P U B L I K A C J E MATERIAŁÓW

P U B L I K A C J E
MATERIAŁÓW
SWIĄTKARZE
BIŁGORAJSCY
JANUSZ
rozciągające
się
w p o ł u d n i o w e j części L u b e l s z c z y z n y ,
Lasy
biłgorajskie,
owe
rozległe
rewiry
niemieckiej
z
okupacji i wioski
rozrzucone
ły w
partyzanckie
czasów
Zapala.
W
rzadka
na
by­
18 i 19 w i e k u krainą a r t y s t ó w l u ­
Kapliczki
rzące
rosłe w ś r ó d
rach. W e
i
małe
leśnych
C h r y s t u s i k i „Bóleściwe",
sowane",
„Zafra­
rzeźbione w l i p i e , l u b m o d e l o ­
w a n e w g l i n i e , z a c h o w a ł y się t u i ó w d z i e .
W
okresie
szczyzna
ucisku religijnego
1876—1916),
czył nowopowstające
wie
kapliczki w nocy
wśród
gęstych
wycięciu
dość
drzew
często
leśnych. N a t r a f i ć
kapliczkę
czonej
się
w
ona
ukrytych,
ртгу
dlatego
przy
tym
stawiać
drogach
się o n e d o p i e r o
po
znajdujemy
bocznych
drogach
też m o ż n a n a samotną
środku
gęstym
byli
w miejscach
zarośli,
i
nisz­
powstałe. W
zmuszeni
leśnych. O d s ł a n i a ł y
je
carski
k a p l i c z k i , a łaska­
zostawiał d a w n i e j
czasie świątkarze
rząd
(Chełm-
dużej
polany,
starodrzewiem.
wędrowcowi
oto­
Ukazuje
całkiem
niespo­
dzianie.
Taką
w
Zastawach
czerwoną,
postawił
Solskich na polanie
leśnej,
strony
bywa
lub trzy okna.
spoczywa
Dach
na
fila­
wnętrzu t a k i e j k a p l i c z k i prze­
umiesz­
n a d e s c e , imitującej o ł t a r z y k . —
łatami. N a d a s z k u
umieszcza­
wanej ),
z
1
ozdobnym
kutym
krzyżem
żelaznym, l u b wieżyczki.
C z ę s t o za k a p l i c z k ę służył ś c i ę t y
jodłowy
z
wydrążoną
desek.
wnęką,
daszkiem
z
ciosanym
słupie s p o c z y w a ł
p a r t y czterema
Bywa
pień
nakryty
także,
że
daszek,
na
pod­
filarami i otoczony
gale­
ryjką. N a w s z y s t k i c h k a p l i c z k a c h
wyci­
nano
daty
powstania
kapliczki,
począt­
k o w e słowa m o d l i t w y , i m i o n a i n a z w i s k a
fundatorów,
nazwiska
ale
w
nim
w
nie
podawano
W
większych
ustawiano
rodzaj
ołtarzyka,
kilka
świątków
jednego
otoczeniu
lichtarzy,
nigdy
wykonawcy.
kapliczkach
ludowe,
50
jedno
frontowej
szerokimi
obrazy
Mikołaj
czworoboczne,
no ozdoby, w postaci k u l i glinianej pole­
dynacji
fundator
B.
Daszki tych kapliczek k r y t o gontem lub
w ś r ó d zarośli m a l i n i j e ż y n , w l e s i e O r ­
Zamoyskich
M.
jeden l u b k i l k a świątków,
czonych
na
kapliczkę,
rzeźba
się
świątkarza.
budowano
jakby
od
i bezdroży
terenie,
znajduje
z jednej l u b z trzech stron odkryte, two­
d o w y c h . Pamiątki p o n i c h : k a p l i c z k i w y ­
ścieżek
tym
tej
Karmiącej, nieznanego
tamtejsze,
wśród borów sosnowych,
kapliczce
ŚWIEŻY
na
lub
ciętych
polnych
kwiatów,
ściankach • zaś
wieszano
ramach,
a często
oprawione.
