Wpływ składników zawartych w orzechach na organizm człowieka

PRACE
© Borgis
POGLĄDOWE
REVIEW
PA P E R S
Med Rodz 2015; 3(18): 124-130
Zygmunt Zdrojewicz1, Ewa Starostecka2, Natalia Królikowska2, Paweł Kuźnicki2
Wpływ składników zawartych w orzechach na organizm człowieka
The influence of contained components in nuts on the man organism
Katedra i Klinika Endokrynologii, Diabetologii i Leczenia Izotopami, Wydział Lekarski Kształcenia Podyplomowego,
Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich, Wrocław
2
Wydział Lekarski, Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich, Wrocław
1
Keywords
Summary
nuts, health, brain stroke, diabetes
mellitus, allergy
Nuts contain plenty of constituents such as: unsaturated fatty acids, vitamins, fibre,
microelements, antioxidants, which have beneficial effect on human health. These
constituents can be acquired provided that nuts are not roasted. Different kinds of nuts
have characteristic composition, thanks to which they have an influence on particular
diseases. Scientists have been examining their influence on number of conditions such as:
cardiovascular diseases, atherosclerosis, obesity, inflammatory disorders. Nuts also have
neuroprotective activity, diminish stress and they help to maintain appropriate quality of
semen. Since ancient times they were thought to bring luck and health. Although there is
also negative result of their consumption - peanut allergy. There is a need to find a way to
counteract it, so this topic is current. Other possible side effect of peanuts consuming is
contribution to forming atherosclerosis. These nuts are often contaminated by aflatoxins,
that can have an impact on causing liver cancer. The aim of this paper is to present the
influence of nuts on human organism and to expand the reader’s knowledge about their
contents and health benefits.
Jesteśmy tym, co jemy!
Orzechy to nie tylko smaczna przekąska znana ludziom od
wieków, ale przede wszystkim nieocenione źródło cennych
substancji, które pozwalają zachować zdrowie i witalność.
Istnieje wiele gatunków orzechów, które powinny być spożywane w codziennej diecie. Wymienić tutaj można chociażby
znane wszystkim orzechy (ale nieprażone!) włoskie, laskowe,
arachidowe (ziemne), migdały, nerkowce, pistacje, a także
mniej znane: makadamia, pekan czy orzechy brazylijskie (najbogatsze w selen). Prażenie jako proces obróbki termicznej
utlenia dobroczynne tłuszcze i dostarcza AGE (ang. advanced
glycation end products). Związki te niszczą całą tkankę łączną
obecną w naszym ciele, co objawia się stwardnieniem tętnic
(miażdżyca), mętnieniem soczewek oczu, uszkodzeniem
połączeń nerwowych (demencja) i uszkodzeniem chrząstek
stawowych. Poza tym na glikację bardzo wrażliwe są małe
cząsteczki LDL, które są bardziej toksyczne i w większym
stopniu przyczyniają się do rozwoju miażdżycy.
Każdy z tych orzechów cechuje się charakterystycznym
składem wpływającym na konkretne schorzenia. Wszystkie
gatunki są jednak w mniejszym lub większym stopniu boga124
te w: białka, mononienasycone kwasy tłuszczowe (MUFA),
wielonienasycone kwasy tłuszczowe (PUFA), witaminy
z grupy B (B6, niacyna, kwas foliowy), witaminę E, błonnik, mikroelementy (miedź, magnez, potas, cynk, selen),
antyoksydanty (np. resweratrol), kwas elaginowy i różne
flawonoidy, fitoestrogeny, argininę (1, 2). Zawartość wybranych składników na 100 g różnych typów orzechów
przedstawiono w tabeli 1.
Działanie orzechów na zdrowie człowieka jest wielokierunkowe. Wpływają one na prawidłową pracę mózgu
i funkcje seksualne, jak również pomagają w leczeniu wielu
schorzeń metabolicznych. Niewątpliwie duża zawartość
orzechów w codziennym pożywieniu jest korzystna, jednakże wzrasta ilość osób, które z powodu alergii nie mogą
ich jeść. Stało się to przyczyną poszukiwania przez badaczy
sposobów na zmniejszenie tej niepomyślnej tendencji.
Wśród wielu cukrzyków czy pacjentów otyłych panuje
przekonanie, że muszą oni unikać orzechów ze względu na
wysoką kaloryczność. Jednak liczne badania pokazują, że
pacjenci ci mogą odnieść wymierne korzyści ze spożywania
orzechów.
Medycyna rodzinna 3/2015
Wpływ składników zawartych w orzechach na organizm człowieka
Tabela 1. Wartość odżywcza na 100 g wybranych orzechów (na podstawie 3, modyfikacja własna).
Energia
(kcal)
CHO
(g)
MUFA
(g)
PUFA
(g)
SFA
(g)
Niacyna
(mg)
Kwas foliowy
(µg)
α-toc
(mg)
Mg
(mg)
Zn
(mg)
Migdały
579
21,55
31,55
12,33
3,8
3,62
44
25,63
270
3,12
Orzechy
brazylijskie
659
11,74
23,88
24,39
16,13
0,3
22
5,65
3,76
4,06
Orzechy
laskowe
628
16,7
45,65
7,92
4,46
1,8
113
15,03
163
2,45
Pistacje
562
27,51
23,82
13,74
5,56
1,3
51
2,3
121
2,2
Orzechy
włoskie
654
13,71
8,93
47,17
6,13
1,13
98
0,7
158
3,09
CHO – węglowodany, MUFA – jednonienasycone kwasy tłuszczowe, PUFA – wielonienasycone kwasy tłuszczowe, SFA – nasycone
kwasy tłuszczowe, α-toc – alfa-tokoferol (witamina E), Mg – magnez, Zn – cynk
Przez żołądek do serca?
