Publikacja darmowa - pobierz - Stowarzyszenie Notariuszy RP

R e j e n t . rok 9 • nr 1(93)
styczeń 1999r.
Wojciech Łukowski
Rejestr dłużników niewypłacalnych i dział 4 rejestru
przedsiębiorców według ustawy o Krajowym Rejestrze
Sądowym
Do podstawowych reguł prawa cywilnego należy zasada wykonywania
zobowiązań zgodnie z ich treścią. Jej realizację osiąga się m.in. przez
wprowadzenie odpowiedzialności dłużnika za zobowiązania całym swoim
majątkiem. Jednak pomimo tak surowej sankcji dłużnik nie jest ograniczony
w prawie do dysponowania tym majątkiem, w związku z czym wierzyciel
musi się liczyć z ryzykiem niewypłacalności dłużnika. Dlatego w systemie
prawa cywilnego wykształciły się instytucje, które mają chronić wierzyciela przed brakiem majątku po stronie dłużnika. Zauważyć wśród nich można
instytucje łagodzące ryzyko niewypłacalności dłużnika poprzez zapewnienie wierzycielowi możliwości dochodzenia wierzytelności także z majątku
innych osób. Powszechnie wyróżnia się tu przy tym zabezpieczenia osobiste i rzeczowe. Oprócz tego rodzaju instytucji istnieją również takie,
które chronią wierzycieli przed rozporządzeniem przez dłużnika swym
majątkiem na szkodę wierzycieli. Należą do nich actio pauliana (art. 527
i nast. k.c.) oraz ius ad rem (art. 59 k.c.)1. Poza tymi rozwiązaniami prawnymi, mogącymi mieć zastosowanie zarówno w obrocie gospodarczym, jak
i poza nim, wspomnieć należy np. o postanowieniach prawa upadłościowe1
W sprawie ochrony wierzyciela przed niewypłacalnością dłużnika zob. np. Z. R a d w a ń s k i, Zobowiązania - część ogólna, Warszawa 1995, s. 48, a z opracowań monograficznych np.
M. Py z i a k - S z a f n i c k a , Ochrona wierzyciela w razie niewypłacalności dłużnika, Warszawa
1995.
103
Wojciech Łukowski
go i prawa o postępowaniu układowym jako regulacjach chroniących interesy osób, które są wierzycielami przedsiębiorców.
Wszystkie wspomniane wyżej instytucje mają jednak tę wspólną cechę,
że chronią wierzyciela przed niewypłacalnością dłużnika dopiero po powstaniu zobowiązania. Jak na razie brak jest natomiast w polskim systemie
prawnym mechanizmów prawnych chroniących podmioty prawa cywilnego
przed wstępowaniem w stosunki cywilnoprawne z nieuczciwymi lub niewypłacalnymi dłużnikami. Wobec obowiązywania na gruncie prawa cywilnego zasady swobody umów, taka ochrona mogłaby się zresztą sprowadzać
jedynie do dostarczenia (w jak najkrótszym czasie) w miarę pewnej informacji o osobie kontrahenta i prognozie jego wypłacalności. Oczywiście
uzyskanie takich informacji pozostawić można staraniom samych stron,
które mają możliwość skorzystania z rozmaitych wywiadowni dostarczających wiadomości o niesumiennych dłużnikach. Jednak nie każda potencjalna umowa uzasadniać będzie tego typu kosztowne działania, a przedsiębiorców jest zbyt wielu, aby wszyscy mogli być sprawdzeni.
Zapewnienie kontrahentom informacji o obrocie gospodarczym i sytuacji przedsiębiorców przez upowszechnianie danych o ich sytuacji majątkowej jest w Polsce realizowane poprzez wprowadzenie obowiązku składania przez przedsiębiorców w sądzie (lub innym organie prowadzącym
rejestr czy też ewidencję działalności gospodarczej) sprawozdań finansowych, które w wypadku największych z nich powinny być dodatkowo badane
przez biegłych rewidentów i ogłaszane publicznie2. Nie zapewnia to jeszcze możliwości sprawdzenia, czy dany podmiot realizuje swe zobowiązania terminowo. Nie jest również rejestrowana solidność spłaty długów, jak
również fakt przymusowego ich egzekwowania z wykorzystaniem trybu
egzekucji administracyjnej i cywilnej; to samo dotyczy ogłoszenia w przeszłości upadłości przedsiębiorstwa należącego do osoby fizycznej. Brak
możliwości sprawdzenia takich danych w wiarygodnym publicznym rejestrze poważnie utrudnia sprawdzanie szeroko pojmowanej wiarygodności
dłużników.
Związane z tym problemy zostały dostrzeżone przez ustawodawcę, który
w ramach reformy systemu rejestrów sądowych zaplanował utworzenie
2
Na zasadach określonych ustawą z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości, Dz.U. z
1994 r. Nr 121, poz. 591.
104
Rejestr dłużników niewypłacalnych..
rejestru dłużników niewypłacalnych, przy czym instytucję tę umieścił w
ustawie o Krajowym Rejestrze Sądowym3. Ustawa ta (wraz z ustawą Przepisy wprowadzające ustawę o Krajowym Rejestrze Sądowym4) uchwalona została w dniu 20 sierpnia 1997 r. Dodajmy, że projekty obu ustaw
spotkały się w zasadzie z pozytywnym przyjęciem i nie budziły większych
sporów na etapie prac legislacyjnych5.
Regulacja zawarta w obu wspomnianych aktach prawnych poświęcona
jest głównie problematyce rejestracji przedsiębiorców w planowanym
rejestrze przedsiębiorców 6. Spotkała się ona już zresztą z zainteresowaniem ze strony doktryny, choć ograniczyło się ono - jak dotąd - do kwestii
związanych z procesową stroną funkcjonowania rejestru przedsiębiorców7
oraz ogólnej charakterystyki rozwiązań objętych ustawą8.
Według art. 1, 2 i 3 ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym, sądom
rejonowym mającym siedzibę w miastach będących siedzibą wojewody i
obejmującym swoją właściwością obszar województwa (sądom rejestrowym) powierzone zostanie prowadzenie Krajowego Rejestru Sądowego
składającego się z rejestru przedsiębiorców i rejestru dłużników niewypłacalnych oraz rejestru stowarzyszeń, innych organizacji społecznych i zawodowych, fundacji oraz publicznych zakładów opieki zdrowotnej9. Rejestr ten prowadzony ma być w systemie informatycznym (art.
2 ust. 1 ustawy), chociaż obok niego przewiduje się również prowadzenie
akt rejestrowych, w których gromadzone będą dokumenty stanowiące podstawę wpisu (art. lOustawy). Informacje gromadzone w rejestrze mają być
3
Dz.U. z 1997 r. Nr 121, poz. 769.
Dz.U. z 1997 r. Nr 121, poz. 770.
5
Zob. np. Sprawozdanie stenograficzne z 92 posiedzenia Sejmu w dniu 7 listopada 1996 r., s.
190-202.
6
Traktowanie rozwiązań ustawy jako proponowanych czy też planowanych wynika z tego, że
jej wcjścic w życic przewidziane jest na dzień 1 stycznia 2001 roku.
