recenzja_2 - Wydział Architektury PWr.

prof. dr hab. inż. arch. Krzysztof Gasidło
ul. Bursztynowa 8
44-121 Gliwice
RECENZJA ROZPRAWY DOKTORSKIEJ
mgr inż. arch. Agaty Pięt
pt. Dworce kolejowe na przełomie XX i XXI wieku –układy funkcjonalno-przestrzenne.
wykonanej pod kierunkiem prof. dr hab. inż. arch. Elżbiety Trockiej-Leszczyńskiej.
Podstawa opracowania recenzji: zlecenie Dziekana Wydziału Architektury Politechniki
Wrocławskiej z dnia 25.07. 2016 otrzymane wraz z egzemplarzem rozprawy.
1. Ogólna charakterystyka pracy
Opiniowana rozprawa przedstawiona jest w jednym tomie na 301 stronach, z których 150
zajmuje tekst zasadniczy a na pozostałych zamieszczono katalog opisów 28 badanych
dworców kolejowych, spis 278 pozycji literatury, a w tym 5 aktów prawnych oraz 148
adresów internetowych, wykaz 473 ilustracji oraz 10 tabel. Rozprawa zawiera także
streszczenia w języku polskim i angielskim ale nie załączono jej kopii cyfrowej. Recenzent
zwraca uwagę, że na stronie tytułowej a także na okładce brak jest informacji, że
przedstawione opracowanie jest rozprawą doktorską.
Temat, cel, przedmiot rozprawy.
W drugiej połowie XX wieku rola kolei żelaznych znacznie się zmniejszyła. Większą część
transportu towarowego a także osobowego przejęły samochody (krótkie i średnie dystanse) i
samoloty (średnie i długie dystanse). W miastach pojawiły się opuszczone torowiska, obiekty
obsługi taboru, jak również przystanki i dworce kolejowe. Śródmiejskie położenie tych
ostatnich sprawia, że przekształcają się one przejmując różne funkcje w miejsce utraconych
zadań komunikacyjno-transportowych. Obserwujemy także powstawanie nowych dworców
zaprojektowanych zgodnie z aktualnymi wymaganiami technologicznymi i użytkowymi. Te
1
zjawiska są aktualne, łatwo je obecnie zaobserwować w Europie w tym w Polsce. Wymagają
one identyfikacji, opisu i objaśnienia. Tego zadania podjęła się Doktorantka
Podtytuł rozprawy doktorskiej brzmi „Układy funkcjonalno – przestrzenne”. A więc
przedmiotem rozprawy jest właśnie funkcjonalna „warstwa” obiektu architektonicznego
dworca i jego otoczenia. Celem głównym rozprawy jest „wskazanie współczesnych tendencji
w kształtowaniu złożonych funkcjonalnie dworców kolejowych i określenie ich roli w
sąsiedztwie” (s.19). W szczególności doktorantka zamierzała określić wpływ czynników
kształtujących zabudowę śródmiejską na układy przestrzenno – funkcjonalne dworców,
wskazanie
przemian
w
projektowaniu
dworców,
wskazanie
różnic
w
dworcach
nowoprojektowanych i istniejących lecz poddawanych przekształceniom (s.20). Tak
zarysowany przedmiot pracy, problem naukowy i cele pracy można uznać za poprawne.
2. Metodologia.
Metodologia rozprawy jest czytelna a dobrane metody i techniki odpowiadają zamierzeniu
badawczemu. Doktorantka sformułowała problem badawczy, określiła przedmiot i zakres
badań, zbudowała zbiór (katalog) badanych obiektów wg jednolitego wzorca. Następnie
przeprowadziła analizę, na podstawie której opracowała opisy, zestawienia i typologie. W
końcu wyciągnęła i uzasadniła wnioski wynikające z przeprowadzonych działań.
3. Struktura
Zgodnie ze spisem treści całość dysertacji zawiera się w dziesięciu rozdziałach.
Struktura rozprawy jest dobrze wyjaśniona na schemacie graficznym (rys. II.3. strona 21).
Można ją uznać za odpowiadającą zamierzeniu naukowemu chociaż rozdziały 8, 9 i 10
(Bibliografia, Spis ilustracji i ich źródeł oraz Spis tabel) nie powinny mieć równorzędnej
numeracji (hierarchii) z poprzednimi.
