docRelationship banking jako struktura
download 
Reklamacja Transkrypt
Relationship banking jako struktura
94 BankowoÊç Komercyjna BANK I KREDYT c z e r w i e c 2 0 0 4 Relationship banking jako struktura poÊrednictwa finansowego Zwiàzki z konkurencyjnoÊcià banków i nadzorem korporacyjnym w sektorze K rz y s z t o f Z a l e g a Dwie podstawowe tendencje charakteryzujà wspó∏czesnà bankowoÊç komercyjnà. Obok konsolidacji jest to wzmo˝ona konkurencja na rynkach finansowych. PoÊrednicy finansowi coraz agresywniej konkurujà mi´dzy sobà o klientów – deponentów i kredytobiorców. Coraz wi´ksza konkurencja na rynkach finansowych determinuje potrzeb´ poszukiwania nowej, bardziej konkurencyjnej struktury poÊrednictwa finansowego. W sektorze bankowym odnosi si´ to do specjalizacji banków w ró˝nych segmentach rynku. Naturalnà tego konsekwencjà jest powstawanie po stronie banków bodêców do budowy bliskich relacji ze swoimi klientami. Relationship banking oznacza sta∏e, wzajemne anga˝owanie si´ stron (banku i klienta) w budowanie d∏ugoterminowych relacji opartych na finansowaniu. Jaki jest charakter tych wi´zi, ich si∏a, koszty i korzyÊci dla obu stron? Dost´p do informacji o klientach jest podstawowym problemem poÊrednictwa finansowego. KorzyÊci z informacji o klientach sà jednym z g∏ównych czynników zyskownoÊci banków. Dlatego sà one szczególnie podatne na zmiany w sektorze wywo∏ane konkurencjà na rynku. Konkurencja ogranicza jednak mo˝liwoÊci czerpania przez bank korzyÊci z informacji uzyskiwanych w ramach relacji z finansowanà spó∏kà. PoÊrednicy finansowi konkurujà mi´dzy sobà zbieraniem informacji o obecnych i potencjalnych klientach. W odpowiedzi na zebrane informacje banki oferujà zró˝nicowane us∏ugi i produkty, a z racji specjalizacji w danym segmencie uzyskujà specjalistycznà wiedz´ o nim. Kwestie te sk∏aniajà do szukania odpowiedzi na wiele pytaƒ. Czy monopol informacyjny banku wp∏ywa na jego konkurencyjnoÊç? Czy bliskie zwiàzki z klientami umo˝liwiajà bankom efektywne monitorowanie ich sytuacji w celu zapobiegni´cia utracie zainwestowanych Êrodków? Jak asymetria informacyjna, specjalizacja i konkurencja w ramach relationship banking wp∏ywajà na jakoÊç ∏adu korporacyjnego w sektorze bankowym? Konkurencja w ramach relationship banking Relationship banking jest wzgl´dnie nowym terminem, po raz pierwszy zdefiniowanym w 1999 r. jako „zapewnianie us∏ug finansowych przez poÊrednika finansowego, który inwestuje w informacje o kliencie, a op∏acalnoÊç tej inwestycji ocenia poprzez wielorakie interakcje na bazie czasu lub produktu”. Literatura wskazuje trzy elementy sk∏adowe relationship banking1. PoÊrednik finansowy zbiera o swoim kliencie informacje niedost´pne dla ogó∏u. Zachodzi to poprzez wielorakie interakcje, g∏ównie podczas Êwiadczenia us∏ug finansowych. Uzyskana informacja pozostaje dost´pna tylko dla poÊrednika finansowego. Relationship banking wykracza poza proste relacje kontraktowe mi´dzy bankiem a firmà. Cechami charakterystycznymi sà informacje i interakcje, a relationship banking 1 A.W.A. Boot: Relationship Banking: What Do We Know? „Journal of Financial Intermediation” nr 9/2000. BANK I KREDYT c z e r w i e c 2 0 0 4 nie dotyczy tylko banków i dzia∏alnoÊci kredytowej, ale odnosi si´ te˝ do innych instytucji finansowych i wynikajàcych z ich dzia∏alnoÊci relacji z klientami. Dotyczy tak˝e inwestorów instytucjonalnych i ich wzajemnych zwiàzków z inwestorami i finansowanymi firmami. W tym przypadku, ze wzgl´du na trójszczeblowoÊç uczestników, ró˝ny jest charakter i stopieƒ intensywnoÊci wzajemnych interakcji. Relationship banking dotyczy zatem nie tylko bankowoÊci tradycyjnej, ale równie˝ inwestycyjnej. Odnosi