Artykuł (pol)

Wstęp
Książka „Oddziaływanie infrastruktury transportowej na przestrzeń przyrodniczą” jest owocem
„Międzynarodowej Konferencji Naukowo-Technicznej”, zorganizowanej z inicjatywy Generalnej
Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad pod Patronatem Ministra Transportu i Budownictwa.
Konferencja odbyła się w dniach 13-15 września 2006 roku w Poznaniu, a w jej organizacji uczestniczyli: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Akademia Rolnicza w Krakowie oraz
PKP Polskie Linie Kolejowe S.A.
W konferencji wzięło udział 110 osób z 18 państw europejskich. Wygłoszono 31 referaty,
w których poruszone zostały najistotniejsze problemy związane z wpływem infrastruktury transportowej (drogowej i kolejowej) na środowisko przyrodnicze. Zgodnie z przyjętymi już na wstępie założeniami, referaty, dyskusja, a także sesja terenowa zorganizowana przez spółkę Autostrada
Wielkopolska S.A., koncentrowały się na oddziaływaniach infrastruktury na organizmy dziko występujące w przyrodzie (faunę i florę).
Celem niniejszej publikacji jest przedstawienie najważniejszych problemów podnoszonych
przez uczestników konferencji. Obejmuje ona 25 artykułów przeglądowych lub oryginalnych, obrazujących aktualny stan wiedzy w podstawowych obszarach coraz rozleglejszej dziedziny naukowo-technicznej zajmującej się wpływem infrastruktury transportowej na przyrodę. Zestaw zamieszczonych w książce prac jest interesujący z kilku powodów. W pierwszym rzędzie, dlatego że poruszane są w nich problemy ogólne, w tym metodologiczne, w znacznym stopniu niezależne od położenia geograficznego analizowanego obiektu. Z drugiej strony, w kilku artykułach zaprezentowano
przykłady konkretnych problemów oraz sposoby ich rozwiązania.
Szerokie wprowadzenie w problematykę niniejszej książki stanowi artykuł B. IUELLA, omawiający wybrane zagadnienia poruszone w podręczniku Wildlife and traffic – A European handbook
for identifying conflicts and designing solutions [Dzika przyroda a komunikacja – Europejski podręcznik do identyfikacji konfliktów oraz projektowanie rozwiązań], który jest najważniejszym produktem projektu COST 341, realizowanego od roku 1998 w 16 państwach europejskich. W artykule J. BOX i in. przybliżono cele i założenia Oceny Oddziaływania Ekologicznego (OOE), rozwijanej w Wielkiej Brytanii, a zakładającej szersze i głębsze uwzględnienie różnorodności biologicznej
w procedurach Oceny Oddziaływania na Środowisko (OOŚ). W podobnym duchu wypowiadają się
G. MIKUSIŃSKI i in., w artykule relacjonującym wyniki literaturowych poszukiwań gatunków, które z racji ich historii życia, zasobności, wzorców występowania oraz wrażliwości na wpływ antropogeniczny nadają się najlepiej do oceny oddziaływania infrastruktury transportowej na różnorodność biologiczną i równowagę ekologiczną. Konieczność zsynchronizowania ocen wpływu infrastruktury drogowej na środowisko przyrodnicze z planowaniem przestrzennym silnie akcentują M.
STOJAN i B. OSTOJIĆ, na przykładzie Chorwacji – kraju należącego do najcenniejszych pod względem przyrodniczym w Europie. Artykuł B. JACKOWIAKA i in. podkreśla niedocenianie znaczenia szaty roślinnej w ocenach środowiskowych oraz proponuje sposoby postępowania na kolejnych etapach oceny, tzn. identyfikacji, waloryzacji i oceny kolizyjności autostrady w odniesieniu do trzech
poziomów organizacji środowiska przyrodniczego: populacyjnego, fitocenotycznego i krajobrazowego. Do podejścia tego nawiązuje artykuł J. MAĆKOWIAK-PANDERY, w którym przedstawiono kilka
propozycji metodycznych do międzynarodowego modelu badań prowadzonych na poziomie krajobrazów i biotopów. W rozdziale zamykającym I część książki H. BEKKER i in. przedstawiają ocenę
efektów długofalowego programu działań defragmentacyjnych w Holandii, przeprowadzoną w ramach warsztatów międzynarodowych, które odbyły się w tym kraju.