7
Zob. K. K. o r z a n, Postępowanie rejestrowe w przyszłości, Rejent 1996, nr 11, s. 22; K. K o rz an, Postępowanie nieprocesowe, Warszawa 1997, s. 440-444.
" Zob. P. S i c i ń s k i, Kierunki rozwoju rejestru handlowego w świetle projektu ustawy o
rejestrze sądowym na tle regulacji europejskich, ze szczególnym uwzględnieniem Francji, Przegląd Sądowy 1997, nr 3, s. 114 i nast. oraz M. W r z o ł c k - R o m a ń c z u k , Krajowy Rejestr
Sądowy - u progu XXI wieku, Palcstra 1997, nr 9-10, s. 12 i nast. Na tle projektu ustawy zob.
J. S z w aj a, O potrzebie reformy systemu rejestracji przedsiębiorców i innych podmiotów oraz
o proponowanym rejestrze sądowym, Kwartalnik Prawa Prywatnego 1997, z. 2, s. 301.
' Nazywany również rejestrem podmiotów niekomercyjnych - zob. M . W r z o ł e k - R o m a ń c z u k , op. cit., s. 16.
4
105
Wojciech Łukowski
udzielane wszystkim zainteresowanym za pośrednictwem specjalnego systemu informatycznego (rozpowszechniane za pośrednictwem Centralnej
Informacji Krajowego Rejestru Sądowego - art. 8 ustawy).
Ustawa przewiduje w art. 8 pełną jawność formalną10 danych zawartych
w rejestrze. Nie można jednak powiedzieć, iż zostaną nią objęte wszystkie
złożone do akt rejestrowych dokumenty, gdyż powszechnie dostepne (a
więc objęte pełną jawnością formalną) będą tylko akta rejestrowe osób
prawnych wpisanych do rejestru przedsiębiorców (art. 10 ust. 2 ustawy).
Do przeglądania akt innych podmiotów stosuje się odpowiednio art. 525
k.p.c. (art. 10 ust. 2 ustawy). Wynika z tego, iż akta wpisanych do rejestru
stowarzyszeń, innych organizacji społecznych i zawodowych, fundacji oraz
publicznych zakładów opieki, osób fizycznych i spółek osobowych prawa
handlowego będą dostępne bądź tylko dla nich samych (tylko te podmioty
można, moim zdaniem, uznać na podstawie wykładni gramatycznej za uczestników postępowania), bądź tych osób, które wykażą swój interes w dostępie do akt i uzyskają zezwolenie sędziego. Wydaje się przy tym, iż za osoby
będące uczestnikami postępowania w rozumieniu art. 525 k.p.c. (w związku z art. 10 ust. 2 omawianej ustawy) należy uznać również wspólników
spółek osobowych prawa handlowego, a w konsekwencji udostępniać im
akta rejestrowe bez ograniczeń. Za rozwiązaniem takim przemawia fakt,
iż wspólnicy spółek osobowych według art. 91 § 2 k.h. i art. 154 k.h. mają
wgląd w księgi i dokumenty spółki oraz powinni być informowani o stanie
interesów spółki. Udostępnienie im danych zawartych w aktach stanowiłoby więc konsekwencję ich uprawnień wynikających z przepisów kodeksu
handlowego. Pozostawać będzie to przy tym w zgodzie z linią orzecznictwa
Sądu Najwyższego, odmawiającego spółkom osobowym prawa handlowego atrybutów podmiotowości prawnej i negującego prawidłowość konstrukcji
ułomnej osoby prawnej11.
10
W sprawie pojęcia jawności formalnej jako cechy ksiąg publicznych zob. Z. Ż a b i ń s k i,
Rejestr handlowy, Kraków 1946, s. 70-71.
11
Za dychotomicznym podziałem podmiotów prawa na osoby fizyczne i prawne Sąd Najwyższy wypowiadał się m in. w uzasadnieniu uchwały 7 sędziów z dnia 26 stycznia 1996 r. 111 CZP
Ul/95, OSNC 1996, z. 5, poz. 63 i postanowieniu z dnia 28 kwietnia 1997 r. II CKN 133/97,
OSNC 1997, z. 10, poz. 154. Wypowiedzi te pozostawały na marginesie rozstrzyganych w tych
orzeczeniach problemów, ale jasno wynika z nich brak akceptacji dla przyjmowania podmiotowości
spółek jawnych (a co za tym idzie - również komandytowych) prawa handlowego.
106
Rejestr dłużników niewypłacalnych..
Niezależnie od kwestii jawności formalnej, ustawodawca wyposażył
Krajowy Rejestr Sądowy w cechy jawności formalnej rozszerzonej i jawności materialnej. Jawność formalną rozszerzoną wprowadza art. 13 ustawy, stanowiąc, że wszystkie wpisy do Rejestru podlegają obowiązkowi
ogłoszenia w Monitorze Sądowym i Gospodarczym, chyba że ustawa stanowi inaczej. Wyjątki w tym zakresie przewidziano w art. 49 ust. 1 i art.
58. Według tych przepisów, wpisy w rejestrze stowarzyszeń, innych organizacji społecznych i zawodowych, fundacji oraz publicznych zakładów
opieki zdrowotnej, a także rejestrze dłużników niewypłacalnych nie podlegają ogłoszeniu w Monitorze Sądowym i Gospodarczym.
Jawność materialną Krajowego Rejestru Sądowego regulują art. 15 i 16
ustawy. Z przepisów tych wynika, iż od dnia ogłoszenia w Monitorze
Sądowym i Gospodarczym (a wobec wpisów, które nie podlegają obowiązkowi ogłoszenia, od dnia wpisu) nikt nie może zasłaniać się nieznajomością
wpisów, chyba że nie mógł wiedzieć o treści wpisu. Jednak wobec wpisów
ogłaszanych w Monitorze Sądowym i Gospodarczym, w odniesieniu do
czynności dokonanych przed upływem szesnastego dnia od dnia ogłoszenia
wpisu, wpisany do Rejestru nie może powoływać się na wpis wobec osoby
trzeciej, jeżeli ta udowodni, że nie mogła wiedzieć o treści wpisu. Wobec
wpisów, które nie podlegają ogłoszeniu, zasłonić się nieznajomością wpisu
może natomiast jedynie ten, kto mimo zachowania należytej staranności nie
mógł wiedzieć o wpisie.
Wpisy w Rejestrze dokonywane mają być na wniosek, chyba że przepis
szczególny zezwala na wpis z urzędu. Warto zaznaczyć, że ustawa w art.
21 nakłada na organy administracji rządowej i samorządowej, sądy, a także
na banki i notariuszy obowiązek informowania sądu rejestrowego, bez zbędnej zwłoki, o zdarzeniach, które podlegają obowiązkowi wpisu do Rejestru
z urzędu.
W sumie zamiarem ustawodawcy jest stworzenie łatwo dostępnego
systemu danych, a to z uwagi na wykorzystanie sieci informatycznej. To
ambitne zamierzenie wiąże się z projektem utworzenia Centrum Ogólnopolskich Rejestrów Sądowych, który swym zakresem, obok rejestru przedsiębiorców, obejmować ma jeszcze rejestr ksiąg wieczystych i rejestr zastawów rejestrowych 12 .