si´ zatem do zaanga˝owania instytucji finansowej w firm´ w formie d∏ugu (obligacje) lub udzia∏u we w∏asnoÊci i wynikajàcych z tego relacji2. Wzajemne zwiàzki mi´dzy instytucjà finansowà (dalej dla uproszczenia przyjmijmy, ˝e jest to bank) a kredytowanymi firmami sà w centrum zainteresowania teorii i praktyki poÊrednictwa finansowego3. Na obszarze relationship banking g∏ównym przedmiotem zainteresowania jest kwestia, jak banki reagujà na wzmo˝onà konkurencj´ w zakresie relacji bank-firma. Dotyczy to obieranych strategii produktowych, dywersyfikacji rynkowej w zale˝noÊci od form finansowania oraz dokonywania inwestycji na swoich podstawowych i peryferyjnych rynkach – inwestycji rozumianych równie˝ jako specjalizowanie si´ w gromadzeniu informacji o swoich klientach. Ka˝dy bank specjalizuje si´ w danym segmencie rynku, gdzie stara si´ budowaç relacje ze swoimi klientami w celu uzyskania zysku. JednoczeÊnie banki konkurujà ze sobà w innych, pobocznych segmentach rynku. Na rynkach, na których bank nie ma informacji o kliencie lub informacje te majà niskà jakoÊç, banki konkurujà ze sobà g∏ównie cenowo. Na tych rynkach wzrost konkurencji ma dla banku ma∏e znaczenie. Wzmo˝ona konkurencja ma natomiast znaczàcy wp∏yw na rynki charakteryzujàce si´ bliskimi relacjami bank-klient. Tutaj bodêce banku zmieniajà si´ wraz z liczbà konkurentów – im wi´cej konkurentów, tym bardziej bank specjalizuje si´ w budowaniu relacji ze swoim klientem, nawet przy kurczàcym si´ udziale banku w tym rynku4. Koszty zwiàzane z budowaniem trwa∏ych wi´zi z klientami powodujà, ˝e banki koncentrujà si´ na rozwijaniu bliskich relacji jedynie w przypadku swojej g∏ównej dzia∏alnoÊci. Banki wycofujà si´ z budowania relacji w segmentach peryferyjnych w celu ochrony swojej pozycji w segmencie g∏ównym. Poprzez inwestowanie w budow´ relacji bank specjalizuje si´, co w relationship banking stanowi o podstawowej korzyÊci 2 K. Zalega: Nadzór korporacyjny w ramach relacji banków z firmami (relationship banking). „Nasz Rynek Kapita∏owy” nr 6/2003. 3 Np. F. Allen: The Market for Information and the Origin of Financial Intermediation. „Journal of Financial Intermediation” nr 1/1990. S. Bhattacharaya, A. V. Thakor: Contemporary banking theory. „Journal of Financial Intermediation” nr 3/1993. 4 R. Hauswald, R. Marquez: Relationship Banking, Loan Specialization and Competition. Annual Bank Structure Conference Materials, Federal Reserve Bank of Chicago, 2000 (www. chicagofed. org). BankowoÊç Komercyjna (przewadze) konkurencyjnej banku. Takie inwestowanie odnosi si´ równie˝ do zaanga˝owania banku w nadzór nad zarzàdzaniem finansowanà spó∏kà. Dzi´ki specjalizacji bank os∏ania swój podstawowy rynek przed konkurencjà i podnosi swojà konkurencyjnoÊç. Otrzymywany dzi´ki relacji ze swoimi klientami monopol informacyjny banku ogranicza zatem konkurencj´, ale wp∏ywa na konkurencyjnoÊç dysponenta informacji5. Wzmo˝ona konkurencja pomi´dzy bankami os∏abia bodêce do inwestowania w budowanie specjalizacji w ramach relacji z klientami, poniewa˝ obni˝a zyskownoÊç i zmniejsza udzia∏ banku w rynku. W konsekwencji konkurencja powoduje zmniejszenie dost´pnej na rynku informacji6. Wraz ze wzrostem konkurencji, wskutek wchodzenia do sektora nowych banków, obecne na rynku banki inwestujà jednak swoje zasoby w budowanie relacji w danym segmencie w celu ochrony osiàganych tam zysków. Im bardziej g∏ówny rynek danego banku si´ kurczy, tym bardziej bank specjalizuje si´ w budowaniu relacji ze swoimi klientami, kosztem rozwijania relacji na rynkach peryferyjnych. Intensywna konkurencja prowadzi wi´c do strategicznego skoncentrowania si´ na tym rynku, na którym bank „naturalnie” czerpie