Choroby układu krążenia są najczęstszą przyczyną śmierci
w krajach rozwiniętych. Na rozwój tych schorzeń niewątpliwy wpływ mają: poziom cholesterolu i trójglicerydów we
krwi, a także stres oksydacyjny, miejscowy stan zapalny (4)
oraz uszkodzenia endotelium (5, 6).
Naukowcom udało się udowodnić, że szczególnie regularne spożywanie orzechów wpływa na każdy z wymienionych wcześniej czynników ryzyka rozwoju chorób układu
krążenia. Obniżają one poziom cholesterolu całkowitego,
cholesterolu LDL oraz trójglicerydów. Efekt ten jest zależny
od ilości zjedzonych orzechów, które optymalnie powinny
stanowić 20% dziennie spożywanych kalorii. Co więcej,
największą poprawę profilu lipidowego zaobserwowano
u pacjentów z BMI mniejszym niż 25 kg/m2 oraz z poziomem
LDL większym niż 160 mg/dl (7, 8). Uważa się, że zawarte
w orzechach fitosterole częściowo hamują wchłanianie
cholesterolu pochodzącego z innych produktów spożywczych oraz endogennego cholesterolu krążącego z żółcią
w świetle jelit, dzięki czemu obniżają poziom cholesterolu
we krwi (9). Istnieją teorie tłumaczące ten mechanizm, które zakładają wytrącanie się precypitatów cholesterolu lub
zwiększone wydalenie go z kałem, przez co jest on wchłaniany w mniejszych ilościach (10). Ponadto udowodniono, że
zawarte w orzechach antyoksydanty zmniejszają obecność
utlenionych form LDL oraz uszkodzeń DNA zależnych od stresu oksydacyjnego. Inne badania pokazały, że dieta bogata
w orzechy znacząco zmniejsza w surowicy poziom markerów stanu zapalnego, takich jak: białka adhezyjne (ICAM-1,
VCAM-1), interleukina 6 (11), CRP oraz selektyna E (12).
Szczególną rolę w tym zakresie przypisuje się orzechom
włoskim i pekan, a właściwie zawartemu w nich kwasowi
alfa-linolenowemu (ALA), który jest zaliczany do kwasów
n-3 (omega-3). Szczegółowe badania wykazały działanie
tego kwasu na poziomie molekularnym, a mianowicie zaobserwowano zmniejszoną ekspresję mRNA specyficznego
dla interleukiny 6 w komórkach jednojądrzastych krwi obMedycyna rodzinna 3/2015
wodowej (13) oraz zmniejszoną ekspresję na monocytach
ligandów związanych ze stanem zapalnym (14). Ten sam
kwas alfa-linolenowy przy pomocy polifenoli, witaminy E
oraz argininy poprawia reaktywność oraz elastyczność
śródbłonka uszkodzonego przez pożywienie bogate w kwasy nasycone. Wszystkie te czynniki wpływają na poprawę
krążenia krwi w naczyniach obwodowych, zmniejszając
wartości ciśnienia skurczowego i rozkurczowego. Dodatkowo zawarte w orzechach magnez, potas i miedź związane
są z zapobieganiem arytmiom komorowym (15). Co więcej,
orzechy pomagają nie tylko w prewencji pierwotnej, ale
także wtórnej chorób układu krążenia. Udowodniono, że
bogata w kwas ALA dieta śródziemnomorska zmniejsza o 5070% ryzyko powtórnego incydentu sercowo-naczyniowego
w obserwacji 4-letniej (16).
Orzechy w walce z cukrzycą
Kolejną liczną grupę osób mogących skorzystać z dobrodziejstw orzechów stanowią pacjenci z cukrzycą typu II,
która także jest czynnikiem ryzyka rozwoju chorób układu
krążenia. Ważną rolę u tych chorych pełni nie tylko hiperglikemia, ale także dyslipidemia aterogenna (charakteryzująca
się zwiększonym stężeniem trójglicerydów i zmniejszonym
stężeniem cholesterolu HDL oraz obecnością nieprawidłowych cząsteczek LDL), której nie da się kontrolować utrzymywaniem prawidłowego poziomu glikemii.
Grupa naukowców z Teheranu postanowiła sprawdzić
wpływ spożywania orzechów laskowych na profil lipidowy
oraz stężenie glukozy we krwi 50 pacjentów z cukrzycą
typu II. Ochotnicy przez 8 tygodni, oprócz przyjmowanych
już wcześniej leków hipoglikemizujących, spożywali orzechy
laskowe, które zastępowały 10% ich dziennego zapotrzebowania na kalorie. Zaobserwowano zwiększony poziom
witaminy E oraz MUFA u pacjentów z grupy badanej. Pomogło to zachować poziom HDL w zakresie prawidłowych
wartości, natomiast nie wpłynęło znacząco na stężenie
cholesterolu całkowitego, LDL czy trójglicerydów, które
125
Zygmunt Zdrojewicz i wsp.
przed rozpoczęciem badania także były na niskim poziomie.
