METODY AKTYWIZUJĄCE NA LEKCJACH TECHNIKI

METODY AKTYWIZUJĄCE NA LEKCJACH TECHNIKI

ZESPÓŁ SZKOŁY PODSTAWOWEJ I GIMNAZJUM W DĄBROWIE
METODY AKTYWIZUJĄCE NA
LEKCJACH TECHNIKI
© Copyright 2005
ROMAN ROŻEK
METODY AKTYWIZUJĄCE NA LEKCJACH TECHNIKI
Roman Rożek
Metoda nauczania to sposób postępowania nauczyciela z uczącymi się,
umożliwiający uczącym się realizację celów kształcenia. Aby cele kształcenia
zmaterializowały się należy w proces dydaktyczny zaangażować ucznia stworzyć mu
warunki do aktywności. W szkole przyjaznej dla ucznia nauczyciel jest osobą
wspierającą aktywność edukacyjną ucznia.
Aktywizacja to poczynania nauczyciela i ucznia zapewniające odgrywanie
czynnej roli w realizacji zadań.
Głównym zadaniem metod aktywizujących jest stawianie ucznia w takiej
sytuacji, aby odczuwał potrzebę podejmowania działań, jakich od niego oczekujemy.
Korzyści ze stosowania poszczególnych metod aktywizujących jest znacznie więcej,
opisujemy je przy omawianiu każdej z nich.
Kiedy uczeń będzie aktywny?
Uczeń będzie aktywny, gdy:
a) cel jest dla niego bliski i wyraźny (ma poczucie sensu tego, co robi),
b) uwzględnia się jego potrzeby i zainteresowania (zadania uznaje za własne),
c) ma poczucie bezpieczeństwa (wie, że ma prawo do błędu oraz że otrzyma
konieczne wsparcie i informację zwrotną),
d) jego działaniom towarzyszą odczucia i emocje,
e) bierze udział w planowaniu i podejmowaniu decyzji (ma poczucie, że coś od
niego zależy),
f) odczuwa satysfakcję (lubi to robić),
g) ma poczucie własnej wartości (może powiedzieć: „Potrafię to zrobić!”),
h) zauważany jest jego wkład pracy, a nie tylko efekt (nauczyciel i grupa
dostrzegają jego wysiłki i doceniają go),
i) ma możliwość zrealizowania własnych pomysłów.
Aby zaktywizować ucznia, należy:
a) ograniczyć stosowanie metod podających służących przekazywaniu gotowych
wiadomości,
b) stosować metody i techniki aktywizujące, sprzyjające samodzielności myślenia
i działania, a także kształtowania pozytywnej motywacji do uczenia się,
c) organizować pracę tak, aby uczniowie mieli okazję zaspakajać swoje potrzeby
(bezpieczeństwo, uznania, kontaktów społecznych, komunikacji, aktywności,
samorealizacji itd.),
d) uatrakcyjniać zajęcia poprzez wprowadzania efektów zaskoczenia,
zaciekawienia, nowości, zabawy, które wzmagają zaangażowanie uczniów,
e) wykorzystywać na zajęciach odpowiednio dobrane środki dydaktyczne.
f) tworzyć małe grupy, które wymuszają aktywność wszystkich ich członków oraz
sprzyjają obiektywnej ocenie i samoocenie.
g) tworzyć sytuację, w której uczniowie stają się eksperymentatorami i
odkrywcami.
h) zadbać o odpowiednie zagospodarowanie przestrzeni w sali i zgromadzenie
bogatego warsztatu dla ucznia.
2
ZESPÓŁ SZKOŁY PODSTAWOWEJ I GIMNAZJUM W DĄBROWIE
METODY AKTYWIZUJĄCE NA LEKCJACH TECHNIKI
Roman Rożek
Metody aktywne
I. Dyskusja dydaktyczna to zorganizowana wymiana myśli i poglądów na dany
temat, która:
– pobudza i rozwija myślenie,
– pomaga kształtować poglądy i przekonania,
– uczy oceny poglądów innych ludzi,
– kształci umiejętności formułowania myśli i ich wypowiadania,
– uczy krytycznego spojrzenia na własne poglądy i zmusza do ich weryfikacji.