4.Ocena treści pracy
W rozdziale 1. przedstawiono temat dysertacji, jej cel, omówiono zakres i metodykę pracy.
Na początku Autorka objaśnia niektóre terminy użyte w pracy. Nie ustrzegła się pewnych
nieścisłości, które tu właśnie nie powinny mieć miejsca. Przytaczając definicję kolei (za
Encyklopedią PWN) nie zauważa, że opisuje ona w tym brzmieniu także tramwaj. Jest to
uchybienie drobne. Poważniejsze dotyczy autorskiej definicji dworca. Zdaniem recenzenta
brakuje w niej uściślenia pojęcia „strefa miejska.” Wyraźnie widać to na schemacie
wspomagającym definicję, gdzie „strefa miejska” nie ma żadnych właściwości np. granic
(zasięgu), struktury, funkcji itp.(s.7). Ponadto definicja ta jest prawie dokładnym
powtórzeniem definicji Arseniusza Romanowicza, który wymienia elementy składowe
2
dworca: strefa kolejowa, dworzec, strefa miejska (Romanowicz 1970, s.5 oraz. 55-87. Ten
fakt powinien być skomentowany w tekście dysertacji.
Definiując przedmiot i zakres badań Autorka wylicza 28 przykładów dworców
zrealizowanych bądź przebudowanych na przełomie XX i XXI wieku, w śródmieściach
wybranych wielkich miast Francji, Belgii Holandii, Austrii, Niemiec i Polski. Brakuje tu
krótkiego uzasadnienia czy Autorka wnioski z badań tych przykładów odnosi tylko do nich,
czy też rozszerza je na inne śródmiejskie dworce wielkich miast europejskich np. Rzymu,
Neapolu, Madrytu, Barcelony, Pragi, Budapesztu.
W rozdziale tym zamieszczono także opis stanu badań. Autorka trafnie klasyfikuje wiedzę w
interesującym ją zakresie i przywołuje w tym rozdziale (a także w bibliografii) najważniejsze
pozycje literatury podkreślając wagę polskich opracowań w zakresie architektury i
urbanistyki (Romanowicz, Wesołowski, Załuski) . Istotne są przywołania praktycznej wiedzy
zawartej w opracowaniach projektowych (s. 16-17).
Rozdział 2.zawiera przedstawienie ogólnych informacji o rozwoju kolei oraz o zmianach
rozwiązań funkcjonalno-przestrzennych dworców kolejowych od początku ich powstania do
końca XX wieku. Doktorantka skupia się głównie na rozwoju dwóch cech dworców
kolejowych: funkcjonalności oraz formy (co odpowiada strukturze prowadzonej później
analizy). Dążenie do skrótowości i koncentracji na wybranych zagadnieniach należy uznać za
poprawne.
Treścią rozdziału 3. jest analiza stref funkcjonalno-przestrzennych dworców. Podejście jest
konsekwentne - Doktorantka dzieli (analizuje) trzy strefy dworca pod względem funkcji i
formy. Cała analiza jest poprawna chociaż wynikające z niej wnioski, zdaniem recenzenta
niewystarczające. Z tak bogatego materiału wyciągnięto dość oczywiste spostrzeżenia, jak.
np. „Stwierdzono, że w projektowaniu peronów istotne są przede wszystkim względy
funkcjonalne, a także bezpieczeństwa użytkowników” (s. 76). Również w samych analizach
nie brakuje takich oczywistości. Opis programu funkcjonalnego budynku recepcyjnego
przywołuje w znacznej części treść książki Arseniusza Romanowicza (1970). Te informacje
są powszechnie znane ale też nie w pełni aktualne w 2016 roku. Np. pisząc o kasach
biletowych Romanowicz przewidywał upowszechnienie automatów biletowych (s.75) ale nie
mógł wspomnieć o zakupie biletów przez Internet. Szkoda, że autorka nie zdecydowała się na
swój opis i analizę porównawczą, której wynikiem byłoby zestawienie stanu z 1970 i z 2016
roku.
3
We wnioskach brak jest także odniesień do wyników analizy form budynków recepcyjnych,
strefy kolejowej (zadaszenia) czy strefy miejskiej.
