szkoła z empatią - Zespół Szkół PTO

SZKOŁA Z EMPATIĄ
BIULETYN
Opracowały:
Małgorzata Jabłońska
Olga Wiącek
Magdalena Romanowska
Zespół Szkół Podlaskiego Towarzystwa Oświatowego
ul. Dzielna 19, 15-363 Białystok
Głównym celem programu „Szkoła z empatią” jest
wsparcie szkoły w realizacji zadań służących budowaniu
bezpiecznego klimatu poprzez wyposażenie nauczycieli w wiedzę
i materiały informacyjne oraz zainspirowanie do rozwijania
umiejętności wpływających na jakość relacji w szkole.
Program
proponujemy
tym
wszystkim
nauczycielom
i wychowawcom, którzy pragnęliby zmienić swoje relacje
z uczniami na głębsze, zdrowsze psychicznie i moralnie, a nie
nauczyć się technik skutecznego modyfikowania ich zachowań.
Program jest prezentacją różnych metod i narzędzi wywodzących
się z psychologii humanistycznej. Jego szczególna wartość polega
na tym, że udało się połączyć różne metody budowania kontaktu
wywodzące się z tego nurtu psychologii. Tworzą one zestaw
cennych i użytecznych narzędzi, które mogą być wykorzystywane
przez nauczycieli w zależności od ich potrzeb i preferencji.
Wszystkie oparte są o tę samą koncepcję człowieka, mają podobne
założenia i cel: nawiązanie kontaktu, porozumienie i budowanie
relacji.
Program wspiera kulturę wychowawczą szkoły polegającą na:
budowaniu więzi,
wzajemnym szacunku w relacjach szkolnych,
uwzględnianiu potrzeb i uczuć wszystkich osób
uczestniczących
w
procesach
edukacyjnych
i wychowawczych,
efektywnym, satysfakcjonującym komunikowaniu się,
konstruktywnym
rozwiązywaniu
nieporozumień
i konfliktów.
Tak rozumiana kultura wychowawcza szkoły
przekształcaniu się społeczności szkolnej we wspólnotę.
Koncepcja
programu
wywodzi
humanistycznej, która zakłada, że:
się
z
sprzyja
psychologii
Człowiek jest z natury dobry,
Jest wolny i bierze odpowiedzialność za swoje decyzje
i działanie,
Każdy z nas ma swój niepowtarzalny potencjał rozwojowy
i dąży do jego realizacji,
Rozwój uwarunkowany jest przez czynniki wewnętrzne,
znajdujące się w człowieku, a nie poza nim,
Człowiek jest podmiotem autonomicznym, który obserwuje,
przewiduje, planuje i wnioskuje,
Podstawowym składnikiem ludzkiego istnienia jest
świadomość,
Ludzkie
zachowanie
uwarunkowane
jest
przez
teraźniejszość. Znaczenie mają aktualne przeżycia,
doświadczenia i to, co dzieje się tu i teraz. To, co dzieje się
aktualnie w świadomości człowieka, sposób postrzegania
siebie i innych decyduje o przebiegu procesu samorealizacji,
Człowiek zawsze dysponuje wyborem.
W programie „Szkoła z empatią” położony jest
nacisk na wyjątkowość człowieka, dążenie do wykorzystywania
własnych możliwości oraz świadomy i wolny wybór drogi
życiowej. Prezentowane w programie metody i narzędzia bazują na
niepowtarzalnych
właściwościach
każdego
człowieka
i przekonaniu, że wszyscy ludzie mają potrzebę rozwoju i wzrostu.
Program „Szkoła z empatią” zakłada, że relacje osobowe
polegające na wzajemnym szacunku i otwartości są bezpieczne
i porządkują świat społeczny. Takie relacje pozwalają ludziom na
kreatywność, dają im wytrwałość i odporność oraz siłę do
poszerzania obszaru wpływu i pokonywania trudności.
Program ten opiera się na metodzie Porozumienia bez przemocy
(M.Rosenberg), której celem jest nawiązanie kontaktu,
porozumienie i budowanie relacji. Następuje to poprzez
skierowanie uwagi na rzeczywiste uczucia i potrzeby wszystkich
partnerów. Metoda ta uczy jak wyrażać siebie szczerze i jasno,
a zarazem z szacunkiem i empatią poświęcać uwagę innym.