korzyÊci ze swojej specjalistycznej wiedzy o kliencie. Naturalnà cechà relacji banku z firmà jest powstawanie asymetrii informacji dotyczàcej sytuacji finansowanej firmy. Wp∏yw asymetrii informacji na bank zale˝y od formy finansowania oraz wiedzy i doÊwiadczenia banku w zbieraniu i przetwarzaniu informacji. Asymetria informacji ma dwa przeciwstawne skutki dla równowagi rynkowej. Mo˝liwoÊç uzyskania zysku z relacji z firmà zach´ca banki do wejÊcia, co s∏u˝y wzrostowi konkurencji na rynku. Utrzymywanie relacji z ró˝nymi i niejednorodnymi klientami jest jednak trudne i kosztowne. Ma∏a wiedza banku o swoich klientach sprzyja powstawaniu problemu niekorzystnej selekcji (niew∏aÊciwego wyboru). Wraz ze zmianà jakoÊci informacji na gorsze bank odczuwa coraz wi´kszà presj´ konkurencji. Dlatego banki decydujà si´ na specjalizacj´, a budowanie relacji z ró˝norodnymi klientami ograniczajà do niezb´dnego minimum. W konsekwencji, na rynku kredytowym banki stosujà odmienne zasady oferowania swoich produktów w zale˝noÊci od rodzaju klientów i jakoÊci informacji o nich. W ten sposób, dzi´ki specjalizacji oraz ró˝nicowaniu oferowanych produktów bank radzi sobie ze wzrostem konkurencji w ramach relationship banking7. Zró˝nicowanie jakoÊci informacji w sektorze bankowym kszta∏tuje zatem charakter konkurencji i poÊrednictwa finansowego. 5 R. Hauswald, R. Marquez: Relationship Banking, Loan Specialization and Competition, op.cit. 6 T. Gehrig: Screening, Cross-Border Banking, and the Allocation of Credit. Research in Economics 52, 1998, 387-407. 7 R. Hauswald, R. Marquez: Relationship Banking, Loan Specialization and Competition, op.cit. 95 96 BankowoÊç Komercyjna Asymetria informacji mo˝e przynosiç bowiem bankowi zyski. Ich rozmiary zale˝à przede wszystkim od wielkoÊci korzyÊci informacyjnych powsta∏ych po stronie banku w stosunku do korzyÊci jego konkurentów. Asymetria informacji powoduje, ˝e banki sà zainteresowane specjalizacjà w zdobywaniu informacji o swoim kliencie, co ma im pozwalaç na osiàganie korzyÊci i redukowanie kosztów wynikajàcych z relationship banking. Osiàganie korzyÊci z relacji z klientami oznacza zwi´kszenie konkurencyjnoÊci banku. Asymetria informacji pomi´dzy bankiem a firmà b´dàcà jego klientem wymusza na banku monitorowanie zarzàdzania nià, co ma oddalaç groêb´ utraty zainwestowanych przez bank Êrodków. Zaanga˝owanie banku w nadzór nad zarzàdzaniem finansowanà spó∏kà pozytywnie wp∏ywa na jego konkurencyjnoÊç. Informacja na temat jakoÊci klienta (ocena jego zdolnoÊci kredytowej, szans rozwojowych, obecnej i przysz∏ej sytuacji finansowej) jest dla banku korzyÊcià, poniewa˝ umo˝liwia unikni´cie strat. Stanowi to g∏ówny element przewagi konkurencyjnej banku. Skala korzyÊci dla banku zale˝y zatem od jakoÊci informacji o kliencie, a zró˝nicowanie jakoÊci informacji determinuje stopieƒ specjalizacji banku w budowaniu wzajemnych relacji. W kontekÊcie nadzoru korporacyjnego (corporate governance) oznacza to, ˝e ma∏a przejrzystoÊç spó∏ki powinna zniech´caç bank do jej finansowania. Wp∏yw relationship banking na ∏ad korporacyjny W kontekÊcie nadzoru korporacyjnego wskazuje si´ na istotne korzyÊci – zarówno dla banku, jak i finansowanej firmy - p∏ynàce ze wzajemnych relacji8. Z punktu widzenia corporate governance jako istotnego elementu systemu finansowania gospodarki9 podstawowà korzyÊcià relationship banking jest ∏atwiejszy dost´p do finansowania dzia∏alnoÊci spó∏ki. Ma to zwiàzek z teorià sekwencyjnej komplementarnoÊci finansowania bankowego i gie∏dowego10. Zgodnie z nià nowo powsta∏e firmy najpierw si´gajà po kredyty bankowe jako êród∏o finansowania swojej dzia∏alnoÊci, a nast´pnie, po uzyskaniu w ten sposób wiarygodnoÊci finansowej na rynku, po finansowanie poprzez gie∏d´. Oznacza to, ˝e wzajemne relacje firmy z bankiem oddzia∏ujà na budow´ jej wiarygodnoÊci na rynkach finansowych11. Oznacza to równie˝ pozytywny wp∏yw relationship banking na jakoÊç nadzoru korporacyjnego w firmie. Na rynku kapita∏owym kredytowanie firmy 8 S. Ongena, D.C. Smith: Bank Relationships: A Review. W: P. Harker, S. Zenios (red.): The Performance of Financial Institutions. Cambridge University Press 1999. 