Obok
drzeworyty
wymienio-
RYC. 1
nych
kie
kapliczek
ustawiano
wyso­
3-go m a r c a 1886 r. w e w s i U ś c i e , r o l n i k ) .
j a k kaplicz­
Z y ł o n j e s z c z e w r. 193S w p a m i ę c i a u ­
liczne
krzyże, które, p o d o b n i e
k i , wyłaniają się z głębi lasów,
nakryte
tochtonów
i pozostawił
po sobie
szereg
daszkiem, o p a r t y m n a r a m i o n a c h krzyża.
rzeźb, ś w i a d c z ą c y c h o o p a n o w a n i u
Tył
niego formy
części
ochrony
giemniał
górnej
figury
Na
obijano
przed
krzyżach
Chrystus
ludowego.
były
dla
i
śnie­
by
zawsze
wid­
opiece,
deszczem
tych
wykonany
Krzyże
deskami
przez
rozmaite
artystę
i
w
w
for­
są
w
jaką
dobrym
je
miejscowa
stanie,
otaczają
ludność. U J a n a
Ciosmach,
Często s p o t y k a się k a p l i c z k i o p u s z c z o ­
ne. B r a k ś w i ą t k a w y w o ł u j e p r z y k r e
żenie.
Jest
to
najczęściej
przygodnych
dowej.
wra­
rezultat
„zbieraczy"
żni­
sztuki l u ­
Nieraz
świątkarze
i ciesiołką.
liczki wraz
trudnili
się
także
Stąd n i e k t ó r e
kap­
z ś w i ą t k a m i są d z i e ł e m
k o w i t y m jednej osoby. Zazwyczaj
przez
do
cał­
cie­
śle, a świątki — ś w i ą t k a r z e .
najstarszych
J a c e k Małek
jest
(ur. około
i Marianny
ze
Małka
koło
Nieściurę.
Giosm
znajduje
Pszczelnego,
i
W
żowanego,
lesie,
przy
należy
1810 r. w e w s i
s y n To­
Startków,
zmarł
na
drodze
na
przez A n t o n i e g o
również
się
fundowanym
leśniczówki,
1851 r. u m i e s z c z o n a
kru­
przez Mał-
krzyżu
Ciosmaka
jest f i g u r a U k r z y ­
wykonana
przez
M a ł k a ( r y c . 1).
Współczesny
w
r. 1819 w
mu
Błażej
Dąbrowicy
Grabek
koło
zalii
zmarł
z
Motków,
11 s t y c z n i a
cach-Zagrody)
wyrobnik
krzyże przydrożne,
na
i Ro­
ciesieliski,
1909 r . w
stawiał
(ur.
Biłgoraja
i tamże z a m i e s z k a ł y , s y n A n d r z e j a
świątkarzy
S z e w c e , k o ł o Uścia i B u k o w e j ,
w
jednak
części a r c h i t e k t o n i c z n e w y k o n y w a l i
masza
Chrystus
krewni
Ciosmaka,
przechowywany
fundowanym
'
stolarką
Do
ka.
krzyżu
dzięki
jego
c y f i k s w y s . 28 c m w y k o n a n y
mie.
wa
jego
przez
i t e c h n i k i w y k o n a n i a - Rzeź­
Dąbrowi-
zamówienie
z rzeźbionymi
przez
*51
0
karz-samouk,
żywego u -
sposobienia, „co wziął do
ręki umiał z r o b i ć " , c z y t o
u l e , l e ż ą c e d o dziś
lone
w
np.
jego
powa
sadzie,
maglownik,
z
czy
datą
1856, służący j e s z c z e j e g o
synowej
i w n u k o m w Ła-
zorach. Zagroda
żąca
wśród
jego, le­
l a s u , tuż n a
granicv w s i garncarzy Bid a c z o w a , przyciągała
są­
siadów. Umiał b o w i e m ży­
w o g a w ę d z i ć a miał p r z y ­
jaciół
wielu, jak wynika
z j e g o z a p i s k ó w z 1875 т.
z k t ó r y c h też
my
się, ż e
zajęć,
i
dowiaduje­
obok
trudnił
innych
się
Bień
znachorstwem ).
Pierw­
2
sze p r a c e m o d e l o w a ł Bień
w glinie i wypalał w pie­
cach
u
garncarzy
daczowic,
bie w
cu.
po
w Bi-
tym u
sie­
p r y m i t y w n y m pie­
Ze
względu
na nie-
t r w a ł o ś ć materiału i z n a ­
mowy
księdza,
gliny
i
„gdy
zaniechał
zastąpił
się
ją
lipą,
zniszczy
drzewo,
można
to
spalić
a g l i n ę nie,- a t o b y ł o p o ­
święcane' .