13
Zob. druk sejmowy nr 1882, Uzasadnienie projektu, s. 7.
107
Wojciech Łukowski
Istotnym elementem Krajowego Rejestru Sądowego jest planowany rejestr
dłużników niewypłacalnych. Według zamierzeń ustawodawcy, ma on mieć
głównie cel informacyjny i ostrzegać zainteresowanych przed niesolidnością osób w nim wpisanych13. Trzeba od razu zaznaczyć, że dotychczas w
Polsce brak było podobnej instytucji. Jej namiastka w postaci bankowego
rejestru dłużników ma bardzo ograniczony zakres, ponieważ nie jest instytucją publiczną, a jedynie utworzoną dla potrzeb banków. Funkcjonowanie
wspomnianego rejestru nie jest przy tym zbyt wysoko oceniane w kręgach
bankowych, skoro Związek Banków Polskich oraz 18 największych polskich banków podpisało 29 października 1997 r. akt utworzenia spółki
„Biuro Informacji Kredytowej SA", która zajmować się ma zbieraniem
informacji o zobowiązaniach potencjalnego kredytobiorcy i podawaniem
faktów wynikających z jego historii kredytowej14. Jak można stąd wnioskować, rejestr dłużników niewypłacalnych spotka się z dużym zainteresowaniem potencjalnych wierzycieli. Wypada jednak w tym miejscu zauważyć,
iż nazwa rejestru jest nieco myląca, skoro jest przecież wykazem dłużników
nie tyle „niewypłacalnych", co „niesolidnych"15. Niewypłacalność skutkuje
raczej ogłoszeniem upadłości podmiotu gospodarczego i oznacza trwałą
niemożność zaspokojenia wierzycieli16. Tymczasem z uregulowań dotyczących rejestru wynika np. dopuszczalność wpisania dłużników mających
możliwość zaspokojenia wierzycieli, ale jej nie realizujących. Przykładem
jest tu możliwość wpisania dłużnika dopuszczającego się opóźnienia w
realizacji zadłużenia. Dłużnik taki może przecież mieć środki na zaspokojenie swych wierzycieli, ale nie czynić tego rozmyślnie. Będzie on więc
raczej dłużnikiem nie tyle niewypłacalnym, co niesolidnym. Rejestr pełni
przeto - jak wskazano już w doktrynie17 - funkcję ostrzegania uczestników
obrotu przed nieprzestrzeganiem przez osoby, które zostały w nim ujawnione, zasady należytej staranności przy wykonywaniu zobowiązań.
13
Zob. druk sejmowy 1882, Uzasadnienie projektu, s. 5.
Zob. K. K u r a s z, Kredytowy życiorys w kilkadziesiąt sekund, Rzeczpospolita 1997, nr
255, s. 14.
15
Na taki charakter rejestru zwracają uwagę również K. K o r z a n, Postępowanie rejestrowe
w przyszłości, Rejent 1996, nr 1 l,s.23 inast. orazM. W r z o ł c k - Ro m a ń c z u k . o p . c/f.,s. 18.
16
W sprawie pojęcia niewypłacalności zob. M . P y z i a k - S z a f n i c k a , op. c/'r.,s. 95-98. Na
gruncie literatury poświęconej temu pojęciu w związku z problematyką upadłości zob. np. S. J a n c z e w s k i, Prawo handlowe, wekslowe i czekowe, Warszawa 1946, s. 284 oraz F. Z c d 1 c r,
Prawo upadłościowe i układowe, Toruń 1997, s. 71.
17
M. W r z o ł c k - R o m a n c z u k , op. cit., s. 18.
14
108
Rejestr dłużników niewypłacalnych..
Zgodnie z ustawą o Krajowym Rejestrze Sądowym wpisy do rejestru
dłużników niewypłacalnych mają być dokonywane z urzędu lub na wniosek. Art. 55 ustawy stanowi, że pierwszy rodzaj wpisów (z urzędu) obejmować będzie:
1) osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą, jeżeli ogłoszono ich upadłość lub jeżeli wniosek o ogłoszenie ich upadłości został prawomocnie oddalony z powodu braku wystarczającego majątku na pokrycie
kosztów postępowania upadłościowego,
2) wspólników ponoszących odpowiedzialność całym swoim majątkiem
za zobowiązania spółki, jeżeli ogłoszono jej upadłość lub jeżeli wniosek
o ogłoszenie takiej upadłości został prawomocnie oddalony z powodu braku
wystarczającego majątku na pokrycie kosztów postępowania upadłościowego (nie dotyczy to jednak wspólników spółek, którzy ponoszą odpowiedzialność za zobowiązania podatkowe oraz inne zobowiązania, do których stosuje się przepisy o zobowiązaniach podatkowych),
3) dłużników, którzy zostali zobowiązani do ujawnienia majątku w trybie przepisów kodeksu postępowania cywilnego o postępowaniu egzekucyjnym.
Wpis do rejestru dłużników niewypłacalnych dokonywany na wniosek
wierzyciela normuje art. 56 ustawy. Według tego przepisu, na wniosek
wierzyciela posiadającego tytuł wykonawczy wystawiony przeciwko osobie fizycznej, wpisuje się do rejestru dłużnika (osobę fizyczną), który w
terminie 30 dni od daty wezwania do spełnienia świadczenia nie zapłacił
należności stwierdzonej następnie tytułem wykonawczym. Zaznaczyć w
tym miejscu wypada, że według art. 42 ust. 2 projektu ustawy, na wniosek
banku do rejestru wpisywane miały być także osoby fizyczne, które wystawiły czek bez pokrycia oraz osoby fizyczne upoważnione do reprezentacji osób prawnych, które w imieniu reprezentowanego wystawiły taki
papier wartościowy18. Proponowany zapis został jednak negatywnie oceniony w doktrynie, z uwagi na to, że możliwość wpisania danej osoby do
rejestru mogła niejako wyprzedzić sądowe ustalenie w procesie karnym
(lub cywilnym) o wystawieniu czeku bez pokrycia19.
18
Zob. art. 42 ust. 2 projektu ustawy o sądowym rejestrze gospodarczym, rejestrze stowarzyszeń, innych organizacji społecznych i zawodowych, fundacji i publicznych zakładów opieki zdrowotnej oraz o Krajowym Rejestrze Sądowym, druk sejmowy nr 1882.
19
Zob. P. S i c i ń s k i, op. cit., s. 126-127.
109
Wojciech Łukowski
Wspomniane wyżej przepisy art. 55 i 56 ustawy o Krajowym Rejestrze
Sądowym wyczerpują zakres podmiotowy rejestru dłużników niewypłacalnych. Od razu rzuca się w oczy brak możliwości wpisania do rejestru osoby
prawnej (poza przypadkiem określonym w art. 55 ust. 1 pkt 3 ustawy), na
co zwrócono również uwagę w toku prac sejmowych20. Po części jest to
brak pozorny. Trudno bowiem wpisywać do rejestru dłużników osoby prawne,
których upadłość ogłoszono już po zakończeniu upadłości i ich likwidacji.
