Realizacja priorytetów Ministra Edukacji Narodowej w roku

REALIZACJA PRIORYTETÓW MINISTRA EDUKACJI NARODOWEJ
Założenia dotyczące kierunków polityki oświatowej państwa na rok szkolny 2006/2007
zostały przedstawione przez Lubelskiego Kuratora Oświaty dyrektorom szkół na naradach w sierpniu
2006 r. Omawiając priorytetowe kierunki polityki oświatowej kurator podkreślił znaczenie
proponowanych przez Ministerstwo Edukacji Narodowej nowych rozwiązań zawartych w projektach
aktów prawnych, związanych z wychowaniem oraz działalnością rad rodziców. Jednocześnie
przypomniał, że wskazane priorytety mają wyznaczać główne kierunki pracy wychowawczej szkół i
realizacji ich zadań statutowych.
1. Wzmocnienie działalności wychowawczej szkoły ze szczególnym uwzględnieniem
wychowania patriotycznego i obywatelskiego
Realizację priorytetu Ministra Edukacji Narodowej założono jako działanie dwutorowe wspomagające i diagnostyczne:
1/ Wzmocnienie przez szkoły i placówki oświatowe ich działań wychowawczych z
naciskiem na wychowanie patriotyczne i obywatelskie. Jako działanie wspomagające
szkoły w tym zakresie Kuratorium Oświaty zorganizowało w maju 2007 r. konferencję dla
nauczycieli i dyrektorów szkół poświęconą wychowaniu patriotycznemu i
obywatelskiemu. Program konferencji obejmował referaty poświęcone kształtowaniu
postaw patriotycznych i obywatelskich w Polsce w okresie międzywojennym, obliczom
współczesnego patriotyzmu w nauczaniu, wychowaniu patriotycznemu poprzez wycieczki
edukacyjne i projekty realizowane przez uczniów. Swój dorobek w zakresie kształtowania
postaw patriotycznych i obywatelskich zaprezentowały na konferencji dwie szkoły
podstawowe, gimnazjum i szkoła pondgimnazjalna.
Ponadto wychowanie, w tym wychowanie patriotyczne i obywatelskie, zostało
uwzględnione w priorytetach doskonalenia nauczycieli województwa na rok 2006 i 2007,
co znalazło odzwierciedlenie zarówno w tematyce form doskonalenia oferowanych przez
ośrodki doskonalenia nauczycieli (kursy doskonalące umiejętności wychowawcze i
konferencje o problemach współczesnego wychowania), jak i w tematyce tzw. grantów
kuratoryjnych;
2/ Diagnozę i ocenę działalności wychowawczej szkół, w tym działań w zakresie
wychowania patriotycznego i obywatelskiego; sformułowanie, na podstawie
przeprowadzonej diagnozy, wniosków dotyczących dalszych działań nadzoru
pedagogicznego w tym zakresie.
Ponadto Lubelski Kurator Oświaty włączał się w akcje stowarzyszeń propagujących wartości
patriotyczne i obywatelskie w swoich działaniach, poprzez propagowanie tych akcji i zachęcanie szkół
do udziału w nich. Za sukces należy uznać aktywny udział nauczycieli, katechetów i uczniów ze szkół
województwa lubelskiego w zorganizowanym w 2007 r. przez Stowarzyszenie Parafiada programie
wychowania patriotycznego i społecznego „Moja Mała Ojczyzna”. Reprezentacje województwa
lubelskiego zakwalifikowały się do etapu finałowego stając tym samym przed możliwością zdobycia
nagrody głównej.
Zakres i procedura przeprowadzonej diagnozy
Diagnoza i ocena działalności wychowawczej szkół w zakresie wychowania patriotycznego i
obywatelskiego została zaplanowana na drugie półrocze roku szkolnego 2006/2007. Była
przeprowadzana przez wizytatorów w ramach zaplanowanych na ten okres wizytacji szkół. W ten
sposób szkoły i placówki miały szansę na ewentualną wewnętrzną diagnozę ich działań
wychowawczych oraz wprowadzenie stosownych korekt przy wsparciu wizytatorów – opiekunów
poszczególnych placówek.