Nie
wiele
z
tych świątków g l i n i a n y c h
pozostało. R o z b i t a
zebrana
u
stóp
figura,
krzyża,
na g r a n i c y Łazory — B i daczów
należy
pierwszych
RYC. 2
prac
do
jego
początkowych
( r y c . 2).
siebie C h r y s t u s a m i . Jeden z t y c h krzyży,
K i l k a szczątków z r o z b i t y c h f i g u r g l i n i a ­
w
n y c h Bienia znaleziono
uszkodzonym
stanie, znajduje
się
we
w kapliczce w la­
fundowany
sach
Ord. Zamoyskich
na
szlaku
Sol­
p r z e z W a w r z y ń c a K u t r y n a o k o ł o 1876 r.
skim
i w
Banachach
przy
wsi
Zacisze
koło
Biłgoraja,
D o n a j p o p u l a r n i e j s z y c h , s t a r s z y c h świątkarzy
rach
21
należy
Paweł
16 s t y c z n i a
października
cmentarzu
w
Bień,
1828 r.
1886 г.,
Puszczy
52
w
Biłgoraj-Krzeszów.
W
bardzo
(ur. w
Łazo-
d o b r y m s t a n i e z a c h o w a ł a się g l i n i a n a f i ­
zmarł
tamże
gura,
pochowany
Solskiej,
—
na
syn
Michała i T e r e s y z Pułapów, żonaty z K a ­
tarzyną
gościńcu
kapliczce
z Markowiczów). Rolnik,
świąt-
na
krzyżu
w
obrębie
Olszynki,
przy
drodze
leśnej
Banachy,
która
lśni
złożone
do
t e j szkatułki p r z e z
flisaków
białą i z i e l o n ą p o l e w ą . M a ł a 33 c m w y s .
pieniądze,
figura Sw. Antoniego,
pomyślność ofiarodawców, udających
umieszczona
pliczce,
zory,
w
na
rzeźbiona w
wiszącej
granicy
na
sośnie k a ­
Bidaczowa
—
Ła­
n i e z a b e z p i e c z o n a o d śniegu i d e ­
szczu s k a z a n a jest n a zagładę. —
sach
ła
lipie,
Solskich,
kapliczka
nym''
—
zwanych
z
W
Borowiną,
Chrystusem
„Zafrasowanym''
siebie
zbudowanej
w
zawalenie
Puszczy
się.
Solskiej
Przypisywana
kapliczce
w
bardzo
od
Licznie
Soli z
św. n a
Bieniowi
znajdująca
1868 r o k u ,
znanych
są r o z s i a n e
Msze
prac
się
fi­
się
różni
Bienia.
świątki B i e n i a w l a ­
sach, w e w s i a c h biłgorajskich
i kościół­
k a c h (Biszcza). Dużo z n i c h z nikło. W y ­
kończone
świątki,
które
rzeźbił
pokry-
kapliczce
1908 r.
w s i Sól. Dziś i t e j z a n i e d b a n e j
grozi
w
opłacał
„Zafrasowanego"
by­
w y s . 50 c m .
w
gura
się
Po z a w a l e n i u się k a p l i c z k i , J a n C h o d a r a
przez
drogę.
la­
„Miłosier­
z S o l i umieścił r z e ź b ę w n o w e j
w
Banach
we
kapliczce
Na
cmentarzu
fundatorowie:
An­
d r z e j i K a t a r z y n a M y s z a k i umieścili „ Z a ­
frasowanego''
w
1868
z
r o b o t y B i e r n a ( w y s . 49 c m )
kapliczce
roku.
wybudowanej
Rzeźba
kapliczką
w
6
grudnia
zachowała
bardzo
(polichromowana,
ciało
się
wraz
dobrym
stanie
cieliste,
szata
i berło n i e b i e s k i e , k o r o n a c i e r n i o w a
lona,
tron
czerwony).
pieczone
w
świątki
kapliczce
fundowana
jest
w
Dobrze
Bienia
znajdują
we w s i Banachy:
przez
Karpiaka,
Jedna
Samotrzecia,
z
zbudowana
rzeźb:
Gomielę,
Sw.
polichromowana
Anna
przez
m i e l ę , w y s . 115 c m , szer. 75 c m
nana
jest
Boskiej
z
pnia
lipowego.
wykonaną
Go­
wyko­
Koronę
oddzielnie,
się n a g ł o w ę . R z e ź b a
się
Kapliczka
r, 1905 p r z e z M i k o ł a j a
świątkarza.
zie­
zabez­
M.
nakłada
ta jest
malowana
f a r b a m i k l e j o w y m i , n a podkładzie k r e d o ­
w y m w kolorach: czerwonym, niebieskim
i żółtym. D r u g a rzeźba B i e n i a z tej k a ­
pliczki
wą
„Miłosierny"
57
cm)
mowana
szata
jest
przez
(wys.
