Wpływ nawadniania kroplowego i mikrozraszania na wysokość i

Wpływ nawadniania kroplowego i mikrozraszania na wysokość i

ZESZYTY NAUKOWE
INSTYTUTU SADOWNICTWA I KWIACIARSTWA
TOM 15
2007
WPŁYW NAWADNIANIA KROPLOWEGO I MIKROZRASZANIA
NA WYSOKOŚĆI JAKOŚĆPLONU OWOCÓW ARONII
Influence of drip irrigation and microsprinkler irrigation on the yield
and quality of chokeberry fruits
Dorota Wichrowska1, Tadeusz Wojdył
a1 ,
2
S t a n i s ła w R o l b i e c k i , R o m a n R o l b i e c k i 2
Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy w Bydgoszczy
1
Katedra Przechowalnictwa i Przetwórstwa Produktów Roś
linnych
ul. Kordeckiego 20, 85-225 Bydgoszcz
2
Katedra Melioracji i Agrometeorologii
ul. Bernardyńska 6, 85-029 Bydgoszcz
ABSTRACT
The study was based on 3-year field trials. The aim of the study was to determine the
influence of drip irrigation and micro-jet sprinkling on the quantity and quality of
chokeberry fruit yield. Dates of irrigation were established on the basis of soil water
potential determined with the use of tensiometers. The chokeberry fruit yield of 11.5 kg per
-1
bush (24.02 t∙
ha ) on micro-irrigated plots was more than 130% higher than that from
control plots. Micro-irrigation, irrespective of the method, decreased the levels of dry
matter, reducing sugars, total sugar, and anthocyanin in chokeberry fruits compared with
control plots (without irrigation). Total acids were significantly lower (by 17.4%) in the
case of drip irrigation in comparison with control plots, but in the case of micro-jet
sprinkling this parameter increased by 13.0%.
Key words: yield, dry matter, total sugars, reducing sugars, total acids, anthocyanins
WSTĘP
Uprawa aronii w Polsce stał
a sięw ostatnich latach bardzo popularna,
nie tylko ze względu na walory zdrowotne owoców (Sarwa i Cioł
kowskaPaluch 1990; Jaroniewski 1998; Niedworok i Gostkowska 1999; Michalik
1999, Niedworok i Brzozowski 2001), lecz także moż
liwoś
ć ich
wykorzystania w przetwórstwie spożywczym (Kleparski i Domino 1990;
64
Zeszyty Naukowe Instytutu Sadownictwa i Kwiaciarstwa, tom 15
Danielczuk 2003). Uprawa aronii jest bardzo ł
atwa. Gatunek ten ma
niewielkie wymagania glebowe, niezbyt wysokie wymagania termiczne,
wytrzymuje spadki temperatury nawet do -35°C do niedawna byłuważ
any
za mał
o podatny na choroby i szkodniki (Chlebowska 1999; Smolarz i in.
1997). Moż
e byćzatem uprawiany na terenie cał
ej Polski. Najlepiej jednak
udaje sięw pasie nadmorskim, gdyżwymaga doś
ćdużej wilgotnoś
ci
powietrza, szczególnie w okresie owocowania (Kleparski i Domino 1990).
Wedł
ug Eggerta (1986) aronia jest w duż
ym stopniu tolerancyjna zarówno
na brak, jak i nadmiar wilgoci, a dzię
ki silnemu systemowi korzeniowemu
roś
nie dobrze na glebach o niskim bą
dź wysokim poziomie wód
gruntowych. Jednakż
e dł
ugotrwał
e susze, szczególnie latem (lipiec) podczas
intensywnego wzrostu owoców, mająujemny wpł
yw na wysokoś
ćplonu
i jakoś
ćowoców (gorzknienie). Zdaniem takż
e innych autorów (Ostalski
1986; Chlebowska i Smolarz 1988; Kleparski i Domino 1990; Chlebowska
i Salamon 1993; Chlebowska 1999) podczas dł
ugotrwał
ej suszy i w wysokiej temperaturze owoce aronii drobnieją, kurcząsię
, stająsięlekkie, a liś
cie
matowiejąi opadają.