Diagnoza, zgodnie z założeniami została przeprowadzona w 62 szkołach województwa
lubelskiego, w tym w następującej liczbie poszczególnych typów szkół: szkoły podstawowe (38
placówek, w tej liczbie ujęto także trzy podstawowe szkoły specjalne), gimnazja (13 placówek),
szkoły ponadgimnazjalne (10 placówek obejmujących szkoły ogólnokształcące i zawodowe), jak
również jedno przedszkole.
W przeprowadzonej diagnozie uwagę zogniskowano na włączaniu wychowania
patriotycznego i obywatelskiego w zakres działań wychowawczych szkoły, formach i metodach pracy
szkół oraz działaniach dyrektorów wynikających ze sprawowanego przez nich nadzoru nad
nauczycielami.
Wyniki przeprowadzonej diagnozy
W wyniku przeprowadzonej w roku szkolnym 2006/2007 diagnozy dotyczącej wychowania
patriotycznego i obywatelskiego stwierdzono:
1/ Wszystkie placówki (62), których pracę analizowano, uwzględniły w swoich programach
wychowawczych zagadnienia związane z wychowaniem patriotycznym i obywatelskim.
2/ Przeprowadzona
przez wizytatorów analiza tematyki godzin wychowawczych
potwierdziła, że we wszystkich badanych placówkach godziny do dyspozycji
wychowawcy poświęcane były m.in. treściom związanym z wychowaniem patriotycznym
i obywatelskim. Wśród poruszanej na godzinach tematyki przeważały treści związane z
rocznicami historycznymi, świętami państwowymi i kościelnymi, przedmiotem wykładów
i dyskusji były także postawy patriotyczne i ich manifestowanie w życiu codziennym.
Czas ten poświęcano także budowaniu poczucia tożsamości narodowej i regionalnej
poprzez organizację wycieczek do miejsc pamięci narodowej w regionie oraz spotkań z
ludźmi zasłużonymi dla Polski i regionu.
Istotną formą realizacji treści programów wychowania patriotycznego i
obywatelskiego okazała się w wizytowanych szkołach współpraca ze stowarzyszeniami i
organizacjami (m.in. lokalnymi centrami kultury, bibliotekami publicznymi, parafiami,
towarzystwami działającymi na rzecz regionu, kultury, muzeami, organizacjami
harcerskimi, związkami kombatantów) ukierunkowana na wspólną organizację obchodów
świąt państwowych i kościelnych, opiekę nad miejscami pamięci narodowej, organizację
akcji charytatywnych, pogadanek, wycieczek, pielgrzymek do miejsc kultu religijnego, a
także konkursów o tematyce historycznej, regionalnej. Tylko w przypadku jednej szkoły
odnotowano brak zaangażowania w rozwijanie takiej współpracy w wychowaniu
młodzieży.
Przeprowadzona diagnoza dowiodła także angażowania rodziców uczniów w
działania wychowawcze. Współpraca z rodzicami w zakresie wychowania patriotycznego
i obywatelskiego najczęściej manifestowała się udziałem rodziców w uroczystościach
szkolnych, pomocą w organizacji wyjazdów, rajdów, pielgrzymek uczniów, pomocą w
organizacji obchodów świąt państwowych i kościelnych, udziałem rodziców w wyborze
patrona szkoły, organizacją spotkań z ludźmi zasłużonymi dla Polski i regionu. W jednej
ze szkół zorganizowano też wspólne z rodzicami śpiewanie pieśni patriotycznych.
Ponadto we wszystkich badanych placówkach rady rodziców opiniowały programy
wychowawcze.
Największą liczbę różnorodnych działań promujących postawy patriotyczne i
obywatelskie odnotowano w szkołach, które miały patrona. Osoba patrona, jej życie i
działalność, są bardzo często fundamentem programów wychowawczych placówek, a tym
samym inspiracją do podejmowania różnorodnych działań z zakresu wychowania
patriotycznego i obywatelskiego. Aktywność szkół związana z osobą patrona przybiera
najczęściej następujące formy: cykle lekcji wychowawczych, ale także przedmiotowych,
poświęconych osobie patrona, szkolne konkursy dotyczące patrona, obchody dnia patrona,
opieka nad miejscami pamięci związanymi z patronem, nawiązywanie współpracy
wychowawczej z innymi placówkami, a także stowarzyszeniami związanymi z patronem
szkoły.