Wyróżniamy trzy etapy przebiegu dyskusji:
1. Wprowadzenie polegające na takim sformułowaniu problemu, by pobudzał do
myślenia i wypowiadania się.
2. Dyskusja właściwa, której istota sprowadza się do zespołowego rozwiązania
problemu.
3. Podsumowanie wyników dyskusji przez prowadzącego (ocena udziału i
zaangażowania uczniów).
Dyskusja może mieć charakter:
¾ wolny (wszyscy dyskutują),
¾ panelu (kilku wyznaczonych wcześniej uczniów przygotowuje swoje
wystąpienia, pozostali przysłuchują się i w drugim etapie włączają się do
dyskusji).
Nad całością dyskusji czuwa nauczyciel, którego zadaniem jest:
¾
¾
¾
¾
wprowadzenie do problemu,
udzielenie głosu,
pilnowanie dyscypliny merytorycznej i czasowej,
podsumowanie dyskusji.
Do walorów dyskusji dydaktyczno-wychowawczej zalicza się:
¾
¾
¾
¾
¾
uczenie przestrzegania zasad i kierowania pracą grupy,
umożliwienie każdemu uczniowi zabrania głosu,
uczenie uważnego słuchania innych,
ćwiczenie zwięzłego, precyzyjnego wypowiadania się,
rozwijanie umiejętności notowania istotnych faktów.
II. „Burza mózgów”, czyli giełda pomysłów
Stosujemy ją:
– jako rozgrzewkę umysłową,
– dla ustalenia zakresu posiadanej wiedzy,
– dla utrwalenia wcześniej zdobytej wiedzy,
– do znalezienia najlepszego rozwiązania jakiegoś problemu.
Zastosowanie burzy mózgów pozwala na:
– włączenie wszystkich uczniów do pracy,
3
ZESPÓŁ SZKOŁY PODSTAWOWEJ I GIMNAZJUM W DĄBROWIE
METODY AKTYWIZUJĄCE NA LEKCJACH TECHNIKI
Roman Rożek
– szybkie zgromadzenie dużej liczby pomysłów lub faktów,
– przeprowadzenie rozgrzewki umysłowej,
– naukę zwięzłego, precyzyjnego wyrażania myśli,
– sprawdzenie posiadanej przez uczniów wiedzy.
III. Mapa pojęciowa, która najczęściej przybiera kształt plakatu, jest metodą
wizualnego przedstawienia problemu. Stwarza ona szanse wykazania się uczniom o
różnych zdolnościach.
Zajęcia przeprowadzane tą metodą polegają na:
™
™
™
™
™
™
podaniu tematu i wyjaśnieniu sposobu pracy,
przeprowadzeniu „burzy mózgów” lub gromadzeniu materiałów,
segregowaniu, analizowaniu i klasyfikowaniu materiałów,
rozplanowaniu plakatu,
wykonaniu plakatu (uczniowie przejawiają inwencję twórczą),
prezentacji prac i ich ocenie.
Uczniowie, pracując tą metodą uczą się :
™
™
™
™
™
™
™
™
samodzielnego zdobywanie wiedzy,
posługiwania poznanymi pojęciami,
czytanie ze zrozumieniem,
dokonywania klasyfikacji i uogólnień,
uważnego słuchania,
oceny i samooceny,
możliwość współpracy,
zadawania pytań i udzielania odpowiedzi.
IV. Metaplan to rodzaj plakatu, który powstaje podczas dyskusji.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Przebieg zajęć według metody metaplanu:
Postawienie pytania, np. Jaki wpływ ma rozwój motoryzacji na środowisko
naturalne?
„Burza mózgów” – uczniowie zapisują odpowiedzi na karteczkach i przypinają do
tablicy lub przyklejają do arkusza papieru.
Uczniowie porządkują odpowiedzi według przyjętych kryteriów, np. przyczyny
zależne od człowieka i te, na które człowiek nie ma wpływu.
Uczniowie przy pomocy nauczyciela analizują plakat, co pozwala na zgłębienie
tematu i zastanowienie się nad rozwiązaniami szczegółowymi.