Wielu autorów uważa, ż
e 500-600 mm opadów w ciągu roku zapewnia
wł
aś
ciwy wzrost i rozwój krzewów aronii (Eggert 1986; Ostalski 1986;
Chlebowska 1999). Najwię
ksze zapotrzebowanie na wodęprzypada na
okres od kwitnienia do zbioru owoców. Aronia szczególnie silnie reaguje na
niedostatek wody w okresie dojrzewania owoców. Wedł
ug Ostalskiego
(1986) przy opadach w okresie wegetacji od 280 do 350 mm aronia owocuje
najobficiej, a jakoś
ć jej owoców jest najlepsza. Szczególnie istotne
znaczenie mająopady w okresie rozwoju pąków, kształ
towania sięliś
ci oraz
wzrostu pę
dów, a takż
e formowania sięowoców, z kolei jesienny niedobór
wody moż
e pozytywnie wpł
yną
ćna mrozoodpornoś
ćpędów i korzeni.
Celem podjętych badań był
o poznanie wpł
ywu nawadniania
kroplowego i mikrozraszania na wysokoś
ćplonu oraz zawartoś
ćsuchej
masy, cukrów ogół
em, w tym redukują
cych, antocyjanów oraz kwasowoś
ci
ogólnej owoców aronii.
MATERIAŁI METODY
Badania z nawadnianiem aronii przeprowadzono w latach 2002-2004
w miejscowoś
ci Kruszyn Krajeński, poł
oż
onej w odległ
oś
ci okoł
o 12 km od
Bydgoszczy, w kierunku poł
udniowo-zachodnim.
Doś
wiadczenia polowe zał
oż
ono jako jednoczynnikowe, metodą
losowanych bloków, w czterech powtórzeniach, opierają
c sięna metodyce
Wpł
yw nawadniania kroplowego i minizraszania na wysokoś
ći jakoś
ć…
65
badań sadowniczych przedstawionej przez Szczepańskiego i Rejmana
(1987). Badanym czynnikiem, stanowiącym ź
ródł
o zmiennoś
ci, był
o
nawadnianie zastosowane w trzech wariantach:
0 – bez nawadniania (poletka kontrolne),
K – z nawadnianiem kroplowym,
M – z mikrozraszaniem.
Do nawadniania kroplowego użyto linii kroplują
cej „t-tape” z emiterami rozmieszczonymi co 20 cm wzdł
użrzędu krzewów aronii. Wydatek
pojedynczego kroplownika wynosiłprzecię
tnie okoł
o 1 dm 3 ∙
h-1 .
Do mikrozraszania zastosowano mikrozraszacze „Hadar”, produkcji
izraelskiej, o ś
rednicy dyszy 1,3 mm i wydajnoś
ci w granicach 40-60 dm3
wody w cią
gu godziny przy ciś
nieniu 1 bara. Średnica zraszanej
powierzchni, przy stosowanej zielonej wkł
adce typu „B”, wynosił
a zależ
nie
od zmian ciś
nienia od 2 do 2,5 m.
Terminy wykonywania nawodnieńustalano na podstawie potencjał
u
wodnego gleby okreś
lanego przy uż
yciu tensjometrów. Nawadnianie
rozpoczynano w momencie, kiedy sił
a ssą
ca gleby wynosił
a 0,04 MPa.
Są
czki tensjometrów był
y umieszczone na gł
ę
bokoś
ci 20-25 cm. W przypadku gdy wskazania tensjometrów wzbudzał
y zastrzeżenia (zapowietrzanie się
), kierowano siętakże wyglą
dem roś
lin oraz organoleptyczną
ocenąwilgotnoś
ci gleby. Nawadnianie kroplowe przeprowadzano z reguł
y
co 2-3 dni, a mikrozraszanie co 4-6 dni.