3/ We większości badanych placówek (57 szkół na 62 poddane diagnozie) dyrektorzy
zaplanowali nadzorowanie pracy nauczycieli w zakresie realizacji programu
wychowawczego, w tym treści związanych z wychowaniem patriotycznym i
obywatelskim. Treści wychowawcze zostały uwzględnione w tematyce hospitacji
dyrektorów szkół. Jednocześnie w planach nadzoru placówek uwzględniono także
wspomaganie nauczycieli w ich działaniach wychowawczych, m.in. poprzez organizację
wewnętrznych szkoleń o tematyce wychowawczej oraz zaplanowanie udziału nauczycieli
w różnych formach doskonalenia zewnętrznego w tym zakresie.
Dowodem rzetelnego podejścia dyrektorów do realizacji nadzoru nad działalnością
wychowawczą nauczycieli, a tym samym dowodem autentycznej troski o kreowanie
właściwych postaw patriotycznych i obywatelskim uczniów, są formułowane przez nich
wnioski do działań wychowawczych szkoły, zwłaszcza w zakresie wychowania
patriotycznego i obywatelskiego. Wnioski dyrektorów dotyczyły najczęściej:
umieszczania w kalendarzu imprez szkolnych wszystkich ważnych świąt państwowych i
kościelnych, konieczności realizacji celów wychowawczych na każdej lekcji, utrwalania
znajomości hymnu państwowego przez uczniów, potrzeby uwzględniania treści
patriotycznych i obywatelskich przy omawianiu lektur szkolnych; zwiększenia liczby
spotkań uczniów z ludźmi zasłużonymi dla Polski i regionu, wzbogacania form
umacniania więzi z „małą ojczyzną”. W nielicznych placówkach (7 szkół), w których
stwierdzono niedomagania nadzoru dyrektora w zakresie działań wychowawczych,
wizytatorzy zgłosili wnioski dotyczące uwzględnienia wychowania w tematyce nadzoru,
w tym w tematyce hospitacji dyrektora.
Wnioski
Wyniki przeprowadzonej diagnozy i analiza podjętych działań wspomagających przekonują,
że szkoły i placówki województwa lubelskiego z dużym zaangażowaniem podejmują się zadania
wychowania młodego pokolenia, a zwłaszcza kształtowania postaw patriotycznych i obywatelskich.
Uwidacznia się to w doborze treści wychowawczych oraz form pracy wychowawczej z uczniami.
Warto odnotować, iż w coraz większej liczbie szkół zwraca się uwagę na budowanie tradycji
szkolnych w oparciu o tradycje narodowe. Daje się zauważyć zwiększoną dbałość szkół o realizację
treści wychowania patriotycznego i obywatelskiego, a także troskę o edukację regionalną. Wzmożone
zainteresowanie nauczycieli doskonaleniem w zakresie wychowania jest również dowodem wagi jaką
przykładają do kształtowania postaw dzieci i młodzieży. Wojewódzkie ośrodki doskonalenia
nauczycieli w roku szkolnym 2006/2007 zorganizowały cztery konferencje poświęcone współczesnym
problemom wychowawczym, wychowaniu patriotycznemu, edukacji historyczno-politycznej,
wartościom w wychowaniu, a także 47 kursów i warsztatów o tematyce wychowawczej dla
nauczycieli. Spośród tematów realizowanych w roku 2006 tzw. grantów wojewódzkich największą
liczbę chętnych skupiały tematy wychowawcze. W kontekście wyników przeprowadzonych analiz
wydaje się zatem zasadne kontynuowanie dotychczasowych działań wspomagających szkoły i
placówki wychowawcze, a także prowadzanie, w ramach nadzoru, systematycznego monitorowania,
analizy i oceny tej sfery działalności statutowej szkół i placówek województwa.
