Afryka - Wydawnictwo SORUS

EWA CHYLAK-WIÑSKA
Afryka
KAPUŒCIÑSKIEGO
POZNAÑ 2007
Redakcja
Piotr Szmajda
Redakcja techniczna
Jerzy Witkowski
Korekta
Wojciech Nowakowski
Projekt ok³adki
Dominik Szmajda
Zdjêcie na ok³adce
Grafika czarno-bia³a
Bastek
Copyright © by Ewa Chylak-Wiñska 2007
Printed in Poland
ISBN 978-83-89949-31-8
REDAKCJA, SK£AD, DRUK, OPRAWA I DYSTRYBUCJA
SORUS SC Wydawnictwo i Drukarnia
Siedziba: Daszewice, ul. Piotrowska 31, 61-160 Poznañ
Biuro i redakcja: ul. Staro³êcka 18, 61-361 Poznañ
tel. (061) 65 30 143, 87 87 385, fax 87 72 481
e-mail: [email protected]
ksiêgarnia internetowa
www.sorus.com.pl
V.
Dlaczego?
O ka¿dej drodze lubiê myœleæ, ¿e jest
drog¹ bez koñca, ¿e biegnie dooko³a œwiata. A wziê³o siê to st¹d, ¿e z mojego Piñska
mo¿na by³o ³ódk¹ dotrzeæ do wszystkich
oceanów. Wyruszaj¹c z ma³ego, drewnianego Piñska, mo¿na op³yn¹æ ca³y œwiat.
RYSZARD KAPUŒCIÑSKI, Lapidaria
Podró¿ jako Ÿród³o inspiracji, jako temat
i jako twórczoœæ. Marco Polo, Humboldt,
Goethe, Twain, tysi¹ce innych. Trzeba dojrzeæ do podró¿owania – podró¿ to coœ wiêcej ni¿ przemieszczanie siê z miejsca na
miejsce, ni¿ turystyka (w³aœciwie rozwój
turystyki, jak umasowienie ka¿dej wartoœci, zbanalizowa³, zwulgaryzowa³ sacrum
podró¿y). Podró¿ to owocne prze¿ywanie
œwiata, zg³êbianie jego tajemnic i prawd,
szukanie odpowiedzi na pytania, które on
stawia. Tak pojmowane podró¿owanie jest
refleksj¹, jest filozofowaniem.
RYSZARD KAPUŒCIÑSKI, Lapidaria
PODRÓ¯
Dlaczego cz³owiek wyrusza w œwiat? Dlaczego nara¿a
siê na niebezpieczeñstwa i niewygody? Dlaczego zostawia spokojne i swojskie porty i w³óczy siê po bezdro¿ach? Dlaczego opuszcza ciep³y dom, aby zasmakowaæ przygód w dalekich krajach?
Najproœciej i najuczciwiej jest powiedzieæ, ¿e kontynuacja tradycji biblijnych podró¿ników, Ewy i Adama, wygnanych z rajskiego ogrodu za pierwszy
grzech ludzkoœci – ciekawoœæ, le¿y w jego naturze.
Parê milionów lat temu ciekawoœæ sk³oni³a naszych
praprzodków, hominidów, do miêdzykontynentalnych
wêdrówek i odkrywania wszystkich zak¹tków ziemi.
Trzeba zauwa¿yæ, ¿e przez wieki ludzkoœci uda³o siê
zmieniæ ujemne wartoœciowanie ciekawoœci. Nie mo¿na przecie¿ uwa¿aæ za grzeszn¹ naczelnej potrzeby
cz³owieka!
Jednak nie ka¿dy podró¿uje i nie ka¿dego gna
w œwiat koniecznoœæ zaspokojenia ciekawoœci. Leszek
Ko³akowski twierdzi, ¿e ludŸmi rz¹dz¹ dwie ró¿ne si³y
– jedna zorientowana jest na „konserwacjê, na zachowanie istniej¹cego porz¹dku”1, druga zaœ prowadzi
do nowoœci, zmian, odkryæ. Ta ocala i utrzymuje, tamta – niszczy i tworzy. Z pierwszej powstan¹ domato1
L. Ko³akowski, Mini wyk³ady o maxi sprawach. Kraków 1997, s. 45.
173
rzy, z drugiej – obie¿yœwiaci. Nie wiadomo jednak, co
i kiedy rozstrzyga o tym, ¿e ktoœ nale¿y do tej lub innej grupy.
Ci, którzy je¿d¿¹ po œwiecie, kieruj¹ siê – obok ciekawoœci – rozmaitymi wzglêdami. Niejednokrotnie
uciekaj¹ przed tym, co „tu i teraz”, ³udz¹c siê, ¿e
tam, dok¹d wyruszaj¹, bêdzie lepiej. Nie potrafi¹ znaleŸæ sobie miejsca. Musz¹ byæ w ci¹g³ym ruchu. Inni
szukaj¹ lub têskni¹ – têsknota (za rajem utraconym?) wygania ich na poszukiwania. Szukaj¹ utraconego domu, czasu, cz³owieka, celu, sensu. Buduj¹
swój dom – œwiat, otwarty i o szerokich horyzontach.