Przeliczone na wskaź
nik opadowy dawki jednorazowe wynosił
y od 5,0
do 15,0 mm przy nawadnianiu kroplowym i od 15,0 do 25,0 mm przy
mikrozraszaniu. Średnie sezonowe dawki wody wynosił
y 131,0 mm –
nawadnianie kroplowe oraz 230,0 mm – mikrozraszanie. Sezonowe dawki
nawodnieniowe był
y różne w poszczególnych latach badańzależnie od
wysokoś
ci i rozkł
adu opadów atmosferycznych. Najwyż
sze sumaryczne
dawki wody zastosowano w latach 2002 i 2003 charakteryzują
cych się
posusznymi okresami wegetacyjnymi (tab. 3). Przebieg temperatur oraz
opadów atmosferycznych w okresach wegetacji 2002-2004 przedstawiono
w tabelach 1 i 2. Suma opadów w okresie IV-IX wynosił
a w roku 2002 –
366,9 mm, 2003 roku – 207,6 mm, 2004 roku – 358,3 mm (tab. 2).
Sadzonki aronii uzyskane z rozmnaż
ania wegetatywnego posadzono
jesienią1994 roku. Przygotowując pole, pod orkęgł
ę
bokązastosowano
. -1
obornik bydlęcy w dawce 50 t ha . Roś
liny posadzono w rozstawie 2,4 x
2,0 m. Pojedyncze poletko obejmował
o 10 roś
lin (48 m2). Wiosnąkażdego
roku stosowano nawoż
enie mineralne, przy czym dawka azotu był
a stał
a
(90 kg.ha-1), natomiast nawożenie fosforowe i potasowe mieś
cił
o się
66
Zeszyty Naukowe Instytutu Sadownictwa i Kwiaciarstwa, tom 15
w zakresach: 90-120 kg P2O5∙
ha-1 i 90-150 kg K2O∙
ha-1. Cię
cie roś
lin
ograniczono do usuwania pę
dów najsł
abszych, uszkodzonych i bardzo
starych, kierując sięwskazaniami literatury krajowej (Kleparski i Domino
1990; Hoł
ubowicz 1996; Chlebowska 1999). Starano sięuzyskaćkrzewy
mają
ce 20-22 silne pędy szkieletowe. W pierwszych 2 latach po zał
oż
eniu
plantacji chwasty niszczono mechanicznie, a od trzeciego roku herbicydami
Awans 330 SL i Fusilade Super. Zbiór byłręczny, jego począ
tek zaś
przypadałw trzeciej dekadzie sierpnia.
Okreś
lono plon owoców z krzewu (kg) i przeliczono na plon handlowy
(t.ha-1), oznaczono zawartoś
ć suchej masy w owocach (%) metodą
suszarkową (Kreł
owska-Kuł
as 1993), zawartoś
ć cukrów redukują
cych
i ogół
em (g·100 g-1 ś
wież
ej masy) metodąkolorymetryczną(Talburt i Smith
1987), kwasowoś
ćogólnąw przeliczeniu na kwas cytrynowy (g·100 g-1
ś
wieżej masy) metodą miareczkową (PN-90/A-75101/04), zawartoś
ć
antocyjanów (g·∙kg -1 ś
wież
ej masy) metodąspektrofotometrycznąwedł
ug
Fuleki i Francis (1968).
Przyrosty plonów badanych roś
lin obliczono na podstawie róż
nicy
mię
dzy wielkoś
ciązbiorów z poletek nawadnianych okreś
lonym systemem
(nawadnianie kroplowe bą
dź mikrozraszanie) a plonami zebranymi
z obiektów kontrolnych (bez nawadniania).
Wyniki badańopracowano statystycznie, za pomocąanalizy wariancji
dla doś
wiadczeń jednoczynnikowych. Istotnoś
ć różnic zweryfikowano
testem Tukey’a na poziomie α= 0,05.
