Odpowiedzialnoœć gwarancyjna inwestora w procesie inwestycyjnym

Zarz¹dzanie i Finanse Journal of Management and Finance Vol. 13, No. 3/2/2015
Micha³ Jachowicz*
Micha³ Jachowicz
OdpowiedzialnoϾ gwarancyjna inwestora w procesie
inwestycyjnym
OdpowiedzialnoϾ gwarancyjna inwestora w procesie inwestycyjnym
Wstêp
Prowadzenie dzia³alnoœci gospodarczej w oparciu o koncepcjê spo³ecznej odpowiedzialnoœci w biznesie lub – inaczej – odpowiedzialnej
przedsiêbiorczoœci zak³ada osi¹ganie zysku z uwzglêdnieniem interesu
spo³ecznego oraz oczekiwañ skonkretyzowanych grup interesariuszy.
Przyjêcie powy¿szych za³o¿eñ oznacza kwalifikacjê kosztu zaanga¿owania przedsiêbiorcy w sferê spo³ecznych oczekiwañ nie jako straty, lecz
jako kosztu inwestycji w wartoœæ przedsiêbiorstwa, szacowan¹ nie tylko
poprzez czynniki maj¹tkowe, lecz równie¿ ze wzglêdu na renomê kszta³towan¹ w kontekœcie dzia³alnoœci maj¹cej znaczenie dla rozwoju okreœlonego regionu lub wspólnoty. Internalizacja koncepcji spo³ecznej odpowiedzialnoœci przedsiêbiorcy zak³ada indywidualn¹ inicjatywê oraz
podejmowanie przez przedsiêbiorcê samodzielnych starañ w granicach
prawnych ram swobody dzia³alnoœci gospodarczej. Istnieje jednak okreœlony obszar relacji podmiotowych, które ze wzglêdu na ich spo³eczne znaczenie, jak równie¿ koniecznoœæ œcis³ej ochrony interesu okreœlonych grup
interesariuszy, zosta³y objête regulacj¹ prawn¹, stanowi¹c¹ w swym
za³o¿eniu gwarancjê odpowiedzialnej przedsiêbiorczoœci. Za istotny obszar relacji biznesowych nale¿y w tym kontekœcie uznaæ relacje prawne
kszta³towane w ramach procesu inwestycyjnego, tj. zachodz¹ce pomiêdzy trzema podstawowymi kategoriami podmiotów: inwestorem, wykonawc¹ (generalnym wykonawc¹) oraz podwykonawc¹. Na szczególn¹
uwagê zas³uguje w tym wzglêdzie powstanie po stronie inwestora biernej, solidarnej odpowiedzialnoœci o charakterze gwarancyjnym, której
analiza z uwzglêdnieniem obowi¹zuj¹cych podstaw prawnych, reguluj¹cych jej zakres oraz przes³anki powstania, stanowi cel niniejszego
artyku³u.
* Dr, Katedra Prawa i Postêpowania Administracyjnego oraz Nauk o Administracji, Wydzia³ Prawa, Administracji i Stosunków Miêdzynarodowych, Krakowska Akademia im.
Andrzeja Frycza Modrzewskiego, ul. Gustawa Herlinga-Grudziñskiego 1, 30-705 Kraków,
[email protected]
194
Micha³ Jachowicz
1. Zakres przedmiotowy odpowiedzialnoœci solidarnej
inwestora
Podstawê prawn¹ odpowiedzialnoœci gwarancyjnej inwestora w procesie inwestycyjnym kszta³tuj¹ przepisy ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r.
Kodeks cywilny [ustawa, 1964, dalej: k.c.], reguluj¹ce relacje prawne w ramach umowy o roboty budowlane. Zgodnie z treœci¹ art. 6471 § 2 k.c. do
zawarcia przez wykonawcê umowy o roboty budowlane z podwykonawc¹ jest wymagana zgoda inwestora. Je¿eli inwestor, w terminie 14 dni od
przedstawienia mu przez wykonawcê umowy z podwykonawc¹ lub jej
projektu, wraz z czêœci¹ dokumentacji dotycz¹c¹ wykonania robót okreœlonych w umowie lub projekcie nie zg³osi na piœmie sprzeciwu lub
zastrze¿eñ, uwa¿a siê, ¿e wyrazi³ zgodê na zawarcie umowy. Ponadto
zgodnie z art. 6471 § 3 k.c. do zawarcia przez podwykonawcê umowy
z dalszym podwykonawc¹ jest wymagana zgoda inwestora i wykonawcy. Przepis § 2 zdanie drugie stosuje siê odpowiednio. Zgodnie natomiast
z art. 6471 § 5 k.c. zawieraj¹cy umowê z podwykonawc¹ oraz inwestor
i wykonawca ponosz¹ solidarn¹ odpowiedzialnoœæ za zap³atê wynagrodzenia za roboty budowlane wykonane przez podwykonawcê. Odpowiedzialnoœæ inwestora wobec podwykonawców stanowi zatem ustawow¹ solidarnoœæ biern¹ gwarancyjn¹, która zgodnie z art. 366 § 1 i § 2 k.c.
daje podstawê do ¿¹dania przez wierzyciela ca³oœci lub czêœci œwiadczenia od wszystkich d³u¿ników ³¹cznie, od kilku z nich lub od ka¿dego
z osobna, a zaspokojenie wierzyciela przez któregokolwiek z d³u¿ników
zwalnia pozosta³ych, przy czym a¿ do zupe³nego zaspokojenia wierzyciela wszyscy d³u¿nicy solidarni pozostaj¹ zobowi¹zani. Jednoczeœnie nale¿y odró¿niæ podstawê odpowiedzialnoœci inwestora wobec wykonawcy
wzglêdem podstawy odpowiedzialnoœci inwestora wobec podwykonawców. Na powy¿sz¹ dystynkcjê wskaza³ S¹d Najwy¿szy w wyroku
z 11 stycznia 2008 r., zgodnie z którym „odpowiedzialnoœæ inwestora wobec wykonawcy wynika z zawartej umowy o roboty budowlane, która
okreœla jej zakres, natomiast odpowiedzialnoœæ inwestora wobec podwykonawców wynika z ustawy; ma charakter gwarancyjny, a jej ramy okreœla umowa wykonawcy z podwykonawc¹, a nie zakres odpowiedzialnoœci
inwestora wobec wykonawcy. Inwestor zatem nie mo¿e zwolniæ siê
z przewidzianej w art. 6471 § 5 k.c. odpowiedzialnoœci wobec podwykonawcy, powo³uj¹c siê na wykonanie swojego zobowi¹zania wobec wykonawcy, wynikaj¹cego z innego stosunku zobowi¹zaniowego” [wyrok
SN, 11.01.2008].