W ten sposób udowodniono, że u osób z cukrzycą typu II,
tak samo jak u osób z normoglikemią, największą poprawę
profilu lipidowego po spożyciu orzechów obserwuje się,
gdy stężenie LDL przekracza 160 mg/dl (17). Tym samym zaprzeczono popularnemu mitowi o szkodliwości spożywania
orzechów („tłuszcz”) w cukrzycy.
Krwisty stek czy orzechy?
Jak zmniejszać ryzyko udaru mózgu
Otyłość, cukrzyca oraz zaburzenia gospodarki lipidowej są
znanymi czynnikami ryzyka wystąpienia udaru mózgu (18).
Wszystkie te nieprawidłowości poddają się modyfikacji,
co postanowili udowodnić amerykańscy uczeni. Ich celem
było sprawdzenie, czy zmiana sposobu żywienia zmniejsza
częstość występowania udaru mózgu (19). Badanie pokazało, że spożywanie białka ze źródeł innych niż czerwone
mięso (drób, ryby, a szczególnie orzechy) powoduje zmniejszenie częstości udarów mózgu. Co ciekawe, zależność ta
występuje jedynie u kobiet, natomiast nie udaje się jej
zaobserwować u mężczyzn. Różnicę między kobietami
a mężczyznami wytłumaczono większą świadomością kobiet
dotyczącą prawidłowego żywienia, zalet wysiłku fizycznego,
konsekwencji częstego spożywania alkoholu oraz palenia
papierosów, które są dodatkowymi czynnikami ryzyka wystąpienia udaru (20, 21).
Już pojedyncza dawka przynosi efekt
Korzystny wpływ zawartości orzechów w codziennej diecie został wykazany w wielu badaniach. Ciekawe są wyniki
eksperymentu przeprowadzonego przez grupę naukowców
z Brazylii. Sprawdzano, czy już pojedyncze przyjęcie dużej
dawki orzechów brazylijskich stabilizuje profil lipidowy.
W badaniu brało udział 10 zdrowych ochotników, którzy
przechodzili cztery okresy badania. Najpierw nie jedli orzechów, potem przyjmowali kolejno 5, 20 i na końcu 50 g
orzechów. Na każdym etapie wielokrotnie sprawdzano
profil lipidowy (ostatnie badanie krwi w 30. dniu danego
etapu). Na podstawie tych badań okazało się, że przyjęcie
już jednej dużej dawki orzechów brazylijskich znacząco
wpływa na poprawę profilu lipidowego. Obniżenie poziomu
LDL było znaczące już po 9 godzinach, a podwyższenie HDL
po 6 godzinach od przyjęcia 20 lub 50 g orzechów. Efekt
ten utrzymywał się do 30. (ostatniego) dnia badania. Co
ciekawe, wykazano, że przy przyjęciu 20 g orzechów owe
zmiany były bardziej wyraźne niż przy 50 g, co wskazuje,
że spożycie takiej ilości (około 4 orzechów) wydaje się być
wystarczające do poprawy profilu lipidowego. Zmniejszyły
się wskaźniki: trójglicerydy/HDL i LDL/HDL, ale w ramach
czasowych badania nie wykazano znaczących zmian w stężeniu cholesterolu całkowitego czy trójglicerydów. Takie wyniki
budzą pytania: czy lepiej spożywać dużą dawkę orzechów
co jakiś czas, czy lepiej zawierać je w mniejszych ilościach
w codziennej diecie – aby to ustalić, potrzeba kolejnych
wnikliwych badań (22).
126
Migdały a zbędne kilogramy
Otyłość to niewątpliwie problem w dzisiejszym świecie. Tradycyjne diety odchudzające często opierają się
na ograniczeniu podaży tłuszczów, w tym orzechów, a to
właśnie one zawierają wiele wartościowych składników
i powinny stanowić stałą część codziennego jadłospisu.
Przeprowadzone przez naukowców z Iranu badanie miało
na celu poznanie wpływu ubogokalorycznej diety bogatej
w migdały oraz ubogokalorycznej diety bez orzechów na
masę ciała. Rezultatem był znaczny spadek wagi w grupie
osób spożywających migdały w porównaniu z osobami,
które ich nie konsumowały. Dodatkowo spożywanie dużej
ilości orzechów przyczyniło się do redukcji cholesterolu
całkowitego i trójglicerydów (23).
Istnieje kilka teorii tłumaczących taki efekt diety bogatej
w migdały. Po pierwsze, spożywanie migdałów powoduje
uczucie sytości. Po drugie, wysoka zawartość nienasyconych kwasów tłuszczowych wpływa na termogenezę,
co zwiększa zużycie energii przez organizm (23). Także
w Iranie przeprowadzono badanie na grupie pacjentów
z rozpoznanym zespołem metabolicznym, który jest grupą
nieprawidłowości w zakresie obwodu talii, stężenia HDL,
trójglicerydów i glukozy oraz ciśnienia tętniczego. Badanie
objęło 68 ochotników obu płci, którzy przez 6 miesięcy
spożywali pistacje w ilości odpowiadającej 20% całkowitego dziennego zapotrzebowania na kalorie. W porównaniu
z grupą kontrolną uzyskano statystycznie znaczącą poprawę,
czyli zmniejszenie obwodu talii, grubości podskórnej tkanki
tłuszczowej na brzuchu, poziomu cholesterolu całkowitego,
LDL, wolnych kwasów tłuszczowych, glikemii na czczo, CRP
oraz TNF-α. Zaobserwowano wzrost poziomu adiponektyny,
co prawdopodobnie mogło wpłynąć na zwiększenie wrażliwości tkanek obwodowych na insulinę. Jest to pierwsze
badanie, które wykazało tak wielokierunkowy wpływ pistacji
na organizm człowieka, nie tylko w obrębie wyników badań
biochemicznych, ale także bezpośrednich zmian w wyglądzie
pacjentów (24).
