Radioterapia nowotworu szyjki macicy

Informacje dla pacjenta
LECZENIE I OPIEKA
Radioterapia nowotworu szyjki macicy
do lekarza lub
Wspólnie z lekarzem podjęła Pani decyzję o zastosowaniu radioterapii
w ramach leczenia przeciwnowotworowego. W niniejszym
dokumencie znajdzie Pani odpowiedzi na następujące pytania:
■ Na czym będzie polegać leczenie.
■ Jak dbać o siebie w trakcie leczenia.
■ Jak ograniczać działania niepożądane i przyczyniać się do
zwiększenia własnego komfortu w trakcie leczenia.
Najczęściej przepisuje się od 25 do 28 zabiegów radiacyjnych
(wiązką zewnętrzną). Sama radioterapia jest podobna do badania
rentgenowskiego. Zabieg nie jest bolesny, nie odczuje go Pani w żaden
sposób.
pielęgniarki.
Planowanie leczenia
Wszelkie pytania
należy kierować
Po podjęciu decyzji o rozpoczęciu radioterapii zostanie wyznaczona
sesja planowania lub symulacji leczenia. Sesja ta potrwa od 1 do
2 godzin.
Podczas tej sesji w badaniu rentgenograficznym zostanie określony
obszar docelowy radioterapii.
Harmonogram sesji terapeutycznych
Sesje będą wykonywane od poniedziałku do piątku. Lekarz prowadzący ustali z Panią godziny
codziennych wizyt. Każda wizyta będzie trwała od 15 do 20 minut. Choć sam zabieg leczniczy
może trwać tylko kilka minut, najlepiej będzie zarezerwować sobie pełną godzinę na:
■ Wykonanie prześwietleń.
■ Spotkania z lekarzem lub pielęgniarką.
■ Nieoczekiwane opóźnienia.
Co tydzień wykonywane będą prześwietlenia mające na celu zapewnienie precyzji ułożenia
ciała na stole zabiegowym. Prześwietlenia te nie będą służyć do diagnozowania problemów
medycznych ani oceniania wyników leczenia.
Będzie Pani spotykała się z lekarzem co najmniej raz w tygodniu w ________________________.
Podczas tych wizyt oceniany będzie postęp leczenia wraz z ewentualnymi działaniami
niepożądanymi. Podczas wizyt będzie Pani również mogła omówić wszelkie wątpliwości związane
z Pani chorobą lub leczeniem.
Po zakończeniu sesji terapeutycznych z użyciem wiązki zewnętrznej lekarz przepisze Pani
radioterapię wewnętrzną w celu wzmocnienia dawki promieniowania dostarczanej do szyjki
macicy. Leczenie będzie polegało na umieszczeniu w Pani szyjce 2-3 wydrążonych rurek
wprowadzanych przez pochwę. Rurki te zostaną wprowadzone na sali operacyjnej pod narkozą
(znieczuleniem ogólnym).
Po przebudzeniu w sali pooperacyjnej zostanie Pani przetransportowana do oddziału
radioonkologii w celu wykonania zdjęć rentgenowskich. Zdjęcia te zostaną wykonane w celu
obliczenia prawidłowej dawki promieniowania. Następnie zostanie Pani przewieziona do sali
szpitalnej. Po przygotowaniu dawki promieniowania lekarz przyjdzie do Pani sali i umieści
implanty radiacyjne w rurkach.
Będzie Pani musiała pozostawać w łóżku przez cały czas, przez który założone będą rurki
z implantami radiacyjnymi. Przed zabiegiem pielęgniarka udzieli Pani bardziej szczegółowych
informacji na temat implantów.
Znaki wykonywane na skórze
Często do identyfikacji dokładnej lokalizacji obszaru leczenia służą trwałe tatuaże. Tatuowane
znaki mają wielkość pieprzyka i nie wyblakną. Skórę, na której umieszczono tatuaż można
myć w zwykły sposób.