Zdaniem Rosenberga większość ludzi posługuje się w życiu
„językiem szakala”, którego uczymy się żyjąc w społeczeństwach,
które narzucają taki właśnie wzorzec komunikowania się.
Nawykowo koncentrując się na własnych lub cudzych błędach,
skłonni jesteśmy do ocen, osądzania, oskarżeń w stosunku do siebie
samego i innych osób, co w rezultacie prowadzi do konfliktu,
manipulacji i przemocy.
Metoda Porozumienie bez przemocy opiera się na nauce jasnego
sposobu wyrażania uczuć i potrzeb, dzięki czemu nawiązujemy
lepszy kontakt ze sobą, co ułatwia zaspokojenie swoich potrzeb
a także życzliwą ważność na potrzeby innych osób. Taki sposób
komunikacji nazywamy „językiem żyrafy” – żyrafa ma wielkie
serce, a Porozumienie bez przemocy jest językiem współczucia,
wypływającym z serca.
BARIERY KOMUNIKACYJNE
PODSTAWOWE WIADOMOŚCI
Źródło : „ Jak żyć z ludźmi ( umiejętności interpersonalne )”
OSĄDZANIE
Osądzanie polega na narzucaniu własnych wartości innym osobom
i formułowaniu rozwiązań cudzych problemów . Kiedy osądzamy,
nie słuchamy tego co mówią inni, ponieważ zajęci jesteśmy ich
oceną.
1.
2.
3.
4.
Krytykowanie : „ Czy ty naprawdę nic nie rozumiesz?”
Obrażanie: „ To dlatego, że jesteś leniwa”.
Orzekanie: „ Ciebie w ogóle ten temat nie interesuje”.
Chwalenie połączone z oceną: „ Gdybyś się trochę postarał,
na pewno wyszłoby ci to znacznie lepiej”.
DECYDOWANIE ZA INNYCH
Decydowanie za innych może utrudniać porozumienie nawet
wtedy, gdy podyktowane jest troską i chęcią pomocy. Decydując za
innych uzależniamy ich od siebie i pozbawiamy możliwości
samodzielnego podejmowania decyzji. Decydując za innych,
dajemy im tez do zrozumienia, że ich odczucia, wartości i problemy
są nieważne.
1. Rozkazywanie: „ Będziesz się uczył 2 godziny każdego
wieczora”.
2. Grozi: „ Jeśli tego nie zrobisz....”
3. Moralizuje: „ Powinieneś to zrobić... Większość ludzi tak by
zrobiła”.
4. Zdaje liczne/ niewłaściwe pytania: „Gdzie byłeś?,
Co robiłeś? Kto był z tobą?”
UCIEKANIE OD CUDZYCH PROBLEMÓW
Uciekanie od cudzych problemów polega na tym, że nie jesteśmy
skłonni zajmować się nimi. Nie bierzemy pod uwagę uczuć ani
zmartwień innych ludzi. Nie chcemy (boimy się) zajmować się
lękami, obawami i troskami innych.
1. Doradzanie: „ Najlepiej byłoby gdybyś ...”
2. Zmiana tematu: „ ....może lepiej porozmawiajmy o sporcie”.
3. Logiczne argumentowanie: „ Możesz poprawić swoje wyniki
tylko przez bardziej wytężoną naukę”. Podkreśla się fakty,
o uczuciach się nie mówi.
4. Pocieszanie: „ Wszystko będzie dobrze”. W ten sposób
staramy się poprawić nastrój rozmówcy, a nie zająć się
trapiącym go problemem.
w ujęciu programu "Szkoła z empatią"
Jest to sposób komunikowania się służący wyłącznie
nawiązaniu kontaktu i budowaniu relacji.
Proces porozumienia odwołuje się do wolności
i odpowiedzialności człowieka i zakłada, że nie można
nikogo
zmienić,
można
jedynie
towarzyszyć
w podejmowaniu decyzji o zmianie.