Gomielę;
czerwona,
korona
bieska, włosy brązowe,
no
z
Bieniowi
podsta­
polichro­
ciało
cieliste,
cierniowa
ryc.
zastrzeżeniem
sywaną
z
również
4).
przyjąć,
figurę
nie­
Wol­
przypi­
„Miłosiernego",
( w y s . 62 era z p o d s t a w ą ) znajdującą
w
kapliczce
czasu,
Banacha
gościńcu
bardzo
wystawionej
w
zniszczonej
przez
Banachach,
(r.
Biłgoraj-Krzeszów,
się
zębem
Sebastiana
1876?),
Figurę
przy
tę,
umieszczoną n a słupie w k o p a n o n a środ­
ku
kapliczki. U
umieszczona
nóg
Miłosiernego
drewniana
szkatułka.
jest
Za
53
jomu,
Bień
chowały
ci.
gromadził
się
Jeden
z
one
na strychu.
długo
po
mieszkańców
wróciwszy z pierwszej w o j n y
Prze­
Tadeuszowi
odziedziczywszy
g o t o w e ''świątki
światowej,
czał
je
w
nej
zniszczyła,
„wojna
wszyst­
w s z y s t k i m biedę
przy­
kapliczki
Mikołaj
mu
Bienia
ocalona
rzeźba
Matki
Boskiej
B o l e s n e j została p r z e k a z a n a w 1938 r. D r
54
„poprawiając"
nie
zgadza
się
z
datami
P o p u l a r n y m , w z i ę t y m ś w i ą t k a r z e m by.'
niosła a w a m n i c się n i e s t a ł o " . Z p o g r o ­
tego
kapliczkach
umiesz­
i polichromując. D l a t e g o d a t a w y s t a w i o ­
życia Bienia.
kich
Gomiela
Bidaczowa,
szy
krzyknąć
Muzeum
w
r e l a c j i s y n o w e j B i e n i a miał w t e d y , w p a d ł ­
pasję,
do
Krakowie.
Etnograficznego
z n a l a z ł j e n a s t r y c h u i zniszczył. W e d l e
w
Sewerynowi,
śmier­
jego
Michała
Gomiela, szwagier
(ur. w
Łazorach
w
syna
Pawła
1843 т., s y n
i M a r i a n n y z Drylaków.
Pocho-
wany
10 s i e r p n i a
1908 r. n a
cmentarzu
wiony
przez
niego
w
1906 r. p o
lewej
w H u c i e K r z e s z o w s k i e j ) . S w i ą t k a r z płod­
s t r o n i e r z e k i T a n e w w Ł a z o r a c h , ludność
ny i i n d y w i d u a l i s t a , nie w z o r u j e
tamtejsza
nikim,
śmiało
upraszcza,
tnie
w
rytmicznie
lipie,
układa
się na
formuje,
fałdy
su­
obaliła
i
zatopiła,
ponieważ
„ G o m i e l a c z y m ś figurę z a p r a w i ł , ż e w o d a
d o n i e g o szła i p o l a
zalewała".
figurę
p r o s t y . S t w o r z y ł o n własny świat, rzeźbi
wił
i n n y m miejscu.
oryginalne
„ w o d a szła" w ó w c z a s t o G o m i e l a
czy
swoich
pięte
świątki
podobają
liczne
świątków.
się
bez
krzyżach
surowy,
względu
one,
„niesamowite"
na
Jest
czy
na to,
nie.