OdpowiedzialnoϾ gwarancyjna inwestora w procesie inwestycyjnym
195
W³aœciwa ocena zakresu odpowiedzialnoœci inwestora wymaga przede wszystkim okreœlenia kategorii zobowi¹zañ objêtych jej granicami.
Zgodnie z literalnym brzmieniem art. 6471 § 2 i § 5 k.c. zakres przedmiotowy odpowiedzialnoœci solidarnej inwestora dotyczy umowy zawieranej
przez wykonawcê z podwykonawc¹, pod warunkiem ¿e umowa ta stanowi umowê o roboty budowlane. Kwalifikacjê umowy o roboty budowlane
reguluje art. 647 k.c., zgodnie z którym przez umowê o roboty budowlane
wykonawca zobowi¹zuje siê do oddania przewidzianego w umowie
obiektu, wykonanego zgodnie z projektem i z zasadami wiedzy technicznej, a inwestor zobowi¹zuje siê do dokonania wymaganych przez w³aœciwe przepisy czynnoœci zwi¹zanych z przygotowaniem robót, w szczególnoœci do przekazania terenu budowy i dostarczenia projektu, oraz do
odebrania obiektu i zap³aty umówionego wynagrodzenia. Tym samym
w ramach zobowi¹zania kszta³tuj¹cego umowê o roboty budowlane wykonawca powinien realizowaæ budowê obiektu budowlanego, tj. zgodnie
z definicj¹ art. 3 pkt 1 ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane
[ustawa, 1994, dalej: Prawo budowlane], obiektu stanowi¹cego: budynek,
budowlê b¹dŸ obiekt ma³ej architektury, wraz z instalacjami zapewniaj¹cymi mo¿liwoœæ u¿ytkowania obiektu zgodnie z jego przeznaczeniem, wzniesiony z u¿yciem wyrobów budowlanych. Ponadto, zgodnie
z art. 658 k.c., przepisy reguluj¹ce zagadnienia umowy o roboty budowlane stosuje siê odpowiednio do umowy o wykonanie remontu budynku
lub budowli, tj., zgodnie z art. 3 pkt 8 Prawa budowlanego, do wykonywania w istniej¹cym obiekcie budowlanym robót budowlanych polegaj¹cych na odtworzeniu stanu pierwotnego, a niestanowi¹cych bie¿¹cej
konserwacji, przy czym dopuszcza siê stosowanie wyrobów budowlanych innych ni¿ u¿yto w stanie pierwotnym. W konsekwencji zgodnie
z wyrokiem S¹du Apelacyjnego w Warszawie z dnia 7 wrzeœnia 2012 r.
„je¿eli przedmiotem umowy jest remont budynku czy budowli, b¹dŸ jego
czêœci, to zachowuje ona postaæ umowy nazwanej o roboty budowlane je¿eli jej przedmiot jest czêœci¹ remontu w rozumieniu art. 3 pkt 8 ustawy
z dnia 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane” [wyrok SA w Warszawie,
7.09.2012].
Maj¹c powy¿sze na wzglêdzie, nale¿y jednak zauwa¿yæ, ¿e w praktyce zakres przedmiotowy umowy o roboty budowlane wyczerpuje najczêœciej wy³¹cznie umowa zawarta pomiêdzy inwestorem a generalnym
wykonawc¹. Umowy zawierane pomiêdzy generalnym wykonawc¹
a podwykonawcami odnosz¹ siê bowiem zazwyczaj do wyodrêbnionych
196
Micha³ Jachowicz
prac stanowi¹cych sk³adowe ca³oœci robót i nie obejmuj¹ swoim zakresem
realizacji ca³oœci obiektu budowlanego jako takiego. Tym samym umowy
te nie stanowi¹ umów o roboty budowlane, lecz podlegaj¹ kwalifikacji
jako umowy o dzie³o [Wawrykiewicz, Wroñski, 2005]. Zawarcie przez
wykonawcê z podwykonawc¹ umowy o roboty budowlane jest mo¿liwe,
lecz oznacza³oby przejêcie przez podwykonawcê zobowi¹zania w zakresie ca³oœci wykonawstwa obiektu budowlanego. Pojawia siê zatem pytanie o mo¿liwoœæ objêcia zakresem odpowiedzialnoœci inwestora, o której
mowa w art. 6471 § 5 k.c., zobowi¹zañ w zakresie prac wykonywanych
w zwi¹zku z wykonawstwem obiektu budowlanego realizowanych na
podstawie umowy o dzie³o. Zgodnie ze stanowiskiem wyra¿onym
w piœmiennictwie oraz ukszta³towanym przez orzecznictwo podstawow¹
funkcj¹ regulacji art. 6471 k.c. jest ochrona podwykonawców jako takich,
a zatem równie¿ podwykonawców, którzy uzyskali zgodê w³aœciwego
inwestora na zawarcie umowy o roboty budowlane, lecz wykonali prace
kwalifikowane jako dzie³o w rozumieniu art. 627 k.c. [Kostecki, 2004].