Dopuszczalne jednak byłoby ich wpisanie do rejestru do chwili likwidacji
(dane te są jednak ujawniane w dziale 4 rejestru przedsiębiorców). W takiej
kategorii dłużników, jak osoby zobowiązane do wyjawienia majątku, istnieje jednak możliwość wpisania do rejestru zarówno osób fizycznych, jak
i prawnych. W tym miejscu można zgłosić jednak spostrzeżenie, iż brak
możliwości wpisania osób prawnych jest jednak zaskakujący, a to wobec
braku możliwości wpisania do rejestru dłużników - osób prawnych, wobec
których oddalono wniosek o ogłoszenie ich upadłości z powodu braku
środków na pokrycie kosztów postępowania. Ustawa stwarza taką możliwość jedynie wobec osób fizycznych, a przecież w takim wypadku osoba
prawna, której wniosek o ogłoszenie upadłości oddalono, dalej funkcjonuje.
Tymczasem oddalenie takiego wniosku jest chyba najlepszym dowodem na
jej absolutną niewypłacalność.
Wydaje się również, że warto rozważyć możliwość wpisywania do
rejestru tych dłużników, którzy nie wykonali układu w postępowaniu układowym. Jak wskazano wyżej, rejestr jest przecież nie tyle rejestrem dłużników „niewypłacalnych", co „niesolidnych". Niewykonanie układu w postępowaniu układowym jest najczęściej skutkiem nieprzestrzegania przez
dłużnika należytej staranności przy wykonywaniu zobowiązań i oznacza
jego niesolidność. Nie ulega wątpliwości, że największym niebezpieczeństwem dla obrotu gospodarczego jest niewykonywanie zawartych umów,
toteż ta właśnie okoliczność powinna być sygnalizowana wierzycielom. Jak
można zatem sądzić, wpisywanie tych dłużników (osób fizycznych i prawnych) byłoby logicznym uzupełnieniem obowiązku wpisywania osób fizycznych, których upadłość ogłoszono.
20
110
Zob. Sprawozdanie stenograficzne z 92 posiedzenia Sejmu w dniu 7 listopada 1996 r.,s. 194.
Rejestr dłużników niewypłacalnych..
Niezależnie od powyższego, zastanowić się można, czy nie należało
rozszerzyć kręgu osób, co do których - na podstawie art. 56 ustawy można złożyć wniosek o wpisanie ich do rejestru dłużników niewypłacalnych, o osoby prawne (a przynajmniej przedsiębiorców-osoby prawne).
Nie może stanowić argumentu przeciwnego to, że osoby prawne, które nie
płacą swoich długów, podlegać będą upadłości. Można bowiem wyobrazić
sobie sytuację, że dłużnik-osoba prawna nie płaci np. jednego długu, ale
nie zaprzestał płacenia długów w ogólności, a jego majątek pozostaje nadal
większy niż suma wszystkich długów21. Wolno oczywiście twierdzić, że w
takiej sytuacji wystarcza przeprowadzenie egzekucji komorniczej (i zapewne jest to pogląd słuszny), choć z drugiej strony zapewnienie wierzycielom
osób prawnych elementu nacisku na niesolidnych dłużników mogłoby
pozwolić na uniknięcie egzekucji komorniczej, gdyż sama groźba wpisania
do rejestru dłużników podważałaby wiarygodność dłużnika wobec innych
jego kontrahentów22.
W ścisłym związku z rejestrem dłużników niewypłacalnych pozostają
wpisy dokonywane w dziale 4 rejestru przedsiębiorców. Zgodnie z art. 41
ustawy zamieszczane tam mają być informacje:
1) o zaległościach podatkowych i celnych objętych egzekucją, jeżeli
dochodzona należność nie została uiszczona w terminie 30 dni od daty
wszczęcia egzekucji oraz o dacie wszczęcia egzekucji tych należności, a
nadto wysokości egzekwowanych kwot, dacie i sposobie zakończenia
egzekucji;
2) o zaległościach na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych objętych
egzekucją, jeżeli dochodzona należność nie została uiszczona w terminie
30 dni od daty wszczęcia egzekucji, dacie wszczęcia egzekucji tych należności oraz wysokości egzekwowanych kwot, dacie i sposobie zakończenia
egzekucji;
3) o wierzycielach podmiotu (wpisanego w rejestrze przedsiębiorców)
oraz ich wierzytelnościach, jeżeli posiadali tytuł wykonawczy wystawiony
przeciwko temu podmiotowi i nie zostali zaspokojeni w ciągi 30 dni od dnia
wezwania do zapłaty;
21
A więc nic zaistnieją przesłanki upadłości przcdsiąbiorcy-osoby prawnej.
Krytycznie na temat braku możliwości wpisywania osób prawnych do rejestru dłużników
niewypłacalnych wypowiedział się również (na tle projektu ustawy) J. S z w a j a ,op. cit.,s. 313.
22
111
Wojciech Łukowski
4) o zarządzeniach tymczasowych dotyczących roszczeń dochodzonych
przeciwko podmiotowi wpisanemu do rejestru, jeżeli sąd rozpoznający
sprawę wydał zarządzenie tymczasowe nakazujące wpis takiej informacji;
5) o złożonych wnioskach o otwarcie postępowania układowego lub
wnioskach o ogłoszenie upadłości oraz informacje o otwarciu postępowania
układowego lub o ogłoszeniu upadłości, o zakończeniu tych postępowań lub
uchyleniu układu;
6) o osobie syndyka.
Dane wpisane w dziale 4, tak jak i w rejestrze dłużników niewypłacalnych, nie są objęte domniemaniem prawdziwości, które dotyczy (według
art. 17 ustawy) danych umieszczonych w rejestrze sądowym, a także nie
podlegają ogłoszeniu w Monitorze Sądowym i Gospodarczym. Funkcjonowanie działu 4 ma również na celu ochronę potencjalnych wierzycieli
wierzycieli. Zastanawia jednak fakt niepowiązania ze sobą tego działu i
rejestru dłużników niewypłacalnych. Tymczasem powstaje pytanie, czy
między tymi dwiema instytucjami nie powinna istnieć jakaś więź, wyrażająca się w powinności wpisywania do rejestru dłużników niewypłacalnych
danych wpisywanych w dziale 4 i na odwrót? Wydaje się, że w obecnym
ujęciu łatwo może zaistnieć sytuacja, iż dane o np. niezaspokojeniu wierzycieli w ciągi 30 dni od wezwania do zapłaty wpisane będą tylko do
jednego z nich, bo taki będzie wniosek wierzyciela. Najczęściej będzie to
zapewne rejestr dłużników niewypłacalnych. Dlaczego więc nie zapewnić
wpisywania każdej informacji, która zgodnie z przepisami ustawy wpisana
może być w rejestrze dłużników niewypłacalnych, również w dziale 4 rejestru
przedsiębiorców? Wprowadzenie takiego powiązania dałoby każdemu
zainteresowanemu możliwość jednokrotnego tylko sprawdzenia stanu
majątkowego danego podmiotu, bez konieczności dwukrotnego zasięgania
informacji23. Oczywiście w niektórych przypadkach nie byłoby możliwości
wprowadzania wpisów z rejestru dłużników niewypłacalnych do działu 4
rejestru przedsiębiorców, gdyż trudno sobie wyobrazić, aby zawsze w
rejestrze przedsiębiorców w dalszym ciągu figurowała jako przedsiębiorca
osoba fizyczna, której upadłość ogłoszono, ale nawet takie sytuacje mogą
23
Postulat taki zgłaszał już w odniesieniu do projektu ustawy P. S i c i ń s k i, op. cit., s. 126.