2. Wzmocnienie roli rodziców w planowaniu i realizacji zadań statutowych szkoły
Realizację powyższego priorytetu Ministra Edukacji Narodowej, podobnie jak priorytetu
dotyczącego wzmocnienia działalności wychowawczej szkoły, założono jako działanie dwutorowe wspomagające i diagnostyczne:
1/ Wzmocnienie roli rodziców w planowaniu i realizacji zadań statutowych szkoły. Jako
działanie wspomagające szkoły w tym zakresie zaplanowano uwzględnienie tematyki
związanej ze współpracą szkół z rodzicami w ofercie ośrodków doskonalenia nauczycieli
w województwie lubelskim;
2/ Diagnozę i ocenę udziału rodziców w planowaniu i realizacji zadań statutowych szkoły,
sformułowanie, na podstawie przeprowadzonej diagnozy, wniosków dotyczących
dalszych działań nadzoru pedagogicznego w tym zakresie.
Zakres i procedura przeprowadzonej diagnozy
Diagnoza i ocena udziału rodziców w planowaniu i realizacji zadań statutowych szkoły została
zaplanowana na drugie półrocze roku szkolnego 2006/2007. Była przeprowadzana przez wizytatorów
w ramach zaplanowanych na ten okres wizytacji szkół. W ten sposób szkoły i placówki miały szansę
na ewentualną wewnętrzną diagnozę tej sfery ich działalności oraz wprowadzenie stosownych korekt
przy wsparciu wizytatorów – opiekunów poszczególnych placówek.
Diagnoza, zgodnie z założeniami została przeprowadzona w 69 szkołach województwa
lubelskiego, w tym w następującej liczbie poszczególnych typów szkół: szkoły podstawowe (39
placówek, w tej liczbie ujęto także trzy podstawowe szkoły specjalne), gimnazja (8 placówek), szkoły
ponadgimnazjalne (14 placówek obejmujących szkoły ogólnokształcące i zawodowe), przedszkola (8
placówek).
W przeprowadzonej diagnozie zwrócono uwagę na zapisy statutów szkół dotyczące
kompetencji rad rodziców, realizację kompetencji przez reprezentację rodziców, a także na włączanie
rodziców w realizację statutowych zadań szkoły.
Wyniki przeprowadzonej diagnozy
W wyniku przeprowadzonej w roku szkolnym 2006/2007 diagnozy dotyczącej udziału
rodziców w planowaniu i realizacji zadań statutowych szkoły stwierdzono:
1/ We wszystkich szkołach, których działania poddano analizie, statuty określały
szczegółowe kompetencje rad rodziców, zasady współdziałania organów szkoły oraz
sposoby rozwiązywania sporów między organami.
2/ Przeprowadzona diagnoza wskazuje, że rady rodziców formalnie korzystały ze swoich
kompetencji opiniujących, opiniując zmiany w statutach szkół/placówek, program
wychowawczy i profilaktyczny, zestaw programów nauczania, organizację zajęć
dodatkowych, projektowane w szkołach innowacje i eksperymenty, uczestniczyły też w
procedurach awansowych, wydając opinie o pracy nauczycieli, a także opiniowały
organizację pracy szkoły/placówki. Należy jednak zauważyć, że w wielu szkołach
procedura opiniowania traktowana była zarówno przez samych przedstawicieli rodziców,
jak i przez dyrektorów, jako formalność, której należy dopełnić (składając podpis pod
danym dokumentem), nie zaś jako autentyczne wyrażenie stanowiska przez rodziców.
3/ Niewielką aktywność w badanych placówkach wykazywały rady rodziców w zakresie
wnioskowania w istotnych sprawach szkoły. Diagnoza pracy rad rodziców wskazuje
bowiem, że aktywność taką przejawiały reprezentacje rodziców ok. 45 % badanych
placówek. Najbardziej zaangażowani w planowanie pracy placówek okazali się rodzice
uczniów szkół podstawowych (w 15 szkołach na 39 badanych rodzice zgłaszali wnioski
do pracy szkoły) oraz rodzice szkół ponadgimnazjalnych (w 8 szkołach na 14 badanych).