Jego
Chrystusy,
roz­
mają
dużo
męczeństwa. K r z y ż z C h r y s t u s e m ,
wyrazu
posta­
w
bywszy
z wody
Gomiela
jednak
kien
obecnie
Michała,
W
brzegu
pod
dobrym
i
G d y poraz
ją j e s z c z e r a z z w o d y ,
na p r z e c i w n y m
domu,
wydobył
stanie
drugi
wydo­
postawił
w pobliżu
opieką
posta­
jego
są
swego
syna
na-
55
oraz
w
Krzyżu
nisko
się
w
Z d r o j u koło C i o s m . C h r y s t u s na
w y s , 5 6 c m , rozpiętości
umieszczony
lesie
na
sośnie,
Roguzińskim
koło
z napisem starocerkiewnym
ochraniających
6).
Cztery
ramiona
świątki
w
przez
wuja
Łazorów
na deskach,
krzyża,
dobrym
znajdują się w e , w s i S z e l i g a , w
fundowanej
46 c m ,
znajduje
(ryc.
stanie
kapliczce
Gomieli
Adama
O l e s z c z u k a , w 1908 r. T r z y z n i c h t o f i g u ­
ry
stępujące
krzyże
stusa:
w s i Szeliga
we
szowska,
w
z
figurami
Chry­
gm. Huta
Krze-
f u n d o w a n y przez Jana Kołpaka
1906 г.,
w
Ciosmach,
w
polu
koło
l e ś n i c z ó w k i , f u n d a c j i Józefa, A n n y i S t a ­
si Rusinków w
1907 r ; w e w s i B a n a c h y ,
fundatora
Soji
Jana
w
1907 г.;
we wsi
C i o s m y p r z y drodze do H u t y Starej, oraz
walący
się
Podgórnej
Krzeszowa;
p r z y drodze
kizyż
z
przy
1906 г.,
w
drodze
w
do
Hucisku
Dereżni koło Starej
do C i o s m krzyż
Huty
koło
Huty
postawiony
n a p a m i ą t k ę p r z y j a z d u B i s k u p a w 1908 г.,
56
M . Boskiej
(Pozdrowienia
Anielskie);
pierwsza
mała
RYC. в
21 c m
w y s . pozłacana ( r y c . 7),
druga
wys.
biało
61,5
cm
polichromowana
(reprodukowana na sti.
2),
trzecia
na
traktowa­
naturalistycznie.
czwartą rzeźbę s t a n o w i
„Bolejący" w y s . z pod­
stawą 59 c m , p o l i c h r o ­
m o w a n y (ryc. 8). W b a r dzo
zaniedbanej
pliczce,
przy
ka­
drodze
p i a s c z y s t e j , m i ę d z y Sze­
l i g a a Hutą
Krzesziow-
ską, w o t w a r t y m p o l u ,
w kapliczce
wystawio­
n e j n a pamiątkę
jazdu
przy­
B i s k u p a w 1908
r. a f u n d o w a n e j
prze?
N a l e p ę W . S., z n a j d u j e
się
rzeźba
M.
Boskiej
(Pozdrowienie
skie)
wys.
Aniel­
59,5
cm,
biała, z c z e r w o n y m pas­
k i e m . Duże z ł o ż o n e rę­
ce n i e u t r z y m a ł y własn e o o ciężaru, o d e r w a ł y
się i w
u
1939 r. l e ż a ł y
stóp f i g u r y
Świątki
nim
Gomieii
zostaną
ne a l b o
przez
„etn.igra-
do zbiorów
watnych,
za­
zniszczo­
zabrane
przygodnvch
fów"
( r y c . 9).
pry­
należałoby
zabezpieczyć
na
miej­
s c u l u b umieścić w M u ­
zeum.
Swiątkarz
(ur. w e w s i
FRANCISZEK
Ciosmy,
rolnik,
CIOSMAK
z C i o m s k , k t ó r y znał Jacká M a l k a i F r a n ­
zmarł
ciszka
we
Ciosmaka,
praca
braci
była
po­
w s i U ś c i e 16 g r u d n i a 1914 r. mając l a : 73
dzielona:
Franciszek
rzeźbił
s y n A n t o n i e g o i K a t a r z y n y z Różańskich,
Adam
wykonywał
krzyże,
ożeniony z córką J a c k a M a ł k a w
r y c h umieszczał r z e ź b y b r a t a F r a n c i s z k a .