Ponadto, rozwa¿aj¹c relacje umowy o roboty budowlane oraz umowy
o dzie³o w kontekœcie ustawowej definicji robót budowlanych, tj. art. 3
pkt 7 Prawa budowlanego, zgodnie z którym przez roboty budowlane nale¿y rozumieæ budowê, a tak¿e prace polegaj¹ce na przebudowie, monta¿u, remoncie lub rozbiórce obiektu budowlanego, nale¿y zauwa¿yæ, ¿e
o kwalifikacji robót budowlanych nie przes¹dzaj¹ cechy lub w³aœciwoœci
wykonywanych czynnoœci, lecz ich funkcja w procesie budowania i ostatecznie cel, ze wzglêdu na który s¹ wykonywane. W konsekwencji za roboty budowlane w okreœlonych okolicznoœciach mo¿na uznaæ równie¿
prace, które wykonywane w celu realizacji obiektu budowlanego przyczyniaj¹ siê do jego powstania, pomimo ¿e zwyczajowo nie stanowi¹
czynnoœci mieszcz¹cych siê w kategorii robót budowlanych [Gniewek,
Machnikowski, 2013, s. 1157–1158]. Zgodnie z wyrokiem S¹du Najwy¿szego z dnia 17 paŸdziernika 2008 r. „wielu podwykonawców œwiadczy
swoje us³ugi na rzecz wykonawcy nie na podstawie umowy o roboty budowlane, lecz na podstawie umowy o dzie³o. Podwykonawcy ci zas³uguj¹
na ochronê wynikaj¹c¹ z art. 6471 § 5 k.c. nie mniejsz¹ ni¿ podwykonawcy
œwiadcz¹cy swoje us³ugi na rzecz wykonawcy na podstawie umowy o roboty budowlane. Ostatecznie wiêc trzeba przyj¹æ, ¿e wynikaj¹c¹ z art. 6471
§ 5 k.c. ochron¹ s¹ objêci zarówno podwykonawcy spe³niaj¹cy swoje
us³ugi na podstawie umowy o roboty budowlane, jak i podwykonawcy
spe³niaj¹cy swoje us³ugi na podstawie umowy o dzie³o. Z odwo³ania siê
OdpowiedzialnoϾ gwarancyjna inwestora w procesie inwestycyjnym
197
w omawianym przepisie do robót budowlanych wykonanych przez podwykonawcê nale¿y wywieœæ jedynie wymaganie, aby rezultat œwiadczenia podwykonawcy spe³nionego na podstawie umowy z wykonawc¹
sk³ada³ siê na obiekt stanowi¹cy przedmiot œwiadczenia wykonawcy
w ramach zawartej z inwestorem umowy o roboty budowlane. Tylko wtedy, gdy rezultat œwiadczenia podwykonawcy wchodzi w sk³ad obiektu
stanowi¹cego przedmiot œwiadczenia wykonawcy w ramach umowy
o roboty budowlane, mo¿na usprawiedliwiæ na³o¿enie na inwestora obowi¹zku zap³aty wynagrodzenia podwykonawcy, po³¹czonego wêz³em
solidarnoœci z obowi¹zkiem zap³aty wynagrodzenia podwykonawcy
przez wykonawcê. Okolicznoœci¹ usprawiedliwiaj¹c¹ na³o¿enie tego obowi¹zku jest zrealizowanie czêœci œwiadczenia wykonawcy na rzecz inwestora kosztem podwykonawcy, tj. bez otrzymania za to nale¿nego wynagrodzenia od wykonawcy” [wyrok SN, 17.10.2008]. W treœci uzasadnienia
powo³anego wyroku wskazano ponadto, ¿e statusu podwykonawcy,
objêtego gwarancj¹ ustawowej odpowiedzialnoœci inwestora, nie posiadaj¹ dostawcy maszyn i urz¹dzeñ potrzebnych do wykonania robót budowlanych oraz dostawcy materia³ów budowlanych.
W kontekœcie prowadzonych rozwa¿añ nale¿y równie¿ przytoczyæ
pogl¹d odnosz¹cy siê do powstania solidarnej odpowiedzialnoœci inwestora wzglêdem zobowi¹zañ wynikaj¹cych z umów mieszanych, zgodnie
z którym w przypadku zawarcia umowy o charakterze mieszanym, tj.
³¹cz¹cej cechy umowy o roboty budowlane lub umowy o dzie³o oraz elementy umowy innego typu, nie jest mo¿liwe przyjêcie odpowiedzialnoœci
solidarnej inwestora. Wskazane wy³¹czenie wynika z zasady wyk³adni
prawa, zgodnie z któr¹ wyj¹tki nie podlegaj¹ wyk³adni rozszerzaj¹cej.
Odpowiedzialnoœæ solidarna inwestora obejmuje natomiast zobowi¹zanie wynikaj¹ce z umowy mieszanej, je¿eli umowa ta ³¹czy cechy umowy
o roboty budowlane oraz umowy o dzie³o [Tenenbaum-Kulig, 2013,
s. 14–18].
Analizuj¹c zagadnienie przedmiotowego zakresu odpowiedzialnoœci inwestora, nale¿y ponadto odnieœæ siê do kwestii zakresu treœci zobowi¹zania objêtego wskazan¹ odpowiedzialnoœci¹. Zgodnie ze stanowiskiem wyra¿onym w wyroku S¹du Apelacyjnego w Katowicach z dnia
6 marca 2013 r. „solidarn¹ odpowiedzialnoœæ ukszta³- towan¹ art. 6471 § 5
k.c. nale¿y rozumieæ w ten sposób, ¿e inwestor odpowiada za zap³atê wynagrodzenia w taki sam sposób jak wykonawca” [wyrok SA w Katowicach, 6.03.2013]. Bior¹c pod uwagê treœæ art. 6471 § 5 k.c. pewne jest, ¿e
198
Micha³ Jachowicz
inwestor ponosi solidarn¹ odpowiedzialnoœæ za zap³atê wynagrodzenia
za roboty budowlane wykonane przez podwykonawcê. Okreœlone w¹tpliwoœci mo¿e jednak budziæ ustalenie, czy odpowiedzialnoœæ inwestora
rozci¹ga siê równie¿ na inne zobowi¹zania wynikaj¹ce z umowy zawartej
z podwykonawc¹, której gwarantem realizacji pozostaje inwestor, w tym
w szczególnoœci, czy inwestor ponosi odpowiedzialnoœæ za terminowe
dokonanie zap³aty wynagrodzenia. Udzielenie pozytywnej odpowiedzi
