O jakości wody

O jakości wody
Woda jako czysty związek wodoru i tlenu (H2O) w przyrodzie nie występuje. Jest zawsze
bardzo rozcieńczonym roztworem soli, kwasów, zasad i gazów. Skład chemiczny wód zależy od ich
pochodzenia. Wody opadowe zawierają niewielką ilość domieszek. Wody podziemne przesiąkające
przez warstwy skorupy ziemskiej ulegają wzbogaceniu zarówno w składniki mineralne jak i
związki organiczne. Wody powierzchniowe zawierają zwykle mniej składników mineralnych niż
wody podziemne, ale charakteryzują się wyższą zawartością substancji organicznych pochodzenia
naturalnego i przemysłowego. Wody ujmowane do produkcji wody pitnej poddawane są różnym
procesom uzdatniania w zależności od rodzaju i ilości usuwanych zanieczyszczeń. Efektywność
stosowanych metod uzdatniania wody ma istotny wpływ na procesy zachodzące w systemie
dystrybucji, w wyniku których jakość wody może ulec wtórnemu pogorszeniu. Jednym z takich
niepożądanych procesów jest zjawisko korozji, którego skutkiem może być niszczenie instalacji
wodociągowych i wtórne pogorszenie jakości wody. Korozja instalacji wodociągowych jest
zjawiskiem nieuniknionym, które może zostać spowolnione w zależności od charakterystyki wody
oraz specyficznych technologii uzdatniania. W rzeczywistości zjawiska korozji rur są bardzo
złożone i zależą od wielu czynników m.in. od składu chemicznego wody, rodzajów materiałów
zastosowanych w instalacji, warunków hydraulicznych czy też przebiegu sieci.
Korozji materiałów towarzyszy zjawisko powstawania osadów i pogorszenia własności
fizykochemicznych i bakteriologicznych wody określane jako zjawisko wtórnego zanieczyszczenia
wody wodociągowej. Powstawanie osadów, ich zaleganie i przenoszenie powoduje dodatkowe
zakłócenie w przepływie wody i funkcjonowaniu zainstalowanej armatury i urządzeń pomiarowych.
Powyższe informacje powinny być uwzględniane przez producentów wody i podmioty
odpowiedzialne za zaopatrzenie w wodę do spożycia jakim są gminy przy projektowaniu nowych i
wymianie istniejących instalacji wody wodociągowej poprzedzone analizą ekonomiczną stanowiącą
podstawy do doboru materiału przeznaczonego na instalację wody wodociągowej.
Materiałem odpornym na działanie wszelkiego rodzaju wód wodociągowych są tworzywa
sztuczne. Stosowanie ich ograniczone jest głównie wytrzymałością mechaniczną na ciśnienie i
temperaturę.
Zasoby wody powinny być jak najskuteczniej, jak tylko możliwe, chronione przed
zanieczyszczeniem odchodami ludzkimi i zwierzęcymi, które mogą zawierać wiele
chorobotwórczych bakterii, wirusów i pierwotniaków. Niewystarczająca ochrona zasobów wodnych
i nieskuteczne uzdatnianie wody naraża społeczeństwo na ryzyko chorób przewodu pokarmowego
lub innych chorób zakaźnych. Najbardziej narażone na choroby spowodowane zarazkami
przenoszonymi przez wodę są niemowlęta i małe dzieci, osoby w wieku podeszłym lub chore, a
także żyjące w nieodpowiednich warunkach sanitarnych. Dla tych grup dawki powodujące infekcje
są znacznie niższe niż dla ogółu populacji ludzi dorosłych.
Potencjalne konsekwencje mikrobiologicznego zanieczyszczenia wody są tak poważne, że
zawsze ogromne znaczenie ma jego kontrola, która nigdy nie powinna być ograniczona.
Ocena ryzyka związanego ze zmianami mikrobiologicznej jakości wody jest trudna i
kontrowersyjna z uwagi na nie zawsze wystarczające dane epidemiologiczne, ilość czynników
wchodzących w grę, a także zmieniające się współzależności pomiędzy tymi czynnikami. Można
stwierdzić, że ryzyko związane ze skażeniem mikrobiologicznym niesie ze sobą spożycie wody
zanieczyszczonej odchodami ludzkimi i zwierzęcymi. Zapewnienie bezpiecznego zaopatrzenia w
wodę ogranicza możliwości rozprzestrzeniania się zagrożeń, które przenoszone są również
kropelkową, oraz przez spożycie zanieczyszczonych nimi pokarmów, czy też poprzez bezpośrednie
kontakty między ludźmi. Zagrożenia przenoszone przez wodę pitną powinny być szczególnie
starannie eliminowane, gdyż powodują jednoczesne wystąpienie infekcji u znacznej liczby
ludności.
Ryzyko zdrowotne spowodowane toksycznymi związkami chemicznymi zawartymi w wodzie
pitnej różni się od zagrożenia spowodowanego zanieczyszczeniem mikrobiologicznym. Istnieje
tylko niewiele składników chemicznych wody, które mogą prowadzić do wystąpienia ostrych
problemów zdrowotnych, z wyjątkiem dużego, przypadkowego zanieczyszczenia wody. Zwykle, co
wykazało doświadczenie, w takich przypadkach woda nie nadaje się do konsumpcji z uwagi na
nieodpowiedni smak, zapach czy wygląd.