Nauczyciel dzieli klasę na grupy tematyczne, które opracowują następny plakat.
Grupy prezentują plakaty – wybierana jest jedna osoba spośród grupy, która
referuje oraz objaśnia przedstawione na plakacie skróty myślowe. W czasie
prezentacji każdy uczeń może zadawać pytania.
Zebranie wniosków. Podsumowanie.
4
ZESPÓŁ SZKOŁY PODSTAWOWEJ I GIMNAZJUM W DĄBROWIE
METODY AKTYWIZUJĄCE NA LEKCJACH TECHNIKI
Roman Rożek
Zalety pracy metodą metaplanu:
o nie ma potrzeby prowadzenia notatek,
o oddziaływanie wizualne daje większą możliwość skoncentrowania się na celu
dyskusji,
o następuje wyzwolenie działań twórczych oraz aktywności uczniów,
o możliwość wypowiedzenia się ma każdy, nawet najbardziej nieśmiały uczeń,
o końcowy wynik jest wypadkową kreatywnych działań całego zespołu.
V. Symulacje to naśladowanie (udawanie) rzeczywistości, ćwiczenie zachowań w
bezpiecznych warunkach. Symulacja to trening umiejętności i sprawności, który jest
zasadniczym mechanizmem osiągania wysokiej sprawności w działaniu.
Przykłady zadań symulacyjnych:
– rozmowa telefoniczna,
– wezwanie pierwszej pomocy,
– zakupy,
– nakrycie do stołu,
– jazda rowerem po drodze publicznej itp.
Symulacja kończy się podsumowaniem zebranego doświadczenia. Możemy postawić
pytania testujące wrażenia, opinie i emocje, np.
– Co to był za problem?
– Czy był dla ciebie łatwy czy trudny do rozwiązania?
– Co myślałeś, co czułeś, kiedy...?
– Które zadanie było najtrudniejsze?
– Jak inaczej można było się zachować?
Znaczenie symulacji:
o ma wpływ na kształtowanie systemu wartości poprzez utożsamianie się z własnymi
przeżyciami,
o głęboko zapada w pamięć i łatwo daje się odtworzyć,
o kształtuje umiejętności poznawcze,
o rozwija umiejętności społeczne.
VI. Metoda zajęć praktycznych polega na wykonaniu przez uczniów pod kierunkiem
nauczyciela różnorodnych zadań o charakterze praktycznym w celu nabycia
umiejętności posługiwania się zdobytą wiedzą w życiu codziennym.
Metodę tę stosuje się w zakresie:
– przekształcania materiałów,
– łączenia elementów przedmiotów,
– obsługi i konserwacji urządzeń technicznych.
5
ZESPÓŁ SZKOŁY PODSTAWOWEJ I GIMNAZJUM W DĄBROWIE
METODY AKTYWIZUJĄCE NA LEKCJACH TECHNIKI
Roman Rożek
Stosowanie tej metody powinno prowadzić do:
– powiązania wiedzy z praktycznym działaniem,
– stosowania bezpiecznych zasad posługiwania się narzędziami i urządzeniami,
– organizacji pracy według określonych zasad,
– umiejętności planowania działań.
VII. Metoda eksperymentalna (laboratoryjna) polega na przeprowadzeniu przez
uczniów różnego rodzaju eksperymentów mających na celu rozwiązanie podanego
przez nauczyciela lub samodzielnie dostrzeżonego problemu.
W przedmiocie technika rozróżniamy następujące problemy:
– organizacyjne,
– konstrukcyjne,
– technologiczne.
Metoda eksperymentu zostaje najbardziej zbliżona do badania naukowego , gdy na
podstawie posiadanej wiedzy i odpowiednich operacji umysłowych możemy:
Î znaleźć najbardziej prawdopodobne rozwiązanie problemu,
Î obmyślić badania potrzebne do sprawdzenia proponowanego rozwiązania,
Î przeprowadzić badania i na ich podstawie sformułować odpowiednie wnioski.