oznacza³oby bowiem prawo podwykonawcy do dochodzenia od inwestora zap³aty nie tylko nale¿noœci g³ównej, lecz tak¿e odsetek. Wskazane
zagadnienie stanowi przedmiot rozstrzygniêcia wyroku S¹du Najwy¿szego z dnia 5 wrzeœnia 2012, zgodnie z którym „wyk³adnia gramatyczna
art. 6471 § 5 k.c. przemawia za ograniczeniem odpowiedzialnoœci inwestora wy³¹cznie do wynagrodzenia (nale¿noœci g³ównej). Znajduje ona
wsparcie w innych przepisach ustawowych. W myœl art. 371 k.c. dzia³ania
i zaniechania jednego z d³u¿ników solidarnych, polegaj¹ce zarówno na
czynnoœciach prawnych, jak i dzia³aniach faktycznych, nie mog¹ szkodziæ
wspó³d³u¿nikom, zatem byæ Ÿród³em szerszej ich odpowiedzialnoœci”
[wyrok SN, 5.09.2012]. Ponadto w treœci powo³anego wyroku S¹d Najwy¿szy jednoznacznie wykluczy³ jak¹kolwiek dalej id¹c¹ odpowiedzialnoœæ inwestora wobec podwykonawcy, w szczególnoœci za zawinione
dzia³ania (zaniechania) wykonawcy wyrz¹dzaj¹ce szkodê lub za wydatki
zwi¹zane z dochodzeniem roszczenia bezpoœrednio przeciwko wykonawcy. Podobne stanowisko zaj¹³ S¹d Apelacyjny we Wroc³awiu w wyroku z dnia 1 paŸdziernika 2012 r., w którym wskaza³, ¿e „z art. 6471 k.c. nie
wynika, aby inwestor oraz generalny wykonawca ponosili odpowiedzialnoœæ solidarn¹ wobec podwykonawcy za nale¿noœci uboczne, w takim
samym zakresie jak podmiot zobowi¹zany do tego z umowy. Wniosku takiego nie mo¿na wysnuæ z literalnego brzmienia powy¿szej regulacji,
a maj¹c na uwadze dolegliwy i wyj¹tkowy charakter wprowadzonej ustaw¹ odpowiedzialnoœci solidarnej inwestora i wykonawcy, nie ma jakichkolwiek podstaw do stosowania w tym zakresie wyk³adni rozszerzaj¹cej.
Przyjêcie tego pogl¹du nie koliduje w jakimkolwiek zakresie z istot¹ solidarnoœci, gdy¿ zgodnie z wol¹ ustawodawcy (...) inwestor i generalny
wykonawca ponosz¹ solidarn¹ odpowiedzialnoœæ, która zgodnie z art.
366 k.c. uprawnia wierzyciela do ¿¹dania œwiadczenia od wszystkich
d³u¿ników ³¹cznie, od kilku z nich lub od ka¿dego z osobna, przy czym
odnosi siê ona wy³¹cznie do nale¿nego podwykonawcy wynagrodzenia”
[wyrok SA we Wroc³awiu, 1.10.2012]. Zakres odpowiedzialnoœci gwa-
OdpowiedzialnoϾ gwarancyjna inwestora w procesie inwestycyjnym
199
rancyjnej inwestora obejmuje natomiast zobowi¹zanie do zap³aty wynagrodzenia w wysokoœci podwy¿szonej przez s¹d na mocy art. 632 § 2 k.c.,
zgodnie z którym je¿eli wskutek zmiany stosunków, której nie mo¿na
by³o przewidzieæ, wykonanie dzie³a grozi³oby przyjmuj¹cemu zamówienie ra¿¹c¹ strat¹, s¹d mo¿e podwy¿szyæ rycza³t lub rozwi¹zaæ umowê.
Zgodnie z wyrokiem S¹du Apelacyjnego w Gdañsku z dnia 26 lipca
2013 r. „nie ma przeszkód, aby odpowiedzialnoœæ gwarancyjna inwestora
wywiedziona z art. 6471 § 5 k.c. rozci¹ga³a siê tak¿e na obowi¹zek zap³aty
podwykonawcy wynagrodzenia podwy¿szonego z mocy art. 632 § 2 k.c.
Jest to bowiem nadal œwiadczenie, którego obowi¹zek spe³nienia wynika
z umowy zawartej pomiêdzy wykonawc¹ a podwykonawc¹, a tylko jego
wysokoœæ – na skutek zaistnienia okreœlonych przes³anek – zosta³a podwy¿szona przez s¹d. Nie ulega wiêc w¹tpliwoœci, i¿ takie wynagrodzenie
jest nadal œwiadczeniem, którego spe³nienie ci¹¿y na zamawiaj¹cym, tyle
tylko, ¿e w odmiennej wysokoœci. Konsekwencj¹ powy¿szego jest stwierdzenie, ¿e obowi¹zek zap³aty wynagrodzenia w zmienionej wysokoœci
bêdzie solidarnie obci¹¿a³ równie¿ inwestora, w przypadku zaistnienia
przes³anek wymaganych przez art. 6471 § 2 k.c.” [wyrok SA w Gdañsku,
26.07.2013].
2. Przes³anki powstania odpowiedzialnoœci solidarnej inwestora
Powstanie po stronie inwestora odpowiedzialnoœci solidarnej za zap³atê wynagrodzenia za roboty budowalne wykonane przez podwykonawcê pozostaje uwarunkowane przes³ankami okreœlonymi w treœci
art. 6471 § 2 k.c. Przede wszystkim jednak nale¿y wskazaæ, ¿e zgodnie
z art. 6471 § 1 k.c. inwestor oraz wykonawca, jako strony umowy o roboty
budowlane, powinni w jej treœci ustaliæ zakres robót, które wykonawca
bêdzie wykonywa³ osobiœcie lub za pomoc¹ podwykonawców. Nale¿y
zatem uznaæ, ¿e przepis art. 6471 § 1 k.c. wy³¹cza mo¿liwoœæ stosowania
art. 356 § 1 k.c., zgodnie z którym wierzyciel mo¿e ¿¹daæ osobistego
œwiadczenia d³u¿nika tylko wtedy, gdy to wynika z treœci czynnoœci
prawnej, z ustawy albo z w³aœciwoœci œwiadczenia. W konsekwencji
umowne okreœlenie zakresu robót, które wykonawca bêdzie wykonywa³
osobiœcie lub za pomoc¹ podwykonawców, determinuje zakres prac, które wykonawca bêdzie zobowi¹zany wykonaæ bez udzia³u osób trzecich
[Jerzykowski, KoŸmiñska, 2005, s. 58].