WYNIKI I DYSKUSJA
Zastosowane systemy mikronawodnieniowe ponad dwukrotnie
zwię
kszył
y plonowanie aronii. Średni plon owoców zebranych z obiektów
bez nawadniania wynosił10,31 t·ha-1 (4,95 kg z krzewu), z nawadnianych
systemem kroplowym uzyskano o 12,66 t·ha-1 (6,08 kg z krzewu) więcej
plonu, czyli ponad 120%, a przy użyciu mikrozraszania plon ten wzrósł
o 14,76 t·ha-1 (7,09 kg z krzewu), czyli o ponad 140% (tab. 4). Korzystniejsze jest jednak stosowanie systemu kroplowego do nawadniania roś
lin,
ponieważprzy mniejszym zużyciu wody plon owoców byłrównieżwyższy
w porównaniu z obiektem kontrolnym (bez nawadniania) (tab. 4), co
potwierdzająbadania innych autorów z takimi gatunkami roś
lin, jak
porzeczka i jabł
oń(Mazur i Hoł
ysz 1993; Pacholak i in. 1995).
Produkcyjne efekty nawadniania aronii (przyrosty plonów owoców)
uzyskał takż
e w swoich badaniach Rolbiecki (2003). Z krzewów
Wpł
yw nawadniania kroplowego i minizraszania na wysokoś
ći jakoś
ć…
67
nawadnianych systemem kroplowym bądź mikrozraszaczami zbierano
w przybliż
eniu pięciokrotnie wyższy plon niżz obiektów bez nawadniania
(trzeba jednak zaznaczyć
, iżowoce pochodził
y z krzewów kilkuletnich
i plon ten byłz kolei pię
ciokrotnie niż
szy niżuzyskany w badaniach
wł
asnych, z krzewów 8-10-letnich). Kleparski (2003) dopiero w 7-10 roku
po posadzeniu uzyskałplon wynoszą
cy 15-25 ton z hektara. Różnice
w plonowaniu krzewów nawadnianych liniąkroplują
cąbą
dźmikrozraszaczami nie był
y udowodnione statystycznie, istniał
a jedynie tendencja do
wyż
szego plonowania krzewów nawadnianych mikrozraszaczami, podobnie
jak w badaniach Rolbieckiego (2003).
Skł
ad chemiczny owoców aronii moż
e byćzróżnicowany zależ
nie od
rejonu uprawy i warunków glebowo-klimatycznych w okresie wegetacji
(Kalemba i in. 1985; Pł
ocharski i Smolarz 1985; Kawecki 1999; Niedworok
i Brzozowski 2001). W owocach aronii zebranych z krzewów
nawadnianych, niezależ
nie od zastosowanej metody, obniżył
a sięistotnie
zawartoś
ćsuchej masy, cukrów redukujących i ogół
em oraz antocyjanów
w stosunku do obiektu kontrolnego (bez nawadniania). Średnio dla
obiektów bez nawadniania zawartoś
ćsuchej masy wynosił
a 23,45% ś
wież
ej
masy (tab. 5).
