więcej - System Analiz Samorządowych

System Analiz Samorządowych (SAS)
SAS to oprogramowanie służące przedstawicielom miast, gmin i powiatów jako baza wiedzy o
uwarunkowaniach i wynikach realizacji swych zadań. SAS uzupełnia statystykę publiczną
poprzez:
• zebranie i opracowanie nowych danych,
• możliwość samodzielnej analizy danych przez każde miasto (gminę, powiat),
• prezentację corocznych raportów podsumowujących stan i tendencję zmian w każdej
z badanych dziedzin / problemów.
SAS – system monitorowania lokalnych usług publicznych jest budowany etapami,
nieprzerwanie od roku 1996, z tym, że od 1999 są już dane dotyczące czterech sektorów, które
stanowią znaczną część wydatków budżetów miast:
• kultury,
• pomocy społecznej,
• edukacji (z przejściem z gromadzenia własnych danych na wykorzystanie SIO),
• dróg lokalnych i transportu publicznego.
Obecnie baza SAS została rozbudowana o dalsze dwa sektory usług lokalnych:
• gospodarka mieszkaniowa,
• gospodarka komunalna (woda, ścieki, odpady stałe).
Do chwili obecnej SAS jest jedynym systemem monitoringu jakości zarządzania (koszty
i efekty) lokalnymi zadaniami publicznymi w krajach Europy Środkowej i Wschodniej.
System monitoringu usług budowany jest głównie na podstawie danych, pozyskiwanych
z miast drogą ankietową. Dotąd dane udostępniało ok. 80 miast z całego kraju, choć obecnie
liczba ta przekroczyła 100. Od roku 2005 dane dotyczące oświaty pochodzą już z Systemu
Informacji Oświatowej (SIO). Docelowo wszystkie dane potrzebne do zarządzania miastami
powinny pochodzić ze statystyki publicznej i ewolucja BDR GUS niewątpliwie powinna
zmierzać w tym kierunku.
Dzięki projektowi realizowanego od roku 2007 ze środków Norweskiego Mechanizmu Finansowego postanowiliśmy rozszerzyć SAS o analizy przekrojowe dwóch grup danych (tzw.
dziedzin przekrojowych), które nie stanowią konkretnych usług, ale decydują o
uwarunkowaniach i procesach zarządzania sprawami lokalnymi. Są to:
• demografia (w tym: struktura ludnościowa i jej zmiany, migracje),
• finanse lokalne.
Na podstawie tych danych można zbudować wskaźniki ważne zarówno dla oceny efektów
zarządzania jak i prognozowania rozwoju na przyszłość.
W każdej z tych dziedzin miasto będzie mogło porównać się do „swojej” grupy porównawczej – czyli np. grupy innych miast na terenie kraju, które mają podobny charakter pod
względem warunków realizacji zadań, liczby ludności czy dochodów na 1 mieszkańca. Dane do
tych analiz pochodzą z Banku Danych Regionalnych GUS i z Ministerstwa Finansów.
Działalność władz lokalnych, w tym świadczenie usług publicznych, jest ich wkładem
w rozwój społeczności lokalnej. Samorząd poprzez realizację swoich zdań tworzy warunki
instytucjonalne dla harmonijnego rozwoju społecznego, gospodarczego oraz utrzymania
równowagi środowiskowej. Jest oczywiście wiele innych czynników wpływających na rozwój
lokalny i warunki życia mieszkańców (np. ogólna sytuacja gospodarcza, w tym globalizacja
gospodarki i kultury, warunki środowiska naturalnego, czy sytuacja polityczna w kraju), ale
znajdują się one poza kontrolą władz samorządowych, dlatego SAS nie będzie ich obejmował
(informacje o nich są dostępne w innych źródłach).
Efektem końcowym funkcjonowania wspólnoty samorządowej jest stan jej rozwoju
w wymiarze społecznym, gospodarczym i środowiskowym. Sumuje on efekty wysiłków
mieszkańców, podmiotów gospodarczych i władz lokalnych, uzyskiwane w określonych
1
uwarunkowaniach. Z sumy tych wyników mieszkańcy rozliczają swoje władze, dlatego wiedza o
szczegółowych parametrach rozwoju w tych wymiarach ma tak istotne znaczenie.
