ORGANIZACJE ZBIOROWEGO ZARZĄDZANIA

ORGANIZACJE ZBIOROWEGO ZARZĄDZANIA (REPROGRAFICZNE) W EUROPIE
1.
Dwa podstawowe modele wynagradzania uprawnionych.
Europejskie organizacje zbiorowego zarządzania zajmujące się utworami drukowanymi
(reprografia) można z uwagi na podstawowy model działalności podzielić na dwie grupy:
– bazujące na dobrowolnych licencjach udzielanych sektorowi edukacyjnemu, przedsiębiorstwom
administracji publicznej. Sztandarowym przykładem takiej organizacji jest norweski KOPINOR
(także inne organizacje skandynawskie);
– bazujące głównie na pobieraniu opłat z tytułu ustawowo dozwolonego użytku (Austria, Belgia,
Niemcy), uzupełnianych ewentualnie licencjami (Hiszpania).
Prawne usytuowanie OZZ-ów w Polsce przypomina najbardziej model hiszpański. Podstawowym
uprawnieniem SAiW „Polska Książka” jest inkasowanie ustawowo określonych opłat od urządzeń
i nośników mających w zamierzeniu rekompensować dozwolony użytek prywatny. Niemniej jednak
stowarzyszenie „Polska Książka” posiada także możliwość zbiorowego zarządzania prawami do
utworów w zakresie, w jakim przysługują one wydawcom, czyli udzielania licencji na korzystanie
z powierzonych utworów. Polskim problemem jest jednak olbrzymie ograniczenie rynku
potencjalnych użytkowników licencji z powodu przyznania sektorowi edukacyjnemu szerokich
licencji ustawowych. W Szwecji opłaty licencyjne zbierane od sektora edukacyjnego stanowią 89%
całego inkasa, w Wielkiej Brytanii 56%, w Danii 93%, w Norwegii 77% (dane za 2009 r.). Ponadto
w Polsce rozdzielono uprawnienia licencyjne między kilka organizacji, często w sposób
utrudniający sprawne zbiorowe zarządzanie, zwłaszcza na styku autor i wydawca książki.
2.
Dwa podstawowe modele sktruktury organizacyjnej OZZ.
Europejskie OZZ-y zrzeszają bądź bezpośrednio uprawione podmioty, czyli autorów i wydawców,
bądź stowarzyszenia skupiające rozmaite grupy twórców i wydawców. Niektóre organizacje
działające według pierwszej konstrukcji pokazuje poniższa tabela:
organizacja
państwo
l. wydawców
l. autorów
Literar-Mechana
Austria
247
13137
OSDEL
Grecja
358
1432
CEDRO
Hiszpania
1589
16098
VG-Wort
Niemcy
9547
400641
Przykładowymi organizacjami parasolowymi (zrzeszajacymi inne stowarzyszenia) są belgijski
Reprobel czy norweski KOPINOR.
W Polsce ustawa przewiduje co do zasady, iż członkami organizacji zbiorowego zarządzania są
przede wszystkim sami uprawnieni, czyli posiadacze praw majątkowych do utworów (twórcy,
wydawcy). Ponieważ jednak członkami OZZ mogą być osoby prawne, nie ma przeszkód, aby
wstępowały do nich także inne stowarzyszenia. Co do zasady polska ustawa nie przewiduje
usytuowania OZZ-ów jako organizacji parasolowych.
3.
Działalność organizacji zbiorowego zarządzania.
Poza pośredniczeniem w pozyskiwaniu i podziale środków z kopiowania utworów OZZ
reprezentują swoich członków w innych sprawach związanych z respektowaniem praw autorskich,
zwłaszcza w dobie cyfryzacji – dobitnym przykładem jest sprawa Google. Ponadto – głównie za
pośrednictwem IFRRO [International Federation of Reproduction Rights Organisations] –
uczestniczą w procesie tworzenia prawa europejskiego tam, gdzie dotyka ono interesów twórców
i wydawców. Stanowią one także bardzo innowacyjny sektor, czego przykładem jest projekt
ARROW dotyczący rozwiązania kwestii dostępu do informacji prawno-handlowej o książce.