Najniższą zawartoś
cią suchej masy charakteryzował
y się owoce
pochodzą
ce z obiektów nawadnianych metodą kroplową
. Tendencje
spadkowe, jeś
li chodzi o zawartoś
ćsuchej masy, a także innych skł
adników
(witamina C, β-karoten) odnotowałtakż
e w swoich badaniach Rolbiecki
(2003). Wę
glowodany w owocach aronii reprezentowane sągł
ównie przez
fruktozę i glukozę (Świetlikowska 2006). W badaniach wł
asnych
monosacharydy w ś
wieżej masie owoców aronii stanowił
y 87,5% cukrów
ogół
em. Zastosowane w doś
wiadczeniu nawadnianie obniż
ył
o zawartoś
ć
cukrów prostych w owocach, ś
rednio o 25,0% w stosunku do obiektu
kontrolnego, gdzie wynosił
a 102,4 g kg-1 ś
wież
ej masy. Spoś
ród związków
polifenolowych wystę
pują
cych w aronii (zwanych także bioflawonoidami),
a tworzących witaminęP, najwię
cej uwagi poś
wię
ca sięantocyjanom. Ich
wł
aś
ciwoś
ci lecznicze, polegają
ce na uł
atwianiu eliminacji wolnych
rodników nadtlenkowych, był
y przedmiotem badańNiedworoka i Gostkowskiej (1999). Poziom tych zwią
zków w owocach pochodzących z badań
wł
asnych modyfikował
o zastosowane nawadnianie, wpł
ywają
c na jego
obniż
enie. Kwasy organiczne w aronii reprezentowane sągł
ównie przez
kwas cytrynowy oraz jabł
kowy (Niedworok i Brzozowski 2001;
Świetlikowska 2006). W omawianym doś
wiadczeniu oznaczono kwasowoś
ć
ogólnąowoców w przeliczeniu na kwas cytrynowy. Jego zawartoś
ćistotnie
68
Zeszyty Naukowe Instytutu Sadownictwa i Kwiaciarstwa, tom 15
sięobniż
ył
a w przypadku nawadniania metodąkroplowąw porównaniu
z owocami zebranymi z poletek bez nawadniania o 17,4% i wynosił
a
2,6 g∙
kg-1 ś
wież
ej masy, natomiast przy mikrozraszaniu zawartoś
ćtego kwasu
wzrosł
a o 13,0% w stosunku do obiektu kontrolnego i wynosił
a 1,9 g ∙kg-1
ś
wieżej masy.
Tabela1
Temperatury powietrza w okresie wegetacji w latach 2002-2004 (°C)
Air temperatures of the vegetation period in 2002-2004 (°C)
Rok
Year
2002
2003
2004
20022004
IV
7,5
6,4
7,5
Miesią
ce okresu wegetacyjnego
Months of vegetation period
V
VI
VII
VIII
15,7
16,3
18,9
19,9
14,4
17,6
19,2
18,4
11,3
14,7
16,4
17,9
IX
12,9
13,6
12,7
15,2
14,9
13,4
7,1
13,8
13,1
14,5
16,2
18,2
18,7
IV-IX
Tabela2
Opady atmosferyczne w okresie wegetacji w latach 2002-2004 (mm)
Rainfall of the vegetation period in 2002-2004 (mm)
Rok
Year
2002
2003
2004
20022004
IV
17,7
18,5
32,1
Miesią
ce okresu wegetacyjnego
Months of vegetation period
V
VI
VII
VIII
111,5
31,3
77,9
58,0
18,1
30,4
106,2
17,7
54,4
39,6
53,5
138,7
IX
70,5
16,7
40,0
366,9
207,6
358,3
22,8
61,3
42,4
311
33,8
79,2
71,5
ΣIV-IX
Tabela3
Dawki wody [mm] (sumarycznie w sezonie wegetacyjnym)
Water doses [mm] (sum total for vegetation period)
Rok
Year
2002
2003
2004
Średnio
Mean
System kroplowy
Drip-irrigation system
119,0
180,0
93,0
System mikrozraszaczy
Micro-jet sprinkler system
238,0
320,0
131,0
131,0
230,0
Wpł
yw nawadniania kroplowego i minizraszania na wysokoś
ći jakoś
ć…
69
Tabela 4
Wpł
yw mikronawodnieńna plonowanie aronii (ś
rednio w latach 2002-2004)
Influence of micro-irrigation on chokeberry yields (mean for 2002-2004)
