Broń masowego rażenia

Broń masowego rażenia
01/2016 - Instytut Kamila Galickiego
Czy proliferacja broni masowego rażenia jest przekleństwem naszych czasów?
Nie… jest przekleństwem ostatnich stu lat.
Doświadczenia czasu I i II wojny światowej, które z perspektywy współczesnych możliwości
wydawać się mogą jedynie cieniem kreacji zniszczenia, zaowocowały podjęciem przez
społeczność międzynarodową starań na rzecz kontroli, ograniczenia a w konsekwencji
wyeliminowania środków masowej zagłady z arsenału wojskowego państw.
Czym jest broń masowego rażenia BMR (Weapons of Mass Destruction - WMD)?
Nazwą tą określa się̨ współcześnie nowoczesne typy broni, które charakteryzuje bardzo dużą
siła niszczenia - broń nuklearną, chemiczną, biologiczną wraz ze środkami ich przenoszenia:
1. Broń chemiczna (środki chemiczne) to toksyczne związki, które oddziałują poprzez
wdychanie lub kontakt ze skórą.
2. Broń biologiczna to patogeny lub toksyny wykorzystywane do celów militarnych
z zamiarem spowodowania ofiar.
3. Broń jądrowa to broń wykorzystująca wewnątrzjądrową energię wydzielaną podczas:
reakcji łańcuchowej rozszczepienia jąder ciężkich pierwiastków uranu i plutonu
(atomowa),
 reakcji termojądrowej tzw. syntezy lekkich pierwiastków wodoru i helu o sile
wybuchu znacznie większej od broni atomowej (wodorowa).
Kiedy natomiast odwołujemy się do kontrolowanych środków podwójnego zastosowania,

które są wykorzystywane przy produkcji broni jądrowej to należy wskazać:

aparaturę kontrolno-pomiarowa do opracowania broni jądrowej,

komponenty przeznaczone dla urządzeń jądrowych,

sprzęt i komponenty do oddzielania izotopów uranu,
sprzęt do wytwarzania ciężkiej wody,