Jednoczeœnie nale¿y podkreœliæ, ¿e samo zawarcie umowy pomiêdzy
wykonawc¹ a podwykonawc¹ o wykonanie prac zgodnych z zakresem
200
Micha³ Jachowicz
ustalonym na podstawie umowy zawartej pomiêdzy inwestorem a wykonawc¹ pozostaje niezale¿ne od woli inwestora. Okreœlone w¹tpliwoœci
w tej mierze mo¿e rodziæ literalne brzmienie art. 6471 § 2 zd. 1 k.c., zgodnie
z którym do zawarcia przez wykonawcê umowy o roboty budowlane
z podwykonawc¹ jest wymagana zgoda inwestora. Wskazana w¹tpliwoœæ zosta³a rozstrzygniêta przez judykaturê [por. wyrok SA w Poznaniu, 17.12.2009] oraz piœmiennictwo, gdzie zgodnie z przewa¿aj¹cym
pogl¹dem brak zgody inwestora nie wp³ywa na wa¿noœci umowy o podwykonawstwo zawartej pomiêdzy wykonawc¹ a podwykonawc¹ [Gniewek, Machnikowski, 2013, s. 1160]. Nale¿y natomiast zwróciæ uwagê na
mo¿liwoœæ zaistnienia odmiennej sytuacji, w której w treœci postanowieñ
umowy o roboty budowlane inwestor zobowi¹¿e siê wzglêdem wykonawcy do wyra¿ania zgody na zawieranie umów z podwykonawcami
spe³niaj¹cymi okreœlone kryteria, a nastêpnie odmówi udzielenia zgody,
pomimo spe³niania przez podwykonawców ustalonych kryteriów. W takim przypadku niewyra¿enie przez inwestora oczekiwanej zgody nale¿y
oceniæ jako nienale¿yte wykonanie przezeñ zobowi¹zañ wynikaj¹cych
z umowy [Jerzykowski, KoŸmiñska, 2005, s. 58].
Maj¹c powy¿sze na wzglêdzie, nale¿y stwierdziæ, ¿e wyra¿enie przez
inwestora zgody na zawarcie przez wykonawcê umowy o roboty budowlane z podwykonawc¹ ma to znaczenie, ¿e na mocy z art. 6471 § 5 k.c.
warunkuje powstanie po stronie inwestora solidarnej odpowiedzialnoϾ
za zap³atê wynagrodzenia za roboty budowlane wykonane przez podwykonawcê.
Zgodnie z treœci¹ art. 6471 § 2 zd. 2 k.c. je¿eli inwestor, w terminie
14 dni od przedstawienia mu przez wykonawcê umowy z podwykonawc¹ lub jej projektu, wraz z czêœci¹ dokumentacji dotycz¹c¹ wykonania robót okreœlonych w umowie lub projekcie, nie zg³osi na piœmie sprzeciwu
lub zastrze¿eñ, uwa¿a siê, ¿e wyrazi³ zgodê na zawarcie umowy. Wyra¿enie zgody przez inwestora mo¿e zatem zostaæ dokonane w ró¿ny sposób.
Zgodnie z pogl¹dem wyra¿onym przez S¹d Najwy¿szy w wyroku z dnia
4 lutego 2011 r. „zgoda inwestora na zawarcie przez wykonawcê umowy
o roboty budowlane z podwykonawc¹ mo¿e byæ wyra¿ona w dwojaki
sposób – bierny (pasywny) oraz czynny (aktywny). Wyra¿enie zgody
w sposób bierny objawia siê brakiem zg³oszenia na piœmie sprzeciwu lub
zastrze¿eñ w terminie 14 dni od przedstawienia mu przez wykonawcê
umowy z podwykonawc¹ lub jej projektu, wraz z czêœci¹ dokumentacji
dotycz¹c¹ wykonania robót okreœlonych w umowie lub projekcie. Przyj-
OdpowiedzialnoϾ gwarancyjna inwestora w procesie inwestycyjnym
201
muje siê fikcjê prawn¹, ¿e inwestor zgodê wyrazi³. Poniewa¿ jednak w art.
6471 k.c. chodzi o odpowiedzialnoœæ inwestora za cudzy d³ug, interes inwestora zosta³ zabezpieczony poprzez obowi¹zek przedstawienia mu
stosownej dokumentacji. Przyjmuj¹c fikcjê wyra¿enia w sposób bierny
zgody, ustawodawca zak³ada, ¿e inwestor zapozna³ siê, a w ka¿dym razie
móg³ siê zapoznaæ z t¹ dokumentacj¹ i ma, b¹dŸ powinien posiadaæ, wiedzê o zakresie robót i wynagrodzeniu uzgodnionym w umowie z podwykonawc¹. Drugi sposób wyra¿enia zgody (czynny) mo¿e przybraæ ró¿n¹
formê. Inwestor mo¿e wyra¿aæ j¹ w sposób wyraŸny pisemnie b¹dŸ ustnie, albo poprzez inne zachowanie, które w sposób dostateczny ujawnia
jego wolê (art. 60 k.c.)” [wyrok SN, 4.02.2011]. Powy¿sze orzeczenie bazuje na stanowisku S¹du Najwy¿szego przyjêtym w uchwale sk³adu siedmiu sêdziów z dnia 29 kwietnia 2008 r., zgodnie z któr¹ „je¿eli ogólne zasady wyk³adni oœwiadczeñ woli pozwalaj¹ na stwierdzenie, ¿e inwestor
wyrazi³ zgodê na konkretn¹ umowê (jej projekt), z której wynika zakres
jego odpowiedzialnoœci solidarnej, to okolicznoœæ ta jest wystarczaj¹ca dla
uznania skutecznoœci tej zgody. W wypadku gdy inwestor zostanie wprowadzony w b³¹d, dostateczn¹ ochronê zapewni mu mo¿liwoœæ powo³ania
siê na wady z³o¿onego oœwiadczenia woli” [uchwa³a, 2008]. Przyjêta koncepcja oznacza wy³¹czenie z zakresu wyra¿ania zgody przez inwestora
regulacji art. 63 § 2 k.c., zgodnie z którym je¿eli do wa¿noœci czynnoœci
prawnej wymagana jest forma szczególna, oœwiadczenie obejmuj¹ce zgodê osoby trzeciej powinno byæ z³o¿one w tej samej formie. Zgodnie bowiem z art. 6471 § 4 k.c. umowa wykonawcy z podwykonawc¹ powinna
zostaæ zawarta w formie pisemnej pod rygorem niewa¿noœci. Zastosowanie art. 63 § 2 k.c. oznacza³oby zatem koniecznoœæ pozyskania zgody inwestora wyra¿onej przezeñ równie¿ w formie pisemnej pod rygorem