Porozumienie nie służy żadnym innym, jawnym lub ukrytym
celom, jak np. przymuszenie do zmiany zachowania poprzez
presję i manipulację.
Istotą porozumienia jest wzajemny szacunek w relacjach,
również wychowawczych.
Wychowawca jest odpowiedzialny za tworzenie atmosfery
zaufania i bezpieczeństwa, która umożliwia rozwój
wychowanka.
Społeczność szkolna uznaje budowanie relacji w atmosferze
bezpieczeństwa jako równie ważne z realizacją programu
dydaktycznego.
Proces porozumienia jest świadomym tworzeniem wzorców
kulturowych opartych na uczciwości, zaufaniu i szacunku.
Dynamika procesu porozumienia
I ETAP – budowanie świadomości
Uświadomienie intencji/budowanie wglądu/refleksyjność
Uświadomienie
sobie
zakresu
wpływu/zakresu
odpowiedzialności
Refleksja nad własnym stylem pełnienia roli nauczyciela,
wychowawcy
II ETAP – podejmowanie decyzji
OBSERWACJA – co się dzieje?( fakty)
UCZUCIE – jak się z tym czuję?
POTRZEBA – czego potrzebuję?
DECYZJA – co chcę zrobić? (w odwołaniu do I ETAPU)
III ETAP – działanie
SPRAWDZENIE zasobów/możliwości
WYBÓR
KONKRETNEGO
SPOSOBU
narzędzia, metoda)
PODJĘCIE DZIAŁANIA
(technika,
IV ETAP– refleksja
SPRAWDZENIE – jak się czuję w odniesieniu do własnych
potrzeb i intencji
SPRAWDZENIE – jaki jest skutek mojego działania dla
innych
Świadomy wybór postawy otwartości i uczciwości
w relacjach jako przejaw własnego systemu wartości
Sformułowanie i wypowiedzenie jasnego komunikatu
Posiadanie osobistego zestawu metod, technik i narzędzi
służących wyrażaniu siebie
III. Umiejętność bycia w kontakcie z innymi
V ETAP – planowanie rozwoju
SPRAWDZENIE – jak chcę postąpić w przyszłości
w podobnych sytuacjach
SPRAWDZENIE – czy i w jaki sposób chcę zmienić własny
styl pełnienia roli wychowawcy
Specyfika procesu porozumienia
KONIECZNE UMIEJĘTNOŚCI
I. Umiejętność bycia w kontakcie z samym sobą
Rozpoznawanie uczuć, myśli, potrzeb i intencji
Świadome podejmowanie decyzji, jakie wartości realizuję
Dokonywanie wyborów w odwołaniu do własnego systemu
wartości
Posiadanie osobistego zestawu metod, technik i narzędzi
służących nawiązaniu i utrzymaniu kontaktu z samym sobą
II. Umiejętność wyrażania siebie
Posiadanie zasobu słów służących nazywani wyrażaniu
uczuć, myśli, potrzeb i intencji
Aktywne/empatyczne/rozumiejące słuchanie, towarzyszenie
drugiemu człowiekowi w jego doświadczeniu
Wyrażanie własnych uczuć, myśli, potrzeb i intencji jako
zaproszenie do utrzymania i pogłębienia kontaktu
Posiadanie osobistego zestawu metod, technik i narzędzi
służących do komunikowania się w trudnych sytuacjach
Formułowania trudnych komunikatów dotyczących:
odmowy, pochwały, uznania, wybaczenia, docenienia,
wdzięczności, rozwiązywania konfliktów i sytuacji
problemowych.
EMPATYCZNA ROZMOWA
Wyczyść swoją wewnętrzną przestrzeń, aby móc usłyszeć
rozmówcę (oddziel swoje myśli, osądy i odczucia od tego,
co rozmówca chce zakomunikować). Jeśli tego nie potrafisz,
najpierw okaż sobie empatię, odkryj co ci uniemożliwia
wysłuchanie rozmówcy bez emocji i ze zrozumieniem.
Słuchaj uważnie, skoncentruj swoją uwagę na to, co rozmówca
ci komunikuje, patrz mu w oczy, okaż, że jesteś tu i teraz,
obecny całym sobą i uważny.
