4. Stabilność cen i sytuacja złotego

4. Stabilność cen i sytuacja złotego
Pierwsze półrocze 2016 r. w sferze pieniężnej upłynęło pod znakiem trwającej nadal deflacji. Wartość
deflacji w sześciu ostatnich miesiącach kształtowała się w ujęciu CPI w przedziale <0,8; 1,1>, natomiast
HICP <0,4; 0,6> (wykres nr 1). Również ujemną dynamiką charakteryzowały się bazowe wskaźniki
ogólnego poziomu cen (wykres nr 2). Jednak pozytywnym zjawiskiem jest, po pierwsze, pewne ożywienie
dynamiki cen w ostatnim kwartale zarówno w ujęciu ogólnym, jak i bazowym, a po drugie, towarzysząca
deflacji pozytywna dynamika PKB, która wynosiła w ostatnich dwóch kwartałach około 3% w ujęciu
realnym (dane GUS, PKB niewyrównany sezonowo, ceny stałe średnioroczne roku poprzedniego). Obawy
może budzić natomiast trwałość deflacji, która w ujęciu CPI występuje nieprzerwanie już od około dwóch
lat. Występuje ryzyko pojawienia się oczekiwań deflacyjnych i transformacji deflacji w złą odmianę (przede
wszystkim o charakterze popytowym) [Bordo, Lane i Redish 2004], w szczególności w obliczu możliwości
wystąpienia sztywności płac nominalnych w dół [Groshen i Schweitzer 1999; Błaszczyk 2010, s. 30–35].
Wykres 1. Dynamika cen w Polsce i strefie euro w 2015 r. i I półroczu 2016 r.
[%]
0,5
0,0
I
II
-0,5
III IV
V VI VII VIII IX
2015
X XI XII
I
II
III IV
2016
V VI
CPI PL
HICP PL
HICP UE
-1,0
-1,5
-2,0
Źródło: Dane GUS i Eurostat.
HICP SE
Wykres 2. Bazowe miary zmian poziomu cen w Polsce w 2015 r. i I półroczu 2016 r.*
102,5
ceny
administracyjne
ceny
najbardziej
zmienne
100,0
97,5
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX
X
XI
XII
I
II
III
IV
V
VI
ceny żyw ności
i energii
2015
2016
* W legendzie ukazano elementy, które zostały wyeliminowane z całokształtu koszyka dóbr i usług CPI.
Źródło: Dane NBP.
Wśród przyczyn i uwarunkowań deflacji w Polsce można wskazać przesłanki przede wszystkim
o charakterze zewnętrznym. Należy tutaj wspomnieć ogólnie o słabej koniunkturze na świecie, w tym
w odniesieniu do polskich partnerów handlowych i towarzyszącą temu niską dynamikę cen. Wzrost PKB
w Stanach Zjednoczonych pozostaje niższy niż w poprzednich latach, a w Chinach nadal stopniowo
spowalnia. Jednocześnie utrzymuje się znacząca niepewność co do perspektyw koniunktury w tych
gospodarkach, co – wraz z perspektywą opuszczenia przez Wielką Brytanię Unii Europejskiej – zwiększa
ryzyko dla wzrostu gospodarczego zarówno w strefie euro, jak i na całym świecie [NBP 2016, s. 5].
Również w strefie euro i całej UE dynamika cen jest słaba, ale nieujemna, co z pewnością przyczynia się
do deflacji cen krajowych (wykres nr 1).
Jako inną z kluczowych przyczyn deflacji należy uznać niską w tym ujemną dynamikę cen
surowców na rynkach światowych, w tym głównie ropy naftowej. Niepewność co do perspektyw wzrostu
gospodarczego na świecie oraz wysoki poziom zapasów ropy naftowej wpływają ograniczająco na ceny
tego surowca. Pomimo pewnego wzrostu w ostatnich miesiącach, ceny ropy naftowej pozostają niższe niż
w 2015 r. Niskie są również ceny pozostałych surowców energetycznych i rolnych [NBP 2016, s. 5–7].
Aby lepiej rozpoznać zjawisko deflacji w Polsce warto przyjrzeć się strukturze cen koszyka dóbr
i usług konsumpcyjnych pod kątem ich dynamiki. Na wykresie nr 3 przedstawiono składowe wyróżnione
przez Eurostat. Jak widać, zmienność cen poszczególnych dóbr i usług znacznie się różni. Największą
deflacją w ostatnim półroczu charakteryzowały się ceny dotyczące transportu oraz obuwia i odzieży, przy
jednoczesnej pewnej ich stabilizacji, a nawet ożywieniu. Warto również odnotować lekką spadkową
tendencję dynamiki cen (ale nadal pozytywną) wyrobów tytoniowych, alkoholi i używek. Poza tym można
zaobserwować znaczne ożywienie cen żywności i napoi bezalkoholowych, których dynamika w ostatnim
półroczu stała się dodatnia. Natomiast znak na ujemny zmieniły dynamiki cen w mieszkalnictwie (maj)
oraz w dziale rekreacja i kultura (luty), gdzie nastąpiło największe wyhamowanie dynamiki cen w ostatnim
półroczu..