Niekiedy znaki na skórze wykonywane są przy użyciu markera. W celu zapobieżenia zanikowi
tych znaków nad miejscem ich umieszczenia może zostać przyklejony przezroczysty plaster.
Nie należy zdejmować tego plastra ani usuwać wykonanych na skórze znaków. Należy
uważać, aby nie zmyć wykonanych na skórze znaków podczas mycia. Jeśli znaki zaczną
blaknąć, należy poinformować o tym lekarza. Nie należy próbować samodzielnie odtwarzać
znaków. W przypadku alergii na plaster należy poinformować o niej lekarza lub pielęgniarkę.
Częste działania niepożądane
Pieczenie podczas oddawania moczu
Promieniowanie może powodować podrażnienia pęcherza moczowego i cewki moczowej
(przewodu transportującego mocz z pęcherza na zewnątrz ciała). W wyniku tych podrażnień
może wystąpić pieczenie podczas oddawania moczu; stan ten nosi nazwę zapalenia
pęcherza moczowego.
W przypadku wystąpienia zapalenia pęcherza należy zwiększyć ilość przyjmowanych płynów.
Dzięki piciu większych ilości płynów mocz będzie zawierał więcej wody i będzie mniej
drażniący dla cewki moczowej. Jeśli zapalenie pęcherza będzie się utrzymywało, lekarz może
poprosić o pobranie próbki moczu w celu wykonania analizy pod kątem infekcji pęcherza.
W przypadku potwierdzenia infekcji lekarz może przepisać antybiotyki. W przypadku braku
infekcji lekarz może przepisać leki zmniejszające uczucie pieczenia.
Biegunka
W docelowym obszarze leczenia może znaleźć się część jelita grubego, czyli okrężnicy.
Ulegające szybkiemu podziałowi komórki jelita są bardziej wrażliwe na promieniowanie.
W konsekwencji mogą wystąpić skurcze brzucha i biegunka. Efekt ten obserwuje się
zazwyczaj po 10-14 sesjach. U niektórych pacjentów biegunka może pojawić się wcześniej,
zaś u innych może nie wystąpić w ogóle.
Aby zmniejszyć stopień napromieniowania jelita, lekarz zaleci spożycie 3-4 szklanek
(750-1000 ml) wody w celu wypełnienia pęcherza moczowego 30 minut przed każdą sesją.
Wypełniony pęcherz moczowy wypycha jelito ku górze, pomagając w wysunięciu go
z docelowego obszaru terapii. Opisane działanie pomaga w ograniczeniu skurczów brzucha
i biegunki.
W razie biegunki należy poinformować o jej wystąpieniu lekarza lub pielęgniarkę. Należy
koniecznie poinformować lekarza lub pielęgniarkę w przypadku, gdy do biegunki dojdzie
4 lub więcej razy w okresie 24 godzin, ponieważ może to spowodować odwodnienie
organizmu. Lekarz lubi pielęgniarka zaleci dietę ubogą w błonnik. Jeśli lekarz zaleci
przyjmowanie leku Imodium® A-D (chlorowodorek loperamidu), należy:
■ Zażyć 2 tabletki po pierwszym rzadkim stolcu.
2
Następnie zażywać 1 tabletkę po każdym kolejnym rzadkim stolcu.
■ Należy pamiętać, że nie można zażywać więcej niż 8 tabletek dziennie.
Należy pamiętać o właściwym nawodnieniu organizmu. W trakcie leczenia należy pić co
najmniej 8 szklanek po 250 ml, czyli 2 l niegazowanych, niezawierających kofeiny płynów,
takich jak woda, soki lub napoje izotoniczne. Spożywanie napojów zawierających kofeinę jest
dozwolone, ale jedynie dodatkowo, tzn. pod warunkiem spełnienia zalecanych wskazówek
dotyczących spożywania płynów.
Zmiany skórne
Podczas radioterapii mogą wystąpić zmiany w fałdach skórnych w obrębie pachwin, pochwy
i/lub odbytnicy (w kroczu). Najczęściej obszary te mogą wysychać i ulegać złuszczaniu.
