Notatka z debaty społecznej

Notatka z debaty społecznej
dotyczącej prac nad modelem Polskich Ram Kwalifikacji
16 lutego 2011 roku
Projekt: „Opracowanie założeń merytorycznych i instytucjonalnych wdrażania Krajowych
Ram Kwalifikacji oraz Krajowego Rejestru Kwalifikacji dla uczenia się przez całe życie”
realizowany przez Program Operacyjny Kapitał Ludzki
Miejsce: Centrum Partnerstwa Społecznego “Dialog” im. A. Bączkowskiego
ul. Limanowskiego 23, Warszawa
sesja plenarna
Debatę otworzyli:
- dr Agnieszka Chłoń-Domińczak – lider projektu, Instytut Badań Edukacyjnych
- Lilla Jaroń - podsekretarz stanu, Ministerstwo Edukacji Narodowej
- Włodzimierz Paszyński - zastępca prezydenta m.st. Warszawy.
Wiceminister Lilla Jaroń opowiedziała o projekcie dokumentu strategicznego przyjętym 4
lutego 2011 r. przez Międzyresortowy Zespół do spraw uczenia się przez całe życie, w tym
Krajowych Ram Kwalifikacji pt.: “Perspektywa uczenia się przez całe życie”. Wprowadzenie
do debaty zrobiła dr Agnieszka Chłoń-Domińczak, a o zasadach prowadzenia dyskursu w
ramach debaty powiedział dr Zbigniew Czwartosz – koordynator zespołu moderatorów.
Następnie omówione zostały przez pracowników projektu obszary debaty.
- Obszar I
Model PRK oferujący najwięcej możliwości osiągania poziomu kwalifikacji
przez uczących się: poziomy kwalifikacji wraz z wymaganiami dotyczącymi wiedzy,
umiejętności oraz kompetencji indywidualnych i społecznych - dr Agnieszka ChłońDomińczak.
- Obszar II
Proces osiągania kwalifikacji oparty na efektach uczenia się – ramy
kwalifikacji dla uczenia się przez całe życie - Horacy Dębowski - ekspert wiodący projektu,
Instytut Badań Edukacyjnych
- Obszar III System potwierdzania efektów uczenia się oraz mechanizmy zapewniające
jakość kwalifikacji dla wiarygodności edukacji i kwalifikacji w kraju i w Europie - Elżbieta
Lechowicz – ekspert wiodący projektu oraz Katarzyna Trawińska-Konador – również ekspert
wiodący projektu, IBE.
Po lunchu uczestnicy podzielili się na grupy problemowe i rozeszli na rozmowy w trzech
grupach.
praca w zespołach
Każdy zespół rozpoczął pracę od przedstawienia uczestników grupy i szczegółowego
omówienia zakresu debaty w danej grupie. Potem był czas na dyskusję. Około 16-ej
spotkanie dobiegło końca. Następne spotkania w ramach odbędą się 8 i 29 marca 2011 r., w
tym samym miejscu.
wnioski z zespołów
- Obszar I
Najważniejsze poruszone problemy dotyczyły:
a/ Języka, którym opisywane są Krajowe Ramy Kwalifikacji oraz ich elementy składowe.
Zwracano uwagę na konieczność stosowania jednolitego słownictwa w projekcie, który
zorganizował debatę, oraz innych projektach, które realizują inne elementy składowe KRK.
Dyskutanci podnosili również konieczność uzgodnienie słownika KRK ze słownictwem
dotyczącym już istniejących opisów zawodów kwalifikacji, wymagań zawodowych. W
szczególności dotyczyło to języka, którym posługują się służby rekrutacyjne (HR, kadry itp.)
lub biznes.
Podkreślano również, że używany w oficjalnych dokumentach słownik, często na skutek
złego tłumaczenia, jest niezrozumiały i hermetyczny. Wielu uczestników dyskusji
zadeklarowało chęć współpracy przy wypracowywaniu spójnego i klarownego słownictwa
KRK , w tym przedstawicielka Związku Banków Polskich, który już dokonał opisu kwalifikacji
w ramach zawodów w bankowości.