-1
System nawadniania
Irrigation system
Krzewy nienawadniane
(kontrola)
Non-irrigated bushes
(control)
System kroplowy
Drip-irrigation system
System mikrozraszaczy
Micro-jet sprinkler system
Plon owoców aronii – Chokeberry fruit yield (t ha )
ś
rednio
2002
2003
2004
(mean)
14,80 a
10,42 a
5,71 a
10,31 a
36,60 b
18,55 b
13,76 b
22,97 b
39,82 b
20,58 b
14,81 b
25,07 b
Objaś
nienie – Explanation
Średnie w kolumnie oznaczone tą samą literąnie różniąsięistotnie (test Tukey’a dla
α= 0,05) – Values in a column followed by the same letter do not differ significantly
(Tukey’s test for α= 0.05)
Tabela 5
Wpł
yw mikronawodnieńna cechy jakoś
ciowe owoców aronii (ś
rednio w latach
2002-2004) – Influence of micro-irrigations on qualitative features of chokeberry
fruits (mean for 2002-2004)
System
nawadniania
Irrigation system
Krzewy nienawadniane
(kontrola)
Non-irrigated
bushes (control)
System kroplowy
Drip-irrigation
system
System
mikrozraszaczy
Micro-jet sprinkler
system
Sucha masa
Dry matter
(%)
Cukry
Cukry
Kwasowoś
ć Antocyjany
redukują
ce
ogół
em
ogólna*
AnthoReducing
Total sugars Total acids*
cyanins
sugars
-1
(g· kg- 1 f.m) (g· kg- 1 f.m.) (g· kg- 1 f.m.)
(g· kg f.m.)
23,45a
102,4a
111,6a
2,3b
2,02a
22,14c
71,5b
83,0b
2,6a
1,69b
22,81b
85,6b
102,2ab
1,9c
1,77b
*Kwasowoś
ćogólna – w przeliczeniu na kwas cytrynowy – Total acids – expressed as
citric acid content
Objaś
nienie – patrz tabela 4; Explanation – see Table 4
70
Zeszyty Naukowe Instytutu Sadownictwa i Kwiaciarstwa, tom 15
WNIOSKI
1. Stosowane mikronawadnianie podwyż
szył
o plon ogólny owoców
aronii ś
rednio o 130%.
2. Pod wpł
ywem mikrozraszania i nawadniania kroplowego obniż
ył
y
sięparametry jakoś
ciowe owoców aronii (zawartoś
ćsuchej masy, cukrów
ogół
em i redukują
cych oraz antocyjanów).
3. Mikronawadnianie liniąkroplują
cą obniżył
o kwasowoś
ćogólną
owoców w porównaniu z obiektami bez nawadniania, zaobserwowano
natomiast odwrotnązależnoś
ćprzy mikrozraszaniu.
LITERATURA
C h l e b o w s k a D. 1999. Uprawa aronii. Inst. Sadow. Kwiac., Skierniewice.
C h l e b o w s k a D., S a l a m o n Z. 1993. Uprawa i zbiór maszynowy aronii.
Ogrodn. 3: 12-13.
C h l e b o w s k a D., S m o l a r z K. 1988. Wstę
pne wyniki plonowania aronii w ZD
Dą
browicach. Sad Nowoczesny 11: 21-24.
D a n i e l c z u k J. 2003. Aronia w przetwórstwie spoż
ywczym – wł
aś
ciwoś
ci
i kierunki wykorzystania. Przem. Ferm. Owoc.- Warz. 12: 26-28.
D r u p k a S., S o ćk o S. 1992. Systemy nawodnień. Hasł
o Ogrod., Woda, 4: 4-5.
E g g e r t P. 1986. Aronia czarnoowocowa. Sad Nowoczesny 11: 15-19.
F u l e k i T., F r a n c i s F.J. 1968. Quantitative methods for anthocyanins.
1. Extraction and determination of total anthocyanin in cranberries. J. Food
Sci. 33: 72-78.
Hoł
u b o w i c z T. 1996. Zasady zakł
adania i prowadzenia plantacji aronii
w Wielkopolsce. Materiał
y II Ogólnopolskiego Sympozjum nt. Nowe
roś
liny i technologie w ogrodnictwie. Poznańt. I: 52-55.
J a r o n i e w s k i W. 1998. Aronia czarnoowocowa w lecznictwie i dietetyce.
