ĆWICZENIA USPRAWNIAJĄCE NARZĄDY ARTYKULACYJNE

ĆWICZENIA USPRAWNIAJĄCE NARZĄDY
ARTYKULACYJNE
Przygotowanie dziecka do szkoły polega między innymi na roztoczeniu troskliwej
opieki nad ostatnią fazą kształtowania się mowy dziecka, tak aby była ona – na miarę
możliwości - dojrzała, zrozumiała, bogata w różnego rodzaju słownictwo. Rozwój mowy u
dzieci w wieku przedszkolnym nie przebiega równomiernie, niektóre przedszkolaki zmagają
się z różnego rodzaju zaburzeniami mowy, dlatego same zajęcia ortofoniczne nie wystarczają.
Niezbędne jest prowadzenie ćwiczeń usprawniających narządy artykulacyjne.
Warunkiem prawidłowej mowy dziecka, zrozumiałej dla wszystkich zarówno
dorosłych jak i rówieśników jest m. in. sprawne działanie narządów mowy. Realizacja każdej
głoski wymaga innego układu artykulacyjnego i innej pracy mięśni. Dlatego właśnie bardzo
ważne jest aby zadbać o narządy mowy naszych dzieci. Należy je tak ćwiczyć, jak pianiści
ćwiczą sprawność palców.
Ćwiczenia narządów artykulacyjnych mają na celu wypracowanie zręcznych i
celowych ruchów języka, warg oraz podniebienia. Dziecko musi mieć wyczucie danego ruchu
i położenia poszczególnych narządów mowy. Wiele dzieci nie ma wyrobionego czucia
położenia języka – na przykład dziecko, które poprosimy o uniesienie języka za górne zęby,
często pomaga sobie palcami.
W zakresie usprawniania narządów mowy dzieciom w poszczególnym wieku
proponuje się:
 Dla dzieci 3 – letnich ćwiczenia artykulacyjne wyrabiające mięśnie narządów mowy na
samogłoskach, łatwiejszych spółgłoskach oraz zgłoskach.
 Dla dzieci 4 – letnich ćwiczenia artykulacyjne kształtujące mięśnie narządów mowy,
ze szczególnym uwzględnieniem trudniejszych spółgłosek występujących w tekstach.
 Dla dzieci 5 – letnich ćwiczenia artykulacyjne na wszystkich głoskach ze szczególnym
uwzględnieniem trudnych spółgłosek przedniojęzykowo – dziąsłowych.
 Dla dzieci 6 – letnich poprawne wymawianie wszystkich głosek i grup
spółgłoskowych, doskonalenie umiejętności wyrazistego mówienia, wybrzmiewania
wszystkich głosek wyrazu.
Ćwiczenia wymowy, prowadzi się przede wszystkim w formie zabaw dydaktycznych,
natomiast ćwiczenia dykcji, wyraźnej mowy, pauz, akcentowania – uczą się dzieci przez
osłuchanie się z wyrazistą, dźwiękowo poprawną mową dorosłych oraz poprzez ćwiczenia
oddechowe, recytowanie wierszy i śpiew.
Zanim przejdziemy do ćwiczeń artykulacyjnych, trzeba najpierw poświęcić czas na
usprawnianie narządów artykulacyjnych. Poniżej zamieszczone zostały przykłady ćwiczeń
języka oraz warg.
 Przykłady ćwiczeń języka:
 Wysuwanie języka /język wąski i szeroki, kierowanie języka w kąciki ust: w
prawo i w lewo przy szeroko otwartych ustach/
 Unoszenie języka na górną wargę
 Unoszenie języka za górne zęby i cofanie go do podniebienia miękkiego
 Dotykanie językiem zębów trzonowych górnych i dolnych, dotykanie kolejno
poszczególnych zębów
 Język w przedsionku jamy ustnej, oblizywanie zębów (ruch okrężny)
 Oblizywanie warg ruchem okrężnym /usta szeroko otwarte/
 Mlaskanie czubkiem języka, mlaskanie środkiem języka.
 Przyssanie języka do podniebienia przy szeroko otwartych ustach
Zaleca się prowadzić ćwiczenia języka tak długo, dopóki ćwiczący nie będzie umiał położyć
języka ściśle tam, gdzie chce, z dostateczną szybkością i dokładnością.
 Przykłady ćwiczeń warg:
 Szerokie otwieranie ust i zamykanie
 Wysuwanie warg do przodu jak przy samogłosce u, rozchylanie warg jak przy
samogłosce e /ruchy wysuwania i rozchylania wykonywać naprzemiennie/
 Rozciąganie warg poprzez cofnięcie kącików jak przy samogłosce i /złączone
wargi/
 Układanie dolnej wargi na górną i górnej na dolną
 Wysunąć wargi do przodu, ściągać je i przesuwać w kąciki ust: w prawo, w
lewo /następnie wykonywać ruch okrężny/
 Dmuchanie przez złączone wargi, lekko wysunięte do przodu; parskanie,
cmokanie
 Wymawianie samogłosek: i – u, a następnie a, e, u, i, o, y /zachować tę
kolejność/
Wyżej wymienione ćwiczenia języka i warg podane zostały schematycznie. W pracy z dziećmi
zalecana jest forma zabawowa lub zadaniowa (Czy potrafisz?).
Dla przykładu:
 Oblizujemy się jak kotek po wypiciu mleka lub miś po zjedzeniu miodu.
 Liczymy językiem ząbki: górne i dolne.
 Ssiemy cukierek.
 Język i wiosenne porządki w jego domku.
 Posyłamy całusy dla mamy/taty/babci/ itd.
Dopiero po wyćwiczeniu narządów artykulacyjnych: języka i warg, po osiągnięciu ruchowej i
czuciowej sprawności możemy przejść do dalszych ćwiczeń na spółgłoskach, grupach
spółgłoskowych i trudnych wyrazach. Bez tego podstawowego przygotowania mamy nikłe
szanse na skorygowanie wad wymowy u dziecka.
Niejednokrotnie sama gimnastyka narządów mowy wystarczy do zlikwidowania prostych
wad. Przydaje się ona również dzieciom, u których żadnych rażących problemów nie
stwierdzono, ale zauważono: mowę niedbałą/niedostateczne otwieranie ust.
Precyzyjne ruchy języka i warg są warunkiem poprawnej wymowy. Dlatego ćwiczenia
artykulacyjne powinny być prowadzone ze wszystkimi dziećmi w wieku przedszkolnym. Nie
można przy tym zapominać, że przesuwa się w dół granica wieku pierwszoklasisty. Należy
dołożyć wszelkich starań, aby dziecko mogło jak najszybciej poradzić sobie z istniejącymi
trudnościami. Lepiej zapobiegać, niż leczyć, dlatego warto jak najwcześniej rozpocząć pracę
nad poprawną wymową dziecka, usprawniając jego artykulatory, pracując nad poprawną
wymową i dobrą dykcją. Nie muszą to przecież być nudne i długie ćwiczenia przed lustrem.
W domu rodzice, a w przedszkolu nauczyciele mogą zaprosić dziecko do wspólnej
„gimnastyki warg i języka” oczywiście w formie zabawy.
Bibliografia:
1. G. Demel „Minimum logopedyczne nauczyciela przedszkola”, WSiP
2. K. Kubach – Pryczkowska „Językiem malowane. Ćwiczenia logopedyczne dla dzieci w
wieku przedszkolnym”, Harmonia
Opracowała: mgr Justyna Pędrak