Problemy związane z zawartymi w wodzie pitnej związkami chemicznymi wynikają głównie
z ich zdolności do wywoływania niepożądanych skutków zdrowotnych po dłuższym okresie
spożywania zanieczyszczonej wody. Szczególne znaczenie mają zanieczyszczenia wykazujące
kumulujące właściwości toksyczne, takie jak metale ciężkie i substancje rakotwórcze.
Zastosowanie chemicznych środków dezynfekcyjnych w procesie uzdatniania wody
powoduje zazwyczaj powstawanie chemicznych produktów ubocznych, z których niektóre stanowią
potencjalne zagrożenie dla zdrowia. Jednakże, zagrożenie dla zdrowia spowodowane obecnością
tych produktów ubocznych jest bardzo małe w porównaniu z ryzykiem wynikającym z
niewystarczającej dezynfekcji. Dlatego ważne jest, aby nie osłabić efektu dezynfekcji poprzez
działania mające na celu ograniczenie powstawania produktów ubocznych dezynfekcji.
Konsument dokonując oceny jakości wody pitnej opiera się na swoich doznaniach
zmysłowych. Woda o dużej mętności, intensywnie zabarwiona czy mająca wątpliwy smak lub
zapach może być uważana przez konsumenta za niebezpieczną i nie nadającą się do picia. Dlatego
też koniecznym jest utrzymanie jakości wody na poziomie akceptowanym przez konsumenta,
jednakże z drugiej strony, brak negatywnych cech organoleptycznych nie gwarantuje bezpiecznej
wody.
Przy ocenie jakości wody należy brać pod uwagę wiele czynników towarzyszących procesom
jej wytwarzania i dystrybucji, takich jak: ochrona źródeł, skuteczność i niezawodność uzdatniania
oraz ochrona sieci wodociągowej, stosowanie materiałów do kontaktu z wodą tylko tych, które
posiadają atest higieniczny oraz jej właściwości korozyjne.
Mieszkańcy województwa łódzkiego zaopatrywani są w wodę do spożycia w przeważającej
części z ujęć wód podziemnych. Jedyne ujęcie powierzchniowe - w Tomaszowie Mazowieckim na
rzece Pilicy zaopatruje mieszkańców Tomaszowa Mazowieckiego oraz mieszkańców Łodzi
poprzez wodociąg Tomaszów – Łódź, jak również mieszkańców miejscowości położonych na trasie
wodociągu w gminach Rokiciny i Andrespol. Mieszkańcy Łodzi spożywają wodę z ujęcia
powierzchniowego oraz ok. 60 studni głębinowych położonych na terenie miasta.
Są to wody dobrej jakości, spełniające wymagania rozporządzenia Ministra Zdrowia w
sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi (Dz. U. z 2007r. Nr 61, poz. 417, zm.
Dz. U. z 2010r. Nr 72, poz. 466).
Jedynymi występującymi zanieczyszczeniami w wodzie zaopatrującej mieszkańców
województwa są związki żelaza i manganu, pochodzenia naturalnego, związanego ze składem skały
macierzystej warstwy wodonośnej, a w znacznie mniejszym stopniu ponadnormatywna zawartość
jonu amonowego i okresowo ogólna liczba mikroorganizmów w 22ºC po 72 h.
Zawartość żelaza i manganu, a co za tym idzie podwyższona mętność w wartościach
występujących w wodzie wodociągowej woj. łódzkiego nie ma wpływu na zdrowie konsumentów
wody, a może jedynie pogarszać jej właściwości organoleptyczne. Zwiększona zawartość żelaza i
manganu może wpływać ujemnie na wygląd - barwę, smak i zapach wody. Może powodować
wyczuwalny specyficzny “metaliczny” posmak wody, woda może być mętna i zabarwiona.
Wysokie stężenia mogą powodować powstawanie brunatnych plam i zacieków przy praniu
bielizny, takie same plamy mogą powstawać na urządzeniach sanitarnych.
Zawartość jonu amonowego w wodzie może być niebezpieczna dla zdrowia z uwagi na
możliwość powstawania azotanów i azotynów.
Stwierdzane okresowo przekroczenia ilości mikroorganizmów w 22ºC po 72h w 1 ml wody w
wodociągach woj. łódzkiego, najczęściej w sytuacjach kryzysowych (powodzie) dotyczyły
typowych bakterii wodnych, które są nieszkodliwe dla człowieka, a ich optymalna temperatura
rozwoju przypada na ok. 22°C.
Celem ograniczenia ryzyka zdrowotnego związanego ze spożyciem złej jakości wody przez
ludzi Państwowa Inspekcja Sanitarna prowadzi bieżącą ocenę jej jakości, a ponadto w trakcie
rutynowych kontroli zwraca uwagę na utrzymanie stanu sanitarno-technicznego ujęć wody,
właściwe zabezpieczenie ujęć, kwalifikacje i stan zdrowia pracowników zajmujących się
konserwacją i eksploatacją urządzeń i instalacji służących do przesyłania wody.
W przypadku stwierdzenia ponadnormatywnych zawartości w/wym. parametrów
chemicznych i mikrobiologicznych producenci wody zobowiązywani są do doprowadzenia jakości
wody do obowiązujących wymagań.
Opracował:
Marek Łukasiewicz
Kierownik Nadzoru Sanitarnego Higieny Komunalnej
Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Łodzi