Pomóż rozmówcy powiązać własne uczucia z potrzebami, które
leżą u ich podstaw: "...czy czujesz...dlatego, że chcesz
( pragniesz, potrzebujesz)..."
Pytaj, powstrzymaj się od diagnozy, szukaj wyraźnego związku
między uczuciami i potrzebami, które komunikuje rozmówca.
Zawsze używaj formy pytającej, aby sprawdzić, czy prawidłowo
zrozumiałeś komunikat, a jednocześnie dać rozmówcy okazję do
aktywności oraz możliwość wglądu w siebie."...czy zwątpiłeś
w sens chodzenia do szkoły, bo nie jesteś pewien czy jej
skończenie pomoże ci w życiu?"
Powstrzymaj się od ferowania wyroków, wydawania sądów
o tym, co usłyszałeś od rozmówcy, zachowaj postawę równości
- każdy z nas, a zwłaszcza młodzi ludzie otwierają się przed
tymi, którzy potrafią słuchać sercem. Jedną z najsilniejszych
potrzeba człowieka jest potrzeb zrozumienia, akceptacji
i empatii.
Tylko słuchaj - osoba, która potrzebuje empatii nie jest gotowa
na słuchanie objaśnień i tłumaczenia, a nawet może to przyjąć
jako znak braku kontaktu i zrozumienia.
Służ radą tylko wówczas, kiedy rozmówca o to prosi. Jeśli
zaczniesz udzielać dobrych rad osobie, która wciąż potrzebuje
empatii - możesz utracić z nią kontakt i zaufanie.
Unikaj pocieszania, zwracania uwagi na coś innego, żeby
rozmówca "zapomniał o najgorszym". Ważne jest, żeby osoba w
kłopocie miała kontakt ze swoimi uczuciami i rozmówcę
gotowego do udzielenia wsparcia poprzez danie empatii.
Silne wybuchy emocji mogą cię przestraszyć lub zmieszać.
Pamiętaj, że wyrażenie uczuć pomaga pozbyć się napięcia
i pozwala na nawiązanie głębszego kontaktu.
Pozwól rozmówcy na łzy, strach, złość....
Pamiętaj, że pocieszanie, dawanie rad, proponowanie
rozwiązania, podobnie jak osądzanie, krytyka są reakcjami
wynikającymi z potrzeby wsparcia rozmówcy, lecz nie są
skuteczne. Empatyczna rozmowa bywa pierwszym krokiem
otwierającym inne możliwości pomocy.
10 KROKÓW POROZUMIENIA
Każdego dnia spędź jakiś czas na cichej refleksji o tym,
jak chcesz się kontaktować z samym sobą i innymi.
Pamiętaj, że wszystkie istoty ludzkie mają takie same
potrzeby.
Sprawdź, czy tak samo zależy Ci na zaspokojeniu potrzeb
przez inne osoby jak na zaspokojeniu twoich własnych
potrzeb.
Kiedy prosisz Kogokolwiek o zrobienie czegoś, najpierw
sprawdź, czy jest to prośba czy żądanie.
Zamiast mówić o tym, czego nie chcesz, powiedz, co chcesz,
żeby Ktoś zrobił.
Zamiast mówić Komuś o tym, jakim chcesz, żeby był,
powiedz, co może zrobić, żeby w Twoich oczach takim się
stać.
Zanim się zgodzisz lub nie zgodzisz z czyjąś opinią, spróbuj
zestroić się z uczuciami i potrzebami tej Osoby.
Zamiast mówić "nie" - powiedz, jaka Twoja potrzeba
powstrzymuje Cię od powiedzenia "tak".
Jeśli jesteś zmartwiony, pomyśl, jaka Twoja potrzeba nie
została spełniona i co możesz zrobić, żeby ją zaspokoić,
zamiast myśleć, co jest nie w porządku z Tobą lub innymi.
Zamiast chwalić Kogoś, kto zrobił coś, co Ci się podobało,
wyraź swoją wdzięczność mówiąc, jaką Twoją potrzebę
zaspokoiło działanie tej osoby.