Jeszcze inni wype³niaj¹ sobie pustkê i nadaj¹ kolorów ja³owemu ¿yciu, w³ócz¹c siê po turystycznych
szlakach.
Ryszard Kapuœciñski podró¿uje, poniewa¿ ma do
spe³nienia okreœlone zadanie. Poza tym – jak sam
mówi – nie mo¿e usiedzieæ na miejscu. Podró¿owanie
jest dla niego warunkiem koniecznym istnienia. Przemierza œwiat w poszukiwaniu siebie i odpowiedzi na
elementarne pytania, drêcz¹ce cz³owieka myœl¹cego:
sk¹d pochodzê? kim jestem? dlaczego istniejê? dok¹d
zmierzam? Misja zaœ, jaka przypad³a mu w udziale,
to nie tylko misja reporterska i pisarska. Kapuœciñski podj¹³ siê t³umaczenia œwiata. Dziêki podró¿om
kreœli literack¹, kulturow¹ i filozoficzn¹ mapê naszego globu, wyraŸnie zaznaczaj¹c na niej swe afrykañskie œcie¿ki.
Wojciech Burszta, za Richardem Rortym, nazywa
antropologów „agentami mi³oœci” i „koneserami zró¿nicowania”2. Jeœli nasze czasy to kuwejcki bazar (porównanie Clifforda Geertza), to maj¹ oni poœredniczyæ
miêdzy kupcami i sprzedawcami – ka¿dym z ró¿nej
czêœci œwiata i ró¿nej kultury, przybli¿aæ ich sobie
nawzajem, umo¿liwiaæ nieprzerwany dialog oraz „pro2
W. Burszta, Czytanie kultury. £ódŸ 1996, s. 140.
174
dukowaæ coraz wiêksz¹ liczbê innych koneserów ró¿norodnoœci, podobnie jak czyni¹ to na swój sposób
historycy, pisarze i dziennikarze”3. Autor Hebanu jest
zarówno historykiem, jak pisarzem i dziennikarzem;
zas³uguj¹c na miano „agenta mi³oœci”, podró¿uje
przez Czarny L¹d, ogl¹da go w zachwyceniu i pisze.
Afryka, któr¹ uk³ada w reporta¿e, staje siê znajoma,
bliska i oswojona. Tekst jest równoczeœnie planem
podró¿y i jej wspomnieniem.
Podró¿ to tak¿e droga przez ¿ycie. Znana powszechnie metafora ludzkiego losu, jakim jest wieczne wêdrowanie, uzmys³awia nam, ¿e „myœleæ to podró¿owaæ, podró¿owaæ to widzieæ, st¹d myœleæ znaczy
widzieæ, obserwowaæ osobiœcie”4.
3
Ibidem.
4
Ibidem, s. 61.
175
SPIS TREŒCI
List do redakcji. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
•5
Wstêp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
• 11
I. KTO? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
• 15
Zawód: reporter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
• 26
Kim jestem? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
• 45
Wiêc kto? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
• 50
II. GDZIE? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
• 53
Tam? Tu? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
• 55
Na dworcu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
• 63
W hotelu. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
• 66
W domu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
• 70
W pa³acu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
• 78
W mieœcie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
• 82
W barze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
• 85
Na rynku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
• 88
Gdzie? W Afryce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
• 91
III. KIEDY?. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
• 93
W czasie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
• 95
205
W Afryce trzech czasów – Wojny futbolowej, Cesarza oraz Hebanu . . . . . . . . . . . . . . . . . .
• 98
Obok czasu – Lapidaria . . . . . . . . . . . . . . .
• 110
Dawniej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
• 114
Dzisiaj . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
• 117
W dzieñ i w nocy . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
• 120
Zawsze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
• 126
IV. JAK? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
• 129
Jak teraz pisaæ? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
• 131
Reporta¿ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
• 134
Gatunek pogranicza. . . . . . . . . . . . . . . . . .
• 138
Reporta¿ literacki Ryszarda Kapuœciñskiego . .
• 141
Fikcja i fakt. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
• 150
Kola¿ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
• 154
Fotografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
• 159
Pamiêæ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
• 165
Reporta¿ magiczny . . . . . . . . . . . . . . . . . .
• 168
V. DLACZEGO? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
• 171
Podró¿ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
• 173
Dom i œwiat. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
• 176
Afryka Matka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
• 179
Zakoñczenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
• 183
Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
• 187
Afryka Kapuœciñskiego w opinii recenzenta . . . . .
• 197
Parê s³ów dla Ewy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
• 199
206