niewa¿noœci. Przyjêta wyk³adania art. 6471 § 2 k.c. wyklucza tego rodzaju
ograniczenie. Nale¿y jednak podkreœliæ, ¿e za³o¿enia przyjêtej koncepcji
nie naruszaj¹ interesu inwestora. Zarówno bowiem wyra¿enie przez inwestora zgody w sposób dorozumiany, jak równie¿ udzielenie przezeñ
milcz¹cej zgody pozostaje warunkowane okreœlonym przes³ankami. Na
szczególn¹ uwagê w tym kontekœcie zas³uguje wyrok S¹du Apelacyjnego
w Warszawie z dnia 2 grudnia 2011 r., zgodnie z którym „aby mo¿na by³o
przypisaæ inwestorowi milcz¹c¹ zgodê na zawarcie umowy przez wykonawcê z podwykonawc¹ konieczne jest ³¹czne wype³nienie wszystkich
przes³anek omawianego przepisu, to znaczy przedstawienie inwestorowi
umowy zawartej z podwykonawc¹ lub jej projektu wraz ze stosown¹
202
Micha³ Jachowicz
czêœci¹ dokumentacji, która dotyczy przedmiotu umowy. Aby mo¿liwe
by³o przyjêcie, ¿e milczenie inwestora oznacza jego zgodê, treœæ przed³o¿onej umowy lub jej projektu powinna obejmowaæ wszystkie postanowienia istotne dla okreœlenia zakresu odpowiedzialnoœci solidarnej inwestora, a jej uzupe³nieniem jest odpowiednia czêœæ dokumentacji,
obejmuj¹ca roboty bêd¹ce przedmiotem przedstawianej umowy (projektu) [wyrok SA w Warszawie, 2.12.2011]. Jednoczeœnie zdaniem s¹du,
przedstawienie dokumentacji warunkuj¹cej udzielenie milcz¹cej zgody
nie mo¿e zostaæ zredukowane do czynnoœci jej dorêczenia, lecz powinno
stanowiæ dzia³anie kierunkowe oraz wymagaj¹ce wskazania adresatowi
przyczyny dokonanego dorêczania. Odnosz¹c siê natomiast do zagadnienia wyra¿enia przez inwestora zgody w sposób dorozumiany czynny, nale¿y przytoczyæ stanowisko S¹du Najwy¿szego wyra¿one w wyroku
z dnia 6 paŸdziernika 2010 r., zgodnie z którym „zgoda inwestora, wyra¿ona w sposób dorozumiany czynny, na zawarcie umowy wykonawcy
z podwykonawc¹, jest skuteczna, gdy dotyczy konkretnej umowy, której
istotne postanowienia, decyduj¹ce o zakresie solidarnej odpowiedzialnoœci inwestora z wykonawc¹ za wyp³atê wynagrodzenia podwykonawcy, s¹ znane inwestorowi, albo z którymi mia³ mo¿liwoœæ zapoznania
siê. Inwestor nie musi znaæ treœci ca³ej umowy lub jej projektu, a jego znajomoœæ istotnych postanowieñ umowy podwykonawczej decyduj¹cych
o zakresie jego odpowiedzialnoœci nie musi pochodziæ od wykonawcy lub
podwykonawcy, mo¿e mieæ dowolne Ÿród³o i nie musi byæ ukierunkowana na wyra¿enie zgody na zawarcie umowy podwykonawczej” [wyrok SN, 6.10.2010].
Je¿eli zatem przy ¿¹daniu zgody inwestora inwestorowi nie przedstawiono umowy lub jej projektu wraz z czêœci¹ dokumentacji dotycz¹cej
wykonania robót okreœlonych w umowie lub projekcie, to skutki zawarcia
umowy o podwykonawstwo, w tym odnosz¹ce siê do zap³aty wynagrodzenia podwykonawcy, obowi¹zuj¹ tylko strony tej umowy, tj. wykonawcê oraz podwykonawcê, a solidarna odpowiedzialnoœæ inwestora,
o której mowa w art. 6471 § 5 k.c., nie powstaje [por. wyrok SN,
15.11.2006]. Nie mo¿na równie¿ wywodziæ spe³nienia wymogu przedstawienia inwestorowi przez wykonawcê umowy z podwykonawc¹ lub
jej projektu, wraz z czêœci¹ dokumentacji, wy³¹cznie z faktu ustalenia
przez inwestora w ramach umowy o roboty budowlane zakresu robót,
które bêd¹ wykonywane przez podwykonawców [por. wyrok SA w Katowicach, 21.06.2013]. Jednoczeœnie nale¿y dodaæ, ¿e okolicznoœæ posia-
OdpowiedzialnoϾ gwarancyjna inwestora w procesie inwestycyjnym
203
dania przez inwestora wiedzy o fakcie wykonywania okreœlonych robót
przez podwykonawcê nie mo¿e zostaæ uznana za samoistn¹ realizacjê
przes³anek wyra¿enia przez inwestora zgody w sposób dorozumiany.
Powy¿sza uwaga odnosi siê równie¿ do dokonywania przez inwestora
ró¿nych czynnoœci w ramach procesu inwestycyjnego, takich jak udzia³
w naradach czy dokonywanie odbioru robót [por. wyrok SA w Poznaniu,
17.12.2009].
W przypadku wyra¿enia przez inwestora zgody na zawarcie przez
wykonawcê umowy o roboty budowlane z podwykonawc¹ nale¿y ustaliæ
moment powstania po stronie inwestora solidarnej odpowiedzialnoœci za
zap³atê wynagrodzenia za roboty budowlane wykonane przez podwykonawcê. Wskazane zagadnienie stanowi przedmiot rozstrzygniêcia
S¹du Najwy¿szego, który w wyroku z dnia 9 marca 2007 r. wskaza³, ¿e
„o solidarnej odpowiedzialnoœci inwestora i wykonawcy wobec podwykonawcy przes¹dza data umowy o roboty budowlane zawarta przez
tego¿ podwykonawcê, a nie data umowy g³ównej, któr¹ zawarli inwestor i wykonawca na pocz¹tku procesu inwestycyjnego” [wyrok SN,
9.03.2007].