Warto jednak odnotować, że wnioski formułowane przez rodziców dotyczyły nie tylko
aspektów organizacyjnych i bazy szkoły (np. planu zajęć uczniów, organizacji dowożenia
uczniów, zmian w organizacji zajęć pozalekcyjnych, budowy podjazdu dla uczniów
niepełnosprawnych, finansowania różnych przedsięwzięć szkolnych), ale pojawiły się
także, choć nieliczne (w 8 placówkach), wnioski odnoszące się do sfery dydaktycznej (np.
wniosek o dokonanie oceny pracy nauczyciela, wniosek o ocenę dyrektora, czy wnioski o
zmianę nauczanego w szkole języka obcego). Fakt ten może być symptomem
4/
przełamywania, aczkolwiek bardzo powolnego, bariery bezradności rodziców wobec sfery
działalności dydaktycznej szkół.
Zakres włączania się rodziców w realizację zdań statutowych szkół i placówek, rozumianą
jako ich czynny udział w tych zadaniach, bądź bezpośrednie wspieranie ich wykonania,
dotyczy przede wszystkim finansowania z funduszy rad rodziców różnych przedsięwzięć i
akcji (przede wszystkim jest to wspieranie finansowe uczniów najbiedniejszych, np.
dotowanie ich wyjazdów na wycieczki, studniówek, a także finansowanie realizacji
programów profilaktycznych i wychowawczych oraz poprawy bazy szkół). Aktywność
rodziców obserwuje się także w przygotowaniu uroczystości szkolnych i świąt oraz
udziału w nich, jakkolwiek wydaje się ona niewspółmierna do rzeczywistych potrzeb i
możliwości wsparcia szkół w tym zakresie.
Wnioski
Problemem wymagającym szczególnej uwagi jest przestrzeganie prawa rodziców do
wnioskowania w sprawie działalności szkoły. O ile rodzice z coraz większą odwagą korzystają z
przysługującego im prawa do informacji i opinii, o tyle ich realny wpływ na podejmowane przez
szkołę działania dotyczące uczniów jest niewielki. Głos rodziców przy projektowaniu pracy
dydaktycznej jest praktycznie nieobecny. Istotne wydaje się tutaj zwrócenie uwagi na postawę samych
rodziców i trudności w przełamywaniu barier tradycyjnego modelu kontaktów szkoły z rodzicami, w
którym aktywność inicjowania i określania zakresu wzajemnych relacji leżała wyłącznie po stronie
szkoły. Brak tradycji autentycznej współpracy utrudnia rodzicom wychodzenie z inicjatywą zmiany
obowiązującej praktyki, co więcej – powoduje, że podejmowane przez szkoły próby włączania ich w
działania dydaktyczne i wychowawcze często okazują się nieskuteczne. Trudności w przełamywaniu
dotychczasowego modelu współpracy szkoły z rodzicami obserwuje się także po stronie samych
nauczycieli. Jednocześnie niepokoi brak motywacji do zmiany tego stanu rzeczy, który przejawia się
m.in. wyraźną niechęcią do podejmowania przez nauczycieli i dyrektorów doskonalenia w zakresie
współpracy z rodzicami. Oferta ośrodków doskonalenia, dotycząca kreowania tej współpracy, nie
spotkała się, zarówno w roku 2006, jak i 2007 z zainteresowaniem nauczycieli.
Wydaje się, że projektowane zmiany ustawy o systemie oświaty dotyczące kompetencji rad
rodziców, zwłaszcza zaś proponowana formuła uchwalania w porozumieniu z radą pedagogiczną
programu wychowawczego i programu profilaktyki, dają szansę na zmianę tej sytuacji, wymuszając
niejako autentyczną, odpowiedzialną aktywność rodziców, a z drugiej strony obligując szkoły do
zmiany swojego nastawienia wobec wniosków rodziców.
Wprowadzenie nowych uregulowań prawnych powinno jednak zostać poparte działaniami
informacyjnymi i instruktażowymi, których celem byłoby uświadomienie rodzicom ich pozycji w
szkole, wagi stawianych im zadań, a także możliwości i form realizacji tych zadań w warunkach
szkolnych. Wydaje się także, że najlepszą formułą działań informacyjnych będą organizowane w
szkołach, jako obowiązkowe, spotkania i narady z rodzicami. Nie wykluczamy także możliwości
przeprowadzenia takich spotkań z udziałem przedstawicieli kuratorium oświaty. Zorganizowane
zostałyby wówczas jako spotkania z przedstawicielami rad rodziców i dyrektorami szkół z terenu
danego organu prowadzącego.