Autor stawiał przy tym pytanie, dlaczego dopuszcza się do wprowadzenia konieczności dwukrotnego zasięgania informacji w rejestrach o bardzo przecież podobnym charakterze, co wiąże się
przecież z koniecznością wniesienia podwójnych opłat.
112
Rejestr dłużników niewypłacalnych..
w pewnych szczególnych okolicznościach zaistnieć24. Do rejestru przedsiębiorców nie wpisano by co prawda dłużnika zobowiązanego do wyjawienia
majątku ani osoby fizycznej, która w terminie 30 dni od daty wezwania do
spełnienia świadczenia nie zapłaciła należności stwierdzonej tytułem wykonawczym, o ile osoby te nie są przedsiębiorcami. Jednak wobec tych,
którzy przedsiębiorcami są, można by automatycznie wpisywać zarówno
w rejestrze przedsiębiorców dział 4, jak i w rejestrze dłużników niewypłacalnych, a przynajmniej czynić wzmiankę w każdym o tym, że dany podmiot figuruje również w innym rejestrze.
Zdziwienie może budzić także fakt, że w ustawie nie planuje się wpisywania do rejestru dłużników niewypłacalnych tych, wobec których prowadzone są postępowania egzekucyjne dotyczące wierzytelności podatkowych lub wierzytelności ZUS-u. Informacja o takich postępowaniach jest
przecież istotnym ostrzeżeniem dla wierzycieli, choćby z uwagi na to, że
wspomniane należności należą do wierzytelności uprzywilejowanych25.
Nowością w regulacji związanej z działem 4 rejestru przedsiębiorców
jest również przewidziana przez projekt możliwość wpisania w nim informacji o dochodzonych przeciwko podmiotom wpisanym do rejestru roszczeniach, jeżeli sąd rozpoznający sprawę wydał zarządzenie tymczasowe
nakazujące wpis takiej informacji.
Istotne jest pytanie, co z punktu widzenia procedury cywilnej może
tworzyć podstawę wydania takiego zarządzenia. W przepisach kodeksu
postępowania cywilnego wydanie zarządzenia tymczasowego regulowane
jest przez art. 730 k.p.c. Według tego przepisu, w celu zabezpieczenia
roszczenia, którego można dochodzić w sądzie powszechnym lub przed
sądem polubownym, sąd może wydać zarządzenie tymczasowe, jeżeli
roszczenie jest wiarygodne, a brak zabezpieczenia mógłby wierzyciela
pozbawić zaspokojenia. Ponadto wydanie zarządzenia tymczasowego jest
24
Gdy osoba fizyczna, której upadłość ogłoszono, rozpocznie ponownie działalność gospodarczą przed upływem 7 lat od dnia dokonania jej wpisu do rejestru. Jest to możliwe, nawet gdyby na
mocy art. 172 prawa upadłościowego pozbawiono jąprawa prowadzenia działalności gospodarczej.
Według tego przepisu bowiem, maksymalny okres, na jaki można pozbawić kogoś prawa prowadzenia działalności gospodarczej, wynosi 5 lat.
25
Moim zdaniem, właśnie takie uprzywilejowane wierzytelności są dla innych wierzycieli
największym zagrożeniem, gdyż ich uprzywilejowanie ma miejsce zarówno w trakcie zwykłej
egzekucji (zob. art. 1025 k.p.c.), jak i w postępowaniu układowym (gdyż nie sąnim objęte, zob.
art. 4 prawa o postępowaniu układowym) oraz w postępowaniu upadłościowym (zob. art. 204
prawa upadłościowego).
113
Wojciech Łukowski
dopuszczalne także w innych wypadkach, gdy jest to konieczne do
zabezpieczenia wykonalności orzeczenia w sprawie (art. 730 § 1 zd.
ostatnie). Sąd, wydając zarządzenie tymczasowe, powinien oznaczyć sposób i zakres zabezpieczenia (art. 739 § 1 k.p.c.). Wydaje się jednak, że nie
można na podstawie przepisów k.p.c. za zabezpieczenie uznać wpisu
o dochodzonych wierzytelnościach do rejestru. Przecież sposoby zabezpieczenia roszczeń pieniężnych precyzyjnie określa art. 747 k.p.c., według
którego zabezpieczenie następuje przez zarządzenie:
1) zajęcia ruchomości, wynagrodzenia za pracę albo wierzytelności lub
innego prawa;
2) obciążenia nieruchomości dłużnika hipoteką przymusową lub zastawem wpisanym do rejestru okrętowego;
3) zakazu zbywania lub obciążania nieruchomości, która nie ma urządzonej księgi wieczystej albo której księga wieczysta zaginęła lub uległa
zniszczeniu.
Ponadto, według art. 755 k.p.c., gdy przedmiotem zabezpieczenia nie
jest roszczenie pieniężne, sąd wydaje zarządzenia, jakie stosownie do okoliczności uważa za odpowiednie, nie wyłączając zarządzeń przewidzianych do zabezpieczenia roszczeń pieniężnych. Gdy w związku z przedmiotem sprawy okaże się to konieczne, zarządzenie takie może również polegać
na unormowaniu stosunków na czas trwania postępowania. Równocześnie
przy wyborze sposobu zabezpieczenia sąd ma uwzględnić interesy stron w
takiej mierze, aby wierzycielowi zapewnić zaspokojenie lub należytą ochronę
jego praw, a dłużnika nie obciążać ponad potrzebę. Wydaje się przeto, że
jedynie w wypadku roszczeń niepieniężnych można by uznać wpis zarządzenia tymczasowego przez sąd prowadzący sprawę do działu 4 rejestru
przedsiębiorców za rodzaj nowego sposobu zabezpieczenia.
Powstaje pytanie o to, jaki jest charakter tego zarządzenia tymczasowego. W tej kwestii można prezentować dwa stanowiska. Po pierwsze,
przyjąć, że nie chodzi tu o wydanie zarządzenia tymczasowego o wpisaniu
informacji do rejestru przedsiębiorców, a jedynie o wpisanie informacji
o wydanym zarządzeniu tymczasowym i zabezpieczonym roszczeniu.
Po drugie, bronić poglądu, iż jest to określenie dodatkowego sposobu
zabezpieczenia, który polega właśnie na podaniu informacji o dochodzonych roszczeniach (a więc będącego lex specialis wobec sposobów
zabezpieczenia roszczeń przewidzianych w k.p.c. i ustawach szczególnych).
114
Rejestr dłużników niewypłacalnych..