9 K. Lutkowski: Komentarz do referatu. W: J. W. Bossak (red.): Prywatyzacja w Polsce. Szanse i zagro˝enia. Warszawa 1994 Oficyna Wydawnicza SGH. 10 A.W.A. Boot.: Relationship Banking: What Do We Know?, op.cit. 11 D. Diamond: Monitoring and Reputation: The Choice Between Bank Loans and Privately Placed Debt. „Journal of Political Economics” nr 99/1991. BANK I KREDYT c z e r w i e c 2 0 0 4 przez bank odczytywane jest jako jej skuteczne monitorowanie, co oznacza certyfikacj´ dobrego zarzàdzania firmà i efektywnego nadzoru rynkowego nad nià. Ten efekt reputacji (reputational effect)12, czyli kojarzenie firmy z bankiem o dobrej reputacji na rynkach finansowych, ma du˝e pozytywne znaczenie dla przysz∏ych transakcji firmy z kontrahentami. Dla kontrastu – firmy unikajà zwiàzków z bankami o niskim ratingu, obawiajàc si´, ˝e takie kontakty mog∏yby êle wp∏ywaç na reputacj´ ich samych. Kredytowanie spó∏ki przez bank, które uwiarygodnia jà na rynku kapita∏owym, pozytywnie wp∏ywa na jej wartoÊç. Ju˝ sama zapowiedê udzielenia spó∏ce kredytu pozytywnie wp∏ywa na wycen´ jej akcji. Kontynuacja finansowania, czyli udzielanie spó∏ce nowych kredytów, to dla rynku informacja, ˝e bank stale monitoruje jej sytuacj´ i dobrze ocenia szanse jej rozwoju. Dotyczy to równie˝ gwarantowania emisji jej akcji. Og∏oszenie o emisji akcji, gdy jest ono gwarantowane przez dobry, renomowany bank, wp∏ywa na wzrost wartoÊci akcji spó∏ki. Oceniana przez rynek reputacja samego banku ma du˝e znaczenie dla oceny spó∏ki – rynek kapita∏owy interpretuje gwarantowanie emisji akcji spó∏ki jako potwierdzenie jej wiarygodnoÊci i dobrej kondycji, efektywnego zarzàdzania i nadzoru, dobrych perspektyw rozwojowych. W przypadku ma∏ych, rodzinnych firm oddzia∏ywanie relacji bank-spó∏ka na jej wartoÊç jest silniejsze. Takim firmom, które pozyskujà finansowanie dzia∏alnoÊci g∏ównie w drodze d∏ugu bankowego, o wiele ∏atwiej pozyskaç Êrodki w przypadku d∏ugoterminowych relacji tylko z jednym bankiem, poniewa˝ mogà liczyç na specjalne traktowanie – preferencyjne oprocentowanie i korzystniejsze warunki13. Mimo to jednak firmy te charakteryzujà si´ mniejszà lojalnoÊcià – cz´Êciej rezygnujà z us∏ug swojego banku, jeÊli tylko pojawi si´ mo˝liwoÊç korzystniejszych warunków finansowania14. Istotnym czynnikiem oceny korzyÊci w ramach relationship banking jest czas trwania relacji bank–firma. Zauwa˝ono, ˝e im jest on d∏u˝szy, tym ∏atwiej firmie uzyskaç finansowanie przez bank oraz tym korzystniejsze sà warunki kredytowania. W kategoriach wartoÊci oznacza to, ˝e d∏ugoÊç relacji mo˝e obni˝aç koszty finansowania, co ma pozytywny wp∏yw na funkcjonowanie i wyniki firmy, a tym samym na jej wartoÊç. Zaobserwowano jednak ˝e w przypadku Europy im d∏u˝sze sà zwiàzki firmy z bankiem, tym bardziej pogarszajà si´ warunki kredytowania. Mo˝e to wynikaç z tego, ˝e sektor bankowy jest bardziej skonsolidowany, a rynki kapita∏owe s∏abiej rozwini´te. Zmniejsza to konkurencyj12 C. Handlock, C. James: Bank Lending and the Menu of Financing Options, mimeo, University of Florida, 1997. 13 M. Petersen, R. Rajan: The Effects of Credit Market Competition on Lending Relationship. „Journal of Economics” nr 110/1995. 