Szew­
c a c h i tamże z a m i e s z k a ł y ) rzeźbił f i g u r y
Jeden
Chrystusów
w
gładkie
i
ukrzyżowanych.
wypolerowane.
przechowała
się
na
Są
Jedna
krzyżu
z
w
one
nich
Cios-
zaś
z
Kościele
takich
w
wyprowadzania
Na
tylnej
krzyży
Soli.
twierdzi,
cięty napis „ A d a m
że w s p o m n i a n y
wykonał
bec
jego
(z
ojciec,
1939)
86
krzyż
z figurą
natomiast
letniego
wg.
informacji
Józefa
Ciosmaka
sprzecznych
on w
na
któ­
się
czasie
cmentarz.
tego krzyża
mach. — Syn A d a m a Ciosmaka
na
znajduje
Służy
zmarłych
stronie
figury,
jest
wy­
Ciosmak
1906". W o ­
informacji
Ciosmaków
w C i o s m a c h t r u d n o ustalić a u t o r s t w o b e z
szczegółowego
przejrzenia
świątków,
57
drzeja
jest
Bzdyrę
w
wykonany
sik Bolejący,
1902
przez
r.
umieszczony
Pa w ł o s a C h r y s t u -
który h a r m o n i z u j e z bied­
ną k a p l i c z k ą
(ryc.
10).
Wys.
rzeźby
41 c m z podstawą, p o l i c h r o m o w a n a
lorem
cielistym, zielonym
i
ko
brązowym
D w a r a z y musiał B z d y r a c h o d z i ć d o G r ó j ­
ca d o Pawlosa,
nanie
którego
w
a b y przyspieszyć
zamówionego
zapłacił
1,5
czasie u c i s k u
wyko­
Boleściwego
rubla.
W
religijnego,
za
1904 r.
Franciszek
Swiąder, r o l n i k z H u t S t a r y c h ,
wybudo­
wał wspólnie z Pawlosem w n o c y kaplicz­
k ę p r z y k o ń c u w s i za m o s t e m . W s t a w i ł d o
niej
Chrysfcusika
uraczył
do
się
Boleściwego,
wódką,
zachowania
mieszkał
3
w
tygodnie,
poczym
zobowiązawszy
tajemnicy.
się
Boleściwy
tej
kapliczce
gdyż
Rosjanie
zaledwie
rozbili
ją
i s p a l i l i . S w i ą d e r n i e dał j e d n a k z a w y ­
graną,
wziął
wyrzuconego
nieuszkodzonego
ścić g o w
Boleściwego,
ze z g l i s z c z ,
lesie, p r z y
aby
drodze
umie­
prowadzą­
cej do Ciosm, w wydrążonej wnęce
bej
jodły,
(ryc.
nakrytej
dasizkiem
11). S p o n i 3 w i e r a n y
łacianym
Boleściwy d u ­
m a i spogląda n a l u d z i r z a d k o
dzących
Na
l u b przejeżdżających
rozstajnych
w
murowanej
w
r.
1860,
drogach
przez
z
figurą
przecho­
furmanką.
w
kapliczce,
Grójcu,
fundowanej
„Stanisława
żony i Walentego
Kaszki"
Pawlosa
gru­
Rozali
wisi
(wys.
fig.
krzyż
63
cm;
r o z p i ę t o ś ć 56,5 c m p o l i c h r o m o w a n y ) .
Po
drugiej stronie tej k a p l i c z k i w i s i n a k r z y ­
żu z 1909 r. d r o b n a f i g u r a , r ó w n i e ż rzeź­
znajdujących
kowej,
się w o k o l i c y S z e w c y , B u ­
Uścia
itd. Nawet
o
Mařka
znajdującym
się
niu
syna
Ciosmaka
u
mach,
Adama
twierdzi
s y n , że
przez jego ojca
Na
w
krucyfiksie
przechowa­
w
figura
została
p o g r a n i c z u biłgorajskiego
świąłkarz
i janow­
SEBASTIAN
miesz­
PAWLOS
( u r . 12 s t y c z n i a 1868 г., r o l n i k , s y n J a n a
i K a t a r z y n y z e S w i c ó w , zmarł 19 c z e r w ­
ca
1912 г.), a r t y s t a s z c z e r e j
tworzył
krytej
58
skromności,
s m u t n e i pełne u r o k u C h r y s t u -
s i k i Boleściwe. W
przy
drodze,
we
daszkiem,
a
Hucie Nowej we wsi,
wnęce
p n i a jodły, n a ­
fundowanej
przez
An­
Pawlosa.