Niestety otyłość jest coraz częstsza nie tylko u dorosłych,
ale także wśród nastolatków, a nawet dzieci. Powoduje
to rozwój insulinooporności i zaburzenia lipidowe, co już
w tak młodym wieku zwiększa ryzyko wystąpienia chorób
układu krążenia i śmiertelności w coraz młodszej populacji.
Nadmierna akumulacja tkanki tłuszczowej powoduje rozwój
miejscowych stanów zapalnych (nagromadzenie TNF-α, IL-6)
oraz nasilenie stresu oksydacyjnego, nawet przy nieobecności dyslipidemii, co sprawia, że otyłość jest niezależnym
czynnikiem rozwoju mikroangiopatii (25). Wniosek ten skłonił brazylijskich naukowców do przeprowadzenia badania
wśród nastolatków w celu oceny mikrokrążenia w obrębie
skóry, zdolności antyoksydacyjnych surowicy oraz obecności
metabolicznych czynników ryzyka chorób sercowo-naczyniowych. Badanie objęło 17 nastolatków, charakteryzujących
się wartościami BMI większymi od właściwych dla 95. percentyla dla danego wieku. Grupa badana przez 16 tygodni
spożywała 15-25 g orzechów brazylijskich, co stanowiło
Medycyna rodzinna 3/2015
Wpływ składników zawartych w orzechach na organizm człowieka
10% dziennego zapotrzebowania energii. Zaobserwowano
znaczący spadek poziomu cholesterolu całkowitego, LDL,
utlenionych form LDL oraz poprawę mikrokrążenia w obrębie skóry. Mimo pozytywnego rezultatu uważa się, że
podstawą postępowania u otyłych nastolatków powinna
być zmiana stylu życia obejmująca dietę oraz aktywność
fizyczną (26).
Wzmocnij swoją odporność
Brazylijskie orzechy, oprócz wysokiej zawartości nienasyconych kwasów tłuszczowych, znane są z tego, że spośród
wszystkich pokarmów to właśnie one stanowią najbogatsze źródło selenu. Selen to mikroelement niezbędny dla
zachowania zdrowia człowieka. Jego aktywność wiąże się
z tym, że wchodzi w skład wielu enzymów, takich jak peroksydaza glutationu (która jest ważnym antyoksydantem)
czy dejodynaza (potrzebna do zapewnienia odpowiedniego
stężenia trójjodotyroniny). Niedobory selenu mogą skutkować między innymi osłabionym funkcjonowaniem układu
immunologicznego, a także męską niepłodnością, wzrostem
ryzyka nowotworzenia oraz ryzyka chorób sercowo-naczyniowych (27, 28). Według doniesień suplementacja selenu
wpływa na układ immunologiczny, zwiększając proliferację
LiT (Limfocytów T) w odpowiedzi na mitogeny, zwiększając
ekspresję receptora IL-2 i poprawiając efekt cytotoksyczności zależnej od LiT (29, 30). Brazylijscy naukowcy postanowili
sprawdzić, jaki wpływ na parametry procesu zapalnego ma
spożycie pojedynczej, tj. określonej w konkretnej ilości
gramów, dawki orzechów brazylijskich. Badanie wykazało,
że pojedyncze spożycie orzechów brazylijskich, głównie
w ilościach 20 i 50 g, już po 24 godzinach znacząco obniżyło
stężenia IL-1, IL-6, TNF-α, INF-γ i efekt ów utrzymywał się
długoterminowo, obecny był także w 30. dniu badania.
Jednocześnie w badaniach wykazano, że przyjęcie dużej
pojedynczej dawki orzechów, a wraz z nimi selenu, nie
skutkowało nefrotoksycznością czy hepatotoksycznością,
gdyż nie miało wpływu na parametry funkcji wątroby czy
nerek. Autorzy zwrócili też uwagę na zawartość w orzechach
polifenoli, które również mogły się przyczynić do obniżenia
reakcji zapalnej (31).
Ochrona dla mózgu
Kolejnym ważnym zagadnieniem są prawdopodobne
właściwości przeciwdrgawkowe i neuroprotekcyjne orzechów. Naukowcy z Iranu postanowili przeprowadzić badanie na szczurach oceniające skuteczność suplementacji
orzechów w prewencji eksperymentalnej epilepsji. Grupę
kontrolną tworzyły osobniki karmione zwykłym jedzeniem
i traktowane wstrzyknięciami podskórnymi PZT (pentylenetetrazol – związek drgawkotwórczy). W grupie badanej
natomiast stosowano dietę opartą na orzechach i również
dokonywano wstrzyknięcia PZT. Następnie oceniano ilość
potrzebnego PZT do wywołania pierwszych drgawek, a także
do wywołania skurczu toniczno-klonicznego. Wykonano też
badania mikroskopowe (w mikroskopie świetlnym i elektronowym) tkanki mózgowej, by ocenić jej uszkodzenia.