Dyskusja o języku dotyczyła zwłaszcza zakresu i tłumaczenia słowa kompetencje. Padła
propozycja zmiany kompetencji na postawy, tak jak jest to np. w opisach dokonywanych
podczas rekrutacji w instytucjach finansowych. Dr Stanisław Sławiński wyjaśniał, że podział
na wiedzę, umiejętności i kompetencje zawodowe i osobiste, to w istocie podział na trzy
kategorie kompetencji: kompetencji będącej wiedzą, kompetencji będącej umiejętnościami
oraz innych kompetencji . Inne propozycje to zdefiniowanie słów kształcenie i szkolenie.
Podniesiono, że skoro mówimy o efektach uczenia się, to konieczny jest także odpowiedni
język, którymi są opisywane.
Wniosek – istnieje potrzeba odrębnej, solidnej i wspólnej pracy nad definicjami oraz
sposobami opisywania ram.
b/ Równie istotnym elementem dyskusji były deskryptory, a zwłaszcza ich podział na te
właściwe dla kształcenia ogólnego, zawodowego i wyższego. Dr Stanisław Sławiński
wyjaśnił, że ten podział ma swoje uzasadnienie w faktycznym podziale organizacyjnym
polskiego szkolnictwa, jak również odpowiadał na inne pytania dotyczące deskryptorów.
Dyskutowano więc o podziale deskryptorów, ich opisach na każdym poziomie, roli
deskryptorów uniwersalnych, wreszcie wypełnianiu ich treścią dostosowaną do konkretnych
zawodów. Dyskutanci pytali, z czego wynikają deskryptory szczegółowe. Padła propozycja
dopracowanie opisów by było bardziej klarowne, że osoba przechodząca na wyższy poziom
ma wszystkie kompetencje z niższego poziomu. Padła też propozycja, by podział
desktryptorów nie oddawał stanu faktycznego szkolnictwa, ale jakiś model docelowy, który
zapewni większą elastyczność systemu, łatwiejsze przechodzenie między edukacją ogólną a
zawodową.
c/ To, kto będzie opisywał zawody według KRK, czy istnieje konieczność opisywania
zawodów już opisanych, czy jest dość czasu na opisanie kwalifikacji pełnych i cząstkowych
wielu zawodów zanim wejdą w życie przepisy o umieszczaniu informacji o poziomie, na
którym jest dana kwalifikacja, na dyplomach, to trzecia grupa problemów poruszanych
podczas debaty. W tym przypadku również uczestnicy dyskusji deklarowali chęć współpracy
w ramach swoich branż oraz działań związanych z opisywaniem zawodów bądź kwalifikacji,
które już realizują.
d/ Z dyskusji o deskryptorach wynikł wątek szkolnictwa zawodowego, wyższych szkół o
charakterze zawodowym, miejsca szkolnictwa zawodowego, który nie był szczegółowo
omawiany podczas spotkania, jednak rozmówcy zgłaszali związane z tym problemy, także
związane z przypisaniem wykształcenia do określonych poziomów. Przedstawiciel rzemiosła
podniósł konieczność odniesienia się do procesu kopenhaskiego w raporcie, a także
uwzględnienia istniejącej weryfikacji jakości edukacji zawodowej.
e/ Jeden z rozmówców wnioskował o to, by poziomy ram opisywane były także w głąb, czyli
również poprzez doskonalenie się na danym poziomie.