14 S. Ongena, D.C. Smith: The Duration of Bank Relationships. mimeo, Norwegian School of Management 1998. BANK I KREDYT c z e r w i e c 2 0 0 4 BankowoÊç Komercyjna noÊç rynku kapita∏owego wobec banków w zakresie finansowania firm, co pozwala bankom narzucaç mniej korzystne warunki. Oznacza to, ˝e w zale˝noÊci od krajowego systemu finansowania spó∏ek – opartego na bankach bàdê na rynkach kapita∏owych – ró˝ne jest znaczenie relationship banking w kontekÊcie kosztu pozyskania finansowania, konkurencyjnoÊci rynków finansowych i zwi´kszania wartoÊci spó∏ek. Dobrze rozwini´ta gie∏da zmniejsza skal´ finansowania w ramach relationship banking, ale finansowanie firmy poprzez kredyt bankowy b´dzie korzystniejsze dla kredytobiorców, bowiem pozytywnie wp∏ywa na wartoÊç dodanà. Wynika to stàd, ˝e w warunkach du˝ej konkurencji – zarówno pomi´dzy gie∏dà a sektorem bankowym, jak i pomi´dzy bankami, banki charakteryzuje wi´ksza elastycznoÊç i sk∏onnoÊç do oferowania korzystnych dla firm warunków kredytu15. Koniecznym ku temu warunkiem jest zatem dobrze rozwini´ty rynek kapita∏owy jako konkurent sektora bankowego w zakresie poÊrednictwa finansowego16. Podstawowa korzyÊç dla banku, wynikajàcà z relacji z finansowanà spó∏kà, to przewaga informacyjna nad konkurencjà, co istotnie wp∏ywa na rynkowà przewag´ konkurencyjnà banku. W ten sposób relationship banking pozytywnie oddzia∏uje na efektywnoÊç alokacji i budow´ wartoÊci dodanej. Finansowana firma mo˝e udost´pniaç o sobie informacje, które z obawy przed konkurencjà nigdy nie trafi∏yby na rynki finansowe, a bank wykorzystuje te informacje w celu efektywnej alokacji Êrodków. Du˝e znaczenie odgrywa tutaj elastycznoÊç relacji bank-kredytobiorca i wynikajàca z tego mo˝liwoÊç renegocjacji kontraktu (umowy kredytowej). Ma to du˝e znaczenie w przypadku groêby upadku finansowanej firmy i niebezpieczeƒstwa utraty przez bank zainwestowanych Êrodków. Finansowanie na rynku kapita∏owym charakteryzuje si´ natomiast sztywnymi relacjami mi´dzy firmà a inwestorem, co utrudnia wyjÊcie z inwestycji. Na elastycznoÊç relacji bank–kredytobiorca istotny ma wp∏yw sam kontrakt, który mo˝e zawieraç liczne postanowienia (warunki) dotyczàce tej relacji w trakcie procesu kredytowania. Umowa powinna zagwarantowaç równie˝ wp∏yw banku na zarzàdzanie spó∏kà poprzez delegowanie jego przedstawiciela do jej organu wykonawczego lub nadzorczego. Zaanga˝owanie banku w budow´ relacji z finansowanymi spó∏kami i ich monitorowanie przynosi nie tylko okreÊlone korzyÊci, ale niesie równie˝ wymierne koszty. Dotyczà one zarówno banku, jak i jego klientów. Wy˝ej wspomniana elastycznoÊç finansowania d∏u˝nego mo˝e byç równie˝ istotnym mankamentem relacji bank-firma. Uzyskana przez bank informacja o firmie wzmacnia jego pozycj´ przetargowà na etapie negocjacyjnym (tj. przedkontraktowym), co stawia bank w uprzywilejowanej pozycji wzgl´dem klienta. Tej monopolistycznej pozycji banku mogà towarzyszyç niekorzystne bodêce – np. narzucanie spó∏ce niekorzystnych warunków umowy. Przeciwdzia∏aç temu mo˝e konkurencja na rynkach finansowych – pomi´dzy bankami oraz pomi´dzy bankami a gie∏dà – i mo˝liwoÊç wyboru sposobu finansowania. Konkurencja ma powodowaç, ˝e bank b´dzie bardziej zorientowany na klienta, co ma skutkowaç zwi´kszeniem znaczenia dla banku budowy partnerskich, a nie arbitralnych relacji z firmà. Jest to w du˝ej mierze rozwiàzanie teoretyczne, poniewa˝ mo˝liwoÊç wyboru finansowania przez spó∏k´ mo˝e byç ograniczana wieloma czynnikami. G∏ówne ograniczenia to wysoki koszt pozyskania kapita∏u drogà emisji akcji, ma∏e zainteresowanie gie∏dà ze strony inwestorów czy faktyczny monopol jednego banku na pewien rodzaj