Medycyna rodzinna 3/2015
Okazało się, że w grupie szczurów otrzymujących pożywienie
z orzechami, potrzebne było więcej PZT do osiągnięcia progu
drgawkowego, zmalała śmiertelność powodowana iniekcjami PZT oraz obserwowano mniejsze uszkodzenia neuronalne
indukowane PZT (32). Za istotny czynnik w wywoływaniu
napadów padaczkowych uważa się tlenek azotu. Orzechy
włoskie poprzez zmniejszenie ekspresji iNOS (indukowana
syntetaza tlenku azotu) stymulowanej bakteryjnym lipopolisacharydem ograniczają produkcję tlenku azotu oraz czynników zapalnych, np. TNF-α (33, 34). W innych badaniach
przeprowadzonych na szczurach wykazano, że długotrwałe
spożywanie orzechów opóźniało związane ze starzeniem
zaburzenie procesów poznawczych. Dochodziło do wzrostu
aktywacji białek zaangażowanych w te procesy, zmiatania
wolnych rodników i aktywacji szlaków ochronnych (35).
Orzechy mogą okazać się obiecującym orężem w walce
z neurodegeneracją związaną z wiekiem oraz z akumulacją
toksycznych, poli-ubikwitynowanych białek. Na modelu
szczurzym wykazano znaczący wpływ spożywania orzechów
w utrzymywaniu białkowej homeostazy w mózgu poprzez
wydajniejsze usuwanie wewnątrzkomórkowych szkodliwych
złogów. Skutkowało to poprawą funkcji poznawczych i motorycznych większości szczurów (36).
Jak pozbyć się stresu?
Naukowcy z Austrii podjęli się ciekawego eksperymentu
na świnkach morskich. Badali efekt diety bogatej w nienasycone kwasy tłuszczowe w wywołanym społecznie stresie
u świnek morskich. Wykładnikami stresu w owym badaniu
był poziom kortyzolu oraz zachowanie świnek (przemieszczanie się, zachowanie agonistyczne, seksualne, socjopozytywne) w obliczu narażenia na konkurencję z innymi świnkami
znajdującymi się w otoczeniu.
80 zwierząt podzielono na 4 grupy: kontrolną, przyjmującą orzechy arachidowe (bogate w MUFA n-9), orzechy włoskie (bogate w PUFA n-6) lub nasiona chia (bogate w PUFA
n-3). Podczas eksperymentu świnki najpierw trzymano
w izolowanych klatkach przez 20 dni, a potem poddano
stresowi, którym była 3-dniowa konfrontacja socjalna z innymi świnkami morskimi na kwadratowej powierzchni bez
osłony. Eksperyment wykazał, że w każdej grupie wzrosło
wydzielanie kortyzolu, ale w grupie z orzechami włoskimi
i nasionami chia w mniejszym stopniu. Niższe stężenie
kortyzolu przeciwdziałało unieruchomieniu związanemu
ze stresem, zachowana była więc dłuższa aktywność ruchowa (głównie w grupie z suplementacją orzechów włoskich).
Podsumowując, doświadczenie to wykazało, że spożywanie
PUFA może wpływać na wygaszanie fizjologicznych i behawioralnych odpowiedzi na stres w środowisku socjalnym. Nie
wykazano takiego efektu u świnek spożywających orzechy
arachidowe. Podczas badania nie zauważono istotnej zmiany
w innych niż aktywność ruchowa zachowaniach świnek (37).
Jednak literatura naukowa podaje przykłady, w których
udowodniono, że kwasy n-3 wpływają na obniżenie częstości zachowań agresywnych u ludzi (38), a także modulują
procesy niepokoju czy depresji (39).
127
Zygmunt Zdrojewicz i wsp.
Orzechy sprzymierzeńcem mężczyzn
Spożywanie orzechów ma również udowodniony, korzystny wpływ na jakość męskiego nasienia. Duża zawartość selenu chroni plemniki przed stresem oksydacyjnym
i wpływa na jakość spermy (40). Nie bez znaczenia pozostaje
również dostarczany z orzechami kwas foliowy, gdyż wykazano związek między jego niskim poziomem a aneuploidią (budową) plemników. Podobny pozytywny wpływ mają
witaminy C, E oraz cynk zawarte w orzechach (41). Cynk jest
niezbędny w wielu procesach związanych z seksualnością
mężczyzn, od metabolizmu testosteronu przez spermiogenezę po zachowanie żywotności plemników. Mikroelement
ten jest obecny w dużych ilościach w nasieniu i odpowiada
za ruchliwość plemników. Ten mechanizm umożliwia wzrost
aktywności plemników dopiero, gdy znajdą się w drogach
rodnych kobiety, gdzie stężenie cynku jest niskie. Dzięki
temu może dojść do zapłodnienia (42). Warto wiedzieć,
że cynk jest potrzebny także kobietom, ponieważ wpływa
na zdrowy wygląd skóry, włosów i paznokci. Ma pozytywne znaczenie w regulacji cyklu miesiączkowego i popędu
seksualnego (43). Biorąc pod uwagę wymienione wyżej
przesłanki, amerykańscy badacze przeprowadzili badanie,
mające potwierdzić hipotezę, że dodanie do pożywienia 75 g
orzeszków dziennie wpływa korzystnie na jakość spermy.