Finalizuj¹c rozwa¿ania na temat powstania po stronie inwestora solidarnej odpowiedzialnoœci za zap³atê wynagrodzenia za roboty budowlane wykonane przez podwykonawcê, nale¿y odnieœæ siê do zagadnienia
terminu warunkuj¹cego skuteczne wyst¹pienie do inwestora o wyra¿enie
zgody na zawarcie przez wykonawcê umowy o roboty budowlane z podwykonawc¹. Zgodnie z pogl¹dem wyra¿onym w orzecznictwie umowê
lub jej projekt oraz dokumentacjê nale¿y przed³o¿yæ najpóŸniej do chwili
zakoñczenia robót przez podwykonawcê. Przed³o¿enie dokumentów
w terminie póŸniejszym neguje bowiem osi¹gniêcie za³o¿eñ stoj¹cych
u podstaw art. 6471 § 2 k.c., tj. umo¿liwienia zapoznania siê z dokumentami przed powstaniem obowi¹zku zap³aty wynagrodzenia. W zwi¹zku
z powy¿szym przed³o¿enie umowy i dokumentacji technicznej po zakoñczeniu robót traci sens [por. wyrok SA w Poznaniu, 4.07.2013].
3. OdpowiedzialnoϾ inwestora w zakresie umowy
podwykonawcy z dalszym podwykonawc¹
Zgodnie z treœci¹ art. 6471 § 3 zd. 1 k.c. do zawarcia przez podwykonawcê umowy z dalszym podwykonawc¹ jest wymagana zgoda
inwestora i wykonawcy. W piœmiennictwie wskazuje siê, ¿e zgody te pozostaj¹ wzglêdem siebie niezale¿ne, zaœ inwestor i wykonawca staj¹ siê
204
Micha³ Jachowicz
wspó³odpowiedzialni solidarnie za zobowi¹zania podwykonawcy wynikaj¹ce z umowy z dalszym podwykonawc¹ w takim zakresie, w jakim
wyrazili zgodê na przedstawion¹ im umowê lub jej projekt, wraz z czêœci¹
dokumentacji dotycz¹c¹ wykonania robót okreœlonych w umowie lub
projekcie [Pruszowski, 2010, s. 42–48].
Zgodnie z treœci¹ art. 6471 § 3 zd. 2 k.c. do zawarcia przez podwykonawcê umowy z dalszym podwykonawc¹ stosuje siê odpowiednio przepis art. 6471 § 2 k.c. Nale¿y zatem uznaæ, ¿e ca³oœæ rozwa¿añ
dotycz¹cych zgody inwestora na zawarcie przez wykonawcê umowy
z podwykonawc¹ znajduje odpowiednie odniesienie wzglêdem regulacji
art. 6471 § 3 k.c. Ponadto na mocy art. 6471 § 3 k.c. nastêpuje rozszerzenie
zakresu podmiotów zwi¹zanych wêz³em solidarnej odpowiedzialnoœci
za zap³atê wynagrodzenia za roboty budowlane wykonane przez dalszego podwykonawcê, który to zakres obejmuje: inwestora, wykonawcê
oraz podwykonawcê, który zawar³ umowê z dalszym podwykonawc¹.
Zakres przedmiotowy solidarnej odpowiedzialnoœci d³u¿ników zostaje
natomiast ukszta³towany zgodnie z treœci¹ umów, na które inwestor oraz
wykonawca wyrazili zgodê [Gniewek, Machnikowski, 2013, s. 1161].
Zakoñczenie
Maj¹c na wzglêdzie ogó³ prawnych uwarunkowañ odpowiedzialnoœci gwarancyjnej inwestora w procesie inwestycyjnym, spo³eczna odpowiedzialnoœæ przedsiêbiorcy wydaje siê podlegaæ w tym zakresie
szczególnej atencji ustawodawcy. Bior¹c ponadto pod uwagê, ¿e zgodnie
z art. 6491 oraz art. 6493 k.c. inwestor na ¿¹danie wykonawcy jest zobowi¹zany do udzielenia gwarancji zap³aty w celu zabezpieczenia terminowej zap³aty umówionego wynagrodzenia za wykonanie robót budowlanych, tj. w postaci gwarancji bankowej lub ubezpieczeniowej, a tak¿e
akredytywy bankowej lub porêczenia banku udzielonych na zlecenie inwestora, regulacje k.c. w zakresie umowy o roboty budowlane nale¿y oceniæ jako chroni¹ce w szczególny sposób skonkretyzowane grupy interesariuszy procesu inwestycyjnego.
Zakres regulacji prawnej odnosz¹cej siê do odpowiedzialnoœci gwarancyjnej inwestora w procesie inwestycyjnym podlega istotnemu
wzmocnieniu dziêki szerokiemu oraz szczegó³owemu ujêciu zasad oraz
sposobu interpretacji i stosowania przepisów prawa w orzecznictwie
s¹dów powszechnych. Suma powy¿szych czynników pozwala stwierdziæ, ¿e wartoœæ spo³eczna, za któr¹ nale¿y uznaæ w³aœciwe oraz odpo-
OdpowiedzialnoϾ gwarancyjna inwestora w procesie inwestycyjnym
205
wiedzialne kszta³towanie relacji biznesowych w p³aszczyŸnie newralgicznej dziedziny dzia³alnoœci gospodarczej, jak¹ stanowi dzia³alnoœæ
budowlana, pozostaje objêta ramami szczególnej oraz oczekiwanej
ochrony prawnej.
Literatura
1. Gniewek E., Machnikowski P. (2013), Kodeks cywilny. Komentarz, C.H.
Beck, Warszawa.
2. Kostecki B. (2004), Uwagi na temat wyk³adni art. 6471 Kodeksu cywilnego,
„Przegl¹d Ustawodawstwa Gospodarczego”, nr 7.
3. Jerzykowski J., KoŸmiñska K. (2005), Zgoda inwestora na zawarcie przez
wykonawcê (generalnego) umowy z podwykonawc¹, „Radca Prawny”,
nr 5/2005.