Ewentualnie może dojść do ich ciemniejszego przebarwienia lub zaczerwienienia
i podrażnienia. Należy koniecznie zapewnić odpowiednią czystość i suchość skóry w tych
obszarach. Aby złagodzić uczucie dyskomfortu i chronić skórę przed dalszym podrażnieniem,
należy postępować zgodnie z poniższymi wskazówkami:
■ Czyścić obszar mydłem do skóry wrażliwej. Sugerowane mydła to np.: Basis® do skóry
wrażliwej, Dove® do skóry wrażliwej lub Neutrogena® bezzapachowe. Należy unikać
mydeł silnie perfumowanych lub antybakteryjnych.
■ Zmywać letnią wodą. Gorąca woda może drażnić skórę.
■ Delikatnie umyć obszar bardzo miękką ściereczką lub dłonią.
■ Osuszyć skórę poprzez dociskanie ręcznika; nie pocierać.
■ Nie należy golić włosów z leczonych radioterapeutycznie obszarów.
■ W obszarze nie należy stosować poduszek rozgrzewających ani zimnych okładów.
Wysokie lub niskie temperatury mogą nasilać uszkodzenia skóry.
■
Używać odzieży z bawełny lub innych miękkich dzianin. Niektóre włókna, na przykład
wełna, mogą wywoływać podrażnienia.
Wiele kobiet zauważa również zaostrzenie podrażnienia fałdów skórnych w pachwinie
przez gumki w bieliźnie. W przypadku tego rodzaju problemów należy starać się nosić luźną
bieliznę nieprzylegającą do skóry lub nieobcierającą jej, na przykład bokserki.
Jeśli skóra w rejonie krocza stanie się podrażniona lub bolesna, należy zaprzestać stosowania
papieru toaletowego i używać do podcierania się chusteczek dla niemowląt lub miękkich,
wilgotnych ściereczek. Do czyszczenia okolic krocza można użyć miski do kąpieli nasiadowej
(do nabycia w aptekach).
Lekarz lub pielęgniarka może zasugerować nanoszenie na miejsce poddawane leczeniu
kremu nawilżającego 3-4 razy dziennie, na przykład kremu Miaderm® lub Aquaphor®.
Bezwzględnie jednak nie należy nanosić na skórę jakichkolwiek kremów na 2 godziny przed
zabiegiem, ponieważ zwiększyłoby to jej wrażliwość na działanie promieniowania.
Może również dojść do utraty części włosów łonowych. Jest to normalny efekt
napromieniowania. Po zakończeniu sesji terapeutycznych włosy łonowe zaczną odrastać.
W przypadku zaniepokojenia zmianami na skórze należy omówić ten problem z lekarzem lub
pielęgniarką.
Zmęczenie
Zmęczenie jest częstym działaniem ubocznym, jednak jego nasilenie jest różne u każdego
pacjenta. Może być ono potęgowane przez stres związany z chorobą, codzienne dojazdy na
zabiegi oraz wpływ promieniowania na zdrowe komórki.
Zmęczenie często pojawia się po odbyciu 10 sesji terapeutycznych. Jest ono często większe
pod koniec tygodnia, wydaje się natomiast ustępować w ciągu weekendu.
Może utrzymywać się przez kilka tygodni lub kilka miesięcy po zakończeniu terapii.
■
3
Zajęcia należy planować na początek tygodnia, kiedy poziom energii jest wyższy. Należy
próbować utrzymać regularny tryb życia, wstając o tej samej godzinie przez 7 dni w tygodniu.
W miarę możliwości należy zachowywać aktywność i ćwiczyć. Ważne jest jednak, aby się nie
przemęczać. W przypadku zmęczenia należy zaplanować w ciągu dnia okresy odpoczynku.
Upławy
U kobiet poddawanych radioterapii w związku z rakiem szyjki macicy często dochodzi do
upławów z dróg rodnych. Upławy mogą mieć barwę białą lub żółtą i być gęste lub rzadkie.