Stwierdzenie, że przepisy k.p.c. o zabezpieczeniu roszczeń nie pozwalają
potraktować wpisu informacji do działu 4 rejestru przedsiębiorców jako
sposobu zabezpieczenia, zmuszają do odpowiedzi na pytanie, który ze
wskazanych wyżej sposobów pojmowania tej instytucji przyjąć. W tej
kwestii opowiadam się za poglądem traktującym wpis do działu 4
rejestru jako wpis informacji o wydaniu zarządzenia tymczasowego,
a nie jako ustanowienia nowego rodzaju zabezpieczenia roszczeń w
postępowaniu cywilnym.
Istnieje co prawda praktyka wprowadzania do ustaw szczególnych
rozmaitych lex specialis wobec przepisów k.p.c. o zabezpieczeniu roszczeń26, czego wyrazem jest np. art. 21 ustawy o zwalczaniu nieuczciwej
konkurencji czy też art. 80 ust. 1 pkt 3 ustawy o prawie autorskim i prawach
pokrewnych27. Jednak w każdym przypadku, gdy ustawodawca wprowadza
szczególną podstawę zabezpieczenia roszczenia, wprowadza uregulowanie, które w jakiś dodatkowy (wobec przepisów k.p.c. o zabezpieczeniu
roszczeń) sposób ma chronić interesy wierzyciela domagającego się zabezpieczenia swego roszczenia przez użycie tego środka lub też oznacza
wyraźnie dodatkowy krąg osób mogących wystąpić z wnioskiem o zabezpieczenie. Tak więc legitymację do złożenia wniosku o zabezpieczenie ma
zawsze ten, kto domaga się zabezpieczenia z uwagi na swój interes. W
przypadku regulacji zaproponowanej w ustawie o Krajowym Rejestrze
Sądowym trudno jednak przyjąć, aby wpis do rejestru miał chronić interesy
wierzyciela występującego z roszczeniem na drogę sądową. Należy raczej
przyjąć, że wpis ten dokonany może być w interesie potencjalnych wierzycieli, którzy powinni otrzymać informację, iż ich potencjalny dłużnik
jest obciążony zabezpieczeniem.
Takie pojmowanie instytucji wpisu informacji o zarządzeniu tymczasowym narzuca w dalszym ciągu pogląd, że sąd rozpoznający sprawę przeciwko przedsiębiorcy ma możliwość podjęcia decyzji o wpisaniu informacji
o ustanowieniu zabezpieczenia z urzędu, niezależnie od wniosku. Zarządzenie takie powinno jednak być zamieszczone w zarządzeniu tymczasowym o ustanowieniu zabezpieczenia. Na przyjęcie stanowiska, iż o wpisie
26
Praktyka ta jest zresztą czasem oceniana jako nieprawidłowa; zob. np. T. K n y p 1, Zwalczanie nieuczciwej konkurencji w Polsce i Europie, Sopot 1994, s. 164.
2
sądowa w sprawach cywilnych, pod red. Z. Szczurka, Sopot 1995, s. 18.
115
Wojciech Łukowski
sąd procesowy powinien postanowić w zarządzeniu tymczasowym o ustanowieniu zabezpieczenia wskazuje użycie przez ustawodawcę w art. 41 pkt
4 ustawy sformułowania „informacji o zarządzeniach tymczasowych
dotyczących roszczeń dochodzonych przeciwko podmiotowi wpisanemu do
rejestru, jeżeli sąd rozpoznający sprawę wydał zarządzenie tymczasowe
nakazujące wpis takiej informacji". Użycie sformułowania zarządzenie
tymczasowe wyraźnie wskazuje na zamiar nałożenia na sąd obowiązku
orzeczenia o wpisaniu informacji w postanowieniu o ustanowieniu
zabezpieczenia obok ustanowienia zabezpieczenia. Na postanowienie to
służy stronie zażalenie na podstawie art. 741 k.p.c., co pozwala dłużnikowi
na spowodowanie kontroli instancyjnej tego zarządzenia tymczasowego
sądu. Dodatkowo wskazać można, iż z jednego jeszcze istotnego powodu
należy odrzucić pogląd, jakoby sąd rozpoznający sprawę mógł z własnej
inicjatywy w każdej sprawie, bez ustanawiania zabezpieczenia, zarządzić
wpisanie informacji o dochodzonym roszczeniu. Do przesłanek wydania
zarządzenia tymczasowego należy przecież m.in. wiarygodność roszczenia. Nie sposób przyjąć, że można wpisać informację o dochodzonych
roszczeniach, jeśli nie są one wiarygodne. Skoro więc art. 41 pkt 4 ustawy
o Krajowym Rejestrze Sądowym nie precyzuje przesłanek wydania zarządzenia o wpisaniu informacji, utwierdza to dodatkowo w przekonaniu, iż
zamiarem ustawodawcy było odniesienie tych zarządzeń do zarządzeń
tymczasowych o zabezpieczeniu roszczenia i decydowanie o wpisaniu
informacji wtedy, gdy wyda się zarządzenie tymczasowe o zabezpieczeniu
roszczenia. Podstawą wpisania informacji powinny więc być przesłanki w
postaci wiarygodności roszczenia i możliwości, że brak zabezpieczenia
mógłby pozbawić wierzyciela zaspokojenia.
Pogląd, iż sąd ustananawiający zabezpieczenie ma możliwość podjęcia
z urzędu decyzji o wpisaniu informacji do rejestru zmusza do zastanowienia, czy jest obowiązkiem sądu rozpoznającego sprawę rozważenie kwestii
wpisania informacji w każdej sprawie, w której wydawane jest zarządzenie
tymczasowe. W tej dziedzinie opowiadam się za poglądem, iż rozważenie
tej możliwości jest obowiązkiem sądu. Instytucja wpisania informacji do
rejestru należy do chroniących pewność i bezpieczeństwo obrotu (a konkretnie interesy potencjalnych wierzycieli). Wydaje się, że ochrona pewności i bezpieczeństwa obrotu jest obowiązkiem sądu, tak jak i każdego
organu państwa, a realizowanie tego obowiązku wymaga w każdej sytuacji
116
Rejestr dłużników niewypłacalnych..
działania z urzędu. W tym konkretnym przypadku obowiązek działania
wynika z powinności ujawnienia danych odzwierciedlających położenie
ekonomiczne przedsiębiorcy28. W każdej więc sytuacji sąd rozpoznający
wniosek o wydanie zarządzenia tymczasowego w przedmiocie zabezpieczenia powinien w tych przypadkach, w których wskutek zaspokojenia
dochodzonego roszczenia (które zabezpieczono) może powstać zagrożenie
niezaspokojenia przyszłych wierzycieli, wpisać informację o roszczeniu. O
ustanowieniu zabezpieczenia dla ochrony konkretnego wierzyciela sąd
rozstrzyga więc na jego wniosek (w wypadkach wskazanych w ustawie
również z urzędu - zob. art. 732 k.p.c.), a równocześnie dla ochrony potencjalnych, bliżej nieokreślonych wierzycieli może i powinien działać z
urzędu.