us∏ug. Mo˝liwoÊç dywersyfikacji przez spó∏k´ êróde∏ finansowania te˝ jest w du˝ym stopniu teoretyczna, poniewa˝ zazwyczaj jest to kosztowniejsze ni˝ relacja z jednym, sta∏ym kredytodawcà. Mo˝liwoÊç i ∏atwoÊç renegocjacji kontraktu mo˝e ograniczyç starania firmy o zwi´kszenie efektywnoÊci, wartoÊci i zysku, co bank nie zawsze jest w stanie efektywnie monitorowaç. Wàtpliwe jest wi´c, aby bank by∏ w stanie mieç aktualnà wiedz´ o firmie. To finansowana spó∏ka dyktuje, jakiej jakoÊci informacje na jej temat otrzyma rynek. Pod znakiem zapytania jest zatem poglàd o bezwzgl´dnie pozytywnym wp∏ywie relationship banking na ∏agodzenie asymetrii informacyjnej. Mo˝liwoÊci kreatywnej ksi´gowoÊci pot´gujà ten pesymizm. Oparcie monitoringu i oceny kredytowanej firmy na zewn´trznych ratingach na niewiele si´ zdaje – sà one zazwyczaj spóênione i równie˝ bazujà na informacji p∏ynàcej ze spó∏ki. Sama kontraktowa relacja firmy z bankiem mo˝e wp∏ywaç na powstanie negatywnego dla banku efektu spirali kredytowej (efektu Ênie˝nej kuli)17. Kredytowana spó∏ka spodziewajàc si´ pogorszenia swojej sytuacji finansowo-ekonomicznej, mo˝e wyst´powaç o nowe kredyty. Bank udzieli spó∏ce finansowania w nadziei, ˝e nowy dop∏yw Êrodków pomo˝e jej stanàç na nogi i w ten sposób sp∏aci stare i nowe zad∏u˝enie. Praktyka pokazuje, ˝e zazwyczaj jest odwrotnie: pomimo nowych kredytów sytuacja firmy stale si´ pogarsza, a bank – nie zagwarantowawszy sobie wp∏ywu na zarzàdzanie spó∏kà (np. poprzez udzia∏ swojego przedstawiciela w jej radzie nadzorczej) – traci udost´pnione spó∏ce Êrodki18. 15 A. Boot, A. Thakor: Can Relationship Banking Survive Competition? „Jour- 17 P. Bolton, D. Scharfstein: Optimal Debt Structure and the Number of Creditors. „Journal of Political Economics” nr 104/1996. 18 K. Zalega: Nadzór korporacyjny w ramach relacji banków z firmami (relationship banking) op.cit. nal of Finance” nr 2/2000. 16 K. Zalega: Nadzór korporacyjny w ramach relacji banków z firmami (relationship banking), op.cit. 97 98 BankowoÊç Komercyjna Podsumowanie Globalizacja us∏ug i konsolidacja instytucji na rynkach finansowych powodujà wzrost konkurencji. Zmieniajàcy si´ konkurencyjny charakter sektora bankowego wp∏ywa na obierane przez banki strategie. Intensyfikacja konkurencji w zakresie poÊrednictwa finansowego sk∏ania banki do budowy stabilnych i trwa∏ych zwiàzków ze swoimi klientami, czego naturalnà konsekwencjà jest gromadzenie informacji na ich temat. Informacja o klientach przek∏ada si´ na osiàgane przez banki zyski. Wymusza to koniecznoÊç specjalizacji banku, w tym w zakresie budowy relacji ze swoimi klientami i gromadzenia informacji o nich. W celu ochrony swoich zysków banki dà˝à do specjalizacji na swoim rynku g∏ównym – kosztem rynków peryferyjnych – i dywersyfikacji produktów oferowanych swoim klientom. Proces zbierania informacji o swoich klientach generuje wysokie koszty, tym wi´ksze, im bardziej ró˝norodni i niejednolici sà klienci. Relationship banking pozwala bankom ró˝nicowaç ofert´ w zale˝noÊci od rodzaju klienta – jego standingu, a tak˝e wymagaƒ, potrzeb i oczekiwaƒ. JakoÊç informacji jest ró˝na w zale˝noÊci od klienta i si∏y relacji z nim. Dlatego w segmentach peryferyjnych bank rezygnuje ze specjalizacji, ogranicza swoje zaanga˝owanie do niezb´dnego minimum lub rekompensuje ponoszone koszty wy˝szymi op∏atami, prowizjami czy oprocentowaniem. Zró˝nicowanie klientów, a tym samym zró˝nicowanie otrzymywanej informacji na ich temat sprzyja intensywniejszej konkurencji. Specjalizacja banku pozwala natomiast ochroniç g∏ówny segment przed konkurencjà, a koszt specjalizacji rekompensowany jest uzyskaniem przewagi konkurencyjnej banku w swoim