STRESZCZENIE ROZPRAWY DOKTORSKIEJ DOLNOŚLĄSKIE

STRESZCZENIE ROZPRAWY DOKTORSKIEJ
DOLNOŚLĄSKIE ZABYTKOWE DWORCE KOLEJOWE.
INTERAKCJA KOLEI I MIEJSCOWOŚCI
Rozprawa doktorska podejmuje problematykę zabytkowych dworców kolejowych
położonych przy czynnych liniach kolejowych Dolnego Śląska. Przeprowadzono badania
siedemdziesięciu jeden obiektów dworcowych objętych ochroną konserwatorską.
Celem dysertacji jest przedstawienie badań z zakresu prowadzonej ochrony
dziedzictwa kolejowego realizowanego na podstawie dokumentów planistycznych, nakazów
konserwatorskich, jak i wskazanie jak wartościowym obszarem jest teren stacji kolejowej.
Praca stanowi próbę wskazania aktualnych zagrożeń ale i też dobrych praktyk, jak również
opracowania wytycznych i kierunków rewitalizacji obiektów zagrożonych.
Dworzec kolejowy zawsze był i pozostaje ważnym elementem miejscowości. Dziś jest
często miejscem zapomnianym, zaniedbanym. W przypadku dworców zabytkowych
niezbędne jest zachowanie tradycji, jak i ciągłości kulturowej architektury dworca. Funkcje
i usługi nowowprowadzane nie powinny być sprzeczne z tradycją i funkcją wiodącą.
Myśląc o historycznych obiektach dworcowych i możliwościach tworzenia dla nich
współczesnych programów funkcjonalnych, należy pamiętać, że w zależności od wielkości
dworca, jego usytuowania w tkance miejskiej należy łączyć ze sobą nowe funkcje w taki
sposób, aby były one przyjazne podróżnym.
Ważnym elementem, na który zwrócono uwagę w pracy jest plac przeddworcowy,
który zgodnie z tradycją stanowił niegdyś reprezentacyjne przedpole, ekskluzywny podjazd
do budynku dworca. Dworzec stanowi niewątpliwie bardzo ważny element w systemie
komunikacyjnym każdej miejscowości.
Jest to połączenie kolei z innymi środkami
transportu, dlatego ważne jest staranne zaplanowanie obsługi komunikacyjnej. Przestrzeń
między
stacją
a
miejscowościąszczególnie
plac
przed
dworcem
i arteria łącząca z miastem pozostają niezmiennie
ważne w każdej z badanych
miejscowości.
Odpowiedzi na pogarszający się stan zagospodarowania nieruchomości dworcowych
szukano w dokumentach planistycznych. Dla badanych zabytkowych dworców kolejowych
przeprowadzono analizę przeznaczenia nieruchomości. Należy podkreślić, iż grunty kolejowe
mają bardzo duży potencjał w zakresie możliwości zmiany zagospodarowania i uregulowania
przeznaczenia nieruchomości, choćby z uwagi na ich nierzadko centralne położenie. Ponad
połowa z siedemdziesięciu jeden nieruchomości objęta jest aktami prawa miejscowego.
Planowanie przestrzenne na terenach kolejowych dopiero zaczyna być traktowane przez
urbanistów jako grunty do kompleksowego zagospodarowania. Wyznacznikiem planowania
przestrzennego na terenach kolejowych powinien być fakt, iż dworzec to miejsce bardzo
ważne, stanowiące przestrzeń reprezentacyjną.
Stwierdzono że pomimo, iż wszystkie badane obiekty znajdują się przy czynnych
liniach kolejowych, obsługujących ruch pasażerski, to stan techniczny wielu budynków jest
niezadawalający. Zmniejszeniu uległa ilość dworców z czynnymi poczekalniami, kasami
biletowymi oraz usługami towarzyszącymi.
Analizując wybrane obiekty kolejowe należy wyraźnie podkreślić, iż dworzec kolejowy
jest to przestrzeń przeznaczona zgodnie z tradycją przede wszystkim dla pasażerów i należy
dokonać wszelkich starań, aby dworzec miał przynajmniej otwartą poczekalnię (w okresie
zimowym z ogrzewaniem), był czysty i przyjazny dla korzystających z niego osób, by był
także bezpieczny.
Efektem prac jest opracowanie wytycznych dla zagrożonych obiektów dworcowych.
Uwzględniają one ochronę wartości kulturowych obiektu i całego założenia, tradycję miejsca
i etos dworca, obsługę pasażerów i zapewnienie im podstawowego bezpieczeństwa
i ochrony, zabezpieczenie warunków pracy i potrzeb kolejarzy; nawiązanie do dawnych
funkcji pasażerskich; nawiązanie do układu przestrzennego obiektu i jego wielkości;
nawiązanie do rzeczywistych potrzeb lokalnych konkretnej miejscowości i ciążącego do niej
obszaru.
Polska kolej dźwiga się z trudem z zapaści, w jakiej znajdowała się w ostatnich
dziesięcioleciach. Przeprowadzane są kolejne modernizacje linii, podejmowane są próby
wprowadzenia pociągów szybkiego ruchu. Tymczasem istotny element komunikacji
kolejowej- dworce kolejowe- nie nadążają za tym procesem lub przekształcane są
niewłaściwie. Badane w niniejszej dysertacji obiekty z terenu Dolnego Śląska w większości
oczekują dopiero na dobre rozstrzygnięcia dotyczące ich przyszłości. Kilkanaście z nich
doczekało się już rewitalizacji . Pozostałe- jak wskazano w pracy- są w różnej kondycji.
W świetle przedstawionych rozważań i propozycji wytycznych można mieć nadzieję,
że zabytkowa architektura dworców kolejowych doczeka rewitalizacji, która uratuje je pod
względem formalnym i przywróci prawidłowe funkcjonowanie- w służbie podróżnym
i w dostosowaniu do współczesnych potrzeb i oczekiwań. Do osiągnięcia takich efektów
niezbędna jest współpraca architektów, planistów przestrzennych i urzędów
konserwatorskich.