Ustawa o Krajowym Rejestrze Sądowym wprowadza wobec rejestru
dłużników niewypłacalnych i działu 4 rejestru przedsiębiorców również
regulację dotyczącą wykreślenia wpisów dokonanych w tych rejestrach.
Według art. 60 ustawy, wykreślenie takie następuje z urzędu po upływie
7 lat od dnia dokonania wpisu. Trzeba dodać, że zapis o wykreślaniu wpisów
nie znajdował się w projekcie przedstawionym pod obrady Sejmu RP.
Wprowadzenie możliwości wykreślenia wpisów było postulowane dopiero
w toku prac sejmowych29. Jednak poza wykreśleniem wpisu po upływie 7
lat, w art. 59 ustawy przewidziano obowiązek sądu rejestrowego wykreślenia z urzędu wpisów z rejestru dłużników niewypłacalnych w razie uchylenia lub zmiany postanowienia, na którego podstawie wpisy były dokonane. Wprowadzając regulacje odnoszącą się do wykreślania wpisów,
ustawodawca zastrzegł jednocześnie w art. 60 i art. 59 ust. 1, iż „wpisy
te nie podlegają ujawnieniu". Zastanowienie może wzbudzać, co oznacza
to określenie i o jakie wpisy chodzi. Nie wynika to jasno z treści przepisu.
Możliwych jest kilka sposobów jego wykładni.
Po pierwsze, można sądzić, że chodzi o to, iż wpisy te nie podlegają
ogłoszeniu w Monitorze Sądowym i Gospodarczym. Jednak taka wykład28
sytuacją prawną podmiotu gospodarczego, oraz danych odzwierciedlających jego położenie ekonomiczne, wyróżnia (obok innych aspektów tej zasady) Cz. Ż u ł a w s k a, Zasady prawa gospodarczego prywatnego, Warszawa 1995, s. 54.
29
Zob. np. Sprawozdanie stenograficzne z 92 posiedzenia Sejmu w dniu 7 listopada 1996 r.,
s. 190-202.
117
Asp
Wojciech Łukowski
nia przepisu jest nie do przyjęcia wobec treści art. 58 i 42 ustawy, z których
wprost wynika, iż wpisy w rejestrze dłużników niewypłacalnych i dziale
4 rejestru przedsiębiorców nie podlegają ogłoszeniu w Monitorze.
Po drugie, możliwe jest przyjęcie, że ujawnienie danych to ich ujawnienie w sposób wynikający z art. 8 w związku z art. 10 ustawy, a więc
ich udostępnienie we wskazany w tych przepisach sposób. Czy jednak można
przyjąć, że wprowadza się zakaz ujawniania wpisu w rejestrze lub ich
wykreślenia? Wniosek taki jest nie do przyjęcia.
Po trzecie, można przyjąć w drodze wykładni celowościowej, że nie
podlegają ujawnieniu wpisy usunięte z rejestru na podstawie art. 59 ust.
1 i art. 60. Po wykreśleniu wpisu nie podlegałyby więc ujawnieniu dane
o tym, że wpis w rejestrze dłużników niewypłacalnych lub też dziale
4 rejestru przedsiębiorców kiedykolwiek figurował. Taka wykładnia
wspomnianych przepisów wydaje się najwłaściwsza. Problemy stworzyć
może jedynie wykonanie obowiązku nieujawniania wpisów wykreślonych.
O ile łatwo byłoby wykonać ten obowiązek w odniesieniu do udostępniania
danych z rejestru za pośrednictwem Centralnej Informacji Krajowego
Rejestru Sądowego, to trudności powodować może nakaz nieujawniania
wpisów w sytuacji przeglądania akt rejestrowych na podstawie art. 10 ustawy.
Według art. 9 ustawy, akta rejestrowe powinny obejmować w szczególności
dokumenty stanowiące podstawę wpisu, a więc również te, które były
podstawą wpisu (w tym także wykreślenia) w rejestrach dłużników niewypłacalnych i dziale 4 rejestru przedsiębiorców. Tak więc obok systemu
informatycznego, w którym w zasadzie zawsze będzie można sprawdzić
stan aktualny wpisu do rejestru (bez możliwości prześledzenia poprzednich
wpisów do rejestru handlowego), istnieć mają akta rejestrowe, które dają
możliwość poznania historii danego przedsiębiorcy, w tym np. danych osób
reprezentujących przedsiębiorcę w przeszłości30. Nie będzie wątpliwości,
jak ma wyglądać nieujawnianie wpisów w samym rejestrze, który według
art. 2 ust. 1 ustawy prowadzony ma być w systemie informatycznym. Jednak
zastanowić należy się, jak wykonać obowiązek nieujawniania treści wpisów wynikający z art. 59 i 60 ustawy wobec akt rejestrowych, tym bardziej
że dyrektywę zakazującą ujawniania wpisów po ich wykreśleniu odnieść
trzeba bez wątpienia również do dokumentów zawartych w aktach rejestro30
Co może być istotne dla wierzycieli z uwagi np. na treść art. 298 k.h. i 17' prawa upadłościowego.
118
Rejestr dłużników niewypłacalnych..
wych. Ich ujawnienie bowiem, przy nieujawnianiu wpisów, prowadziłoby
do tego, że nieujawnianie dawnych wpisów byłoby niewykonywane. Co
więcej, stwierdzić należy, że zakaz ujawniania wpisów wręcz nie może
odnosić się do wpisów w rejestrze, gdyż w systemie informatycznym ujawniana ma być zawsze aktualna treść wpisu. Ustawodawca nie operuje
przecież w ustawie o Krajowym Rejestrze Sądowym pojęciami wpisów z
oznaczeniem ich kolejnych numerów porządkowych, a mówi o wpisie bez
oznaczania jego kolejnego numeru.
Reasumując, trzeba stwierdzić, że zakaz ujawniania wpisów usuniętych
odnosi się także do dokumentów w aktach rejestrowych. Iluzoryczną byłaby gwarancja nieujawniania wykreślonego z rejestru dłużników niewypłacalnych lub działu 4 rejestru przedsiębiorców wpisu, gdyby można dane
o tym wpisie znaleźć w aktach rejestrowych. W tym miejscu przypomnieć
należy, że pierwotny projekt ustawy31 nie przewidywał możliwości wykreślania wpisów w tych rejestrach i dopiero w dyskusji sejmowej pojawiły
się propozycje ich wykreślania32.
Analizując kwestię sposobu nieujawniania danych zawartych w aktach
rejestrowych, przypomnieć warto, że zakaz powszechnego ujawniania danych zawartych w rejestrze występuje już w obecnym rejestrze handlowym.