W rozdziale 4. Doktorantka prezentuje typologię dworców wg kryteriów układu stacyjnego
oraz usytuowania w otoczeniu. Pierwsza z nich jest powtórzeniem typologii Arseniusza
Romanowicza (Romanowicz 1970, s. 19-23). Autorka ograniczyła się tu do zakwalifikowania
jednego z wybranych przez siebie dworców do określonego typu. Umieszczając dworzec
Łódź Fabryczna na liście dworców przelotowych (s.79). powinna była jednak zaznaczyć, że
tak będzie dopiero w przyszłości (zdaje się dość odległej), kiedy wybudowany zostanie tunel
średnicowy.
Druga typologia rozbudowuje i nieco bardziej szczegółowo ujmuje podobną typologię
Romanowicza (Romanowicz 1970, s. 24-32). Nowością jest w obu typologiach ujęcie
ilościowe, to jest obliczenie jaki odsetek dworców należy do konkretnego typu. Jednak pod
uwagę wzięto tylko 28 wybranych przykładów, brakuje więc informacji czy jest to próba
reprezentatywna dla wnioskowania o wszystkich śródmiejskich dworcach wielkich miast
europejskich.
Rozdział 5. W tej części dysertacji doktorantka przedyskutowała trzy zagadnienia: funkcje
towarzyszące dworcom, rodzaje przekształceń dworców, wpływ dworców kolejowych na
otoczenie. Dyskusja jest ciekawa, ma sporą wartość poznawczą a jej wynikiem są tabele
systematyzujące układy funkcjonalno-przestrzenne nowych i przekształcanych dworców
kolejowych (s. 138-140) oraz wnioski, wśród których ważny wydaje się następujący:
„Duża liczba funkcji komunikacyjnych występujących w obrębie dworców sprzyja
lokalizowaniu w ich obrębie i sąsiedztwie funkcji dodatkowych, towarzyszących różnym
formom transportu, co sprawia, że współczesne dworce kolejowe zlokalizowane w centrach
miast mają cechy rozbudowanych zespołów wielofunkcyjnych” (s. 119).
Rozdział 6. Podsumowanie i wnioski końcowe.
Ilościowe (s. 144-147) oraz jakościowe (tab. 6 i 7 s.142-144; 145-146) wyniki badań
podsumowano wyciągając wnioski. Do ważniejszych zaliczyłbym:
-„…współczesne dworce projektowane są w myśl zasady układania funkcji komunikacyjnych
warstwowo w pionie…” s. 148.
„…na przełomie XX i XI wieku, dworce asymilują się z otaczającą tkanką miejską a ich
główną cechą jest elastyczność i wielofunkcyjność układów.” s. 149.
4
„współczesne dworce (…) nie służą jedynie podróżnym, ale stają się miejscami spotkań
lokalnej społeczności, miejscem organizowania różnego typu wydarzeń…” s.149.
Rozdział 7. Zestawienie (katalog) badanych przykładów dworców kolejowych. Katalog
obejmuje 28 wybranych przykładów, analizowanych w pracy. Poszczególne karty mają tę
samą strukturę obejmująca informacje w trzech grupach: dane ogólne, informacje o dworcu tj.
o budynku recepcyjnym i peronach, informacje o dodatkowych funkcjach dworca, wykaz
źródeł. Karty są czytelne, zawierają bogaty zestaw informacji usystematyzowanych w
logiczny sposób. Niedosyt budzą zdawkowe raczej informacje o strefie miejskiej dworca,
zamieszczone zresztą w części „Informacje ogólne”. a nie w części „Dworzec kolejowy”, do
czego zmuszałaby przyjęta definicja.
4. Ocena warsztatu naukowego, języka i redakcji.
Jak wspomniano wyżej Doktorantka poprawnie stosuje różne techniki badawcze, jak
zestawienia porządkujące lub porównawcze (w tabelach i wykazach), schematy i modele
graficzne. Sposób posługiwania się odwołaniami, przypisami i komentarzami jest poprawny.