Uściem
Woda)
Przy
(koło
drodze,
Brodu
znajduje
się
między
Hutą
Szerokiego
krzyż
zw.
budowany
p r z e z F r a n c i s z k a S w i ą d r a z figurą U k r z y ­
ż o w a n e g o , którą
„poprawiona".
s k i e g o w Grójcu ( M o m o t y Górne)
kał
Cios-
ba
wyrzeźbił
Pawlos.
S y n Sebastiana P A W L O S A , W O J C I E C H
odziedziczył
skie.
trzebowania
w
z
zdolności
powodu
uważane
porównaniu
nych
nóż
w
i
cynie
dłutko
T o samo
były
rzeźbiar­
braku
n a świątki, k t ó r e
c z a s i e r o z w o j u przemysłu
nego,
w
po ojcu
Jednakże
dewocjonal-
za
„brzydkie",
do figur g o t o w y c h
lub w
w
dotyczy
zapo­
wówczas,
żelazie, —
rupieciarni
odla­
złożył
domowej.
świątkarza z
Grójca
Stanisława
Zięby
1911 r. 4 N a j w i ę c e j u r o k u mają j e d n a k t y l k o t e
w n i ­ 4 p o m o c y i bez żadnych w z o r ó w , w naniejszym a r t y k u l e , to zaledwie z n i k o m a % w p ł y w ó w o b c y c h , p r a c o w a l i bez obcej
część t y c h , k t ó r z y ż y l i i p r a c o w a l i n a £ świątki, k t ó r y c h a u t o r z y t w o r z y l i bez
Kilku
ur. 8
świątkarzy,
maja
zanotowanych
m a ł y m o d c i n k u biłgorajskim: m i ę d z y Bił­ 5 b o ż n e j c i s z y o d l u d z i a .
g o r a j e m , Hutą K r z e s z o w s k ą a G r ó j c e m .
Świątkarze „biłgorajscy",
Nie
tów,
wytworzyli
w
o n i żadnych
którychby
szkolili
raczej
uzdolnionych
do
w
następców
j e ś w i ą t k i p o k a p l i c z k a c h , w a r c i są t e g o ,
podniecali
snycerstwie
wypróbowania
swoich
artyści
l u d o w i , którzy szczodrze r o z s t a w i a l i swo­
s w o i c h . Świątkarze indywidualiści
twórczością
ci
warszta­
swoją
innych
e.by p a m i ę ć o n i c h , z a n i m
kazać
zaginie,
prze­
historii,
R Y C . 11
sił
w rzeźbie f i g u r a l n e j . N i e w s z y ­
scy
w
świątkarze
pracy
Niektórzy
z
posługiwali
i odlewami
na jarmarkach.
te z n a j d u j e m y
naby­
Wpływy
n a i c h rzeźbach,
które z a c h o w a ł y
Kanty, Sw.
się
samodzielnie.
nich
się w z o r a m i
tymi
rozwijali
swej
się
(Sw. J a n
Antoni,
pasyjki).
P R Z Y P I S Y
1) Jest to raczej forma helmu baroko­
wego, reminiscencja wieżyczek koś­
ciołów, takie tzw. badanie spotykało
się dawniej w okolicy Rabki, z czar­
ną polewą. „Kłosy" 1877 Wspomnie­
nia z W y s t a w y l w o w s k i e j W. E . R.
w 648. Т. X X V . str. 34617.
2) W zapiskach tych :zytamy „Napi­
sze W a m coś żebyście pocichu czytali
Jeżeli
Wam
potrzeba
borsuczego
sadła bo ia m a m pot borsuka to
W a m mogę sprzedać bardzo za mielkie pieniądze tilko żebyście przy
Skurmaku
nic nie
mówili".
ARTISANS
EN FIGURINES
T E S (BIŁGORAJ)
SAIN-
Une des principales richesses de
Vart populaire Polonais sont les figu­
res saintes que l'on peut remaiquer
principalement le long des chemins
dans toute l a Pologne. L'auteur fait
connaitre les resultáis de S Í ; S recherches dans le canton de Biłgoraj
(departement
de Lublin) et publie
également les vues prises par lui
d'objets sculptes p o p u l a t e s ainsi que
les informations amassées se rapportant a leur histoire, leurs créateurs
ainsi qu'á l'époque de leur appa­
rition.
59