VIII. Metoda tekstu przewodniego. Tekst przewodni jest rodzajem scenariusza,
prowadzi uczestnika zajęć, jest jego przewodnikiem, zawiera wskazówki oraz
polecenia w dziedzinach:
Î organizacji pracy – zapis poszczególnych kroków zadania,
Î operacji poznawczych (wiadomości, typowe błędy) – czyli co trzeba wiedzieć i
umieć, jakie typowe błędy mogą pojawić się na poszczególnych etapach pracy,
Î pytań przewodnich – jasno sprecyzowane pytania.
Tekst przewodni służy do samodzielnej pracy oraz pracy w małych grupach. Stosuje
się go do przeprowadzenia zajęć kompleksowych, np.:
Î wytworzenia jakiegoś produktu,
Î realizacji miniprojektu,
Î przeprowadzenia diagnozy, np. zasobów i potrzeb klasy oraz szkoły.
Metoda tekstu przewodniego może być zastosowana pod warunkiem, że uczniowie:
Î mają wystarczające kompetencje i umiejętności wstępne oraz wiedzę uprzednią,
która umożliwia im wykonanie poleceń przy niewielkiej pomocy nauczyciela,
Î są aktywni, zaangażowani i wykazują się inwencją (metoda ta nie sprawdza się
przy zespołach biernych, niepewnych swojej wiedzy),
6
ZESPÓŁ SZKOŁY PODSTAWOWEJ I GIMNAZJUM W DĄBROWIE
METODY AKTYWIZUJĄCE NA LEKCJACH TECHNIKI
Roman Rożek
Î pracują zgodnie z własnym tempem, organizują swój proces uczenia się
poprzez podejmowanie decyzji,
Î potrafią dokonać refleksji i ocenić własne błędy oraz planować działania.
Na tekst przewodni składają się:
•
•
•
•
zadania i informacje dotyczące celów edukacyjnych,
informacje dotyczące procesu uczenia się i przebiegu (organizacji) pracy,
pytania przewodnie,
wskazówki, będące pomocą w planowaniu i wykonywaniu poszczególnych
poleceń,
• arkusze ewaluacyjne.
Tab. Zadania nauczyciela i ucznia w pracy metodą tekstu przewodniego
Nauczyciel
Opracowuje pytania przewodnie.
Omawia z uczniem uzyskane przez niego
wyniki, wiadomości.
Formułuje wskazówki do opracowania planu
pracy.
Omawia propozycje ucznia dotyczące planu
pracy.
Określa poszczególne zadania.
Dyskutuje o pojawiających się wątpliwościach.
Opracowuje arkusze ewaluacyjne.
Przeprowadza ewaluację zewnętrzną.
Uczeń
Zbiera informacje.
Samodzielnie planuje.
Samodzielnie bada, opracowuje,
rozwiązuje.
Przeprowadza samokontrolę.
IX. Metoda projektów jest to duże przedsięwzięcie przygotowane na podstawie
wcześniej ustalonych reguł, które charakteryzuje się:
– długim czasem realizacji (nawet kilka tygodni),
– wyznaczonym terminem realizacji całości oraz określonymi terminami
poszczególnych zadań,
– określonymi celami,
– istnieniem osób odpowiedzialnych za realizację projektu,
– jasnymi kryteriami oceny poszczególnych etapów pracy i rodzajów aktywności
uczniów,
7
ZESPÓŁ SZKOŁY PODSTAWOWEJ I GIMNAZJUM W DĄBROWIE
METODY AKTYWIZUJĄCE NA LEKCJACH TECHNIKI
Roman Rożek
– publiczną prezentacją rezultatów pracy,
– przekazaniem podstawowych informacji przez nauczyciela w postaci instrukcji.
1. Rodzaje projektu:
¾ badawczy (zebranie i usystematyzowanie informacji o pewnych zagadnieniach
w postaci np. dokumentacji, wywiadów, albumów, wykresów, rysunków oraz
ich publicznej prezentacji),
¾ lokalny (podjęcie jakiejś akcji w środowisku lokalnym i jej prezentacja).