Wielowątkową, szczegółową część pracy otwierają dwa artykuły dotyczące Parku Collserola,
położonego w Obszarze Metropolitalnym Barcelony. W pierwszym z nich, S. CAHILL i in. zwracają uwagę na specyfikę fragmentacji siedlisk, wynikającą z rozwoju infrastruktury transportowej na
obszarze silnie urbanizowanym, w drugim natomiast zaprezentowano wyniki 15-letniego monito-
ringu śmiertelności zwierząt na tym terenie (A. TENÉS i in.). Fragmentacji siedlisk i śmiertelności
zwierząt na drogach poświęcony jest artykuł V. HLAVÁČA i P. ANDĚLA. Pokazuje on jak znaczące są
rozmiary tych zjawisk w Republice Czeskiej oraz podkreśla konieczność wdrożenia przygotowywanego właśnie planu przywrócenia możliwości migracji dla wszystkich gatunków wrażliwych
na fragmentację siedlisk. Przedstawiony w kolejnym artykule przypadek autostrady Via Egnatia
w Grecji dowodzi, że nawet w końcowej fazie realizacji inwestycji nie można rezygnować z interwencji, mającej na celu wprowadzenie rozwiązań ważnych z przyrodniczego punktu widzenia
(L. GEORGIADIS i in.).
W kolejnych czterech rozdziałach punkt ciężkości spoczywa na środkach łagodzących i monitoringu. Najpierw B. IUELL i O. STRAND omawiają przebieg szeroko zakrojonego i nowocześnie
prowadzonego monitoringu, którego celem było zbadanie wpływu ruchu drogowego na renifery
w rejonie drogi Hw7 w Norwegii. Następnie R. TILMANS omawia problemy związane z kontrolą
skuteczności i efektywności zastosowania środków łagodzących, w przypadku zagrożenia dla nietoperzy spowodowanego budową dwóch dróg w Holandii. W kolejnym artykule znajduje się omówienie wyników oceny efektywności środków łagodzących oddziaływania infrastruktury drogowej na środowisko w Niemczech (U. TEGETHOF). Tę grupę tematyczną zamyka krótkie doniesienie
N. BAJO i A. DI NOI informujące o działaniach podejmowanych we Włoszech dla opracowania wytycznych zrównoważonego planowania interwencji łagodzących skutki fragmentacji środowiska
przyrodniczego spowodowane infrastrukturą liniową.
Rzadziej w literaturze specjalistycznej poruszany problem oddziaływania transportu kolejowego na przyrodę został podniesiony w czterech pracach. M. BUSZKO-BRIGGS i P. PAWLACZYK, opierając
się na własnych badaniach, przedstawiają wyniki i wnioski dotyczące wpływu modernizacji dróg
kolejowych na sieć Natura 2000 w Polsce, zaś R. KUREK prezentuje wnioski z badań nad ochroną
dziko żyjącej fauny oraz korytarzy migracyjnych wzdłuż jednego z odcinków magistralnej linii
kolejowej (E20), relacji Moskwa-Warszawa-Berlin-Paryż. Problem odstraszania zwierząt przekraczających linie kolejowe przedstawiono od strony teoretycznej w pracy S. KOSSAK, natomiast od
strony praktycznej w artykule M. STOLARSKIEGO. Te dwa rozdziały tworzą swoistą całość i zasługują
na szczególną uwagę, ze względu na przedstawioną w nich propozycję prototypowego urządzenia
do odstraszania zwierząt UOZ-1.
Tematyka sześciu ostatnich artykułów skoncentrowana jest na przejściach dla fauny. P. SKRIABINE
i J. CARSIGNOL przedstawiają wyniki ponad 40-letnich doświadczeń w funkcjonowaniu przejść dla
zwierząt na terenie Francji oraz podkreślają znaczenie odpowiedniego zarządzania tymi obiektami
i korzystania z urządzeń monitorujących. B. GEORGII i in. przedstawiają wyniki badań nad wykorzystaniem przejść przez średnie i duże ssaki w północnych Niemczech. A. WYSOKOWSKI i in. omawiają
ogólne zasady budowy przejść oraz zalety różnych typów konstrukcji. J. CURZYDŁO i J. KONOPKA
pokazują, że tylko dobrze zaplanowane i wykonane przejścia mogą przyczynić się do ponownego połączenia rozdzielonych siedlisk i populacji zwierząt. Specyfikę przejść dla płazów, trudności
i możliwości ich efektywnego wykorzystania przedstawiają G. SMIT i in. – na podstawie badań holenderskich oraz J. CURZYDŁO w oparciu o doświadczenia zebrane w południowej Polsce.
W końcowej części książki zamieszczono bardziej ogólne wnioski wynikające z dyskusji przeprowadzonej w czasie konferencji. Wydaje się, że przynajmniej część z nich może być przedmiotem dalszych analiz i debat.
W imieniu autorów oraz własnym pragnę wyrazić podziękowanie Generalnej Dyrekcji Dróg
Krajowych i Autostrad za inicjatywę tak interesującego spotkania oraz CE2 Centrum Edukacji
w Lublinie za zorganizowanie konferencji i znaczący udział w przygotowaniu publikacji do druku.
Wyrazy wdzięczności kierujemy również w stronę wszystkich współorganizatorów oraz sponsorów.
Bogdan Jackowiak
Redaktor tomu
6