Dlatego tak ważne jest odpowiednie bycie
z dzieckiem, aby pomóc mu w odkryciu swej podmiotowej
ważności, a nie wprowadzać na drogę złudnego utożsamiania
ważności podmiotu z wartością jego uposażenia. Jako nauczyciele,
wychowawcy możemy te spirale współzawodnictwa podsycać lub
nie.
Podsumowanie, czyli ...
... co NAUCZYCIELE, WYCHOWAWCY mogą zrobić, aby relacje
miedzy dziećmi
były bardziej prawidłowe- TWORZYC WSPÓLNOTĘ
Pomóż dzieciom radzić sobie z lękiem o własne znaczenie.
Pamiętaj, że każde dziecko chce być WYJATKOWE,
AKCEPTOWANE JAKO ONO.
Niech SZKOŁA BEDZIE MIEJSCEM, GDZIE JEST SIE
PRZYJETYM TAKIM,
JAKIM SIE JEST (a nie w zależności od umiejętności, osiągnięć,
itd.)
Zniechęcaj do rywalizacji
Na świecie istnieje wystarczająco dużo rywalizacji- nie ma powodu
by to wzmacniać w szkole.
Ciesz się z różnorodności w Twojej klasie
Doceń niepowtarzalność każdego ucznia, podkreślaj że większość
rzeczy nie jest zła lub dobra sama w sobie- nie mogą wiec stać się
przedmiotem dumy czy żalu.
ISTOTY SKOLONOWANE CZUŁYBY SIE NIKIM. NA
SZCZECIE TAKIE NIE
ISTNIEJA.
Cytaty, które stały się inspiracją do działania
i zmiany spojrzenia na relacje międzyludzkie:
Traktuj każde dziecko jako odrębną istotę, a nie w relacji do
innych
Nie wpadnij w pułapkę porównywania uczniów i wzmacniania tych
różnic miedzy nimi, które istnieją w sposób naturalny (pleć,
wrodzone zdolności, różne temperamenty i charaktery itd.)- dzieci
nie sa osobami ukształtowanymi, proces rozwoju trwa przez całe
życie.
Nasz styl wychowania dzieci zależy w o wiele mniejszym
stopniu niż przypuszczamy od konkretnych metod, które
mogłyby zostać urzeczywistnione jako konkretne recepty –
w głównej mierze wpływa na niego nasza zasadnicza
postawa wobec życia, wobec innych ludzi i wobec własnej
egzystencji. /S.Tschope-Scheffler/
Stwarzaj jednakowe możliwości
Nie odsuwaj żadnego dziecka od pewnych dziedzin działalności
(z powody np. jego płci, choroby, postrzeganych przez Ciebie
zdolności itd.)
Reaguj na każde dziecko indywidualnie
Pamiętaj: traktowanie uczniów jako RÓWNYCH SOBIE
NAWZAJEM nie oznacza
traktowania ICH WSZYSTKICH TAK SAMO!- jest to zwodnicze
i frustrujące
SKONCENTRUJ SIĘ NA TYM, ABY POZNAĆ
PRAGNIENIA I
POTRZEBY TEGO WŁAŚNIE DZIECKA
Przez to, jacy jesteśmy uczymy dzieci o wiele więcej niż
przez to, co im mówimy. Dlatego bądźmy tacy, jakimi
chcielibyśmy widzieć w przyszłości nasze dzieci.
/J.Ch.Pearce/
Paradoksem jest, że dopiero wtedy mogę się zmienić,
gdy zaakceptuję siebie takim, jakim jestem. /C. Rogers/
Szacunek to uznanie godności osoby ludzkiej-kogoś
drugiego i swojej własnej. Zasadą jest wzajemność, gdyż
każdy ma prawo do uszanowania jego godności. Kto bierze
to sobie do serca i szanuje bliźnich, na pewno nikogo nie
skrzywdzi. Przyjaźń, uczciwość, tolerancja - większość
wartości zasadza się na szacunku dla drugiego człowieka.
Jednak tylko ten, kto samego siebie postrzega jako wartość,
jest zdolny uznać prawa i potrzeby innych. Aby szanować
innych, trzeba więc najpierw nauczyć się szanować samego
siebie. /B. Beil/
Potrzeba jest wyrazem poszukiwania sensu życia. /M. Rosenberg/