segmencie. Uwa˝a si´, ˝e wzmo˝ona konkurencja zmusi banki do wi´kszego inwestowania i specjalizacji w budowanie relacji z klientami na tych rynkach, które sà lepiej izolowane przed konkurencjà oraz gdzie banki sà wyjàtkowo dobrze przygotowane do dodania wartoÊci tym relacjom19. Bank inwestuje w specjalizacj´ w celu dodania wartoÊci swoim relacjom z klientem. Specjalizacja banku w budowaniu relacji jest skorelowana ze specjalizacjà banku w danym segmencie. W miar´ jak banki odsuwajà si´ od swoich podstawowych rynków konkurencja oraz asymetria informacyjna ograniczajà si∏´ ich specjalizacji. Powoduje to powstawanie bodêców do wycofywania si´ banków z rynków peryferyjnych i koncentrowania si´ na budowie relacji na swoich rynkach g∏ównych. Oznacza to, ˝e dwa czynniki motywujà banki do budowania specjalizacji w ramach relationship banking. Po pierwsze, jest to konkurencja, która ogranicza mo˝liwoÊci osiàgania korzyÊci przez banki z relacji ze swoimi klientami, co zmusza bank do spe19 A. Boot, A. Thakor: Can Relationship Banking Survive Competition? op.cit. BANK I KREDYT c z e r w i e c 2 0 0 4 cjalizacji. Jednak˝e, o ile potencjalne zyski z otrzymywanej informacji przyciàgajà konkurencj´, o tyle mo˝liwoÊç monopolu informacyjnego os∏abia konkurencj´ z powodu powstawania groêby selekcji negatywnej (adverse selection). W rezultacie banki oferujà dwa rodzaje produktów. Na swoim rynku g∏ównym banki anga˝ujà si´ w produkty oparte na specjalistycznej informacji o swoim kliencie. Na innych rynkach oferujà produkty niewymagajàce informacji o wysokiej jakoÊci, a tym samym niegenerujàce wysokich kosztów z tytu∏u specjalizacji20. Po drugie, sà to wysokie koszty zwiàzane ze zdobyciem specjalistycznej wiedzy (ekspertyz) na swoich rynkach peryferyjnych. Transfer ekspertyzy z g∏ównego segmentu do innych segmentów rynku jest êród∏em wysokich kosztów, równie˝ mi´dzy innymi dlatego, ˝e ekspertyza wymaga przetworzenia. Maleje wi´c si∏a i przydatnoÊç ekspertyzy w innych segmentach ni˝ g∏ówny. Stwarza to bodêce do budowy bliskich relacji ze swoimi klientami jedynie w g∏ównym segmencie rynku oraz tam˝e uzyskiwania i przetwarzania informacji o klientach w celu efektywnej alokacji Êrodków21. Relationship banking wp∏ywa na efektywnoÊç alokacji Êrodków i sprzyja budowie wartoÊci dodanej. W ramach zachodzàcych relacji ∏agodzi asymetri´ informacji i redukuje koszty agencji. Uzyskiwana w ramach relacji informacja pozwala bankom na d∏ugoterminowe, odnawialne kredytowanie firm b´dàcych ich klientami. Trwa∏e i bliskie relacje banku z kredytowanymi firmami mogà u∏atwiaç ich monitorowanie i stanowiç integralnà cz´Êç systemu kontroli banku nad zarzàdzaniem tymi podmiotami. ¸agodzàc problemy charakterystyczne dla rozdzia∏u w∏asnoÊci od zarzàdzania, relationship banking sprzyja osiàganiu celów stawianych przed corporate governance. Jednak w przypadku niedostatecznego monitoringu kredytowanych podmiotów i nieefektywnego nadzoru nad zarzàdzaniem nimi sk∏onnoÊç do sta∏ego kredytowania firm negatywnie wp∏ywa na kondycj´ samych banków – powoduje koniecznoÊç tworzenia rezerw na zagro˝one kredyty, co zmniejsza zyski i oddzia∏uje na wycen´ banków. Relacje banku ze spó∏kà pozytywnie wp∏ywajà na jej wartoÊç. W wyniku intensywnej konkurencji w zakresie poÊrednictwa finansowego bankom coraz trudniej jednak pozyskaç stabilnych i rzetelnych klientów. Efekt reputacji dzia∏a tutaj dwustronnie – w ramach relationship banking równie˝ firmy sà uczestnikiem nadzoru korporacyjnego nad bankami, poniewa˝ przed podj´ciem decyzji o wyborze banku monitorujà pozycj´ banków na rynku. Wybierajà bank stabilny, oferujàcy zró˝nicowane produkty (g∏ównie pod wzgl´dem rodzaju kredytów, ich przeznaczenia, wy20 R. Hauswald, R. Marquez: Competition and Strategic Focus in Lending Relationships. 