Na koniec badania oceniono jakość nasienia (liczebność
plemników, ich żywotność, ruchliwość, morfologię). Przez
12 tygodni 59 mężczyzn jadło 75 g orzechów dziennie, a 58
stosowało dotychczasowy sposób żywienia, unikając ich.
Wyniki badania wykazały, że znacznej poprawie uległa żywotność, ruchliwość i morfologia plemników w stosunku do
grupy kontrolnej. Zmniejszyła się również ilość plemników
aneuploidalnych (44).
Zaskakujący sposób walki z alergią
na orzechy ziemne
Alergia na orzechy ziemne staje się poważnym problemem. Ich śladowe ilości znajdują się w szeregu produktów
spożywczych, na przykład w czekoladach, batonach, lodach
czy płatkach śniadaniowych. Nawet tak niewielka zawartość
alergenów stanowi poważne zagrożenie dla alergików,
którzy muszą zachować czujność przy wyborze składników
codziennego żywienia. Obserwuje się tendencje wzrostowe alergii na orzeszki ziemne wśród dzieci. W zależności
od źródeł częstość występowania tej alergii szacuje się na
1,4-3,0% (45, 46). Jest ona jedną z przyczyn groźnej dla
życia anafilaksji. W lutym 2015 roku została opublikowana
praca du Toit i wsp. ukazująca, że wczesne wprowadzanie
orzechów arachidowych do jadłospisu dziecka przeciwdziała
powstawaniu na nie alergii (47). W badaniu LEAP (Learning
Early about Peanut Allergy) uczestniczyły niemowlęta (od 4.
do 11. miesiąca życia), które wykazywały objawy alergii
pokarmowej (np. na białko jaja kurzego) pod postacią wy-
128
prysku. Badania były kontynuowane do 60. miesiąca życia
dzieci. Na początku wykonano test skórny, na podstawie
którego podzielono niemowlęta na dwie grupy w zależności
od wyjściowo istniejącego (odczyn skórny od 1 do 4 mm)
lub nieistniejącego łagodnego uczulenia na orzechy. Później
każdą z tych grup podzielono losowo na podgrupę spożywającą orzechy (co najmniej 6 g tygodniowo) i podgrupę, która
miała ich unikać w diecie. Wyniki okazują się niewiarygodne:
pośród dzieci wyjściowo lekko uczulonych, częstość alergii
u jedzących orzechy wyniosła 10,6%, natomiast w grupie ich
unikającej 35,3%. Podobną tendencję można było zauważyć w grupie bez wyjściowego uczulenia, odpowiednio 1,9
i 13,7%. Podsumowując, dzieci które jadły orzechy, rozwinęły alergię w 3,2%, a niejedzące ich – w 17,2% (47). Walka
z alergią na orzechy poprzez ich wczesne wprowadzenie do
żywienia? Wydaje się, że u dzieci z objawami lekkiej alergii
przynosi to wymierne korzyści. Problem wymaga dalszych
badań, dzięki którym uda się jasno określić, przez jak długi
czas, od kiedy i w jakich ilościach orzechy powinny być
obecne w diecie.
Możliwe działania uboczne orzechów
1. Olej arachidowy, czyli z orzeszków ziemnych, podobnie
jak inne oleje jedno- lub wielonienasycone może przyczynić
się do powstania miażdżycy naczyń, co potwierdzono w badaniach na małpach i innych zwierzętach laboratoryjnych.
Nie jest więc zalecany przez kardiologów, nawet jeśli powoduje obniżenie poziomu cholesterolu we krwi.
2. Orzeszki ziemne, podobnie jak produkowane z nich
masło orzechowe, są często zanieczyszczone działającymi
rakotwórczo aflatoksynami z pleśni. W krajach Trzeciego
Świata aflatoksyny są częstą przyczyną raka wątroby. Przepisy sanitarne regulują ich zawartość w żywności, jednak wielu
ekspertów uważa te normy za zbyt wysokie (48, 49).
Podsumowanie
Orzechy to nieocenione źródło zdrowia, a ich doskonałe
właściwości wynikają z bogactwa składników takich jak:
mononienasycone kwasy tłuszczowe (MUFA), wielonienasycone kwasy tłuszczowe (PUFA), witaminy z grupy B, witamina E, błonnik, mikroelementy, antyoksydanty. Dzięki temu
odgrywają rolę w prewencji pierwotnej oraz wspomagają
zachowawcze leczenie schorzeń takich jak: udary mózgu,
cukrzyca, miażdżyca, dyslipidemia, otyłość. Pomagają na
dłużej zachować prawidłowe funkcje poznawcze, przyczyniają się do zmniejszania poziomu stresu oraz zachowania
płodności mężczyzn. Co więcej, charakteryzują się niezaprzeczalnymi walorami smakowymi, a szeroki ich wybór
umożliwia dopasowanie konkretnego typu orzechów do
własnych potrzeb i preferencji kulinarnych. Orzechy więc
zaprzeczają popularnemu stwierdzeniu, że smaczna przekąska nie może być zdrowa. Orzechy włoskie były „królewskimi
orzechami” starożytnego Rzymu – uważano, że przynoszą
szczęście i zdrowie.