Dotyczy on ujawniania odpisów bilansów złożonych przez spółki jawne i
komandytowe, które według § 8 zdanie 2 rozporządzenia o rejestrze handlowym dostępne są jedynie dla spółki, jej przedstawicieli, wspólników
oraz osób, które mogą przeglądać te dokumenty z mocy szczególnego
przepisu prawa33. Odpisy bilansów, które nie sąpowszechnie udostępniane,
według § 5 zdanie 2 rozporządzenia gromadzone są we wspólnym zbiorze
odpisów bilansów. Podobne rozwiązanie można przyjąć wobec wyłączania
z akt rejestrowych dokumentów będących podstawą wykreślonych wpisów
w rejestrze dłużników lub dziale 4 rejestru przedsiębiorców. Wyraźnie jednak
trzeba zaznaczyć, że kwestia ta powinna zostać dokładnie uregulowana w
rozporządzeniu wykonawczym do ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym lub też Regulaminie wewnętrznego urzędowania sądów powszechnych. Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości, które powinno bliżej spre31
Zob. druk sejmowy 1882.
Zob. Sprawozdanie stenograficzne z 92 posiedzenia Sejmu RP (II kadencja), s. 195.
33
Zob. tcżJ. Sz w aj a, [w:] S. S o ł t y s i ń s k i , A. S z a j k o w s k i , J . S z w a j ^Komentarz
do KH, t. 1, Warszawa 1997, s. 275.
32
119
Wojciech Łukowski
cyzować sprawę wyłączania dokumentów z akt (na co, j ak wskazano wyżej,
istnieje podstawa prawna w ustawie), może zostać wydane w formie rozporządzenia wykonawczego na podstawie art. 48 jako rozporządzenie
regulujące szczegółowy sposób prowadzenia rejestru przedsiębiorców lub
też na podstawie art. 54 jako rozporządzenie określające szczegółowo sposób
prowadzenia rejestru stowarzyszeń, innych organizacji społecznych i zawodowych, fundacji, publicznych zakładów opieki zdrowotnej oraz szczegółową treść wpisów w tym rejestrze. Ustawodawca nie przewidział jednak
możliwości wydania rozporządzenia wykonawczego, określającego w sposób szczegółowy prowadzenie rejestru dłużników niewypłacalnych. Tymczasem, zgodnie z art. 92 Konstytucji RP, rozporządzenia są wydawane
przez organy wskazane w Konstytucji, na podstawie szczegółowego upoważnienia zawartego w ustawie i w celu jej wykonania. Upoważnienie
powinno określać organ właściwy do wydania rozporządzenia i zakres
spraw przekazanych do uregulowania oraz wytyczne dotyczące treści
aktu. Jeśli więc ustawa o Krajowym Rejestrze Sądowym nie przewiduje
wydania rozporządzenia określającego szczegółowo sposób prowadzenia
rejestru dłużników niewypłacalnych i szczegółową treść wpisów w rejestrze, to sprawy te nie mogą być uregulowane w rozporządzeniu. Istnieje
jednak potrzeba uregulowania tych spraw. W tym stanie rzeczy jedynym
rozwiązaniem będzie uregulowanie tych kwestii w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości - Regulamin wewnętrznego urzędowania sądów powszechnych. Wystarczy wspomnieć, że w rozporządzeniu tym obecnie
unormowane są sprawy rejestrowe. Podstawą do tego może być przepis art.
37 ustawy - Prawo o ustroju sądów powszechnych34. Oczywiście jest to
wskazanie możliwości uregulowania spraw związanych z rejestrem dłużników niewypłacalnych de lege lata. De lege ferenda należy postulować
wprowadzenie w ustawie możliwości wydania rozporządzenia wykonawczego, określającego szczegółowo sposób prowadzenia rejestru dłużników
niewypłacalnych oraz szczegółową treść wpisów w tym rejestrze.
Niezależnie od wykreślania wpisów z urzędu, ustawodawca przewidział możliwość wykreślenia wpisów z rejestru dłużników niewypłacalnych na wniosek. Osoba wpisana do rejestru dłużników niewypłacalnych
może żądać usunięcia wpisu, gdy uchylono orzeczenie o ogłoszeniu upa34
38.
120
Wg tekstu jednolitego ogłoszonego w Dz.U. z 1994 r. Nr 7, poz. 25. Poprzednio był to art.
Rejestr dłużników niewypłacalnych..
dłości albo gdy tytuł wykonawczy, który stanowił podstawę wpisu, został
prawomocnym orzeczeniem sądu pozbawiony wykonalności lub gdy prawomocnym wyrokiem sądu umorzono egzekucję prowadzoną na podstawie
bankowego tytułu egzekucyjnego (art. 59 ust. 2 zd. 1 ustawy). Wykreślenia
lub zmiany wpisu sąd rejestrowy może dokonać również z urzędu. Określając tak precyzyjnie przesłanki wykreślenia wpisu na wniosek, ustawodawca odsuwa sąd rejestrowy od możliwości analizy przesłanek wpisu już
po jego dokonaniu. Rozwiązanie taki może budzić sprzeciw, jako umożliwiające naruszenie praw osoby wpisanej, jeżeli okoliczności uzasadniające wpis odpadły35. Jest to jednak uzasadnione obawą, iż badanie wniosków o wykreślenie spowodowałoby zasypanie sądów rejestrowych nawałem
spraw o procesowym w istocie charakterze, a rozstrzygnięcie sporów cywilnoprawnych nie należy przecież do sądów rejestrowych. Sąd rejestrowy
winien jedynie dokonać odpowiedniego wpisu po uchyleniu tytułu przez sąd
procesowy, a nie samodzielnie rozstrzygać sprawę zasadności jego wydania.
Projekt utworzenia instytucji rejestru dłużników niewypłacalnych oraz
rejestru przedsiębiorców z jego działem 4 zmierza niewątpliwie do stworzenia wiarygodnej publicznej instytucji chroniącej pewność i bezpieczeństwo obrotu, będące jedną z zasad prawa gospodarczego prywatnego36.
Pozostaje żywić nadzieję, że ustawa o Krajowym Rejestrze Sądowym
wejdzie w życie, gdyż brak w pełni dostępnych i wiarygodnych rejestrów
utrudnia rozwój życia gospodarczego, a przedstawione projekty są zgodne
z dyrektywami Rady Wspólnot Europejskich w zakresie prawa spółek37.
35
Np. w wypadku pozbawienia wykonalności tytułu wykonawczego, jeżeli niezapłacenie
wierzytelności nastąpiło wskutek potrącenia.
36
W sprawie zasad prawa gospodarczego prywatnego zob. Cz. Ż u ł a w s k a , Zasady prawa
gospodarczego prywatnego. Warszawa 1995.
37
W szczególności z pierwszą Dyrektywą 68/15 l/EWG z dnia 9 marca 1968 r., zmierzającą
do zharmonizowania gwarancji, jakie wymagane są w państwach członkowskich od spółek, w
znaczeniu art. 58 ust. 2 Traktatu, dla ochrony interesów zarówno wspólników, jak i osób trzecich
(OJ nr L 65; 14 III 1968, s. 8) oraz jedenastą Dyrektywą z dnia 21 grudnia 1989 r. (89/666/EWG),
dotyczącą ogłaszania danych o oddziałach utworzonych w państwie członkowskim przez pewne
typy spółek podlegających prawu innego państwa (OJ Nr L 395; 30.12.1989, s. 36). Polski przekład [w:] Prawo wspólnot europejskich a prawo polskie. Prawo spółek, red. M. Safjan, Warszawa
1996.
121