Wiadomoś
ci Zielarskie 40, (7/8): 20.
K a l e m b a D., G ó r a J., K u r o w s k a A. 1985. Charakterystyka chemiczna
aronii ciemnoowocowej. Przem. Ferm. Owoc. Warz. 12: 25-26.
K a w e c k i Z. 1999. Wpł
yw róż
nego sposobu utrzymywania gleby na wzrost
i plonowanie krzewów aronii. Biul. Nauk. Olsztyn 3: 43-48.
K l e p a r s k i J. 2003. Aronia. Hasł
o Ogrod. 2: 48-50.
K l e p a r s k i J., D o m i n o Z. 1990. Aronia. PWRiL Warszawa.
Kreł
o w s k a -K u ł
a s M. 1993. Badanie jakoś
ci produktów spoż
ywczych. PWE
Warszawa.
M a z u r J., H o ł
y s z M. 1993. Wpł
yw nawadniania na wzrost i plonowanie
porzeczki czarnej. Inf. Bad. Prowadz. Kat. Sadown. AR w Poznaniu III:
173-177.
Wpł
yw nawadniania kroplowego i minizraszania na wysokoś
ći jakoś
ć…
71
M i c h a l i k B. 1999. Aronia – ź
ródł
o zdrowia i mł
odoś
ci. http://resmedica.pl
/zdart7999.html
N i e d w o r o k J., B r z o z o w s k i F. 2001. Badania nad biologicznymi
i fitoterapeutycznymi wł
aś
ciwoś
ciami antocyjanin aronii czarnoowocowej
Postę
py Fitoterapii 5, 1/2001 Warszawa.
N i e d w o r o k J., G o s t k o w s k a E. 1999. Wł
aś
ciwoś
ci farmakologiczne aronii
czarnoowocowej. Wiadomoś
ci Zielarskie 5: 6.
O s t a l s k i R. 1986: Aronia czarnoowocowa. Inst. Bad. Leś
n., Warszawa: 1-4.
P a c h o l a k E., P r z y b y ł
a Cz., S t a c h o w s k i P. 1995. Wpł
yw eksploatacji
nawodnieńdeszczownianych, podkoronowych i kroplowych na efektywnoś
ć
produkcyjnąsadów jabł
oniowych. Zesz. Nauk. AR Wrocł
aw: 335-342.
Pł
o c h a r s k i W., S m o l a r z K. 1985. Uprawa aronii i jej przydatnoś
ć
w przemyś
le spoż
ywczym. Przem. Ferm. Owoc.- Warz. 4: 23-25.
PN-90/A-75101/04. Przetwory owocowe i warzywne. Przygotowanie próbek
i metody badańfizykochemicznych. Oznaczania kwasowoś
ci ogólnej.
R o l b i e c k i S. 2003. Reakcja trzech gatunków roś
lin jagodowych uprawianych
na bardzo lekkiej glebie na mikronawodnienia. Rozprawy 108, Wyd. Uczeln.
ATR Bydgoszcz.
S a r w a A., C i o ł
k o w s k a -P a l u c h G. 1990. Aronia czarnoowocowa.
Wiadomoś
ci Zielarskie 9, 22.
S m o l a r z K., C h l e b o w s k a D., S a l a m o n Z. 1997. Wpł
yw nawoż
enia
azotowego na wzrost, plonowanie i maszynowy zbiór owoców aronii. Zesz.
Nauk. Inst. Sadow. Kwiac. 4: 119-126.
S z c z e p a ńs k i K., R e j m a n S. 1987. Metodyka badańsadowniczych. PWRiL,
Warszawa.
Św i e t l i k o w s k a K. 2006. Surowce spoż
ywcze pochodzenia roś
linnego.
SGGW, Warszawa: 288-290.
T a l b u r t W., S m i t h F.O. 1987. Potato Processing. An Avi Book, publ. by Van
Nostrand Reinhold Company, New York.