sprzęt przemysłowy,
materiały.
Spośród wskazanych powyżej rodzajów BMR, jedynie broń jądrowa niszczy infrastrukturę
(w tym krytyczną) oraz sprzęt, broń chemiczna i biologiczna oddziałuje zaś jedynie na
organizmy żywe.
www.ikg.org.pl
+48 785 700 178
[email protected]
Czym jest proliferacja?
To rozprzestrzenianie towarów i technologii podwójnego zastosowania (dual-use)
wykorzystywanych do produkcji broni masowego rażenia. Termin ten obowiązuje od 1968
roku, czyli od czasu podpisania układu o Nierozprzestrzenianiu Broni Jądrowej. Przy czym
technologie towary oraz oprogramowanie dual-use należy postrzegać jako te, które mogą być
zastosowane zarówno do celów wojskowych jak i cywilnych.
To właśnie w kontekście wskazanych powyżej rodzajów broni społeczność międzynarodowa
prowadzi różnorodne inicjatywy dające nadzieję na zapanowanie nad rozwojem zasobów
BMR.
Najważniejszym aktem prawa międzynarodowego, który reguluje kwestie związane
z proliferacją broni jądrowej, jest Traktat o nierozprzestrzenianiu broni jądrowej (NonProliferation Treaty, NPT), który podpisano 1 lipca 1968 roku. Jego zapisy tworzą̨ globalny
reżim nieproliferacji broni atomowej. Podpisany został przez ZSRR i Wielką Brytanię
natomiast w roku 1995 ratyfikowało go 178 państw. Układ zakazuje przekazywania broni
jądrowej i technologii do jej produkcji przez państwa ją posiadające państwom, które dążą do
jej pozyskania.
Pierwszą umową międzynarodową zawartą pod auspicjami Organizacji Narodów
Zjednoczonych, odnoszącą się do omawianej kwestii był dokument powołujący do życia
Międzynarodową Agencję Energii Atomowej (International Atomic Energy Agency, IAEA,
MAEA) działającą na rzecz pokojowego wykorzystania energii atomowej.
Niezwykle istotną umową międzynarodową jest Traktat o całkowitym zakazie prób z bronią̨
jądrową (Comprehensive Test Ban Treaty, CTBT), który dotychczas podpisało 177 państw,
a 138 przeprowadziło procedury ratyfikacyjne. Należy nadmienić́ , że spośród 44 państw
posiadających na swym terytorium broń jądrową lub reaktory badawcze, czyli zdolnych do
wyprodukowania broni nuklearnej, traktat ratyfikowało 34 państwa.
Istotnymi dokumentami regulującymi kwestie BMR są dwie konwencje. Konwencja
o zakazie broni bakteriologicznej została podpisana w 1972 roku. Jest umową
międzynarodową o całkowitym zakazie rozwijania, produkcji i gromadzenia broni
bakteriologicznej (biologicznej) i toksyn oraz ich zniszczeniu. Jest kontynuacją protokołu
Genewskiego z 1925 r. dot. zakazu stosowania w wojnie gazów i środków
bakteriologicznych. Uczestniczy w niej ponad 111 państw (Polska od 1973). Strony
konwencji zobowiązały się nie opracowywać, produkować, gromadzić i uzyskiwać
w jakikolwiek sposób tej broni oraz środków do jej przenoszenia. Natomiast Konwencja
o zakazie broni chemicznej, podpisana w Paryżu w 1993 r., jest umową międzynarodową
www.ikg.org.pl
+48 785 700 178
[email protected]
o całkowitym zakazie stosowania, produkcji, składowania i handlu bronią chemiczną. Polska
ratyfikowała umowę w 1995 roku. Powyższy dokument o charakterze międzynarodowym jest
pierwszym, który przewiduje całkowitą eliminację broni chemicznej.
Do istotnych dokumentów w zakresie nieproliferacji broni masowego rażenia zaliczyć należy
także Porozumienie z Wassenaar, tzw. Inicjatywa Krakowska oraz układy o zasadach
działalności państw w zakresie badań i użytkowania oraz o zakazie umieszczania broni
jądrowej i innych rodzajów broni masowej zagłady na dnie mórz i oceanów.
Celem podpisania Porozumienia z Wassenaar w 1996 roku było i wciąż pozostaje
zwiększenie przejrzystości w obrocie bronią konwencjonalną oraz towarami i technologiami
podwójnego zastosowania oraz zwiększenie odpowiedzialności w obrocie nimi. Tworzy ono
platformę porozumienia i ciągłego poszerzania współpracy w zakresie zapobiegania
dostawom
uzbrojenia
oraz
towarów
podwójnego
zastosowania,
ostatecznie
wykorzystywanych w celach wojskowych określonych państw lub regionów.
Inicjatywa w sprawie Przeciwdziałania Proliferacji (PSI – Inicjatywa Krakowska) jest
inicjatywą rządu USA na rzecz praktycznego ograniczenia rozprzestrzeniania BMR
i składników do jej produkcji. Została ogłoszona przez Prezydenta G.W Busha podczas
wizyty w Polsce w maju 2003 roku i jest popierana przez 92 kraje. 20 z nich bierze stały
udział w pracach Regionalnych Ekspertów Operacyjnych. Inicjatywa zorientowana jest na
praktyczne wdrażanie postanowień porozumień nieproliferacyjnych w ramach
obowiązujących przepisów prawa. Działaniami prowadzonymi w ramach PSI są także
ćwiczenia w przechwytywaniu transportów broni masowego rażenia na lądzie, morzu
i w powietrzu.
Natomiast Układ o zasadach działalności państw w zakresie badań i użytkowania przestrzeni
kosmicznej, łącznie z księżycem i innymi ciałami niebieskimi został podpisany 27 stycznia
1967 (wszedł w życie 10 października tegoż samego roku). Jego stronami są 102 państwa.
Układ zakazuje między innymi wynoszenia na orbitę̨ okołoziemską obiektów służących
przenoszeniu broni nuklearnej oraz instalowania broni jądrowej na powierzchni ciał
niebieskich.
Kolejny Traktat o zakazie umieszczania broni jądrowej i innych rodzajów broni masowej
zagłady na dnie mórz i oceanów oraz w jego podłożu, który podpisano 11 lutego 1971 roku,
jest umową zakazującą instalowanie broni atomowej w obszarach wymienionych w tytule
układu.
Do kolejnych dokumentów należy zaliczyć różnego rodzaju porozumienia, a w tym
tzw. grupy: Grupa Dostawców Jądrowych (NSG) to porozumienie podpisane w 1975 r.
www.ikg.org.pl
+48 785 700 178
[email protected]
Reżim w ramach NSG ustala zasady zapobiegania dostawom: artykułów i technologii
jądrowych lub związanych z atomistyką, towarów i technologii podwójnego zastosowania do
określonych zastosowań końcowych użytkowników oraz warunki dostawy dla danych grup
towarów i technologii. Natomiast Grupa Australijska podpisana w 1985 roku. Ogranicza
dostawy: wyjściowych związków chemicznych stosowanych do wytwarzania broni
chemicznej, środków broni biologicznej oraz urządzeń podwójnego zastosowania używanego
w broni chemicznej i biologicznej.
Ostatnią inicjatywą, która zasługuje na wspomnienia jest nieformalne zrzeszenie 34 państw
pod nazwą Reżim Kontrolny Technologii Rakietowych (MTCR). Ustanowiony w 1987 roku
dotyczy kontroli proliferacji rakiet i technologii rakietowych w celu ograniczenia rozwoju
bezzałogowych systemów przenoszenia broni jądrowej, chemicznej i biologicznej.
Podsumowując należy wskazać, że powyższa uproszczona charakterystyka prezentuje
najważniejsze akty prawa międzynarodowego regulujące kwestie proliferacji broni BMR.
Celem tych działań a przede wszystkim państw-uczestników jest dążenie do:





wstrzymania wymiany handlowej z krajami prowadzącymi działania wojenne
i popierającymi międzynarodowy terroryzm,
niedopuszczania do rozpowszechniania BMR oraz broni konwencjonalnej
i technologii służącej ich rozwijaniu,
przeciwdziałania wzrostowi potencjału militarnego państw stwarzających zagrożenie
dla bezpieczeństwa międzynarodowego,
ograniczania obrotu wymierzonego przeciwko niektórym instytucjom i organizacjom
w krajach objętych całkowitym lub częściowym embargiem,
podejmowania wspólnych międzynarodowych działań przeciw organizacjom
terrorystycznym.
www.ikg.org.pl
+48 785 700 178
[email protected]