Wykres 3. Dynamika składowych HICP w Polsce w 2015 r. i I półroczu 2016 r.
[%] 6,0
Total
Food and non-alcoholic beverages
4,0
Alcoholic beverages, tobacco and
narcotics
Clothing and footw ear
2,0
Housing, w ater, electricity, gas and
other fuels
Furnishings, household equipment and
routine household maintenance
0,0
I
II
III IV V VI VII VIII IX X XI XII
2015
I
II
III IV V VI
Health
2016
-2,0
Transport
Communications
-4,0
Recreation and culture
Education
-6,0
Restaurants and hotels
Miscellaneous goods and services
-8,0
Źródło: Eurostat.
W obliczu uwarunkowań deflacyjnych, ale przy lekkiej poprawie sytuacji pieniężnej i ogólnie
makrogospodarczej, NBP w ostatnim półroczu nie dokonał zmian stóp procentowych w ujęciu
nominalnym. Stopa referencyjna od marca 2015 r. wynosi 1,5%, natomiast stopa na rynku
międzybankowym WIBOR 3M jest nieco wyższa, ale również stabilna. Obserwujemy natomiast
zmienność stopy procentowej NBP w ujęciu realnym. Jej średni poziom w ostatnim półroczu był nieco
wyższy w stosunku do poprzedniego. Aby pobudzić dynamikę cen, w szczególności w obliczu możliwego
pogorszenia stanu gospodarki, możliwa jest dalsza redukcja stóp w ujęciu realnym, tym bardziej,
że występuje jeszcze przestrzeń do takich działań. Zagrożenie dotyczące dolnej granicy nominalnych stóp
procentowych w Polsce na razie bezpośrednio nie występuje. Inaczej sytuacja wygląda w strefie euro, gdzie
w styczniu EBC zdecydował się na obniżkę stóp – podstawowa stopa w strefie euro wynosi obecnie 0%,
a przykładowo EURIBOR 3M jest ujemny w ujęciu nominalnym (wykres 4.).
Wykres 4. Wybrane krótkoterminowe stopy procentowe w Polsce i strefie euro w 2015 r. i I
półroczu 2016 r.
[%]
4,00
3,00
REF PL
REF REAL PL
2,00
WIBOR 3M
EURIBOR 3M
1,00
REF SE
0,00
-1,00
I
II
III
IV
V
VI
VII VIII IX
X
XI
XII
2015
I
II
III
IV
V
VI
2016
Źródło: NBP, Eurostat.
Niskie (jak na warunki polskie) stopy procentowe i ekspansywna polityka pieniężna są czynnikami,
które jednocześnie przyczyniają się do deprecjacji kursu walutowego, głównie w stosunku do dolara
amerykańskiego (wykres 5.).
Wykres 5. Kurs złotego wobec euro i dolara amerykańskiego w latach 2015–2016 i I półroczu 2016 r.
[zł]
4,4
4,2
4,0
dolar
3,8
euro
3,6
3,4
3,0
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX
X
XI
XII
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX
X
XI
XII
I
II
III
IV
V
VI
3,2
2014
2015
2016
Źródło: Eurostat.
Jednak w obliczu znacznej deprecjacji w 2015 r. w pierwszej połowie 2016 r. nastąpiło
wyhamowanie tej tendencji. W pierwszym kwartale mogliśmy zaobserwować aprecjację złotego zarówno
w odniesieniu do dolara, jak i euro. W drugim kwartale zaobserwowano ponownie nieznaczne osłabienie
złotego. Abstrahując w tym miejscu od przyczyn i mechanizmów kształtowania kursu złotego, należy mieć
na uwadze, że z jednej strony wyhamowuje to deflacyjne oddziaływanie spadku cen surowców na rynkach
światowych, z drugiej zaś może mieć pozytywny wpływ na wymianę handlową, której saldo w odniesieniu
do towarów jest nieprzerwanie dodatnie od września 2015 r. Taka sytuacja stanowi jeden z czynników
wspierających dynamikę PKB w Polsce, mimo słabej koniunktury zewnętrznej i krajowej deflacji.
Bibliografia
Błaszczyk, 2010, Stabilność cen – sposoby definicji oraz wyzwania dla polityki pieniężnej, Materiały i Studia NBP.
Bordo M.D., Lane J.L., Redish A., 2004, Good versus Bad Deflation: Lessons from the Gold Standard Area,
NBER Working Paper, No. 10329, Cambridge, February.
Groshen E.L., Schweitzer M.E., 1999, Inflation and Unemployment Revisited: Grease and Sand, Federal Reserve
Bank of Cleveland, Working Paper, June.
NBP, 2016, Raport o inflacji, lipiec.
www.ec.europa.eu
www.nbp.pl
www.stat.gov.pl
Paweł Błaszczyk