2. Umiejętności rozwijane u ucznia poprzez stosowanie metody projektu:
¾
¾
¾
¾
¾
¾
¾
¾
podejmowanie grupowych decyzji,
rozwiązywanie konfliktów,
wyrażanie własnych opinii i słuchania opinii innych osób,
poszukiwanie kompromisu,
dyskutowanie,
dzielenie się w grupie rolami i zadaniami,
dokonywanie oceny pracy grupy i samooceny,
układanie harmonogramów działań.
3. Kryteria planowania projektu
Nauczyciel powinien:
• podjąć odpowiednio wcześnie decyzję o realizacji zagadnień metodą projektu,
• zorientować się, czy:
– dane zagadnienie może zainteresować uczniów,
– uczniowie mają dostęp do źródeł informacji na dany temat,
– materiał, do którego dotrą uczniowie, daje możliwości samodzielnej pracy.
4. Forma realizacji metody projektu:
¾ indywidualna
¾ zespołowa – jednostkowa (grupowa).
5. Wybór tematu
Nauczyciel:
¾ określa w sposób ogólny ramy projektu, wyznaczając jakiś dział programu
nauczania (badawczy) lub cel przedsięwzięcia (lokalny, np. zbiórka pieniędzy),
¾ przedstawia pewną liczbę szczegółowych tematów, uczniowie podzieleni na
grupy wybierają jeden z nich, lub określa jeden temat, a realizują go wszyscy
uczniowie.
5. Etapy pracy nad projektem:
ƒ podjęcie decyzji odnośnie tematu projektu,
8
ZESPÓŁ SZKOŁY PODSTAWOWEJ I GIMNAZJUM W DĄBROWIE
METODY AKTYWIZUJĄCE NA LEKCJACH TECHNIKI
Roman Rożek
ƒ dobór osób do realizacji projektu,
ƒ wstępne zaznajomienie się z wybranym zagadnieniem,
ƒ zaplanowanie pracy:
– ustalenie i przydział zadań do wykonania dla poszczególnych osób,
– ustalenie sposobów i terminów koordynowania działań poszczególnych osób,
– wybór metody prezentacji,
ƒ wyłanianie pomysłów na sposób wsparcia przedsięwzięcia (poprzez wskazanie
źródeł informacji, sposobów finansowania projektu),
ƒ opracowanie charakterystyki projektu wraz z ustaleniem kryteriów oceny
projektu,
ƒ realizacja założonego planu wraz z opracowaniem sprawozdania (pisemnej
dokumentacji projektu),
ƒ publiczna prezentacja projektu,
ƒ ocena projektu,
ƒ praktyczne wykorzystanie wniosków wypływających z projektu.
6. Opracowanie charakterystyki projektu
Uczeń pod kierunkiem nauczyciela opracowuje charakterystykę projektu, w której
powinien umieścić:
¾
¾
¾
¾
temat projektu – sprecyzowany, konkretny tytuł,
ogólne uzasadnienie tematu,
oczekiwane osiągnięcia po wykonaniu projektu,
problemy, podane w formie pytań, które zostaną rozstrzygnięte poprzez
udzielenie odpowiedzi w czasie prezentacji projektu,
¾ istotne terminy realizacji – etapy przedsięwzięcia podane np. w formie planów,
¾ ustalenie kryteriów oceny projektu.
7. Ocena projektu
Ocenianie powinno opierać się na poniższych zasadach:
ƒ oceniane powinno być to, co jest ważne:
– konkretne umiejętności,
– praca w grupie,
ƒ nauczyciel powinien monitorować prace nad projektem,
ƒ powinien wymagać składania sprawozdań przez grupy lub odbywać okresowe
spotkania z grupami,
ƒ kryteria oceny powinny być znane od początku pracy nad projektem (nie mogą
ulegać zmianie), powinny być także jasno sprecyzowane,
ƒ celem oceniania powinno być wskazanie tego, co powinno zostać poprawione:
– umożliwienie uczniom wstępnej prezentacji i omówienie, co zostało zrobione
dobrze, jakie wystąpiły trudności i jak je wyeliminować podczas właściwej
prezentacji,
ƒ włączenie uczniów do oceny poprzez:
– samoocenę,
– ocenę pracy kolegów.
9
ZESPÓŁ SZKOŁY PODSTAWOWEJ I GIMNAZJUM W DĄBROWIE