4. Pruszowski R. (2010), Udzia³ podwykonawców w zamówieniach publicznych, czêœæ II, Zamówienia Publiczne, „Doradca”, nr 12.
5. Tenenbaum-Kulig M. (2013), Problem odpowiedzialnoœci solidarnej inwestora i wykonawcy za zap³atê wynagrodzenia podwykonawcy tworz¹cemu
konstrukcje tymczasowe na podstawie w³asnego projektu, „Przegl¹d Ustawodawstwa Gospodarczego”, nr 5.
6. Wawrykiewicz M., Wroñski M. (2005), Kto odpowiada za zap³atê,
„Rzeczpospolita – Prawo co dnia”, 18.08.2005.
7. Uchwa³a S¹du Najwy¿szego sk³adu siedmiu sêdziów z dnia 29 kwietnia 2008 r., sygn. akt III CZP 6/08
8. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny, t.j. Dz.U. z 2014 r.
poz. 121 z póŸn. zm.
9. Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane, t.j. Dz.U. z 2013 r.
poz. 1409 z póŸn. zm.
10. Wyrok S¹du Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 17 grudnia 2009 r., sygn.
akt I ACa 874/09.
11. Wyrok S¹du Apelacyjnego w Warszawie z dnia 2 grudnia 2011 r.,
sygn. akt VI ACa 690/11.
12. Wyrok S¹du Apelacyjnego w Warszawie z dnia 7 wrzeœnia 2012 r.,
sygn. akt VI ACa 276/12.
13. Wyrok S¹d Apelacyjny we Wroc³awiu z dnia 1 paŸdziernika 2012 r.,
sygn. akt I ACa 924/12.
14. Wyrok S¹du Apelacyjnego w Katowicach z dnia 6 marca 2013 r., sygn.
akt I ACa 1000/12.
206
Micha³ Jachowicz
15. Wyrok S¹du Apelacyjnego w Katowicach z dnia 21 czerwca 2013 r.,
sygn. akt V ACz 1065/12.
16. Wyrok S¹du Apelacyjnego w Gdañsku z dnia 26 lipca 2013 r., sygn. akt
I ACa 253/13.
17. Wyrok S¹du Najwy¿szego z dnia 15 listopada 2006 r., sygn. akt V CSK
256/06.
18. Wyrok S¹du Najwy¿szego z dnia 9 marca 2007 r., sygn. akt V CSK
457/06.
19. Wyrok S¹du Najwy¿szego z 11 stycznia 2008 r., sygn. akt V CSK
179/07 (OSNC-ZD 2008/4/100).
20. Wyrok S¹du Najwy¿szego z dnia 17 paŸdziernika 2008 r., sygn. akt
I CSK 106/08.
21. Wyrok S¹du Najwy¿szego z dnia 6 paŸdziernika 2010 r., sygn. akt
II CSK 210/10.
22. Wyrok S¹du Najwy¿szego z dnia 4 lutego 2011 r., sygn. akt II CSK
152/10.
23. Wyrok S¹du Najwy¿szego z dnia 5 wrzeœnia 2012, sygn. akt IV CSK
91/12.
Streszczenie
Przedmiotem niniejszego artyku³u uczyniono analizê podstaw prawnych
reguluj¹cych zakres oraz przes³anki powstania po stronie inwestora biernej, solidarnej odpowiedzialnoœci o charakterze gwarancyjnym. Wskazane zagadnienie
wpisuje siê w kontekst koncepcji spo³ecznej odpowiedzialnoœci przedsiêbiorcy,
ukierunkowanej na ochronê interesu spo³ecznego oraz okreœlonych grup interesariuszy.
Zakres poruszanej tematyki obejmuje kolejno: 1) okreœlenie granic odpowiedzialnoœci inwestora dotycz¹cej zobowi¹zañ wynikaj¹cych z umowy zawartej
pomiêdzy wykonawc¹ (generalnym wykonawc¹) robót budowlanych a podwykonawc¹, 2) analizê przes³anek warunkuj¹cych powstanie po stronie inwestora
odpowiedzialnoœci gwarancyjnej, w tym wymogów zwi¹zanych z wyra¿eniem
przez inwestora zgody na zawarcie przez wykonawcê umowy z podwykonawc¹,
3) zasady solidarnej odpowiedzialnoœci inwestora w zakresie zobowi¹zañ wynikaj¹cych z umowy zawartej pomiêdzy podwykonawc¹ robót budowlanych
oraz dalszym podwykonawc¹.
Dokonana analiza ma na celu okreœlenie praktycznych uwarunkowañ
kszta³tuj¹cych pozycjê inwestora jako szczególnego gwaranta prawid³owych relacji podmiotowych w ramach procesu inwestycyjnego. Prowadzone rozwa¿ania
zosta³y oparte na orzecznictwie s¹dów powszechnych kszta³tuj¹cym wyk³adniê
przepisów reguluj¹cych omawian¹ tematykê.
OdpowiedzialnoϾ gwarancyjna inwestora w procesie inwestycyjnym
207
S³owa kluczowe
inwestor, wykonawca, podwykonawca, odpowiedzialnoϾ solidarna
Warranty liability of investor in the investment process (Summary)
The subject of this article is an analysis of the legal basis regulating the range
and the conditions on giving rise to the passive, joint warranty liability on the side
of the investor. The above mentioned issue is set in context of the concept of social
liability of entrepreneur aimed at protecting the public and specific groups of
stakeholders interest.
The range of discussed issues successively includes: 1) the definition of the
limits of the investor liability concerning the obligations arising from the agreement concluded between the contractor (general contractor) of construction
works and a subcontractor, 2) the analysis of the conditions determining the development of the warranty liability on the side of the investor, including requirements relating to granting the consent by the investor to the conclusion of the
agreement by the contractor with a subcontractor, 3) the principles of the investor
joint liability in respect of the obligations resulting from the agreement concluded
between the subcontractor of construction works and further subcontractor.
The performed analysis is to determine the practical conditions forming the
position of the investor as a special guarantor of correct individual relationships
as part of the investment process. The conducted considerations were based on
the jurisdiction of common courts of law influencing the interpretation of the
rules regulating the discussed topics.
Keywords
investor, contractor, subcontractor, joint liability