Dyskutanci byli zgodni co do tego, ze praca nad ramami kwalifikacji to nie jest biurokratyczne
wypełnianie wymogów unijnych, ale istotny proces dla edukacji i rynku pracy, weryfikujący
jakość edukacji i oczekiwania pracodawców, stąd wymaga bardzo solidnego podejścia i
wypracowania wspólnej wizji wielu branż. Ponieważ ramy będą zmianą na długie lata. Wielu
dyskutantów jednak obawia się, ze tak istotna zmiana, a zwłaszcza konieczność wypełnienia
ram opisami konkretnych kwalifikacji, wymaga znacznie więcej czasu, niż przewiduje to
projekt i harmonogram rządowy.
Ustalona dla wszystkich uczestników „praca domowa” na następne spotkanie: Jakie
doświadczenia opisywania kwalifikacji są szczególnie cenne do wykorzystania przy pracach
nad KRK – z prośbą o przesłanie do końca miesiąca na mail biura KRK.
- Obszar II
Uczestnicy skupili się na określeniu barier dla uczenia się przez całe życie istniejących w
Polsce, w celu późniejszego znalezienia rozwiązań dla tych problemów dzięki krajowym
ramom kwalifikacji.
a/ Uczestnicy postawili tezę, że celem spotkania powinna być odpowiedź na pytanie, jak
należy organizować proces dydaktyczny, aby efekty były zgodne z oczekiwaniem rynku
pracy. Padł zarzut, że szkoła wypuszcza ludzi nieprzygotowanych do rynku pracy, z niskimi
kwalifikacjami i niewykształconymi kluczowymi kompetencjami. Od tego poglądu zaczęła się
dyskusja o barierach w edukacji formalnej.
b/ Bariery w edukacji formalnej, m. in.: za mało praktyki na zajęciach; zbyt duże nastawienie
na oceny – uczeń nie uczy się dla siebie i swojego rozwoju, a ten ze słabymi ocenami
często trwale zniechęca się do nauki. Ta „trauma szkolna”, dotykająca nie tylko uczniów
słabych, może wpływać w późniejszym życiu na chęć zwiększania i poszerzania kwalifikacji.
Ponadto uczniowie nie potrafią uczyć się sami, co przekłada się nie tylko na niechęć do
dalszej nauki, ale także na jej efektywność.
c/ Bariery dotykające motywacji uczniów, m. in.: przekazywanie złych wzorców w domu i
dziedziczenie statusu społecznego; brak świadomości, że edukacja może być narzędziem
poprawy swojego bytu. Barierę stanowi brak gotowości do zmian i nastawienia na rozwój
zawodowy i osobisty. Brak wiary we własne siły: uczący się z wiekiem zaczynają wątpić, czy
zdołają się nauczyć nowych rzeczy.
d/ Bariery w dziedzinie szkoleń – uczestnicy dyskusji wskazali, m. in.: postrzeganie kursów
jako nieefektywne, wynikające ze sposobu przekazywania wiedzy nastawionego na teorię, a
nie praktykę. Często tematyka szkoleń niedostosowana jest do potrzeb osób wykluczonych
bądź zagrożonych wykluczeniem, co zniechęca je do udziału. Znaczącą barierę stanowi
brak pewności, czy zdobyte kwalifikacje zapewnią znalezienie pracy. Niska świadomość
potrzeby szkoleń – pracownicy starsi wiekiem często nie wiedzą, że ich umiejętności uległy
dezaktualizacji.
e/ Kwestia finansowa: pojedynczego człowieka może nie być stać na szkolenie. W tej
dziedzinie uczestnicy debaty wskazywali zwłaszcza na rolę Europejskiego Funduszu
Społecznego, wymieniając dość wąskie kryteria przyznawania środków.
f/ Kwestia prawna, m. in. nieprecyzyjne przepisy dotyczące VAT-u na szkolenia,
przeregulowanie zawodów, określenie kwalifikacji w niektórych zawodach jako
niewymagających dalszego potwierdzenia oraz często zmieniające się przepisy.
g/ Inne bariery dla uczenia się, wymienione przez dyskutantów: dokumenty poświadczające
kwalifikację nie zawsze są uznawane przez pracodawcę; odczuwalny jest brak możliwości
poświadczenia kwalifikacji cząstkowych, co znacząco wpływa na mobilność osób. Padły
także głosy, iż pracodawcy często nie harmonizują swojej strategii biznesowej ze strategią
HR.
h/ W dyskusji podniesiono kwestię wagi procesu społecznego we wprowadzeniu krajowych
ram kwalifikacji. Brak wymiany doświadczeń pomiędzy specjalistami i innowatorami z
różnych dziedzin stanowił do tej pory barierę we wprowadzaniu zmian.