Przyjęliśmy, że pomocną miarą w tym zakresie będzie zestaw wskaźników zrównoważonego rozwoju. Model „zrównoważonego rozwoju” (samopodtrzymującego, trwałego –
w którym wszystkie trzy wymiary są utrzymane w trwałej równowadze) jest modelem idealnym,
do realizacji którego należy dążyć.
Oczywiście w Polsce upadek systemu nakazowo-rozdzielczego i późniejsze przemiany
spowodowały zachwianie iluzorycznej na ogół „równowagi” sztucznie podtrzymywanej kiedyś
bez poszanowania dla demokracji, ekonomii czy ekologii. Dlatego w większości miast moment
startu władz lokalnych przed 18 laty był daleki od równowagi i pełen trudnych wyzwań.
Dlatego też, dążąc do poprawy sytuacji, na różnych etapach rozwoju lokalnego władze
mogły i świadomie wybierały prymat jednego lub dwóch z tych trzech wymiarów nad innymi.
Wiele miast nadal znajduje się w fazach rozwoju, w których stan równowagi nie został wciąż
osiągnięty. W każdym jednak przypadku rada i burmistrz powinni znać i potrafić ocenić aktualny stan rozwoju z punktu widzenia wskaźników zrównoważonego rozwoju. Umożliwia to
najnowsza część bazy SAS, zarówno dla jednego miasta, jak i w zestawieniu z innymi.
Końcową miarą rozwoju miasta jest wzrastająca jakość życia mieszkańców. Najlepiej
mierzyć ją dwoma typami wskaźników:
• danymi obiektywnymi, którymi jest zestaw wskaźników zrównoważonego rozwoju,
• danymi subiektywnymi – pochodzącymi z badań opinii mieszkańców.
SAS gromadzi i udostępnia dane własne i pomaga w analizie danych pochodzących ze
statystyki publicznej. Badania opinii mieszkańców na temat jakości życia każdy samorząd
będzie musiał prowadzić sam i to cyklicznie. Pomoc ZMP może polegać na udostępnieniu
przetestowanych i zestandaryzowanych zestawów ankiet badania opinii, które będą dostosowane do wielkości, a poprzez to do charakteru miasta (gminy miejsko-wiejskiej), oraz na
upowszechnianiu wiedzy o metodach prowadzenia takich badań. Sądzimy, że obniży to koszty
ich samodzielnego prowadzenia lub zlecania przez miasta, co spowoduje ich upowszechnienie
(na razie prowadzi je systematycznie tylko kilka miast).
System Analiz Samorządowych został wypracowany przez Związek Miast Polskich, ale od r.
2008 w jego rozwój włącza się Związek Powiatów Polskich i Związek Gmin Wiejskich RP,
dzięki finansowej pomocy ze środków Norweskiego Mechanizmu Finansowego. Począwszy od
roku 2009 oprogramowanie na stronie internetowej ZMP będzie obsługiwało wszystkie
kategorie gmin i powiatów.
Fragment opracowania Konwersatorium Doświadczenie i Przyszłość, zaprezentowanego Senatowi RP
w czerwcu br.:
„Rozwój samorządności jest procesem długotrwałym i ewolucyjnym. Konieczna jest jego ciągła
obserwacja, analiza i ocena, która powinna służyć jako podstawa do odpowiednich modyfikacji
ustrojowych. Taki system w Polsce, jeśli nie brać pod uwagę Systemu Analiz Samorządowych
prowadzonego przez Związek Miast Polskich, nie powstał. Podejmowane prace naukowe mają często
charakter fragmentaryczny i są oderwane od procesów legislacyjnych. Nie prowadzi się studiów
porównawczych, które umożliwiłyby wykorzystywanie doświadczeń innych krajów.”
(raport pt. Samorządność i demokracja lokalna, opracowany w 2007 roku, zaprezentowany na 18-lecie
odrodzenia samorządu terytorialnego w Polsce)
Dodatkowe informacje:
Tomasz Potkański, System Analiz Samorządowych (SAS),
Wystąpienie na seminarium „Techniki zarządcze w administracji publicznej” zorganizowanym przez
Fundację Rozwoju Lubelszczyzny w Lublinie, 3 marca 2008
2