W razie potrzeby można stosować wkładki higieniczne. Należy informować lekarza lub
pielęgniarkę o przypadkach:
■ Obfitych upławów.
■ Upławów o wyczuwalnym zapachu.
Objawy te mogą być oznaką zakażenia pochwy, które może wymagać zastosowania leku.
Choć możliwe jest wystąpienie plamienia z dróg rodnych, nie powinno dochodzić do obfitych
krwawień. W przypadku wystąpienia krwawienia silniejszego niż krwawienie menstruacyjne
należy niezwłocznie poinformować o tym lekarza lub pielęgniarkę.
Suchość w pochwie i zwężenie kanału pochwy
Zabiegi radiacyjne mogą powodować powstawanie w pochwie tkanki bliznowatej.
Jej powstanie powoduje zmniejszenie rozmiarów i długości kanału pochwy (zwężenie
kanału pochwy).
Tkanka bliznowata jest mniej elastyczna niż zwykła tkanka, co powoduje odczucie napięcia.
W wyniku jej powstania może Pani odczuwać dyskomfort podczas badań dopochwowych lub
stosunków płciowych. Po zakończeniu wszystkich sesji terapeutycznych pielęgniarka wyda
Pani rozszerzacz pochwy i omówi z Panią jego stosowanie. Rozszerzacz pomoże w rozbiciu
tkanki bliznowatej i zmniejszeniu stopnia zwężenia.
Po zakończeniu sesji terapeutycznych może Pani również zauważyć pewien stopień suchości
w pochwie. Stosowanie lubrykantów na bazie wody, na przykład żelu K-Y® lub Astroglide®
może zmniejszyć dyskomfort odczuwany podczas stosunku.
Część kobiet zgłaszała również trudności z osiąganiem orgazmu po zabiegach radiacyjnych.
W przypadku problemów z powrotem do stosunków płciowych należy porozmawiać
z lekarzem lub pielęgniarką. Będą oni mogli skierować Panią do wyszkolonego specjalisty,
który pomoże w problemach natury seksualnej.
Źródła informacji na temat zdrowia
Więcej informacji można uzyskać w Alberto Culver Health Learning Center (Centrum Wiedzy o Zdrowiu im.
Alberta Culvera) szpitala Northwestern Memorial Hospital. Ta nowoczesna biblioteka gromadząca publikacje
na temat zdrowia znajduje się na 3. piętrze pawilonu Galtera (Galter Pavilion). Personel zajmujący się
udostępnianiem informacji na temat zdrowia służy pomocą w wyszukiwaniu potrzebnych informacji
i zapewnia bezpłatne wsparcie, dostosowane do potrzeb poszczególnych pacjentów. Z Centrum Wiedzy
o Zdrowiu można kontaktować się pod numerem telefonu 312-926-LINK (5465) lub pod adresem
e-mail: [email protected].
Dalsze informacje na temat Northwestern Medicine można znaleźć na naszej stronie internetowej pod
adresem nm.org.
Para asistencia en español, por favor llamar al Departamento de Representantes para Pacientes al 312-926-3112.
Instytucje współpracujące w ramach grupy Northwestern Medicine stawiają sobie za cel reprezentowanie społeczności, której służą, budowanie kultury zapobiegania
wykluczeniu, świadczenie opieki uwzględniającej różnice kulturowe oraz przeciwdziałanie dyskryminacji i nierównościom w dostępie do leczenia i organizowanych
programów opieki medycznej. Wszelkie pytania należy kierować do Działu Kontaktu z Pacjentami szpitala Northwestern Memorial Hospital pod numerem telefonu
312-926-3112, TDD/TTY (dla niedosłyszących) 312-944-2358 lub Grupy Northwestern Medical pod numerem telefonu 312-926-1920, TDD/TTY 312-695-3661.
Opracowanie: Zespół Radioonkologii
©Wrzesień 2014 Northwestern Medicine
Dalsze informacje na temat Northwestern Medicine można znaleźć na naszej stronie internetowej pod adresem nm.org.
900893 (9/14)