Wobec ilości poruszonych tematów, które wyczerpały czas przeznaczony na dyskusję,
konkluzja nastąpi na następnym spotkaniu.
- Obszar III
Uczestnicy debaty w tym obszarze zostali poproszeni o podanie przykładów potwierdzania
kompetencji pozaformalnych i nieformalnych będących odpowiedzią na zapotrzebowanie
rynku pracy. Zidentyfikowano ok. 10 takich działań. Osoby prezentujące te działania
wyrażały gotowość udostępnienia dokumentacji, dokonania szczegółowej, specjalnie
przygotowanej prezentacji na najbliższym spotkaniu grupy. Wspólnie ustalono, że do 2
marca br. pisemnie opracowane propozycje zostaną przesłane do biura projektu.
Główne wątki poruszane podczas dyskusji dotyczyły:
a/ Trudności, jakie nastręcza posługiwanie się językiem ram kwalifikacji i obawy czy ten język
będzie wystarczającym narzędziem komunikowania się uwzględniającym specyficzną
terminologię związaną z poszczególnymi kwalifikacjami.
b/ Przygotowywania opisów zawodów, zgodnych z ramami, w tym część dyskutantów,
deklarowała chęć podzielenia się swoimi doświadczeniami (również międzynarodowymi).
c/ Konieczności dokonania takiego opisu zawodów, by polskie kwalifikacje bez kłopotów dla
ich posiadaczy były uznawane w innych krajach unijnych (obawy wynikają z problemów z
uznawaniem w UE kwalifikacji polskich pielęgniarek i położnych).
d/ Otoczenia instytucjonalnego PRK, w tym organizacji rejestru kwalifikacji oraz instytucji,
która będzie zajmować się akredytowaniem podmiotów nadających kwalifikacje (pojawił się
również wniosek, aby przyszła instytucja ds. Krajowego Systemu Kwalifikacji miała prawo
„eliminowania z rynku” firm nie przestrzegających standardów zapewniania jakości). W
instytucji akredytującej powinna być reprezentacja interesariuszy (np. w formule trójstronnej
-jedna z wypowiedzi). Podkreślano wagę wiarygodności kwalifikacji i w związku z tym
stworzenia takich procedur, aby w krajowym rejestrze kwalifikacji nie znalazły się
kwalifikacje, które określono jako „reklamowe”. Zasygnalizowano potrzebę zróżnicowania
kwalifikacji co do czasu, na jaki powinny być nadawane. Pod rozwagę poddano propozycję
przeprowadzenia analizy doświadczeń wynikających z dotychczasowego funkcjonowania
systemu egzaminów zewnętrznych w edukacji formalnej i na tej podstawie sformułowania
wniosków co do centralizacji modelu instytucjonalnego potwierdzania efektów uczenia lub
decentralizacji.
e/ Wspólnym motywem wielu wypowiedzi było akcentowanie, iż najważniejszym punktem
odniesienia po wdrożeniu PRK będzie rynek pracy, na którym dokonuje się (i tak będzie
nadal) weryfikacja kwalifikacji.
Ustalona dla wszystkich uczestników „praca domowa” na następne spotkanie: przesłanie do
2 marca znanych uczestnikom prac w tym obszarze przykładów dobrych praktyk dot.
potwierdzania efektów uczenia się uzyskanych na drodze pozaformalnej i nieformalnej.