Medycyna rodzinna 3/2015
Wpływ składników zawartych w orzechach na organizm człowieka
Adres do korespondencji
Piśmiennictwo
Zygmunt Zdrojewicz
Katedra i Klinika Endokrynologii,
Diabetologii i Leczenia Izotopami
Uniwersytet Medyczny
im. Piastów Śląskich we Wrocławiu
ul. Pasteura 4, 50-367 Wrocław
tel. +48 (71) 784-25-54
[email protected]
1. Sabate’ J, Wien M: Consumption of nuts in the prevention of cardiovascular disease.
Curr Nutr Rep 2013; 2: 258-266. 2. Papanastasopoulos P, Stebbing J: Nuts and cancer:
where are we now? Lancet Oncol 2013 Nov; 14(12): 1161-1162. 3. National Nutrient Database for Standard Reference, Agricultural Research Service, The National Agricultural
Library, United States Department of Agriculture (dostęp z dnia: 02.06.2015). 4. Jiang R,
Jacobs DR Jr, Mayer-Davis E et al.: Nut and seed consumption and inflammatory markers
in the Multi-Ethnic Study of Atherosclerosis. Am J Epidemiol 2006; 163(3): 222-231.
5. Deanfield JE, Halcox JP, Rabelink TJ: Endothelial function and dysfunction, testing
and clinical relevance. Circulation 2007; 115(10): 1285-1295. 6. Sanderson P, Olthof M,
Grimble RF et al.: Dietary lipids and vascular function: UK Food Standards Agency
workshop report. Br J Nutr 2004; 91(3): 491-500. 7. Sabaté J, Haddad E, Tanzman JS et al.:
Serum lipid response to the graduated enrichment of a Step I diet with almonds: a randomized feeding trial. Am J Clin Nutr 2003; 77(6): 1379-1384. 8. Jenkins D, Kendall C,
Marchie A et al.: Dose response of almonds on coronary heart disease risk factors: blood
lipids, oxidized low-density lipoproteins, lipoprotein(a), homocysteine, and pulmonary
nitric oxide, a randomized, controlled, crossover trial. Circulation 2002; 106(11): 1327-1332.
9. Ostlund RE Jr: Phytosterols in human nutrition. Annu Rev Nutr 2002; 22: 533-549.
10. Zdrojewicz Z, Bronkowska A, Młyńska Ł: Fitosterole – budowa, znaczenie w organizmie człowieka. AAAAM 2013; 4: 51-57. 11. Estruch R, Martínez-González MA, Corella D
et al.: Effects of a Mediterranean-style diet on cardiovascular risk factors: a randomized
trial. Ann Intern Med 2006; 145(1): 1-11. 12. Rajarama S, Connell KM, Sabaté J: Effect of
almond-enriched high-monounsaturated fat diet on selected markers of inflammation:
a randomised, controlled, crossover study. Br J Nutr 2010; 103(6): 907-912. 13. Jiménez-Gómez Y, López-Miranda J, Blanco-Colio LM et al.: Olive oil and walnut breakfasts reduce the postprandial inflammatory response in mononuclear cells compared with
a butter breakfast in healthy men. Atherosclerosis 2009; 204(2): e70-76. 14. Mena MP,
Sacanella E, Vazquez-Agell M et al.: Inhibition of circulating immune cell activation:
a molecular antiinflammatory effect of the Mediterranean diet. Am J Clin Nutr 2009;
89(1): 248-256. 15. Houtman JP: Trace elements and cardiovascular diseases. J Cardiovasc
Risk 1996; 3(1): 18-25. 16. Hu FB, Stampfer MJ: Nut consumption and risk of coronary
heart disease: a review of epidemiologic evidence. Curr Atheroscler Rep 1999; 1(3): 204209. 17. Damavandi RD, Eghtesadi S, Shidfar F et al.: Effects of hazelnuts consumption
on fasting blood sugar and lipoproteins in patients with type 2 diabetes. J Res Med Sci
2013; 18(4): 314-321. 18. Bogiatzi C, Hackam DG, McLeod AI et al.: Secular trends in
ischemic stroke subtypes and stroke risk factors. Stroke 2014; 45(11): 3208-3213. 19. Bernstein AM, Pan A, Rexrode KM et al.: Dietary protein sources and the risk of stroke in men
and women. Stroke 2012; 43(3): 637-644. 20. Iso H, Stampfer MJ, Manson JE et al.: Prospective study of fat and protein intake and risk of intraparenchymal hemorrhage in
women. Circulation 2001; 103(6): 856-863. 21. Preis SR, Stampfer MJ, Spiegelman D et
al.: Lack of association between dietary protein intake and risk of stroke among middleaged men. Am J Clin Nutr 2010; 91(1): 39-45. 22. Colpo E, Vilanova CD, Brenner Reetz LG
et al.: A single consumption of high amounts of the brazil nuts improves lipid profile of
healthy volunteers. J Nutr Metab 2013; 2013: 653185. 23. Abazarfard Z, Salehi M, Keshavarzi S: The effect of almonds on anthropometric measurements and lipid profile in
overweight and obese females in a weight reduction program: A randomized controlled
clinical trial. J Res Med Sci 2014; 19(5): 457-464. 24. Gulati S, Misra A, Pandey RM et al.:
Effects of pistachio nuts on body composition, metabolic, inflammatory and oxidative
stress parameters in Asian Indians with metabolic syndrome: a 24-wk, randomized control trial. Nutrition 2014; 30(2): 192-197. 25. Kraemer-Aguiar LG, Maranhao PA, Cyrino FZ
et al.: Waist circumference leads to prolonged microvascular reactive hyperemia response in young overweight/obese women. Microvasc Res 2010; 80(3): 427-432. 26. Maranhão PA,
Kraemer-Aguiar LG, de Oliveira CL et al.: Brazil nuts intake improves lipid profile, oxidative stress and microvascular function in obese adolescents: a randomized controlled
trial. Nutr Metab (Lond) 2011; 8(1): 32. 27. Murray RK, Granner DK, Rodwell VW: Biochemia Harpera. Wyd. VI uaktualnione. PZWL, Warszawa 2010. 28. Rayman MP: The
importance of selenium to human health. Lancet 2000; 356(9225): 233-241. 29. Roy M,
Kiremidjian-Schumacher L, Wishe HI et al.: Supplementation with selenium and human
immune cell functions. I. Effect on lymphocyte proliferation and interleukin 2 receptor
expression. Biol Trace Elem Res 1994; 41(1-2): 103-114. 30. Kiremidjian-Schumacher L,
Roy M, Wishe HI et al.: Supplementation with selenium and human immune cell functions. II. Effect on cytotoxic lymphocytes and natural killer cells. Biol Trace Elem Res
Medycyna rodzinna 3/2015
129
Zygmunt Zdrojewicz i wsp.
