnie wysokich poziomach (powyżej 1-2 p.p. względem rentowności najniższej oprocentowanych obligacji). Odnosząc się do raportu można powiedzieć, że wszystkie założenia dotyczące ujednoliconej polityki fiskalnej pozostają aktualne do dzisiaj. Dzisiejsza Unia Europejska, a zwłaszcza strefa euro znajduje się w ważnym punkcie, w którym tworzone są dalsze ramy integracji. Aktualnie wiele prac prowadzi się odnośnie Unii Bankowej oraz ściślejszej koordynacji krajowych safety net (na poziomie wspólnotowym). Perspektywy utworzenia unii fiskalnej są odległe, jednak pozostają nadal aktualne. Warto nadmienić, że 1 stycznia 2013 roku wszedł w życie pakt fiskalny 12 , który został podpisany przez 25 państw członkowskich (bez Wielkiej Brytanii i Czech). Jest to krok w dobrą stronę, zbyt późny jednak korzystny. 12 http://european-council.europa.eu/media/639235/st00tscg26_en12.pdf 12 Strona 13 z 14 Ogólnopolski konkurs z okazji 100. Rocznicy urodzin Pierre’a Wernera pt. „Plan Wernera 2013 – recepta na wyjście z kryzysu gospodarczego” W raporcie Wernera zdecydowanie zabrakło bardziej szczegółowych wytycznych, zwłaszcza polityki fiskalnej. Zbyt optymistycznie zostały przedstawione korzyści, bez większego uwzględnienia negatywnych konsekwencji tych działań. Wnioski i zakończenie Obecny kryzys finansowy uwypuklił wadliwe elementy wspólnej waluty. Integracja europejska miała za sobą burzliwy okres, zwłaszcza polityczny. Obecnie jest to okres zawirowań gospodarczych. Założenia raportu Wernera chociaż były i nadal są bardzo ambitne nie przyczyniłyby się do uniknięcia kryzysu w strefie euro. Kryzys był następstwem wielu czynników, a jednolita polityka fiskalna nie uchroniłaby przed nimi. W strefie euro zawiodła dyscyplina oraz odpowiedzialność. W czasie prosperity wiele rządów nie korzystało z dogodnych warunków redukując swoje zadłużenie. Zrealizowanie planu Wernera mogłoby przysłużyć się do zwiększenia dyscypliny oraz zmniejszenia obciążenia przed kryzysem. Stawiałoby to w lepszej sytuacji rządu krajów w obliczu bankrutujących banków, których wartość aktywów często przekraczała PKB kraju. Wspólna emisja długu korzystnie odbiłaby się na krajach o wątpliwej wiarygodności. Nie pozostaje jednak kwestią sporną fakt, że wspólna waluta, nawet pomimo unii fiskalnej mogłaby doprowadzić do tak samo niepożądanych skutków jakie wywołała - spadek konkurencyjności, wzrost jednostkowych kosztów pracy oraz spadek wydajności. Kryzys spowodował spadek zaufania oraz wiele wątpliwości co do dalszego pogłębiania procesu integracji. Jednak decydenci nie mogą pozwolić sobie na stratę czasu, rozwiązanie kryzysu wymaga określenia kierunków. Obecne kierunki nie wskazują na drogę w kierunku zacieśniania polityki fiskalnej, jednak gdy takie wystąpią warto zapoznać się z raportem Wernera. Chociaż został stworzony ponad 40 lat temu, w proces integracji wybiega dalej niż obecna strefa euro. 13 Strona 14 z 14 Ogólnopolski konkurs z okazji 100. Rocznicy urodzin Pierre’a Wernera pt. „Plan Wernera 2013 – recepta na wyjście z kryzysu gospodarczego” Bibliografia 1. Barcz J., Kawecka-Wyrzykowska E., Michałowska-Gorywoda K., Integracja europejska w świetle Traktatu z Lizbony, PWE, Warszawa 2012. 2. Bykowska (2011), Blut und Boden. Wokół unitarno-autorytarnej koncepcji integracji Europy, Studia Gdanskie. Wizje i rzeczywistość, t. VIII. 3. Calomiris Ch. W. (2008), The Subprime Turmoil: What's Old, What's New, and What's Nex,. Artykuł z przemówienia wygłoszonego na sympozjum pt. "Maintaining Stability in a Changing Financial System", Jackson Hole, 21-22.08. 4. Geary M.J., The Process of European Integration from The Hague to Maastricht, 1969 – 92: An Irreversible Advance?, Maastricht University, Maastricht, 2012. 5. Maes I., On the Origins of the Franco–German EMU Controversies, NBB Working Papers No. 34, National Bank of Belgium, July 2002. 6. Report to the Council and the Commission on the realisation by stages of Economic and Monetary Union in the Community – “Werner Report” – Bulletin of the European Communities, Supplement 11/1970. 7. Szeląg K., Integracja walutowa w Europie Zachodniej w okresie powojennym, „Materiały i Studia”, Zeszyt nr 166, Narodowy Bank Polski, Warszawa, 2003. 8. Taylor John B. Zrozumieć kryzys finansowy, PWN, 2011. 14