2000 (http: //papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=257649). 21 R. Hauswald, R. Marquez: Relationship Banking, Loan Specialization and Competition, op cit. BANK I KREDYT c z e r w i e c 2 0 0 4 sokoÊci i oprocentowania) i zwracajà uwag´ na jego dobrà reputacj´. Ekonomia nie dostarcza odpowiedzi na wiele aspektów relationship banking. W epoce globalizacji konieczne jest szersze poznanie charakteru relationship ranking, m.in. w perspektywie globalnej. Nasuwajà si´ pytania o typy firm i banków, które cz´Êciej, aktywniej i intensywniej anga˝ujà si´ w bliskie, d∏ugoterminowe relacje, oraz o czynniki majàce wp∏yw na charakter i si∏´ wzajemnych relacji. Bez wàtpienia banki BankowoÊç Komercyjna intensywnie anga˝ujà si´ w utrzymywanie bliskich relacji z firmami, co jest jednak dzia∏aniem kosztownym. Osobnà kwestià jest pytanie, czy banki, w ramach procesu gromadzenia informacji, potrafià efektywnie jà wykorzystywaç – czy umiejà i chcà efektywnie monitorowaç i aktywnie nadzorowaç kredytowane firmy. Innymi s∏owy jest to pytanie czy banki w ramach zwiàzków z finansowanymi firmami majà potencja∏ do sprawowania efektywnego nadzoru korporacyjnego i czy skutecznie z tego potencja∏u korzystajà. Bibliografia 1. F. Allen: The Market for Information and the Origin of Financial Intermediation. „Journal of Financial Intermediation” 1/1990. 2. J. Barth, G. Caprio, Jr.. R. Levine: Bank Regulation And Supervision: What Works Best? Working Paper 9323, NBER, November 2002. 3. S. Bhattacharaya, A. V. Thakor: Contemporary banking theory. „Journal of Financial Intermediation” 3/1993. 4. P. Bolton, D. Scharfstein: Optimal Debt Structure and the Number of Creditors. „Journal of Political Economics” 104/1996. 5. A. Boot, A. Thakor: Can Relationship Banking Survive Competition? „Journal of Finance” No. 2/2000. 6. A.W.A. Boot: Relationship Banking: What Do We Know? „Journal of Financial Intermediation” 9/2000. 7. D. Diamond: Monitoring and Reputation: The Choice Between Bank Loans and Privately Placed Debt. „Journal of Political Economics” 99/1991. 8. T. Gehrig: Screening, Cross-Border Banking, and the Allocation of Credit. Research in Economics 52, 1998, s. 387-407. 9. C. Handlock, C. James: Bank Lending and the Menu of Financing Options, mimeo, University of Florida, 1997. 10. R. Hauswald, R. Marquez: Competition and Strategic Focus in Lending Relationships. 2000 (http: //papers. ssrn. com/sol3/papers. cfm? abstract_id=257649). 11. R. Hauswald, R. Marquez: Relationship Banking, Loan Specialization and Competition. Annual Bank Structure Conference Materials, Federal Reserve Bank of Chicago, 2000 (www. chicagofed. org). 12. K. Lutkowski: Komentarz do referatu. W: J. W. Bossak (red.): Prywatyzacja w Polsce. Szanse i zagro˝enia. Warszawa 1994 Oficyna Wydawnicza SGH. 13. S. Ongena, D.C. Smith: Bank Relationships: A Review. W: P. Harker, S. Zenios (red.): The Performance of Financial Institutions. Cambridge University Press 1999. 14. S. Ongena, D.C. Smith: The Duration of Bank Relationships, mimeo, Norwegian School of Management 1998. 15. M. Petersen, R. Rajan: The Effects of Credit Market Competition on Lending Relationship. „Journal of Economics” 110/1995. 15. K. Zalega: Nadzór korporacyjny w ramach relacji banków z firmami (relationship banking). „Nasz Rynek Kapita∏owy” nr 6/2003. 17. K. Zalega: Nadzór bankowy i corporate governance a konkurencyjnoÊç sektora bankowego. „Bank i Kredyt” nr 7/2003. 18. K. Zalega Wp∏yw nadzoru bankowego na sektor bankowy w Êwietle najnowszych badaƒ. „Bank i Kredyt” nr 10/2003. 99