nadesłano: 11.08.2015
zaakceptowano do druku: 27.08.2015
130
1994; 41(1-2): 115-127. 31. Colpo E, Dalton DA, Vilanova C et al.: Brazilian nut consumption
by healthy volunteers improves inflammatory parameters. Nutrition 2014; 30(4): 459-465.
32. Asadi-Shekaari M, Kalantaripour TP, Nejad FA et al.: The anticonvulsant and neuroprotective effects of walnuts on the neurons of rat brain cortex. AJMB 2012; 4(3): 155-158.
33. Moazzami K, Emamzadeh-Fard S, Shabani M: Anticonvulsive effect of atorvastatin
on pentylenetetrazole-induced seizures in mice: the role of nitric oxide pathway. Fundam
Clin Pharmacol 2013; 27(4): 387-392. 34. Willis LM, Bielinski DF, Fisher DR et al.: Walnut
extract inhibits LPS-induced activation of BV-2 microglia via internalization of TLR4:
possible involvement of phospholipase D2. Inflammation 2010; 33(5): 325-333. 35. Joseph JA, Shukitt-Hale B, Willis LM: Grape juice, berries, and walnuts affect brain aging
and behavior. J Nutr 2009; 139(9): 1813S-1817S. 36. Poulose SM, Bielinski DF, Shukitt-Hale B: Walnut diet reduces accumulation of polyubiquitinated proteins and inflammation in the brain of aged rats. J Nutr Biochem 2013; 24(5): 912-919. 37. Nemeth M,
Millesi E, Wagner KH et al.: Effects of diets high in unsaturated fatty acids on socially
induced stress responses in guinea pigs. PLoS ONE 2014; 9(12): e116292. 38. Hamazaki T,
Hamazaki K: Fish oils and aggression or hostility. Prog Lipid Res 2008; 47(4): 221-232.
39. Appleton KM, Rogers PJ, Ness AR: Is there a role for n-3 long-chain polyunsaturated
fatty acids in the regulation of mood and behaviour? A review of the evidence to date
from epidemiological studies, clinical studies and intervention trials. Nutr Res Rev 2008;
21(1): 13-41. 40. Camejo MI, Abdala L, Vivas-Acevedo G et al.: Selenium, copper and zinc
in seminal plasma of men with varicocele, relationship with seminal parameters. Biol
Trace Elem Res 2011; 143: 1247-1254. 41. Young SS, Eskanazi B, Marchette FM et al.: The
association of folate, zinc and antioxidant intake with sperm aneuploidy in healthy nonsmoking men. Hum Reprod 2008; 23(5): 1014-1022. 42. Zdrojewicz Z, Wiśniewska A: Rola
cynku w seksualności mężczyzn. Adv Clin Exp Med 2005; 14(6): 1295-1300. 43. Zdrojewicz Z, Kocjan O, Idzior A: Wpływ biopierwiastków na utrzymanie witalności i ich rola
w medycynie przeciwstarzeniowej. AAAAM 2014; 4: 47-52. 44. Robbins WA, Xun L,
FitzGerald LZ et al.: Walnuts improve semen quality in men consuming a Western-style
Diet: randomized control dietary intervention trial. Biol Reprod 2012; 87(4): 101. 45. Venter C, Hasan Arshad S, Grundy J et al.: Time trends in the prevalence of peanut allergy:
three cohorts of children from the same geographical location in the UK. Allergy 2010;
65(1): 103-108. 46. Sicherer SH, Muñoz-Furlong A, Godbold JH et al.: US prevalence of
self-reported peanut, tree nut, and sesame allergy: 11-year follow-up. J Allergy Clin Immunol 2010; 125(6): 1322-1326. 47. Du Toit G, Roberts G, Sayre PH et al.: Randomized trial
of peanut consumption in infants at risk for peanut allergy. N Engl J Med 2015; 372(9):
803-813. 48. Carper J: Apteka żywności. Wyd. I. Hannah Publishing LTD, Londyn 1996:
243-244. 49. Klamerek-Hoffmann E: Dieta w zespole metabolicznym. AAAM 2015; 2:
44-50.
Medycyna rodzinna 3/2015