Doktorantka posługuje się przyjętymi w literaturze przedmiotu terminami, prowadzi wywód
w logicznej kolejności, wnioskuje poprawnie. Praca jest napisana dobrym, płynnym językiem
a jej redakcja jest prawidłowa. Drobne błędy rzeczowe, logiczne czy nieliczne błędy
gramatyczne nie wpływają na odbiór dzieła. Ilustracje są czytelne i pozostają w odpowiedniej
relacji do werbalnej treści pracy.
Niektóre zauważone błędy lub miejsca do wyjaśnienia wymieniono poniżej:
- s.16: „urbanistyka całych założeń”; użycie słowa „urbanistyka” na określenie
zagospodarowania obszaru, albo struktury urbanistycznej czy też kompozycji urbanistycznej
chociaż dopuszczalne ma charakter skrótowy (w slangu zawodowym); poprawne rozumienie
urbanistyki oznacza naukę o miastach oraz sztukę (umiejętność) budowy miast,
- s.24: „w Polsce pierwsza linia kolejowa powstała na terenie Śląska, w obrębie zaboru
pruskiego 22 maja 1842 roku.”; Śląsk nie wchodził w skład zaboru pruskiego. W połowie
XVIII wieku, po wojnach śląskich Prusy zabrały ten obszar ale nie Polsce lecz Królestwu
Czeskiemu wchodzącemu w skład monarchii habsburskiej,
- s.32: ilustracja II.12. nie pokazuje łuku lecz propyleje,
- s. 37: „…wprowadzenie szybkiej kolei – najpierw w Japonii (lata 60. XX wieku), następnie
we Francji (lata 80. XX wielu), a później w reszcie Europy…”. Warto zauważyć, że w Polsce
5
pierwszą linię szybkiej kolei wybudowano w latach 1971-77. Była to Centralna Magistrala
Kolejowa oddana do użytku w 1974 roku, z przewidywaną prędkością 200-250 km/godz.
- s.49: Rysunek II.26 jest identyczny jak II.1. ze str.7, ale definicje autorskie dworca są różne,
która jest poprawna?
- s.65: w podpisie pod ilustracjami II.60. i II.61. Autorka określa dach pilasty i dach
wielopłaszczyznowy jako dachy płaskie; nie jest to poprawne,
- s.74 i 7: brak oznaczenia „P” na rysunkach II.86-88, II91-93,
- s. 77: rysunek II.96 jest identyczny jak rys. II.2. ze strony 8; jeśli Autorka chciała użyć
ponownie tego rysunku powinna się po prostu odwołać do tego wcześniejszego,
- s. 108: w opisie urządzeń towarzyszącym dworcom, a przeznaczonym dla samochodów
należało wymienić bardzo ważne podjazdy tymczasowe oraz drogi serwisowe.
5. Ocena wyników
Dysertacja doktorska mgr inż. arch. Agaty Pięt dotyczy istotnej i aktualnej tematyki
mieszczącej się w zakresie dyscypliny naukowej architektura i urbanistyka. Uzyskane wyniki
stanowią oryginalny wkład do dyscypliny architektura i urbanistyka a spośród nich za istotne
recenzent uważa:
- katalog wnoszący usystematyzowaną, użyteczną, przydatną do dalszych badań wiedzę
(rozdz. 7),
-wyniki ilościowe przeprowadzonych analiz, chociaż wymagałyby one potwierdzenia (rozdz.
4),
-wnioski z przeprowadzonych analiz (rozdz. 6).
Treść i struktura dysertacji, użyte do badań metody, osiągnięte wyniki wskazują, że
Doktorantka osiągnęła odpowiedni poziom wiedzy i warsztatu badawczego w zakresie
architektury i urbanistyki.
6. Wniosek końcowy
Po dokonaniu krytycznej oceny stwierdzam, że rozprawa doktorska mgr inż. arch. Agaty Pięt
pt.. Dworce kolejowe na przełomie XX i XXI wieku wykonana pod kierunkiem prof. dr
hab. inż. arch. Elżbiety Trockiej-Leszczyńskiej odpowiada wymaganiom stawianym pracom
doktorskim w myśl Ustawy stopniach i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie
sztuki. Wnoszę więc do Rady Wydziału Architektury Politechniki Wrocławskiej o przyjęcie
pracy i dopuszczenie jej do publicznej obrony.
prof. dr hab. inż. arch. Krzysztof Gasidło
Gliwice, 25.10.2016
6
7